غزلیات سعدی

شیخ اجل سعدی متوفای 691 قمری در شیراز

افصح المتکلمین مشرف الدین بن مصلح الدین عبدالله سعدی شیرازی درسال 591 هجری  متولد گردید ودرسن طفولیت یتیم شد اتابک فارس سعد بن زنگی که به نام او شاعر شیراز متخلص به سعدی گردید اورا تحت توجه خود قراردادوبه دانشگاه بزرگ نظامیه ی بغداد فرستاد وتحصیلات خود را در آنجا به پایان برددربغداد دست ارادت به شیخ شهاب الدین سهروردی داد وبا بعضی از دانشمندان عصر خود مانند ابوالفرج ابن الجوزی معاشرت کرده و از صحبت آنان استفاده نمودسعدی مسافرت بسیار کرده وچند بار به زیارت خانه ی خدا مشرف شده است درآخر درسنه ی  هجری قمری691 درمسقط الراس خودشیراز پس از یکصد سال تجربه بدرود حیات گفت.

غزلیات

***

اول دفتر به نام ایزد دانا

صانع پروردگار حی توانا

اکبر و اعظم خدای عالم و آدم

صورت خوب آفرید و سیرت زیبا

از در بخشندگی و بنده نوازی

مرغ هوا را نصیب و ماهی دریا

قسمت خود می خورند منعم و درویش

روزی خود می برند پشه و عنقا

حاجت موری به علم غیب بداند

در بن چاهی به زیر صخره صما

جانور از نطفه می کند، شکر از نی

برگ تر از چوب خشک و چشمه ز خارا

شربت نوش آفرید از مگس نحل

نخل تناور کند ز دانه ی خرما

از همگان بی نیاز و بر همه مشفق

از همه عالم نهان و بر همه پیدا

پرتو نور سرادقات جلالش

از عظمت ماورای فکرت دانا

خود نه زبان در دهان عارف مدهوش

حمد و ثنا می کند، که موی بر اعضا

هر که نداند سپاس نعمت امروز

حیف خورد بر نصیب رحمت فردا

بارخدایا مهیمنی و مدبر

وز همه عیبی مقدسی و مبرا

ما نتوانیم حق حمد تو گفتن

با همه کروبیان عالم بالا

سعدی از آن جا که فهم اوست سخن گفت

ور نه کمال تو هم کی رسد آنجا؟

***

ای نفس خرم باد صبا

از بر یار آمده ای مرحبا

قافله ی شب چه شنیدی ز صبح؟

مرغ سلیمان چه خبر از سبا؟

بر سر خشمست هنوز آن حریف

یا سخنی می رود اندر رضا ؟

از در صلح آمده ای یا خلاف

با قدم خوف روم یا رجا؟

بار دگر گر به سر کوی دوست

بگذری ای پیک نسیم صبا

گو رمقی بیش نماند از ضعیف

چند کند صورت بی جان بقا؟

آن همه دلداری و پیمان و عهد

نیک نکردی که نکردی وفا

لیکن اگر دور وصالی بود

صلح فراموش کند ماجرا

تا به گریبان نرسد دست مرگ

دست ز دامن نکنیمت رها

دوست نباشد به حقیقت که او

دوست فراموش کند در بلا

خستگی اندر طلبت راحتست

درد کشیدن به امید دوا

سر نتوانم که برآرم چو چنگ

ور چو دفم پوست بدرد قفا

هر سحر از عشق دمی می زنم

روز دگر می شنوم برملا

قصه ی دردم همه عالم گرفت

در که نگیرد نفس آشنا؟

گر برسد ناله ی سعدی به کوه

کوه بنالد به زبان صدا

***

روی تو خوش می نماید آینه ی ما

کآینه پاکیزه است و روی تو زیبا

چون می روشن در آبگینه ی صافی

خوی جمیل از جمال روی تو پیدا

هر که دمی با تو بود یا قدمی رفت

از تو نباشد به هیچ روی شکیبا

صید بیابان سر از کمند بپیچد

ما همه پیچیده در کمند تو عمدا

طایر مسکین که مهر بست به جایی

گر بکشندش نمی رود به دگر جا

غیرتم آید شکایت از تو به هر کس

درد احبا نمی برم به اطبا

برخی جانت شوم، که شمع افق را

پیش بمیرد چراغدان ثریا

گر تو شکرخنده آستین نفشانی

هر مگسی طوطیی شوند شکرخا

لعبت شیرین اگر ترش ننشیند

مدعیانش طمع کنند به حلوا

مرد تماشای باغ حسن تو سعدیست

دست فرومایگان برند به یغما

***

اگر تو فارغی از حال دوستان یارا

فراغت از تو میسر نمی شود ما را

تو را در آینه دیدن جمال طلعت خویش

بیان کند که چه بودست ناشکیبا را

بیا که وقت بهارست تا من و تو به هم

به دیگران بگذاریم باغ و صحرا را

به جای سرو بلند ایستاده بر لب جوی

چرا نظر نکنی یار سروبالا را

شمایلی که در اوصاف حسن ترکیبش

مجال نطق نماند زبان گویا را

که گفت در رخ زیبا نظر خطا باشد

خطا بود که نبینند روی زیبا را

به دوستی که اگر زهر باشد از دستت

چنان به ذوق ارادت خورم که حلوا را

کسی ملامت وامق کند به نادانی

حبیب من، که ندیدست روی عذرا را

گرفتم آتش پنهان خبر نمی داری

نگاه می نکنی آب چشم پیدا را؟

نگفتمت که به یغما رود دلت سعدی

چو دل به عشق دهی دلبران یغما را؟

هنوز با همه دردم امید درمانست

که آخری بود آخر شبان یلدا را

***

شب فراق نخواهم دواج دیبا را

که شب دراز بود خوابگاه تنها را

ز دست رفتن دیوانه عاقلان دانند

که احتمال نماندست ناشکیبا را

گرش ببینی و دست از ترنج بشناسی

روا بود که ملامت کنی زلیخا را

چنین جوان که تویی برقعی فروآویز

و گر نه دل برود پیر پای برجا را

تو آن درخت گلی کاعتدال قامت تو

ببرد قیمت سرو بلندبالا را

دگر به هر چه تو گویی مخالفت نکنم

که بی تو عیش میسر نمی شود ما را

دو چشم باز نهاده نشسته ام همه شب

چو فرقدین و نگه می کنم ثریا را

شبی و شمعی و جمعی چه خوش بود تا روز

نظر به روی تو کوری چشم اعدا را

من از تو پیش که نالم که در شریعت عشق

معاف دوست بدارند قتل عمدا را

تو همچنان دل شهری به غمزه ای ببری

که بندگان بنی سعد خوان یغما را

در این روش که تویی بر هزار چون سعدی

جفا و جور توانی ولی مکن یارا

***

پیش ما رسم شکستن نبود عهد وفا را

الله الله تو فراموش مکن صحبت ما را

قیمت عشق نداند قدم صدق ندارد

سست عهدی که تحمل نکند بار جفا را

گر مخیر بکنندم به قیامت که چه خواهی

دوست ما را و همه نعمت فردوس شما را

گر سرم می رود از عهد تو سر بازنپیچم

تا بگویند پس از من که به سر برد وفا را

خنک آن درد که یارم به عیادت به سر آید

دردمندان به چنین درد نخواهند دوا را

باور از مات نباشد تو در آیینه نگه کن

تا بدانی که چه بودست گرفتار بلا را

از سر زلف عروسان چمن دست بدارد

به سر زلف تو گر دست رسد باد صبا را

سر انگشت تحیر بگزد عقل به دندان

چون تأمل کند این صورت انگشت نما را

آرزو می کندم شمع صفت پیش وجودت

که سراپای بسوزند من بی سر و پا را

چشم کوته نظران بر ورق صورت خوبان

خط همی بیند و عارف قلم صنع خدا را

همه را دیده به رویت نگرانست ولیکن

خودپرستان ز حقیقت نشناسند هوا را

مهربانی ز من آموز و گرم عمر نماند

به سر تربت سعدی بطلب مهرگیا را

هیچ هشیار ملامت نکند مستی ما را

قل لصاح ترک الناس من الوجد سکاری

***

مشتاقی و صبوری از حد گذشت یارا

گر تو شکیب داری طاقت نماند ما را

باری به چشم احسان در حال ما نظر کن

کز خوان پادشاهان راحت بود گدا را

سلطان که خشم گیرد بر بندگان حضرت

حکمش رسد ولیکن، حدی بود جفا را

من بی تو زندگانی، خود را نمی پسندم

کآسایشی نباشد بی دوستان بقا را

چون تشنه جان سپردم آن گه چه سود دارد

آب از دو چشم دادن بر خاک من گیا را؟

حال نیازمندی در وصف می نیاید

آنگه که بازگردی، گوییم ماجرا را

بازآ و جان شیرین، از من ستان به خدمت

دیگر چه برگ باشد، درویش بی نوا را؟

یا رب تو آشنا را، مهلت ده و سلامت

چندانکه بازبیند، دیدار آشنا را

نه ملک پادشا را، در چشم خوبرویان

وقعیست ای برادر، نه زهد پارسا را

ای کاش برفتادی، برقع ز روی لیلی

تا مدعی نماندی، مجنون مبتلا را

سعدی قلم به سختی، رفتست و نیکبختی

پس هر چه پیشت آید، گردن بنه قضا را

***

ز اندازه بیرون تشنه ام ساقی بیار آن آب را

اول مرا سیراب کن وان گه بده اصحاب را

من نیز چشم از خواب خوش بر می نکردم پیش ازین

روز فراق دوستان شب خوش بگفتم خواب را

هر پارسا را کان صنم در پیش مسجد بگذرد

چشمش بر ابرو افکند باطل کند محراب را

من صید وحشی نیستم دربند جان خویشتن

گر وی به تیرم می زند استاده ام نشاب را

مقدار یار همنفس چون من نداند هیچ کس

ماهی که بر خشک اوفتد قیمت بداند آب را

وقتی درآیی تا میان دستی و پایی می زدم

اکنون همان پنداشتم دریای بی پایاب را

امروز حالا غرقه ام تا با کناری اوفتم

آنگه حکایت گویمت درد دل غرقاب را

گر بی وفایی کردمی یرغو بقا آن بردمی

کان کافر اعدا می کشد وین سنگدل احباب را

فریاد می دارد رقیب از دست مشتاقان او

آواز مطرب در سرا زحمت بود بواب را

سعدی چو جورش می بری نزدیک او دیگر مرو

ای بی بصر من می روم؟ او می کشد قلاب را

***

گر ماه من برافکند از رخ نقاب را

برقع فرو هلد بجمال آفتاب را

گویی دو چشم جادوی عابد فریب او

بر چشم من به سحر ببستند خواب را

اول نظر ز دست برفتم عنان عقل

وآن را که عقل رفت چه داند صواب را؟

گفتم مگر به وصل رهایی بود ز عشق

بی حاصلست خوردن مستسقی آب را

دعوی درست نیست گر از دست نازنین

چون شربت شکر نخوری زهر ناب را

عشق آدمیتست گر این ذوق در تو نیست

همشرکتی به خوردن و خفتن دواب را

آتش بیار و خرمن آزادگان بسوز

تا پادشه خراج نخواهد خراب را

قوم از شراب مست وز منظور بی نصیب

من مست ازو چنانکه نخواهم شراب را

سعدی نگفتمت که مرو در کمند عشق؟

تیر نظر بیفکند افراسیاب را

***

با جوانی سرخوشست این پیر بی تدبیر را

جهل باشد با جوانان پنجه کردن پیر را

من که با مویی به قوت برنیایم ای عجب

با یکی افتاده ام کو بگسلد زنجیر را

چون کمان در بازو آرد سروقد سیمتن

آرزویم می کند کآماج باشم تیر را

می رود تا در کمند افتد به پای خویشتن

گر بر آن دست و کمان چشم اوفتد نخجیر را

کس ندیدست آدمیزاد از تو شیرین تر سخن

شکر از پستان مادر خورده ای یا شیر را ؟

روز بازار جوانی پنج روزی بیش نیست

نقد را باش ای پسر کآفت بود تأخیر را

ای که گفتی دیده از دیدار بت رویان بدوز

هر چه گویی چاره دانم کرد جز تقدیر را

زهد پیدا کفر پنهان بود چندین روزگار

پرده از سر برگرفتیم آن همه تزویر را

سعدیا در پای جانان گر به خدمت سر نهی

همچنان عذرت بباید خواستن تقصیر را

***

وقت طرب خوش یافتم آن دلبر طناز را

ساقی بیار آن جام می مطرب بزن آن ساز را

امشب که بزم عارفان از شمع رویت روشنست

آهسته تا نبود خبر رندان شاهدباز را

دوش ای پسر می خورده ای چشمت گواهی می دهد

باری حریفی جو که او مستور دارد راز را

روی خوش و آواز خوش دارند هر یک لذتی

بنگر که لذت چون بود محبوب خوش آواز را

چشمان ترک و ابروان جان را به ناوک می زنند

یا رب که دادست این کمان آن ترک تیرانداز را

شور غم عشقش چنین حیفست پنهان داشتن

در گوش نی رمزی بگو تا برکشد آواز را

شیراز پرغوغا شدست از فتنه ی چشم خوشت

ترسم که آشوب خوشت برهم زند شیراز را

من مرغکی پربسته ام زان در قفس بنشسته ام

گر زانکه بشکستی قفس بنمودمی پرواز را

سعدی تو مرغ زیرکی خوبت به دام آورده ام

مشکل به دست آرد کسی مانند تو شهباز را

***

دوست می دارم من این نالیدن دلسوز را

تا به هر نوعی که باشد بگذرانم روز را

شب همه شب انتظار صبح رویی می رود

کان صباحت نیست این صبح جهان افروز را

وه که گر من بازبینم چهر مهرافزای او

تا قیامت شکر گویم طالع پیروز را

گر من از سنگ ملامت روی برپیچم زنم

جان سپر کردند مردان ناوک دلدوز را

کامجویان را ز ناکامی چشیدن چاره نیست

بر زمستان صبر باید طالب نوروز را

عاقلان خوشه چین از سرّ لیلی غافلند

این کرامت نیست جز مجنون خرمن سوز را

عاشقان دین و دنیاباز را خاصیتی است

کان نباشد زاهدان مال و جاه اندوز را

دیگری را در کمند آور که ما خود بنده ایم

ریسمان در پای، حاجت نیست دست آموز را

سعدیا دی رفت و فردا همچنان موجود نیست

در میان این و آن فرصت شمار امروز را

***

وه که گر من بازبینم روی یار خویش را

تا قیامت شکر گویم کردگار خویش را

یار بارافتاده را در کاروان بگذاشتند

بی وفا یاران که بربستند بار خویش را

مردم بیگانه را خاطر نگه دارند خلق

دوستان ما بیازردند یار خویش را

همچنان امید می دارم که بعد از داغ هجر

مرهمی بر دل نهد امیدوار خویش را

رای رای توست خواهی جنگ و خواهی آشتی

ما قلم در سر کشیدیم اختیار خویش را

هر که را در خاک غربت پای در گل ماند، ماند

گو دگر در خواب خوش بینی دیار خویش را

عافیت خواهی نظر در منظر خوبان مکن

ور کنی بدرود کن خواب و قرار خویش را

گبر و ترسا و مسلمان هر کسی در دین خویش

قبله ای دارند و ما زیبا نگار خویش را

خاک پایش خواستم شد بازگفتم زینهار

من بر آن دامن نمی خواهم غبار خویش را

دوش حورا زاده ای دیدم که پنهان از رقیب

در میان یاوران می گفت یار خویش را

گر مراد خویش خواهی ترک وصل ما بگوی

ور مرا خواهی رها کن اختیار خویش را

درد دل پوشیده مانی تا جگر پرخون شود

به که با دشمن نمایی حال زار خویش را

گر هزارت غم بود با کس نگویی زینهار

ای برادر تا نبینی غمگسار خویش را

ای سهی سرو روان آخر نگاهی باز کن

تا به خدمت عرضه دارم افتقار خویش را

دوستان گویند سعدی دل چرا دادی به عشق

تا میان خلق کم کردی وقار خویش را؟

ما صلاح خویشتن در بی نوایی دیده ایم

هر کسی گو مصلحت بینند کار خویش را

***

امشب سبکتر می زنند این طبل بی هنگام را

یا وقت بیداری غلط بودست مرغ بام را

یک لحظه بود این یا شبی کز عمر ما تاراج شد

ما همچنان لب بر لبی نابرگرفته کام را

هم تازه رویم هم خجل هم شادمان هم تنگدل

کز عهده بیرون آمدن نتوانم این انعام را

گر پای بر فرقم نهی تشریف قربت می دهی

جز سر نمی دانم نهادن عذر این اقدام را

چون بخت نیک انجام را با ما به کلی صلح شد

بگذار تا جان می دهد بدگوی بدفرجام را

سعدی علم شد در جهان صوفی و عامی گو بدان

ما بت پرستی می کنیم آنگه چنین اصنام را

***

برخیز تا یک سو نهیم این دلق ازرق فام را

بر باد قلاشی دهیم این شرک تقوا نام را

هر ساعت از نو قبله ای با بت پرستی می رود

توحید بر ما عرضه کن تا بشکنیم اصنام را

می با جوانان خوردنم باری تمنا می کند

تا کودکان در پی فتند این پیر دردآشام را

از مایه ی بیچارگی قطمیر مردم می شود

ماخولیای مهتری سگ می کند بلعام را

زین تنگنای خلوتم خاطر به صحرا می کشد

کز بوستان باد سحر خوش می دهد پیغام را

غافل مباش ار عاقلی دریاب اگر صاحبدلی

باشد که نتوان یافتن دیگر چنین ایام را

جایی که سرو بوستان با پای چوبین می چمد

ما نیز در رقص آوریم آن سرو سیم اندام را

دلبندم آن پیمان گسل منظور چشم آرام دل

نی نی دلارامش مخوان کز دل ببرد آرام را

دنیا و دین و صبر و عقل از من برفت اندر غمش

جایی که سلطان خیمه زد غوغا نماند عام را

باران اشکم می رود وز ابرم آتش می جهد

با پختگان گوی این سخن، سوزش نباشد خام را

سعدی ملامت نشنود ور جان درین سر می رود

صوفی گرانجانی ببر ساقی بیاور جام را

***

تا بود بار غمت بر دل بیهوش مرا

سوز عشقت ننشاند ز جگر جوش مرا

نگذرد یاد گل و سنبلم اندر خاطر

تا به خاطر بود آن زلف و بناگوش مرا

شربتی تلختر از زهر فراقت باید

تا کند لذت وصل تو فراموش مرا

هر شبم با غم هجران تو سر بر بالین

روزی ار با تو نشد دست در آغوش مرا

بی دهان تو اگر صد قدح نوش دهند

به دهان تو که زهر آید از آن نوش مرا

سعدی اندر کف جلاد غمت می گوید

بنده ام بنده به کشتن ده و مفروش مرا

***

چه کند بنده که گردن ننهد فرمان را؟

چه کند گوی که عاجز نشود چوگان را

سرو بالای کمان ابرو اگر تیر زند

عاشق آنست که بر دیده نهد پیکان را

دست من گیر که بیچارگی از حد بگذشت

سر من دار که در پای تو ریزم جان را

کاشکی پرده برافتادی از آن منظر حسن

تا همه خلق ببینند نگارستان را

همه را دیده در اوصاف تو حیران ماندی

تا دگر عیب نگویند من حیران را

لیکن آن نقش که در روی تو من می بینم

همه را دیده نباشد که ببینند آن را

چشم گریان مرا حال بگفتم به طبیب

گفت یک بار ببوس آن دهن خندان را

گفتم آیا که در این درد بخواهم مردن؟

که محالست که حاصل کنم این درمان را

پنجه با ساعد سیمین نه به عقل افکندم

غایت جهل بود مشت زدن سندان را

سعدی از سرزنش خلق نترسد هیهات

غرقه در نیل چه اندیشه کند باران را

سر بنه گر سر میدان ارادت داری

ناگزیرست که گویی بود این میدان را

***

ساقی بده آن کوزه ی یاقوت روان را

یاقوت چه ارزد بده آن قوت روان را

اول پدر پیر خورد رطل دمادم

تا مدعیان هیچ نگویند جوان را

تا مست نباشی نبری بار غم یار

آری شتر مست کشد بار گران را

ای روی تو آرام دل خلق جهانی

بی روی تو شاید که نبینند جهان را

در صورت و معنی که تو داری چه توان گفت؟

حسن تو ز تحسین تو بستست زبان را

آنک عسل اندوخته دارد مگس نحل

شهد لب شیرین تو زنبور میان را

زین دست که دیدار تو دل می برد از دست

ترسم نبرم عاقبت از دست تو جان را

یا تیر هلاکم بزنی بر دل مجروح

یا جان بدهم تا بدهی تیر امان را

وانگه که به تیرم زنی اول خبرم ده

تا پیشترت بوسه دهم دست و کمان را

سعدی ز فراق تو نه آن رنج کشیدست

کز شادی وصل تو فرامش کند آن را

ور نیز جراحت به دوا باز هم آید

از جای جراحت نتوان برد نشان را

***

کمان سخت که داد آن لطیف بازو را؟

که تیر غمزه تمامست صید آهو را

هزار صید دلت پیش تیر بازآید

بدین صفت که تو داری کمان ابرو را

تو خود به جوشن و برگستوان نه محتاجی

که روز معرکه بر خود زره کنی مو را

دیار هند و اقالیم ترک بسپارند

چو چشم ترک تو بینند و زلف هندو را

مغان که خدمت بت می کنند در فرخار

ندیده اند مگر دلبران بت رو را

حصار قلعه ی باغی به منجنیق مده

به بام قصر برافکن کمند گیسو را

مرا که عزلت عنقا گرفتمی همه عمر

چنان اسیر گرفتی که باز تیهو را

لبت بدیدم و لعلم بیوفتاد از چشم

سخن بگفتی و قیمت برفت لؤلؤ را

بهای روی تو بازار ماه و خور بشکست

چنان که معجز موسی، طلسم جادو را

به رنج بردن بیهوده گنج نتوان برد

که بخت راست فضیلت نه زور بازو را

به عشق روی نکو دل کسی دهد سعدی

که احتمال کند خوی زشت نیکو را

***

لاابالی چه کند دفتر دانایی را؟

طاقت وعظ نباشد سر سودایی را

آب را قول تو با آتش اگر جمع کند

نتواند که کند عشق و شکیبایی را

دیده را فایده آنست که دلبر بیند

ور نبیند چه بود فایده بینایی را؟

عاشقان را چه غم از سرزنش دشمن و دوست؟

یا غم دوست خورد یا غم رسوایی را

همه دانند که من سبزه ی خط دارم دوست

نه چو دیگر حیوان سبزه ی صحرایی را

من همان روز دل و صبر به یغما دادم

که مقید شدم آن دلبر یغمایی را

سرو بگذار که قدی و قیامی دارد

گو ببین آمدن و رفتن رعنایی را

گر برانی نرود ور برود بازآید

ناگزیرست مگس، دکه ی حلوایی را

بر حدیث من و حسن تو، نیفزاید کس

حد همینست سخندانی و زیبایی را

سعدیا نوبتی امشب دهل صبح نکوفت

یا مگر روز نباشد شب تنهایی را

***

تفاوتی نکند قدر پادشایی را

که التفات کند کمترین گدایی را

به جان دوست که دشمن بدین رضا ندهد

که در به روی ببندند آشنایی را

مگر حلال نباشد که بندگان ملوک

ز خیل خانه برانند بی نوایی را

و گر تو جور کنی رای ما دگر نشود

هزار شکر بگوییم هر جفایی را

همه سلامت نفس آرزو کند مردم

خلاف من که به جان می خرم بلایی را

حدیث عشق نداند کسی که در همه عمر

به سر نکوفته باشد در سرایی را

خیال در همه عالم برفت و بازآمد

که از حضور تو خوشتر ندید جایی را

سری به صحبت بیچارگان فرود آور

همین قدر که ببوسند خاک پایی را

قبای خوشتر از این در بدن تواند بود

بدن نیفتد از این خوبتر قبایی را

اگر تو روی نپوشی بدین لطافت و حسن

دگر نبینی در پارس پارسایی را

منه به جان تو بار فراق بر دل ریش

که پشه ای نبرد سنگ آسیایی را

دگر به دست نیاید چو من وفاداری

که ترک می ندهم عهد بی وفایی را

دعای سعدی اگر بشنوی زیان نکنی

که یحتمل که اجابت بود دعایی را

***

من بدین خوبی و زیبایی ندیدم روی را

وین دلاویزی و دلبندی نباشد موی را

روی اگر پنهان کند سنگین دل سیمین بدن

مشک غمازست نتواند نهفتن بوی را

ای موافق صورت و معنی که تا چشم منست

از تو زیباتر ندیدم روی و خوشتر خوی را

گر به سر می گردم از بیچارگی عیبم مکن

چون تو چوگان می زنی جرمی نباشد گوی را

هر که را وقتی دمی بودست و دردی سوختست

دوست دارد ناله ی مستان و ها یا هوی را

ما ملامت را به جان جوییم در بازار عشق

کنج خلوت پارسایان سلامت جوی را

بوستان را هیچ دیگر در نمی باید به حسن

بلکه سروی چون تو می باید کنار جوی را

ای گل خوش بوی اگر صد قرن بازآید بهار

مثل من دیگر نبینی بلبل خوشگوی را

سعدیا گر بوسه بر دستش نمی یاری نهاد

چاره آن دانم که در پایش بمالی روی را

***

رفتیم اگر ملول شدی از نشست ما

فرمای خدمتی که برآید ز دست ما

برخاستیم و نقش تو در نفس ما چنانک

هر جا که هست بی تو نباشد نشست ما

با چون خودی درافکن اگر پنجه می کنی

ما خود شکسته ایم چه باشد شکست ما؟

جرمی نکرده ام که عقوبت کند ولیک

مردم به شرع می نکشد ترک مست ما

شکر خدای بود که آن بت وفا نکرد

باشد که توبه ای بکند بت پرست ما

سعدی نگفتمت که به سرو بلند او

مشکل توان رسید به بالای پست ما ؟

***

وقتی دل سودایی می رفت به بستان ها

بی خویشتنم کردی بوی گل و ریحان ها

گه نعره زدی بلبل گه جامه دریدی گل

با یاد تو افتادم از یاد برفت آن ها

ای مهر تو در دل ها وی مهر تو بر لبها

وی شور تو در سرها وی سر تو در جانها

تا عهد تو دربستم عهد همه بشکستم

بعد از تو روا باشد نقض همه پیمان ها

تا خار غم عشقت آویخته در دامن

کوته نظری باشد رفتن به گلستان ها

آن را که چنین دردی از پای دراندازد

باید که فروشوید دست از همه درمان ها

گر در طلب رنجی ما را برسد شاید

چون عشق حرم باشد سهلست بیابان ها

هر تیر که در کیش است گر بر دل ریش آید

ما نیز یکی باشیم از جمله ی قربان ها

هر کو نظری دارد با یار کمان ابرو

باید که سپر باشد پیش همه پیکان ها

گویند مگو سعدی چندین سخن از عشقش

می گویم و بعد از من گویند به دوران ها

***

اگر تو برفکنی در میان شهر نقاب

هزار مؤمن مخلص درافکنی به عقاب

که را مجال نظر بر جمال میمونت

بدین صفت که تو دل می بری ورای حجاب ؟

درون ما ز تو یک دم نمی شود خالی

کنون که شهر گرفتی روا مدار خراب

به موی تافته پای دلم فروبستی

چو موی تافتی ای نیکبخت روی متاب

تو را حکایت ما مختصر به گوش آید

که حال تشنه نمی دانی ای گل سیراب

اگر چراغ بمیرد صبا چه غم دارد

وگر بریزد کتان چه غم خورد مهتاب؟

دعات گفتم و دشنام اگر دهی سهلست

که با شکردهنان خوش بود سؤال و جواب

کجایی ای که تعنت کنی و طعنه زنی

تو بر کناری و ما اوفتاده در غرقاب

اسیر بند بلا را چه جای سرزنشست

گرت معاونتی دست می دهد دریاب

اگر چه صبر من از روی دوست ممکن نیست

همی کنم به ضرورت، چو صبر ماهی از آب

تو باز دعوی پرهیز می کنی سعدی

که دل به کس ندهم کل مدع کذاب

***

ما را همه شب نمی برد خواب

ای خفته ی روزگار دریاب

در بادیه تشنگان بمردند

وز حله به کوفه می رود آب

ای سخت کمان سست پیمان

این بود وفای عهد اصحاب ؟

خارست به زیر پهلوانم

بی روی تو خوابگاه سنجاب

ای دیده عاشقان به رویت

چون روی مجاوران به محراب

من تن به قضای عشق دادم

پیرانه سر آمدم به کتاب

زهر از کف دست نازنینان

در حلق چنان رود که جلاب

دیوانه کوی خوبرویان

دردش نکند جفای بواب

سعدی نتوان به هیچ کشتن

الا به فراق روی احباب

***

ماهرویا روی خوب از من متاب

بی خطا کشتن چه می بینی صواب؟

دوش در خوابم در آغوش آمدی

وین نپندارم که بینم جز به خواب

از درون سوزناک و چشم تر

نیمه ای در آتشم نیمی در آب

هر که بازآید ز در پندارم اوست

تشنه مسکین آب پندارد سراب

ناوکش را جان درویشان هدف

ناخنش را خون مسکینان خضاب

او سخن می گوید و دل می برد

واو نمک می ریزد و مردم کباب

حیف باشد بر چنان تن پیرهن

ظلم باشد بر چنان صورت نقاب

خوی به دامان از بناگوشش بگیر

تا بگیرد جامه ات بوی گلاب

فتنه باشد شاهدی شمعی به دست

سرگران از خواب و سرمست از شراب

بامدادی تا به شب رویت مپوش

تا بپوشانی جمال آفتاب

سعدیا گر در برش خواهی چو چنگ

گوشمالت خورد باید چون رباب

***

سرمست درآمد از خرابات

با عقل خراب در مناجات

بر خاک فکنده خرقه زهد

وآتش زده در لباس طامات

دل برده ی شمع مجلس او

پروانه به شادی و سعادات

جان در ره او به عجز می گفت

کای مالک عرصه ی کرامات

از خون پیاده ای چه خیزد

ای بر رخ تو هزار شه مات

حقا و به جانت ار توان کرد

با تو به هزار جان ملاقات

گر چشم دلم به صبر بودی

جز عشق ندیدمی مهمات

تا باقی عمر بر چه آید

بر باد شد آن چه رفت هیهات

صافی چو بشد به دور سعدی

زین پس من و دردی خرابات

***

متناسبند و موزون حرکات دلفریبت

متوجهست با ما سخنان بی حسیبت

چو نمی توان صبوری ستمت کشم ضروری

مگر آدمی نباشد که برنجد از عتیبت

اگرم تو خصم باشی نروم ز پیش تیرت

وگرم تو سیل باشی نگریزم از نشیبت

به قیاس درنگنجی و به وصف درنیایی

متحیرم در اوصاف جمال و روی و زیبت

اگرم برآورد بخت به تخت پادشاهی

نه چنان که بنده باشم همه عمر در رکیبت

عجب از کسی در این شهر که پارسا بماند

مگر او ندیده باشد رخ پارسا فریبت

تو برون خبر نداری که چه می رود ز عشقت

به در آی اگر نه آتش بزنیم در حجیبت

تو درخت خوب منظر همه میوه ای ولیکن

چه کنم به دست کوته که نمی رسد به سیبت؟

تو شبی در انتظاری ننشسته ای چه دانی

که چه شب گذشت بر منتظران ناشکیبت؟

تو خود ای شب جدایی چه شبی بدین درازی؟

بگذر که جان سعدی بگداخت از نهیبت

***

هر که خصم اندرو کمند انداخت

به مراد ویش بباید ساخت

هر که عاشق نبود مرد نشد

نقره فایق نگشت تا نگداخت

هیچ مصلح به کوی عشق نرفت

که نه دنیا و آخرت درباخت

آن چنانش به ذکر مشغولم

که ندانم به خویشتن پرداخت

همچنان شکر عشق می گویم

که گرم دل بسوخت جان بنواخت

سعدیا خوشتر از حدیث تو نیست

تحفه ی روزگار اهل شناخت

آفرین بر زبان شیرینت

کاین همه شور در جهان انداخت

***

چه فتنه بود که حسن تو در جهان انداخت

که یک دم از تو نظر بر نمی توان انداخت؟

بلای غمزه ی نامهربان خونخوارت

چه خون که در دل یاران مهربان انداخت ؟

ز عقل و عافیت آنروز بر کران ماندم

که روزگار حدیث تو در میان انداخت

نه باغ ماند و نه بستان که سرو قامت تو

برست و ولوله در باغ و بوستان انداخت

تو دوستی کن و از دیده مفکنم زنهار

که دشمنم ز برای تو در زبان انداخت

به چشم های تو کان چشم کز تو برگیرند

دریغ باشد بر ماه آسمان انداخت

همین حکایت روزی به دوستان برسد

که سعدی از پی جانان برفت و جان انداخت

***

معلمت همه شوخی و دلبری آموخت

جفا و ناز و عتاب و ستمگری آموخت

غلام آن لب ضحاک و چشم فتانم

که کید سحر به ضحاک و سامری آموخت

تو بت چرا به معلم روی که بتگر چین

به چین زلف تو آید به بتگری آموخت ؟

هزار بلبل دستانسرای عاشق را

بباید از تو سخن گفتن دری آموخت

برفت رونق بازار آفتاب و قمر

از آن که ره به دکان تو مشتری آموخت

همه قبیله ی من عالمان دین بودند

مرا معلم عشق تو شاعری آموخت

مرا به شاعری آموخت روزگار آنگه

که چشم مست تو دیدم که ساحری آموخت

مگر دهان تو آموخت تنگی از دل من

وجود من ز میان تو لاغری آموخت

بلای عشق تو بنیاد زهد و بیخ ورع

چنان بکند که صوفی قلندری آموخت

دگر نه عزم سیاحت کند نه یاد وطن

کسی که بر سر کویت مجاوری آموخت

من آدمی به چنین شکل و قد و خوی و روش

ندیده ام مگر این شیوه از پری آموخت

به خون خلق فروبرده پنجه کاین حناست

ندانمش که به قتل که شاطری آموخت

چنین بگریم از این پس که مرد بتواند

در آب دیده سعدی شناوری آموخت

***

کهن شود همه کس را به روزگار ارادت

مگر مرا که همان عشق اولست و زیادت

گرم جواز نباشد به پیشگاه قبولت

کجا روم که نمیرم بر آستان عبادت ؟

مرا به روز قیامت مگر حساب نباشد

که هجر و وصل تو دیدم چه جای موت و اعادت ؟

شنیدمت که نظر می کنی به حال ضعیفان

تبم گرفت و دلم خوش به انتظار عیادت

گرم به گوشه چشمی شکسته وار ببینی

فلک شوم به بزرگی و مشتری به سعادت

بیایمت که ببینم کدام زهره و یارا؟

روم که بی تو نشینم کدام صبر و جلادت؟

مرا هرآینه روزی تمام کشته ببینی

گرفته دامن قاتل به هر دو دست ارادت

اگر جنازه ی سعدی به کوی دوست برآرند

زهی حیات نکونام و رفتنی به شهادت

***

دل هر که صید کردی، نکشد سر از کمندت

نه دگر امید دارد، که رها شود ز بندت

به خدا که پرده از روی چو آتشت برافکن

که به اتفاق بینی، دل عالمی سپندت

نه چمن شکوفه ای رست، چو روی دلستانت

نه صبا صنوبری یافت، چو قامت بلندت

گرت آرزوی آنست، که خون خلق ریزی

چه کند که شیر گردن، ننهد چو گوسفندت ؟

تو امیر ملک حسنی، به حقیقت ای دریغا

اگر التفات بودی، به فقیر مستمندت

نه تو را بگفتم ای دل، که سر وفا ندارد؟

به طمع ز دست رفتی و، به پای درفکندت

تو نه مرد عشق بودی، خود از این حساب سعدی

که نه قوت گریزست و، نه طاقت گزندت

***

دوست دارم که بپوشی رخ همچون قمرت

تا چو خورشید نبینند به هر بام و درت

جرم بیگانه نباشد که تو خود صورت خویش

گر در آیینه ببینی برود دل ز برت

جای خنده ست سخن گفتن شیرین پیشت

کآب شیرین چو بخندی برود از شکرت

راه آه سحر از شوق نمی یارم داد

تا نباید که بشوراند خواب سحرت

هیچ پیرایه زیادت نکند حسن تو را

هیچ مشاطه نیاراید از این خوبترت

بارها گفته ام این روی به هر کس منمای

تا تأمل نکند دیده هر بی بصرت

بازگویم نه که این صورت و معنی که توراست

نتواند که ببیند مگر اهل نظرت

راه صد دشمنم از بهر تو می باید داد

تا یکی دوست ببینم که بگوید خبرت

آن چنان سخت نیاید سر من گر برود

نازنینا که پریشانی مویی ز سرت

غم آن نیست که بر خاک نشیند سعدی

زحمت خویش نمی خواهد بر رهگذرت

***

بنده وار آمدم به زنهارت

که ندارم سلاح پیکارت

متفق می شوم که دل ندهم

معتقد می شوم دگربارت

مشتری را بهای روی تو نیست

من بدین مفلسی خریدارت

غیرتم هست و اقتدارم نیست

که بپوشم ز چشم اغیارت

گر چه بی طاقتم چو مور ضعیف

می کشم نفس و می کشم بارت

نه چنان در کمند پیچیدی

که مخلص شود گرفتارت

من هم اول که دیدمت گفتم

حذر از چشم مست خونخوارت

دیده شاید که بی تو برنکند

تا نبیند فراق دیدارت

تو ملولی و دوستان مشتاق

تو گریزان و ما طلبکارت

چشم سعدی به خواب بیند خواب

که ببستی به چشم سحارت

تو بدین هر دو چشم خواب آلود

چه غم از چشم های بیدارت؟

***

مپندار از لب شیرین عبارت

که کامی حاصل آید بی مرارت

فراق افتد میان دوستداران

زیان و سود باشد در تجارت

یکی را چون ببینی کشته ی دوست

به دیگر دوستانش ده بشارت

ندانم هیچ کس در عهد حسنت

که بادل باشد الا بی بصارت

مرا آن گوشه ی چشم دلاویز

به کشتن می کند گویی اشارت

گر آن حلوا به دست صوفی افتد

خدا ترسی نباشد روز غارت

عجب دارم درون عاشقان را

که پیراهن نمی سوزد حرارت

جمال دوست چندان سایه انداخت

که سعدی ناپدیدست از حقارت

***

چه دل ها بردی ای ساقی به ساق فتنه انگیزت

دریغا بوسه چندی بر زنخدان دلاویزت

خدنگ غمزه از هر سو نهان انداختن تا کی

سپر انداخت عقل از دست ناوک های خونریزت

برآمیزی و بگریزی و بنمایی و بربایی

فغان از قهر لطف اندود و زهر شکرآمیزت

لب شیرینت ار شیرین بدیدی در سخن گفتن

بر او شکرانه بودی گر بدادی ملک پرویزت

جهان از فتنه و آشوب یک چندی برآسودی

اگر نه روی شهرآشوب و چشم فتنه انگیزت

دگر رغبت کجا ماند کسی را سوی هشیاری

چو بیند دست در آغوش مستان سحرخیزت

دمادم درکش ای سعدی شراب صرف و دم درکش

که با مستان مجلس درنگیرد زهد و پرهیزت

***

بی تو حرامست به خلوت نشست

حیف بود در به چنین روی بست

دامن دولت چو به دست اوفتاد

گر بهلی باز نیاید به دست

این چه نظر بود که خونم بریخت

وین چه نمک بود که ریشم بخست ؟

هر که بیفتاد به تیرت نخاست

وانکه درآمد به کمندت نجست

ما به تو یک باره مقید شدیم

مرغ به دام آمد و ماهی بشست

صبر قفا خورد و به راهی گریخت

عقل بلا دید و به کنجی نشست

بار مذلت بتوانم کشید

عهد محبت نتوانم شکست

وین رمقی نیز که هست از وجود

پیش وجودت نتوان گفت هست

هرگز اگر راه به معنی برد

سجده ی صورت نکند بت پرست

مستی خمرش نکند آرزو

هر که چو سعدی شود از عشق مست

***

چنان به موی تو آشفته ام به بوی تو مست

که نیستم خبر از هر چه در دو عالم هست

دگر به روی کسم دیده بر نمی باشد

خلیل من همه بت های آزری بشکست

مجال خواب نمی باشدم ز دست خیال

در سرای نشاید بر آشنایان بست

در قفس طلبد هر کجا گرفتاریست

من از کمند تو تا زنده ام نخواهم جست

غلام دولت آنم که پای بند یکیست

به جانبی متعلق شد از هزار برست

مطیع امر توام گر دلم بخواهی سوخت

اسیر حکم توام گر تنم بخواهی خست

نماز شام قیامت به هوش بازآید

کسی که خورده بود می ز بامداد الست

نگاه من به تو و دیگران به خود مشغول

معاشران ز می و عارفان ز ساقی مست

اگر تو سرو خرامان ز پای ننشینی

چه فتنه ها که بخیزد میان اهل نشست

برادران و بزرگان نصیحتم مکنید

که اختیار من از دست رفت و تیر از شست

حذر کنید ز باران دیده ی سعدی

که قطره سیل شود چون به یک دگر پیوست

خوشست نام تو بردن ولی دریغ بود

در این سخن که بخواهند برد دست به دست

***

دیر آمدی ای نگار سرمست

زودت ندهیم دامن از دست

بر آتش عشقت آب تدبیر

چندانکه زدیم بازننشست

از روی تو سر نمی توان تافت

وز روی تو در نمی توان بست

از پیش تو راه رفتنم نیست

چون ماهی اوفتاده در شست

سودای لب شکر دهانان

بس توبه ی صالحان که بشکست

ای سرو بلند بوستانی

در پیش درخت قامتت پست

بیچاره کسی که از تو ببرید

آسوده تنی که با تو پیوست

چشمت به کرشمه خون من ریخت

وز قتل خطا چه غم خورد مست ؟

سعدی ز کمند خوبرویان

تا جان داری نمی توان جست

ور سر ننهی در آستانش

دیگر چه کنی دری دگر هست ؟

***

نشاید گفتن آن کس را دلی هست

که ندهد بر چنین صورت دل از دست

به منظوری که با او می توان گفت

نه خصمی کز کمندش می توان رست

به دل گفتم ز چشمانش بپرهیز

که هشیاران نیاویزند با مست

سرانگشتان مخضوبش نبینی

که دست صبر برپیچید و بشکست ؟

نه آزاد از سرش بر می توان خاست

نه با او می توان آسوده بنشست

اگر دودی رود بی آتشی نیست

و گر خونی بیاید کشته ای هست

خیالش در نظر چون آیدم خواب؟

نشاید در به روی دوستان بست

نشاید خرمن بیچارگان سوخت

نمی باید دل درمندگان خست

به آخر دوستی نتوان بریدن

به اول خود نمی بایست پیوست

دلی از دست بیرون رفته سعدی

نیاید باز تیر رفته از شست

***

اگر مراد تو ای دوست بی مرادی ماست

مراد خویش دگرباره من نخواهم خواست

اگر قبول کنی ور برانی از بر خویش

خلاف رای تو کردن خلاف مذهب ماست

میان عیب و هنر پیش دوستان کریم

تفاوتی نکند چون نظر به عین رضاست

عنایتی که تو را بود اگر مبدل شد

خلل پذیر نباشد ارادتی که مراست

مرا به هر چه کنی دل نخواهی آزردن

که هر چه دوست پسندد به جای دوست رواست

اگر عداوت و جنگست در میان عرب

میان لیلی و مجنون محبتست و صفاست

هزار دشمنی افتد به قول بدگویان

میان عاشق و معشوق دوستی برجاست

غلام قامت آن لعبت قباپوشم

که در محبت رویش هزار جامه قباست

نمی توانم بی او نشست یک ساعت

چرا که از سر جان بر نمی توانم خاست

جمال در نظر و شوق همچنان باقی

گدا اگر همه عالم بدو دهند گداست

مرا به عشق تو اندیشه از ملامت نیست

وگر کنند ملامت نه بر من تنهاست

هر آدمی که چنین شخص دلستان بیند

ضرورتست که گوید به سرو ماند راست

به روی خوبان گفتی نظر خطا باشد

خطا نباشد دیگر مگو چنین که خطاست

خوشست با غم هجران دوست سعدی را

که گر چه رنج به جان می رسد امید دواست

بلا و زحمت امروز بر دل درویش

از آن خوشست که امید رحمت فرداست

***

بوی گل و بانگ مرغ برخاست

هنگام نشاط و روز صحراست

فراش خزان ورق بیفشاند

نقاش صبا چمن بیاراست

ما را سر باغ و بوستان نیست

هر جا که تویی تفرج آن جاست

گویند نظر به روی خوبان

نهیست، نه این نظر که ما راست

در روی تو سرّ صنع بی چون

چون آب در آبگینه پیداست

چشم چپ خویشتن برآرم

تا چشم نبیندت بجز راست

هر آدمیئی که مهر مهرت

در وی نگرفت سنگ خاراست

روزی تر و خشک من بسوزد

آتش که به زیر دیگ سوداست

نالیدن بی حساب سعدی

گویند خلاف رای داناست

از ورطه ی ما خبر ندارد

آسوده که بر کنار دریاست

***

خوش می رود این پسر که برخاست

سرویست چنین که می رود راست

ابروش کمان قتل عاشق

گیسوش کمند عقل داناست

بالای چنین اگر در اسلام

گویند که هست، زیر و بالاست

ای آتش خرمن عزیزان

بنشین که هزار فتنه برخاست

بی جرم بکش که بنده، مملوک

بی شرع ببر که خانه، یغماست

دردت بکشم که درد داروست

خارت بخورم که خار خرماست

انگشت نمای خلق بودن

زشتست ولیک با تو زیباست

باید که سلامت تو باشد

سهلست ملامتی که بر ماست

جان در قدم تو ریخت سعدی

وین منزلت از خدای می خواست

خواهی که دگر حیات یابد

یک بار بگو که کشته ی ماست

***

دیگر نشنیدیم چنین فتنه که برخاست

از خانه برون آمد و بازار بیاراست

در وهم نگنجد که چه دلبند و چه شیرین

در وصف نیاید که چه مطبوع و چه زیباست

صبر و دل و دین می رود و طاقت و آرام

از زخم پدیدست که بازوش تواناست

از بهر خدا روی مپوش از زن و از مرد

تا صنع خدا می نگرند از چپ و از راست

چشمی که تو را بیند و در قدرت بی چون

مدهوش نماند نتوان گفت که بیناست

دنیا به چه کار آید و فردوس چه باشد

از بارخدا به ز تو حاجت نتوان خواست

فریاد من از دست غمت عیب نباشد

کاین درد نپندارم از آن من تنهاست

با جور و جفای تو نسازیم چه سازیم؟

چون زهره و یارا نبود چاره مداراست

از روی شما صبر نه صبرست که زهرست

وز دست شما زهر نه زهرست که حلواست

آن کام و دهان و لب و دندان که تو داری

عیشست ولی تا ز برای که مهیاست ؟

گر خون من و جمله ی عالم تو بریزی

اقرار بیاریم که جرم از طرف ماست

تسلیم تو سعدی نتواند که نباشد

گر سر بنهد ور ننهد دست تو بالاست

***

سلسله ی موی دوست، حلقه ی دام بلاست

هر که در این حلقه نیست، فارغ ازین ماجراست

گر بزنندم به تیغ، در نظرش بی دریغ

دیدن او یک نظر، صد چو منش خونبهاست

گر برود جان ما، در طلب وصل دوست

حیف نباشد که دوست، دوستتر از جان ماست

دعوی عشاق را، شرع نخواهد بیان

گونه ی زردش دلیل، ناله ی زارش گواست

مایه ی پرهیزگار، قوت صبرست و عقل

عقل گرفتار عشق، صبر زبون هواست

دلشده ی پای بند، گردن جان در کمند

زهره ی گفتار نه، کاین چه سبب وان چراست ؟

مالک ملک وجود، حاکم رد و قبول

هر چه کند جور نیست، ور تو بنالی جفاست

تیغ برآر از نیام، زهر برافکن به جام

کز قبل ما قبول، وز طرف ما رضاست

گر بنوازی به لطف، ور بگدازی به قهر

حکم تو بر من روان، زجر تو بر من رواست

هر که به جور رقیب، یا به جفای حبیب

عهد فرامش کند، مدعی بی وفاست

سعدی از اخلاق دوست، هر چه برآید نکوست

گو همه دشنام گو، کز لب شیرین دعاست

***

صبر کن ای دل که صبر، سیرت اهل صفاست

چاره ی عشق احتمال، شرط محبت وفاست

مالک رد و قبول، هر چه کند پادشاست

گر بزند حاکمست، ور بنوازد رواست

گر چه بخواند هنوز، دست جزع بر دعاست

ور چه براند هنوز، روی امید از قفاست

برق یمانی بجست، باد بهاری بخاست

طاقت مجنون برفت، خیمه لیلی کجاست ؟

غفلت از ایام عشق، پیش محقق خطاست

اول صبحست خیز، کآخر دنیا فناست

صحبت یار عزیز، حاصل دور بقاست

یک دمه دیدار دوست، هر دو جهانش بهاست

درد دل دوستان، گر تو پسندی رواست

هر چه مراد شماست، غایت مقصود ماست

بنده چه دعوی کند، حکم خداوند راست

گر تو قدم می نهی، تا بنهم چشم راست

از در خویشم مران، کاین نه طریق وفاست

در همه شهری غریب، در همه ملکی گداست

با همه جرمم امید، با همه خوفم رجاست

گر درم ما مِسست، لطف شما کیمیاست

سعدی اگر عاشقی، میل وصالت چراست؟

هر که دل دوست جست، مصلحت خود نخواست

***

خرم آن بقعه که آرامگه یار آنجاست

راحت جان و شفای دل بیمار آنجاست

من در این جای همین صورت بی جانم و بس

دلم آن جاست که آن دلبر عیار آنجاست

تنم این جاست سقیم و دلم آن جاست مقیم

فلک این جاست ولی کوکب سیار آنجاست

آخر ای باد صبا بویی اگر می آری

سوی شیراز گذر کن که مرا یار آنجاست

درد دل پیش که گویم غم دل با که خورم

روم آن جا که مرا محرم اسرار آنجاست

نکند میل دل من به تماشای چمن

که تماشای دل آنجاست که دلدار آنجاست

سعدی این منزل ویران چه کنی؟ جای تو نیست

رخت بربند که منزلگه احرار آنجاست

***

عشق ورزیدم و عقلم به ملامت برخاست

کان که عاشق شد از او حکم سلامت برخاست

هر که با شاهد گلروی به خلوت بنشست

نتواند ز سر راه ملامت برخاست

که شنیدی که برانگیخت سمند غم عشق

که نه اندر عقبش گرد ندامت برخاست ؟

عشق غالب شد و از گوشه نشینان صلاح

نام مستوری و ناموس کرامت برخاست

در گلستانی کان گلبن خندان بنشست

سرو آزاد به یک پای غرامت برخاست

گل صدبرگ ندانم به چه رونق بشکفت

یا صنوبر به کدامین قد و قامت برخاست

دی زمانی به تکلف بر سعدی بنشست

فتنه بنشست چو برخاست قیامت برخاست

***

آن نه زلفست و بناگوش که روزست و شبست

وان نه بالای صنوبر که درخت رطبست

نه دهانیست که در وهم سخندان آید

مگر اندر سخن آیی و بداند که لبست

آتش روی تو زینگونه که در خلق گرفت

عجب از سوختگی نیست که خامی عجبست

آدمی نیست که عاشق نشود وقت بهار

هر گیاهی که به نوروز نجنبد حطبست

جنبش سرو تو پنداری کز باد صباست؟

نه، که از ناله مرغان چمن در طربست

هر کسی را به تو این میل نباشد که مرا

کآفتابی تو و کوتاه نظر مرغ شبست

خواهم اندر طلبت عمر به پایان آورد

گر چه راهم نه به اندازه ی پای طلبست

هر قضایی سببی دارد و من در غم دوست

اجلم می کشد و درد فراقش سببست

سخن خویش به بیگانه نمی یارم گفت

گله از دوست به دشمن نه طریق ادبست

لیکن این حال محالست که پنهان ماند

تو زره می دری و پرده ی سعدی قصبست

***

آن ماه دوهفته در نقابست

یا حوری دست در خضابست

وان وسمه بر ابروان دلبند

یا قوس قزح بر آفتابست

سیلاب ز سر گذشت یارا

ز اندازه به در مبر جفا را

بازآی که از غم تو ما را

چشمی و هزار چشمه آبست

تندی و جفا و زشتخویی

هر چند که می کنی نکویی

فرمان برمت به هر چه گویی

جان بر لب و چشم بر خطابست

ای روی تو از بهشت بابی

دل بر نمک لبت کبابی

گفتم بزنم بر آتش آبی

وین آتش دل نه جای آبست

صبر از تو کسی نیاورد تاب

چشمم ز غمت نمی برد خواب

شک نیست که بر ممرّ سیلاب

چندان که بنا کنی خرابست

ای شهره ی شهر و فتنه ی خیل

فی منظرک النهار واللیل

هر کو نکند به صورتت میل

در صورت آدمی دوابست

ای داروی دلپذیر دردم

اقرار به بندگیت کردم

دانی که من از تو برنگردم

چندان که خطا کنی صوابست

گر چه تو امیر و ما اسیریم

گر چه تو بزرگ و ما حقیریم

گر چه تو غنی و ما فقیریم

دلداری دوستان ثوابست

ای سرو روان و گلبن نو

مه پیکر آفتاب پرتو

بستان و بده بگوی و بشنو

شب های چنین نه وقت خوابست

امشب شب خلوتست تا روز

ای طالع سعد و بخت فیروز

شمعی به میان ما برافروز

یا شمع مکن که ماهتابست

ساقی قدحی قلندری وار

در ده به معاشران هشیار

دیوانه به حال خویش بگذار

کاین مستی ما نه از شرابست

بادست غرور زندگانی

برقست لوامع جوانی

دریاب دمی که می توانی

بشتاب که عمر در شتابست

این گرسنه گرگ بی ترحم

خود سیر نمی شود ز مردم

ابنای زمان مثال گندم

وین دور فلک چو آسیابست

سعدی تو نه مرد وصل اویی

تا لاف زنی و قرب جویی

ای تشنه به خیره چند پویی ؟

کاین ره که تو می روی سرابست

***

دیدار تو حل مشکلاتست صبر از تو خلاف ممکناتست

دیباچه ی صورت بدیعت

عنوان کمال حسن ذاتست

لب های تو خضر اگر بدیدی

گفتی لب چشمه ی حیاتست

بر کوزه ی آب نه دهانت

بردار که کوزه ی نباتست

ترسم تو بسحر غمزه یک روز

دعوی بکنی که معجزاتست

زهر از قبل تو نوشدارو

فحش از دهن تو طیباتست

چون روی تو صورتی ندیدم

در شهر که مبطل صلوتست

عهد تو و توبه ی من از عشق

می بینم و هر دو بی ثباتست

آخر نگهی به سوی ما کن

کاین دولت حسن را زکاتست

چون تشنه بسوخت در بیابان

چه فایده گر جهان فراتست ؟

سعدی غم نیستی ندارد

جان دادن عاشقان نجاتست

***

سرو چمن پیش اعتدال تو پستست

روی تو بازار آفتاب شکستست

شمع فلک با هزار مشعل انجم

پیش وجودت چراغ بازنشستست

توبه کند مردم از گناه به شعبان

در رمضان نیز چشم های تو مستست

این همه زورآوری و مردی و شیری

مرد ندانم که از کمند تو جستست

این یکی از دوستان به تیغ تو کشتست

وان دگر از عاشقان به تیر تو خستست

دیده به دل می برد حکایت مجنون

دیده ندارد که دل به مهر نبستست

دست طلب داشتن ز دامن معشوق

پیش کسی گو، کش اختیار به دستست

با چو تو روحانیی تعلق خاطر

هر که ندارد دواب نفس پرستست

منکر سعدی که ذوق عشق ندارد

نیشکرش در دهان تلخ کبستست

***

مجنون عشق را دگر امروز حالتست

کاسلام دین لیلی و دیگر ضلالتست

فرهاد را از آن چه که شیرین تُرش کند

این را شکیب نیست گر آن را ملالتست

عذرا که نانوشته بخواند حدیث عشق

داند که آب دیده وامق رسالتست

مطرب همین طریق غزل گو نگاه دار

کاین ره که برگرفت به جایی دلالتست

ای مدعی که می گذری بر کنار آب

ما را که غرقه ایم ندانی چه حالتست

زین در کجا رویم که ما را به خاک او

و او را به خون ما که بریزد حوالتست

گر سر قدم نمی کنمش، پیش اهل دل

سر بر نمی کنم که مقام خجالتست

جز یاد دوست هر چه کنی عمر ضایعست

جز سرّ عشق هر چه بگویی بطالتست

ما را دگر معامله با هیچ کس نماند

بیعی که بی حضور تو کردم اقالتست

از هر جفات بوی وفایی همی دهد

در هر تعنتیت هزار استمالتست

سعدی بشوی لوح دل از نقش غیر او

علمی که ره به حق ننماید جهالتست

***

ای کاب زندگانی من در دهان توست

تیر هلاک ظاهر من در کمان توست

گر برقعی فرونگذاری بدین جمال

در شهر هر که کشته شود در ضمان توست

تشبیه روی تو نکنم من به آفتاب

کاین مدح آفتاب نه تعظیم شأن توست

گر یک نظر به گوشه ی چشم ارادتی

با ما کنی و گر نکنی حکم از آن توست

هر روز خلق را سر یاری و صاحبیست

ما را همین سرست که بر آستان توست

بسیار دیده ایم درختان میوه دار

زین به ندیده ایم که در بوستان توست

گر دست دوستان نرسد باغ را چه جرم؟

منعی که می رود گنه از باغبان توست

بسیار در دل آمد از اندیشه ها و رفت

نقشی که آن نمی رود از دل نشان توست

با من هزار نوبت اگر دشمنی کنی

ای دوست همچنان دل من مهربان توست

سعدی به قدر خویش تمنای وصل کن

سیمرغ ما چه لایق زاغ آشیان توست

***

هر صبحدم نسیم گل از بوستان توست

الحان بلبل از نفس دوستان توست

چون خضر دید آن لب جان بخش دلفریب

گفتا که آب چشمه حیوان دهان توست

یوسف به بندگیت کمر بسته بر میان

بودش یقین که ملک ملاحت از آن توست

هر شاهدی که در نظر آمد به دلبری

در دل نیافت راه که آن جا مکان توست

هرگز نشان ز چشمه کوثر شنیده ای

کو را نشانی از دهن بی نشان توست

از رشک آفتاب جمالت بر آسمان

هر ماه، ماه دیدم چون ابروان توست

این باد روح پرور از انفاس صبحدم

گویی مگر ز طره عنبرفشان توست

صد پیرهن قبا کنم از خرمی اگر

بینم که دست من چو کمر در میان توست

گفتند میهمانی عشاق می کنی

سعدی به بوسه ای ز لبت میهمان توست

***

اتفاقم به سر کوی کسی افتادست

که در آن کوی چو من کشته بسی افتادست

خبر ما برسانید به مرغان چمن

که هم آواز شما در قفسی افتادست

به دلارام بگو ای نفس باد سحر

کار ما همچو سحر با نفسی افتادست

بند بر پای تحمل چه کند گر نکند؟

انگبینست که در وی مگسی افتادست

هیچ کس عیب هوس باختن ما نکند

مگر آن کس که به دام هوسی افتادست

سعدیا حال پراکنده ی گوی آن داند

که همه عمر به چوگان کسی افتادست

***

این تویی یا سرو بستانی به رفتار آمدست؟

یا ملک در صورت مردم به گفتار آمدست ؟

آن پری کز خلق پنهان بود چندین روزگار

باز می بینم که در عالم پدیدار آمدست

عود می سوزند یا گل می دمد در بوستان

دوستان، یا کاروان مشک تاتار آمدست ؟

تا مرا با نقش رویش آشنایی اوفتاد

هر چه می بینم به چشمم نقش دیوار آمدست

ساربانا یک نظر در روی آن زیبا نگار

گر به جانی می دهد اینک خریدار آمدست

من دگر در خانه ننشینم اسیر و دردمند

خاصه این ساعت که گفتی گل به بازار آمدست

گر تو انکار نظر در آفرینش می کنی

من همی گویم که چشم از بهر این کار آمدست

وه که گر من بازبینم روی یار خویش را

مرده ای بینی که با دنیا دگربار آمدست

آنچه بر من می رود دربندت ای آرام جان

با کسی گویم که در بندی گرفتار آمدست

نی که می نالد همی در مجلس آزادگان

زان همی نالد که بر وی زخم بسیار آمدست

تا نپنداری که بعد از چشم خواب آلود تو

تا برفتی خوابم اندر چشم بیدار آمدست

سعدیا گر همتی داری منال از جور یار

تا جهان بودست جور یار بر یار آمدست

***

شب فراق که داند که تا سحر چندست؟

مگر کسی که به زندان عشق دربندست

گرفتم از غم دل راه بوستان گیرم

کدام سرو به بالای دوست مانندست ؟

پیام من که رساند به یار مهرگسل؟

که برشکستی و ما را هنوز پیوندست

قسم به جان تو گفتن طریق عزت نیست

به خاک پای تو وآن هم عظیم سوگندست

که با شکستن پیمان و برگرفتن دل

هنوز دیده به دیدارت آرزومندست

بیا که بر سر کویت بساط چهره ی ماست

به جای خاک که در زیر پایت افکندست

خیال روی تو بیخ امید بنشاندست

بلای عشق تو بنیاد صبر برکندست

عجب در آنکه تو مجموع و گر قیاس کنی

به زیر هر خم مویت دلی پراکندست

اگر برهنه نباشی که شخص بنمایی

گمان برند که پیراهنت گل آکندست

ز دست رفته نه تنها منم در این سودا

چه دست ها که ز دست تو بر خداوندست

فراق یار که پیش تو کاه برگی نیست

بیا و بر دل من بین که کوه الوندست

ز ضعف طاقت آهم نماند و ترسم خلق

گمان برند که سعدی ز دوست خرسندست

***

افسوس بر آن دیده که روی تو ندیدست

یا دیده و بعد از تو به رویی نگریدست

گر مدعیان نقش ببینند پری را

دانند که دیوانه چرا جامه دریدست

آن کیست که پیرامن خورشید جمالش

از مشک سیه دایره ی نیمه کشیدست

ای عاقل اگر پای به سنگیت برآید

فرهاد بدانی که چرا سنگ بریدست

رحمت نکند بر دل بیچاره ی فرهاد

آن کس که سخن گفتن شیرین نشنیدست

از دست کمان مهره ی ابروی تو در شهر

دل نیست که در بر چو کبوتر نطپیدست

در وهم نیاید که چه مطبوع درختی

پیداست که هرگز کس از این میوه نچیدست

سرّ قلم قدرت بی چون الهی

در روی تو چون روی در آیینه پدیدست

ما از تو به غیر از تو نداریم تمنا

حلوا به کسی ده که محبت نچشیدست

با این همه باران بلا بر سر سعدی

نشگفت اگرش خانه چشم آب چکیدست

***

ای لعبت خندان لب لعلت که مزیدست ؟

وی باغ لطافت بِهِ رویت که گزیدست ؟

زیباتر از این صید همه عمر نکردست

شیرینتر از این خربزه هرگز نبریدست

ای خضر حلالت نکنم چشمه ی حیوان

دانی که سکندر به چه محنت طلبیدست ؟

آن خون کسی ریخته ای یا می سرخست؟

یا توت سیاهست که بر جامه چکیدست ؟

با جمله برآمیزی و از ما بگریزی

جرم از تو نباشد گنه از بخت رمیدست

نیکست که دیوار به یک بار بیفتاد

تا هیچ کس این باغ نگویی که ندیدست

بسیار توقف نکند میوه ی بر بار

چون عام بدانست که شیرین و رسیدست

گل نیز در آن هفته دهن باز نمی کرد

وامروز نسیم سحرش پرده دریدست

در دجله که مرغابی از اندیشه نرفتی

کشتی رود اکنون که تتر جسر بریدست

رفت آن که فقاع از تو گشایند دگربار

ما را بس از این کوزه که بیگانه مکیدست

سعدی در بستان هوای دگری زن

وین کِشته رها کن که در او گله چریدست

***

از هر چه می رود سخن دوست خوشترست

پیغام آشنا نفس روح پرورست

هرگز وجود حاضر غایب شنیده ای؟

من در میان جمع و دلم جای دیگرست

شاهد که در میان نبود شمع گو بمیر

چون هست اگر چراغ نباشد منورست

ابنای روزگار به صحرا روند و باغ

صحرا و باغ زنده دلان کوی دلبرست

جان می روم که در قدم اندازمش ز شوق

درمانده ام هنوز که نزلی محقرست

کاش آن به خشم رفته ی ما آشتی کنان

بازآمدی که دیده ی مشتاق بر درست

جانا دلم چو عود بر آتش بسوختی

وین دم که می زنم ز غمت دود مجمرست

شب های بی توام شب گورست در خیال

ور بی تو بامداد کنم روز محشرست

گیسوت عنبرینه ی گردن تمام بود

معشوق خوبروی چه محتاج زیورست ؟

سعدی خیال بیهده بستی امید وصل

هجرت بکشت و وصل هنوزت مصورست

زنهار از این امید درازت که در دلست

هیهات از این خیال محالت که در سرست

***

این بوی روح پرور از آن خوی دلبرست

وین آب زندگانی از آن حوض کوثرست

ای باد بوستان مگرت نافه در میان؟

وی مرغ آشنا مگرت نامه در پرست؟

بوی بهشت می گذرد یا نسیم دوست

یا کاروان صبح که گیتی منورست

این قاصد از کدام زمینست مشک بوی

وین نامه در چه داشت که عنوان معطرست ؟

بر راه باد عود در آتش نهاده اند

یا خود در آن زمین که تویی خاک عنبرست

بازآ و حلقه بر در رندان شوق زن

کاصحاب را دو دیده چو مسمار بر درست

بازآ که در فراق تو چشم امیدوار

چون گوش روزه دار بر الله اکبرست

دانی که چون همی گذرانیم روزگار

روزی که بی تو می گذرد روز محشرست

گفتیم عشق را به صبوری دوا کنیم

هر روز عشق بیشتر و صبر کمترست

صورت ز چشم، غایب و اخلاق در نظر

دیدار در حجاب و معانی برابرست

در نامه نیز چند بگنجد حدیث عشق

کوته کنیم که قصه ی ما کار دفترست

همچون درخت بادیه سعدی به برق شوق

سوزان و میوه ی سخنش همچنان ترست

آری خوشست وقت حریفان به بوی عود

وز سوز غافلند که در جان مجمرست

***

عیب یاران و دوستان هنرست

سخن دشمنان نه معتبرست

مُهر مهر از درون ما نرود

ای برادر که نقش بر حجرست

چه توان گفت در لطافت دوست

هر چه گویم از آن لطیفترست

آن که منظور دیده و دل ماست

نتوان گفت شمس یا قمرست

هر کسی گو به حال خود باشد

ای برادر، که حال ما دگرست

تو که در خواب بوده ای همه شب

چه نصیبت ز بلبل سحرست ؟

آدمی را که جان معنی نیست

در حقیقت درخت بی ثمرست

ما پراکندگان مجموعیم

یار ما غایبست و در نظرست

برگ تر خشک می شود به زمان

برگ چشمان ما همیشه ترست

جان شیرین فدای صحبت یار

شرم دارم که نیک مختصرست

این قدر دون قدر اوست ولیک

حد امکان ما همین قدرست

پرده بر خود نمی توان پوشید

ای برادر که عشق پرده درست

سعدی از بارگاه قربت دوست

تا خبر یافتست بی خبرست

ما سر اینک نهاده ایم به طوع

تا خداوندگار را چه سرست

***

هر کسی را نتوان گفت که صاحب نظرست

عشقبازی دگر و نفس پرستی دگرست

نه هر آن چشم که بیند سیاهست و سپید

یا سپیدی ز سیاهی بشناسد بصرست

هر که در آتش عشقش نبود طاقت سوز

گو به نزدیک مرو کآفت پروانه، پرست

گر من از دوست بنالم نفسم صادق نیست

خبر از دوست ندارد که ز خود با خبرست

آدمی صورت اگر دفع کند شهوت نفس

آدمی خوی شود ور نه همان جانورست

شربت از دست دلارام چه شیرین و چه تلخ

بده ای دوست، که مستسقی از آن تشنه ترست

من خود از عشق لبت فهم سخن می نکنم

هرچ از آن تلخترم گر تو بگویی شکرست

ور به تیغم بزنی با تو مرا خصمی نیست

خصم آنم که میان من و تیغت سپرست

من از این بند نخواهم به درآمد همه عمر

بند پایی که به دست تو بود تاج سرست

دست سعدی به جفا نگسلد از دامن دوست

ترک لؤلؤ نتوان گفت که دریا خطرست

***

فریاد من از فراق یارست

وافغان من از غم نگارست

بی روی چو ماه آن نگارین

رخساره ی من به خون نگارست

خون جگرم ز فرقت تو

از دیده روانه در کنارست

درد دل من ز حد گذشتست

جانم ز فراق بی قرارست

کس را ز غم من آگهی نیست

آوخ که جهان نه پایدارست

از دست زمانه در عذابم

زان جان و دلم همی فکارست

سعدی چه کنی شکایت از دوست؟

چون شادی و غم نه برقرارست

***

چشمت خوشست و بر اثر خواب خوشترست

طعم دهانت از شکر ناب خوشترست

زنهار از آن تبسم شیرین که می کنی

کز خنده ی شکوفه ی سیراب خوشترست

شمعی به پیش روی تو گفتم که برکنم

حاجت به شمع نیست که مهتاب خوشترست

دوش آرزوی خواب خوشم بود یک زمان

امشب نظر به روی تو از خواب خوشترست

در خوابگاه عاشق سر بر کنار دوست

کیمخت خارپشت ز سنجاب خوشترست

زان سوی بحر آتش اگر خوانیم به لطف

رفتن به روی آتشم از آب خوشترست

ز آب روان و سبزه و صحرا و لاله زار

با من مگو که چشم در احباب خوشترست

زهرم مده به دست رقیبان تندخوی

از دست خود بده که ز جلاب خوشترست

سعدی دگر به گوشه ی وحدت نمی رود

خلوت خوشست و صحبت اصحاب خوشترست

هر باب ازین کتاب نگارین که برکنی

همچون بهشت گویی از آن باب خوشترست

***

عشرت خوشست و بر طرف جوی خوشترست

می بر سماع بلبل خوشگوی خوشترست

عیشست بر کنار سمن زار خواب صبح؟

نی، در کنار یار سمن بوی خوشترست

خواب از خمار باده ی نوشین بامداد

بر بستر شقایق خودروی خوشترست

روی از جمال دوست به صحرا مکن که روی

در روی همنشین وفاجوی خوشترست

آواز چنگ و مطرب خوشگوی گو مباش

ما را حدیث همدم خوش خوی خوشترست

گر شاهدست سبزه بر اطراف گلستان

بر عارضین شاهد گلروی خوشترست

آب از نسیم باد زره روی گشته گیر

مفتول زلف یار زره موی خوشترست

گو چشمه آب کوثر و بستان بهشت باش

ما را مقام بر سر این کوی خوشترست

سعدی جفا نبرده چه دانی تو قدر یار

تحصیل کام دل به تکاپوی خوشترست

***

ای که از سرو روان قد تو چالاکترست

دل به روی تو ز روی تو طربناکترست

دگر از حربه ی خونخوار اجل نندیشم

که نه از غمزه ی خونریز تو ناباکترست

چست بودست مرا کسوت معنی همه وقت

باز بر قامت زیبای تو چالاکترست

نظر پاک مرا دشمن اگر طعنه زند

دامن دوست بحمدالله از آن پاکترست

تا گل روی تو در باغ لطافت بشکفت

پرده صبر من از دامن گل چاکترست

پای بر دیده ی سعدی نه اگر بخرامی

که به صد منزلت از خاک درت خاکترست

***

دلی که عاشق و صابر بود مگر سنگست

ز عشق تا به صبوری هزار فرسنگست

برادران طریقت نصیحتم مکنید

که توبه در ره عشق آبگینه بر سنگست

دگر بخفته نمی بایدم شراب و سماع

که نیکنامی در دین عاشقان ننگست

چه تربیت شنوم یا چه مصلحت بینم

مرا که چشم به ساقی و گوش بر چنگست ؟

به یادگار کسی دامن نسیم صبا

گرفته ایم و دریغا که باد در چنگست

به خشم رفته ی ما را که می برد پیغام؟

بیا که ما سپر انداختیم اگر جنگست

بکش چنان که توانی که بی مشاهده ات

فراخنای جهان بر وجود ما تنگست

ملامت از دل سعدی فرونشوید عشق

سیاهی از حبشی چون رود که خودرنگست

***

پای سرو بوستانی در گلست

سرو ما را پای معنی در دلست

هر که چشمش بر چنان روی اوفتاد

طالعش میمون و فالش مقبلست

نیکخواهانم نصیحت می کنند

خشت بر دریا زدن بی حاصلست

ای برادر ما به گرداب اندریم

وانکه شنعت می زند بر ساحلست

شوق را بر صبر قوت غالبست

عقل را با عشق دعوی باطلست

نسبت عاشق به غفلت می کنند

وآنکه معشوقی ندارد غافلست

دیده باشی تشنه مستعجل به آب؟

جان به جانان همچنان مستعجلست

بذل جاه و مال و ترک نام و ننگ

در طریق عشق اول منزلست

گر بمیرد طالبی دربند دوست

سهل باشد، زندگانی مشکلست

عاشقی می گفت و خوش خوش می گریست

جان بیاساید که جانان قاتلست

سعدیا نزدیک رای عاشقان

خلق مجنونند و مجنون عاقلست

***

دیده از دیدار خوبان برگرفتن مشکلست

هر که ما را این نصیحت می کند بی حاصلست

یار زیبا گر هزارت وحشت از وی در دلست

بامدادان روی او دیدن صباح مقبلست

آن که در چاه زنخدانش دل بیچارگان

چون ملک محبوس در زندان چاه بابلست

پیش از این من دعوی پرهیزگاری کردمی

باز می گویم که هر دعوی که کردم باطلست

زهر نزدیک خردمندان اگر چه قاتلست

چون ز دست دوست می گیری شفای عاجلست

من قدم بیرون نمی یارم نهاد از کوی دوست

دوستان معذور داریدم که پایم در گلست

باش تا دیوانه گویندم همه فرزانگان

ترک جان نتوان گرفتن تا تو گویی عاقلست

آن که می گوید نظر در صورت خوبان خطاست

او همین صورت همی بیند ز معنی غافلست

ساربان آهسته ران کآرام جان در محملست

چارپایان بار بر پشتند و ما را بر دلست

گر به صد منزل فراق افتد میان ما و دوست

همچنانش در میان جان شیرین منزلست

سعدی آسانست با هر کس گرفتن دوستی

لیک چون پیوند شد، خو باز کردن مشکلست

***

شراب از دست خوبان سلسبیلست

وگر خود خون میخواران سبیلست

نمی دانم رطب را چاشنی چیست؟

همی بینم که خرما بر نخیلست

نه وسمست آن، به دلبندی خضیبست

نه سرمست آن، به جادویی کحیلست

سرانگشتان صاحبدل فریبش

نه در حنا که در خون قتیلست

الا ای کاروان محمل برانید

که ما را بند بر پای رحیلست

هر آن شب در فراق روی لیلی

که بر مجنون رود لیلی طویلست

کمندش می دواند پای مشتاق

بیابان را نپرسد چند میلست

چو مور افتان و خیزان رفت باید

و گر خود ره به زیر پای پیلست

حبیب آن جا که دستی برفشاند

محب ار سر نیفشاند بخیلست

ز ما گر طاعت آید شرمساریم

و ز ایشان گر قبیح آید جمیلست

بدیل دوستان گیرند و یاران

ولیکن شاهد ما بی بدیلست

سخن بیرون مگوی از عشق سعدی

سخن عشقست و دیگر قال و قیلست

***

کارم چو زلف یار پریشان و درهمست

پشتم به سان ابروی دلدار پرخمست

غم شربتی ز خون دلم نوش کرد و گفت

این شادی کسی که در این دور خرمست

تنها دل منست گرفتار در غمان

یا خود در این زمانه دل شادمان کمست ؟

زین سان که می دهد دل من داد هر غمی

انصاف، ملک عالم عشقش مسلمست

دانی خیال روی تو در چشم من چه گفت؟

آیا چه جاست این که همه روزه با نمست؟

خواهی چو روز روشن دانی تو حال من؟

از تیره شب بپرس که او نیز محرمست

ای کاشکی میان منستی و دلبرم

پیوندی این چنین که میان من و غمست

***

یارا بهشت صحبت یاران همدمست

دیدار یار نامتناسب جهنمست

هر دم که در حضور عزیزی برآوری

دریاب کز حیات جهان حاصل آن دمست

نه هر که چشم و گوش و دهان دارد آدمیست

بس دیو را که صورت فرزند آدمست

آنست آدمی که در او حسن سیرتی

یا لطف صورتیست دگر حشو عالمست

هرگز حسد نبرده و حسرت نخورده ام

جز بر دو روی یار موافق که در همست

آنان که در بهار به صحرا نمی روند

بوی خوش ربیع بر ایشان محرمست

وان سنگ دل که دیده بدوزد ز روی خوب

پندش مده که جهل در او نیک محکمست

آرام نیست در همه عالم به اتفاق

ور هست در مجاورت یار محرمست

گر خون تازه می رود از ریش اهل دل

دیدار دوستان که ببینند مرهمست

دنیا خوشست و مال عزیزست و تن شریف

لیکن رفیق بر همه چیزی مقدمست

ممسک برای مال همه ساله تنگدل

سعدی به روی دوست همه روزه خرمست

***

بر من که صبوحی زده ام خرقه حرامست

ای مجلسیان راه خرابات کدامست ؟

هر کس به جهان خرمیی پیش گرفتند

ما را غمت ای ماه پری چهره تمامست

برخیز که در سایه ی سروی بنشینیم

کان جا که تو بنشینی بر سرو قیامست

دام دل صاحبنظرانت خم گیسوست

وان خال بناگوش مگر دانه دامست

با چون تو حریفی به چنین جای درین وقت

گر باده خورم خمر بهشتی نه حرامست

با محتسب شهر بگویید که زنهار

در مجلس ما سنگ مینداز که جامست

غیرت نگذارد که بگویم که مرا کشت

تا خلق ندانند که معشوقه چه نامست

دردا که بپختیم در این سوز نهانی

وان را خبر از آتش ما نیست که خامست

سعدی مبر اندیشه که در کام نهنگان

چون در نظر دوست نشینی همه کامست

***

امشب به راستی شب ما روز روشنست

عید وصال دوست علی رغم دشمنست

باد بهشت می گذرد یا نسیم صبح ؟

یا نکهت دهان تو یا بوی لادنست ؟

هرگز نباشد از تن و جانت عزیزتر

چشمم که در سرست و روانم که در تنست

گردن نهم به خدمت و گوشت کنم به قول

تا خاطرم معلق آن گوش و گردنست

ای پادشاه سایه ز درویش وامگیر

ناچار خوشه چین بود آن جا که خرمنست

دور از تو در جهان فراخم مجال نیست

عالم به چشم تنگ دلان چشم سوزنست

عاشق گریختن نتواند که دست شوق

هر جا که می رود متعلق به دامنست

شیرین به در نمی رود از خانه بی رقیب

داند شکر که دفع مگس بادبیزنست

جور رقیب و سرزنش اهل روزگار

با من همان حکایت گاو دهل زنست

بازان شاه را حسد آید بدین شکار

کان شاهباز را دل سعدی نشیمنست

قلب رقیق چند بپوشد حدیث عشق

هرچ آن به آبگینه بپوشی مبینست

***

این باد بهار بوستانست

یا بوی وصال دوستانست ؟

دل می برد این خط نگارین

گویی خط روی دلستانست

ای مرغ به دام دل گرفتار

بازآی که وقت آشیانست

شب ها من و شمع می گدازیم

اینست که سوز من نهانست

گوشم همه روز از انتظارت

بر راه و نظر بر آستانست

ور بانگ مؤذنی می آید

گویم که درای کاروانست

با آن همه دشمنی که کردی

بازآی که دوستی همانست

با قوت بازوان عشقت

سرپنجه ی صبر ناتوانست

بیزاری دوستان دمساز

تفریق میان جسم و جانست

نالیدن دردناک سعدی

بر دعوی دوستی بیانست

آتش به نی قلم درانداخت

وین حبر که می رود دخانست

***

این خط شریف از آن بنانست

وین نقل حدیث از آن دهانست

این بوی عبیر آشنایی

از ساحت یار مهربانست

مهر از سر نامه برگرفتم

گفتی که سر گلابدانست

قاصد مگر آهوی ختن بود

کش نافه ی مشک در میانست

این خود چه عبارت لطیفست؟

وین خود چه کفایت بیاست؟

معلوم شد این حدیث شیرین

کز منطق آن شکرفشانست

این خط به زمین نشاید انداخت

کز جانب ماه آسمانست

روزی برود روان سعدی

کین عیش نه عیش جاودانست

خرم تن او که چون روانش

از تن برود سخن روانست

***

چه رویست آن که پیش کاروانست؟

مگر شمعی به دست ساروانست

سلیمانست گویی در عماری

که بر باد صبا تختش روانست

جمال ماه پیکر بر بلندی

بدان ماند که ماه آسمانست

بهشتی صورتی در جوف محمل

چو برجی کآفتابش در میانست

خداوندان عقل این طرفه بینند

که خورشیدی به زیر سایبانست

چو نیلوفر در آب و مهر در میغ

پری رخ در نقاب پرنیانست

ز روی کار من برقع برانداخت

به یک بار، آن که در برقع نهانست

شتر پیشی گرفت از من به رفتار

که بر من بیش از او بار گرانست

زهی اندک وفای سست پیمان

که آن سنگین دل نامهربانست

تو را گر دوستی با ما همین بود

وفای ما و عهد ما همانست

بدار ای ساربان آخر زمانی

که عهد وصل را آخرزمانست

وفا کردیم و با ما غدر کردند

برو سعدی که این پاداش آنست

ندانستی که در پایان پیری

نه وقت پنجه کردن با جوانست

***

هزار سختی اگر بر من آید آسانست

که دوستی و ارادت هزار چندانست

سفر دراز نباشد به پای طالب دوست

که خار دشت محبت گلست و ریحانست

اگر تو جور کنی جور نیست تربیتست

وگر تو داغ نهی داغ نیست درمانست

نه آبروی که گر خون دل بخواهی ریخت

مخالفت نکنم، آن کنم که فرمانست

ز عقل من عجب آید صواب گویان را

که دل به دست تو دادن خلاف در جانست

من از کنار تو دور افتاده ام نه عجب

گرم قرار نباشد، که داغ هجرانست

عجب در آن سر زلف معنبر مفتول

که در کنار تو خسبد چرا پریشانست ؟

جماعتی که ندانند حظ روحانی

تفاوتی که میان دواب و انسانست

گمان برند که در باغ عشق سعدی را

نظر به سیب زنخدان و نار پستانست

مرا هرآینه خاموش بودن اولیتر

که جهل پیش خردمند عذر نادانست

و ما ابرئ نفسی و لا ازکیها

که هر چه نقل کنند از بشر در امکانست

***

مگر نسیم سحر بوی زلف یار منست

که راحت دل رنجور بی قرار منست

به خواب درنرود چشم بخت من همه عمر

گرش به خواب ببینم که در کنار منست

اگر معاینه بینم که قصد جان دارد

به جان مضایقه با دوستان نه کار منست

حقیقت آن که نه درخورد اوست جان عزیز

ولیک درخور امکان و اقتدار منست

نه اختیار منست این معاملت لیکن

رضای دوست مقدم بر اختیار منست

اگر هزار غمست از جفای او بر دل

هنوز بنده ی اویم که غمگسار منست

درون خلوت ما غیر در نمی گنجد

برو که هر که نه یار منست بار منست

به لاله زار و گلستان نمی رود دل من

که یاد دوست گلستان و لاله زار منست

ستمگرا دل سعدی بسوخت در طلبت

دلت نسوخت که مسکین امیدوار منست

و گر مراد تو اینست بی مرادی من

تفاوتی نکند چون مراد یار منست

***

ز من مپرس که در دست او دلت چونست

ازو بپرس که انگشتهاش در خونست

و گر حدیث کنم تندرست را چه خبر

که اندرون جراحت رسیدگان چونست ؟

به حسن طلعت لیلی نگاه می نکند

فتاده در پی بیچاره ای که مجنونست

خیال روی کسی در سرست هر کس را

مرا خیال کسی کز خیال بیرونست

خجسته روز کسی کز درش تو بازآیی

که بامداد به روی تو فال میمونست

چنین شمایل موزون و قد خوش که توراست

به ترک عشق تو گفتن نه طبع موزونست

اگر کسی به ملامت ز عشق برگردد

مرا به هر چه تو گویی ارادت افزونست

نه پادشاه منادی ز دست می مخورید

بیا که چشم و دهان تو مست و میگونست

کنار سعدی از آن روز کز تو دور افتاد

از آب دیده تو گویی کنار جیحونست

***

با همه مهر و با منش کینست

چه کنم؟ حظ بخت من اینست

شاید ای نفس تا دگر نکنی

پنجه با ساعدی که سیمینست

ننهد پای تا نبیند جای

هر که را چشم مصلحت بینست

مثل زیرکان و چنبر عشق

طفل نادان و مار رنگینست

دردمند فراق سر ننهد

مگر آن شب که گور بالینست

گریه گو بر هلاک من مکنید

که نه این نوبت نخستینست

لازمست احتمال چندین جور

که محبت هزار چندینست

گر هزارم جواب تلخ دهی

اعتقاد من آن که شیرینست

مرد اگر شیر در کمند آرد

چون کمندش گرفت مسکینست

سعدیا تن به نیستی درده

چاره با سخت بازوان اینست

***

بخت جوان دارد آن که با تو قرینست

پیر نگردد که در بهشت برینست

دیگر از آن جانبم نماز نباشد

گر تو اشارت کنی که قبله چنینست

آینه ای پیش آفتاب نهادست

بر در آن خیمه یا شعاع جبینست

گر همه عالم ز لوح فکر بشویند

عشق نخواهد شدن که نقش نگینست

گوشه گرفتم ز خلق و فایده ای نیست

گوشه ی چشمت بلای گوشه نشینست

تا نه تصور کنی که بی تو صبوریم

گر نفسی می زنیم بازپسینست

حسن تو هر جا که طبل عشق فروکوفت

بانگ برآمد که غارت دل و دینست

سیم و زرم گو مباش و دنیی و اسباب

روی تو بینم که ملک روی زمینست

عاشق صادق به زخم دوست نمیرد

زهر مذابم بده که ماء معینست

سعدی از این پس که راه پیش تو دانست

گر ره دیگر رود ضلال مبینست

***

گر کسی سرو شنیدست که رفتست اینست

یا صنوبر که بناگوش و برش سیمینست

نه بلندیست به صورت که تو معلوم کنی

که بلند از نظر مردم کوته بینست

خواب در عهد تو در چشم من آید هیهات

عاشقی کار سری نیست که بر بالینست

همه آرام گرفتند و شب از نیمه گذشت

وآنچه در خواب نشد چشم من و پروینست

خود گرفتم که نظر بر رخ خوبان کفرست

من از این بازنگردم که مرا این دینست

وقت آنست که مردم ره صحرا گیرند

خاصه اکنون که بهار آمد و فروردینست

چمن امروز بهشتست و تو در می بایی

تا خلایق همه گویند که حورالعینست

هر چه گفتیم در اوصاف کمالیت او

همچنان هیچ نگفتیم که صد چندینست

آن چه سرپنجه ی سیمین تو با سعدی کرد

با کبوتر نکند پنجه که با شاهینست

من دگر شعر نخواهم که نویسم که مگس

زحمتم می دهد از بس که سخن شیرینست

***

با خردمندی و خوبی، پارسا و نیکخوست

صورتی هرگز ندیدم کاین همه معنی در اوست

گر خیال یاری اندیشند، باری چون تو یار

یا هوای دوستی ورزند، باری چون تو دوست

خاک پایش بوسه خواهم داد، آبم گو ببر

آبروی مهربانان پیش معشوق آب جوست

شاهدش دیدار و گفتن فتنه اش ابرو و چشم

نادرش بالا و رفتن، دلپذیرش طبع و خوست

تا به خود بازآیم آن گه وصف دیدارش کنم

از که می پرسی در این میدان که سرگردان چو گوست ؟

عیب پیراهن دریدن می کنندم دوستان

بی وفا یارم که پیراهن همی درم نه پوست

خاک سبزآرنگ و باد گلفشان و آب خوش

ابر مروارید باران و هوای مشکبوست

تیرباران بر سر و صوفی گرفتار نظر

مدعی در گفت و گوی و عاشق اندر جست و جوست

هر که را کنج اختیار آمد تو دست از وی بدار

کان چنان شوریده سر پایش به گنجی در فروست

چشم اگر با دوست داری گوش با دشمن مکن

عاشقی و نیک نامی سعدیا سنگ و سبوست

***

بتا هلاک شود دوست در محبت دوست

که زندگانی او در هلاک بودن اوست

مرا جفا و وفای تو پیش یکسانست

که هر چه دوست پسندد به جای دوست نکوست

مرا و عشق تو گیتی به یک شکم زادست

دو روح در بدنی چون دو مغز در یک پوست

هر آن چه بر سر آزادگان رود زیباست

علی الخصوص که از دست یار زیبا خوست

دلم ز دست به دربرد سروبالایی

خلاف عادت آن سروها که بر لب جوست

به خواب دوش چنان دیدمی که زلفینش

گرفته بودم و دستم هنوز غالیه بوست

چو گوی در همه عالم به جان بگردیدم

ز دست عشقش و چوگان هنوز در پی گوست

جماعتی به همین آب چشم بیرونی

نظر کنند و ندانند کآتشم در توست

ز دوست هر که تو بینی مراد خود خواهد

مراد خاطر سعدی مراد خاطر اوست

***

سرمست درآمد از درم دوست

لب خنده زنان چو غنچه در پوست

چون دیدمش آن رخ نگارین

در خود به غلط شدم که این اوست

رضوان در خلد باز کردند

کز عطر، مشام روح خوشبوست

پیش قدمش به سر دویدم

در پای فتادمش که ای دوست

یک باره به ترک ما بگفتی

زنهار نگویی این نه نیکوست

بر من که دلم چو شمع یکتاست

پیراهن غم چو شمع ده توست

چشمش به کرشمه گفت با من

در نرگس مست من چه آهوست ؟

گفتم همه نیکوییست لیکن

اینست که بی وفا و بدخوست

بشنو نفسی دعای سعدی

گر چه همه عالمت دعاگوست

***

سفر دراز نباشد به پای طالب دوست

که زنده ی ابدست آدمی که کشته ی اوست

شراب خورده ی معنی چو در سماع آید

چه جای جامه که بر خویشتن بدرّد پوست

هر آن که با رخ منظور ما نظر دارد

به ترک خویش بگوید که خصم عربده جوست

حقیر تا نشماری تو آب چشم فقیر

که قطره قطره ی باران چو با هم آمد جوست

نمی رود که کمندش همی برد مشتاق

چه جای پند نصیحت کنان بیهده گوست ؟

چو در میانه ی خاک اوفتاده ای بینی

از آن بپرس که چوگان از او مپرس که گوست

چرا و چون نرسد بندگان مخلص را

رواست گر همه بد می کنی بکن که نکوست

کدام سرو سهی راست با وجود تو قدر؟

کدام غالیه را پیش خاک پای تو بوست ؟

بسی بگفت خداوند عقل و نشنیدم

که دل به غمزه ی خوبان مده که سنگ و سبوست

هزار دشمن اگر بر سرند سعدی را

به دوستی که نگوید بجز حکایت دوست

به آب دیده ی خونین نبشته قصه ی عشق

نظر به صفحه ی اول مکن که تو بر توست

***

کس به چشم در نمی آید که گویم مثل اوست

خود به چشم عاشقان صورت نبندد مثل دوست

هر که با مستان نشیند ترک مستوری کند

آبروی نیک نامان در خرابات آب جوست

جز خداوندان معنی را نغلطاند سماع

اولت مغزی بباید تا برون آیی ز پوست

بنده ام گو تاج خواهی بر سرم نه یا تبر

هر چه پیش عاشقان آید ز معشوقان نکوست

عقل باری خسروی می کرد بر ملک وجود

باز چون فرهاد عاشق بر لب شیرین اوست

عنبرین چوگان زلفش را گر استقصا کنی

زیر هر مویی دلی بینی که سرگردان چو گوست

سعدیا چندان که خواهی گفت وصف روی یار

حسن گل بیش از قیاس بلبل بسیارگوست

***

یار من آنکه لطف خداوند یار اوست

بیداد و داد و رد و قبول اختیار اوست

دریای عشق را به حقیقت کنار نیست

ور هست پیش اهل حقیقت کنار اوست

در عهد لیلی این همه مجنون نبوده اند

وین فتنه برنخاست که در روزگار اوست

صاحب دلی نماند در این فصل نوبهار

الا که عاشق گل و مجروح خار اوست

دانی کدام خاک بر او رشک می برم ؟

آن خاک نیکبخت که در رهگذار اوست

باور مکن که صورت او عقل من ببرد

عقل من آن ببرد که صورت نگار اوست

گر دیگران به منظر زیبا نظر کنند

ما را نظر به قدرت پروردگار اوست

اینم قبول بس که بمیرم بر آستان

تا نسبتم کنند که خدمتگزار اوست

بر جور و بی مرادی و درویشی و هلاک

آن را که صبر نیست محبت نه کار اوست

سعدی رضای دوست طلب کن نه حظ خویش

عبد آن کند که رای خداوندگار اوست

***

خورشید زیر سایه ی زلف چو شام اوست

طوبی غلام قد صنوبرخرام اوست

آن قامتست نی به حقیقت قیامتست

زیرا که رستخیز من اندر قیام اوست

بر مرگ دل خوشست در این واقعه مرا

کآب حیات در لب یاقوت فام اوست

بوی بهار می دمدم یا نسیم صبح

باد بهشت می گذرد یا پیام اوست ؟

دل عشوه می فروخت که من مرغ زیرکم

اینک فتاده در سر زلف چو دام اوست

بیچاره مانده ام همه روزی به دام او

وینک فتاده ام به غریبی که کام اوست

هر لحظه در برم دل از اندیشه خون شود

تا خود غلام کیست که سعدی غلام اوست

***

آن که دل من چو گوی، در خم چوگان اوست

موقف آزادگان، بر سر میدان اوست

ره به در از کوی دوست، نیست که بیرون برند

سلسله پای جمع، زلف پریشان اوست

چند نصیحت کنند، بی خبرانم به صبر

درد مرا ای حکیم، صبر نه درمان اوست

گر کند انعام او، در من مسکین نگاه

ور نکند حاکمست، بنده به فرمان اوست

گر بزند بی گناه، عادت بخت منست

ور بنوازد به لطف، غایت احسان اوست

میل ندارم به باغ، انس نگیرم به سرو

سروی اگر لایقست، قد خرامان اوست

چون بتواند نشست، آنکه دلش غایبست

یا بتواند گریخت، آن که به زندان اوست

حیرت عشاق را، عیب کند بی بصر

بهره ندارد ز عیش، هر که نه حیران اوست

چون تو گلی کس ندید، در چمن روزگار

خاصه که مرغی چو من، بلبل بستان اوست

گر همه مرغی زنند، سخت کمانان به تیر

حیف بود بلبلی، کاین همه دستان اوست

سعدی اگر طالبی، راه رو و رنج بر

کعبه ی دیدار دوست، صبر بیابان اوست

***

ز هر چه هست گزیرست و ناگزیر از دوست

به قول هر که جهان مهر برمگیر از دوست

به بندگی و صغیری گرت قبول کند

سپاس دار که فضلی بود کبیر از دوست

به جای دوست گرت هر چه در جهان بخشند

رضا مده که متاعی بود حقیر از دوست

جهان و هر چه در او هست با نعیم بهشت

نه نعمتیست که بازآورد فقیر از دوست

نه گر قبول کنندت سپاس داری و بس

که گر هلاک شوی منتی پذیر از دوست

مرا که دیده به دیدار دوست برکردم

حلال نیست که بر هم نهم به تیر از دوست

و گر چنانکه مصور شود گزیر از عشق

کجا روم که نمی باشدم گزیر از دوست

به هر طریق که باشد اسیر دشمن را

توان خرید و نشاید خرید اسیر از دوست

که در ضمیر من آید ز هر که در عالم؟

که من هنوز نپرداختم ضمیر از دوست

تو خود نظیر نداری و گر بود بمثل

من آن نیم که بدل گیرم و نظیر از دوست

رضای دوست نگه دار و صبر کن سعدی

که دوستی نبود ناله و نفیر از دوست

***

صبحی مبارکست نظر بر جمال دوست

بر خوردن از درخت امید وصال دوست

بختم نخفته بود که از خواب بامداد

برخاستم به طالع فرخنده فال دوست

از دل برون شو ای غم دنیا و آخرت

یا خانه جای رخت بود یا مجال دوست

خواهم که بیخ صحبت اغیار برکنم

در باغ دل رها نکنم جز نهال دوست

تشریف داد و رفت ندانم ز بیخودی

کاین دوست بود در نظرم یا خیال دوست

هوشم نماند و عقل برفت و سخن ببست

مقبل کسی که محو شود در کمال دوست

سعدی حجاب نیست تو آیینه پاک دار

زنگارخورده چون بنماید جمال دوست ؟

***

گفتم مگر به خواب ببینم خیال دوست

اینک علی الصباح نظر بر جمال دوست

مردم هلال عید بدیدند و پیش ما

عیدست وآنک ابروی همچون هلال دوست

ما را دگر به سرو بلند التفات نیست

از دوستی قامت بااعتدال دوست

زان بیخودم که عاشق صادق نباشدش

پروای نفس خویشتن از اشتغال دوست

ای خواب، گرد دیده ی سعدی دگر مگرد

یا دیده جای خواب بود یا خیال دوست

***

صبح می خندد و من گریه کنان از غم دوست

ای دم صبح چه داری خبر از مقدم دوست ؟

بر خودم گریه همی آید و بر خنده ی تو

تا تبسم چه کنی بی خبر از مبسم دوست ؟

ای نسیم سحر از من به دلارام بگوی

که کسی جز تو ندانم که بود محرم دوست

گو کم یار برای دل اغیار مگیر

دشمن این نیک پسندد که تو گیری کم دوست

تو که با جانب خصمت به ارادت نظرست

به که ضایع نگذاری طرف معظم دوست

من نه آنم که عدو گفت تو خود دانی نیک

که ندارد دل دشمن خبر از عالم دوست

نی نی ای باد مرو حال من خسته مگوی

تا غباری ننشیند به دل خرم دوست

هر کسی را غم خویشست و دل سعدی را

همه وقتی غم آن تا چه کند با غم دوست

***

این مطرب از کجاست که برگفت نام دوست

تا جان و جامه بذل کنم بر پیام دوست

دل زنده می شود به امید وفای یار

جان رقص می کند به سماع کلام دوست

تا نفخ صور بازنیاید به خویشتن

هرک اوفتاد مست محبت ز جام دوست

من، بعد از این اگر به دیاری سفر کنم

هیچ ارمغانیی نبرم جز سلام دوست

رنجور عشق به نشود جز به بوی یار

ور رفتنیست جان ندهد جز به نام دوست

وقتی امیر مملکت خویش بودمی

اکنون به اختیار و ارادت غلام دوست

گر دوست را به دیگری از من فراغتست

من دیگری ندارم قایم مقام دوست

بالای بام دوست چو نتوان نهاد پای

هم چاره آن که سر بنهی زیر بام دوست

درویش را که نام برد پیش پادشاه؟

هیهات از افتقار من و احتشام دوست

گر کام دوست، کشتن سعدیست باک نیست

اینم حیات بس که بمیرم به کام دوست

***

ای پیک پی خجسته که داری نشان دوست

با ما مگو بجز سخن دلنشان دوست

حال از دهان دوست شنیدن چه خوش بود

یا از دهان آن که شنید از دهان دوست

ای یار آشنا علم کاروان کجاست

تا سر نهیم بر قدم ساربان دوست

گر زر فدای دوست کنند اهل روزگار

ما سر فدای پای رسالت رسان دوست

دردا و حسرتا که عنانم ز دست رفت

دستم نمی رسد که بگیرم عنان دوست

رنجور عشق دوست چنانم که هر که دید

رحمت کند مگر دل نامهربان دوست

گر دوست بنده را بکشد یا بپرورد

تسلیم از آن بنده و فرمان از آن دوست

گر آستین دوست بیفتد به دست من

چندان که زنده ام سر من و آستان دوست

بی حسرت از جهان نرود هیچ کس به در

الا شهید عشق به تیر از کمان دوست

بعد از تو هیچ در دل سعدی گذر نکرد

وان کیست در جهان که بگیرد مکان دوست

***

تا دست ها کمر نکنی بر میان دوست

بوسی به کام دل ندهی بر دهان دوست

دانی حیات کشته ی شمشیر عشق چیست

سیبی گزیدن از رخ چون بوستان دوست

بر ماجرای خسرو و شیرین قلم کشید

شوری که در میان منست و میان دوست

خصمی که تیر کافرش اندر غزا نکشت

خونش بریخت ابروی همچون کمان دوست

دل رفت و دیده خون شد و جان ضعیف ماند

وان هم برای آن که کنم جان فدای دوست

روزی به پای مرکب تازی درافتمش

گر کبر و ناز بازنپیچد عنان دوست

هیهات کام من که برآرد در این طلب

این بس که نام من برود بر زبان دوست

چون جان سپردنیست به هر صورتی که هست

در کوی عشق خوشتر و بر آستان دوست

با خویشتن همی برم این شوق تا به خاک

وز خاک سر برآرم و پرسم نشان دوست

فریاد مردمان همه از دست دشمنست

فریاد سعدی از دل نامهربان دوست

***

ز حد گذشت جدایی میان ما ای دوست

بیا بیا که غلام توام بیا ای دوست

اگر جهان همه دشمن شود ز دامن تو

به تیغ مرگ شود دست من رها ای دوست

سرم فدای قفای ملامتست چه باک

گرم بود سخن دشمن از قفا ای دوست ؟

به ناز اگر بخرامی جهان خراب کنی

به خون خسته اگر تشنه ای هلا ای دوست

چنان به داغ تو باشم که گر اجل برسد

به شرعم از تو ستانند خونبها ای دوست

وفای عهد نگه دار و از جفا بگذر

به حق آن که نیم یار بی وفا ای دوست

هزار سال پس از مرگ من چو بازآیی

ز خاک نعره برآرم که مرحبا ای دوست

غم تو دست برآورد و خون چشمم ریخت

مکن که دست برآرم به ربنا ای دوست

اگر به خوردن خون آمدی هلا برخیز

و گر به بردن دل آمدی بیا ای دوست

بساز با من رنجور ناتوان ای یار

ببخش بر من مسکین بی نوا ای دوست

حدیث سعدی اگر نشنوی چه چاره کند؟

به دشمنان نتوان گفت ماجرا ای دوست

***

مرا تو غایت مقصودی از جهان ای دوست

هزار جان عزیزت فدای جان ای دوست

چنان به دام تو الفت گرفت مرغ دلم

که یاد می نکند عهد آشیان ای دوست

گرم تو در نگشایی کجا توانم رفت؟

به راستان که بمیرم بر آستان ای دوست

دلی شکسته و جانی نهاده بر کف دست

بگو بیار که گویم بگیر هان ای دوست

تنم بپوسد و خاکم به باد ریزه شود

هنوز مهر تو باشد در استخوان ای دوست

جفا مکن که بزرگان به خرده ای ز رهی

چنین سبک ننشینند و سرگران ای دوست

به لطف اگر بخوری خون من روا باشد

به قهرم از نظر خویشتن مران ای دوست

مناسب لب لعلت حدیث بایستی

جواب تلخ بدیعست از آن دهان ای دوست

مرا رضای تو باید نه زندگانی خویش

اگر مراد تو قتلست وارهان ای دوست

که گفت سعدی از آسیب عشق بگریزد؟

به دوستی که غلط می برد گمان ای دوست

که گر به جان رسد از دست دشمنانم کار

ز دوستی نکنم توبه همچنان ای دوست

***

آب حیات منست، خاک سر کوی دوست

گر دو جهان خرمیست، ما و غم روی دوست

ولوله در شهر نیست، جز شکن زلف یار

فتنه در آفاق نیست، جز خم ابروی دوست

داروی مشتاق چیست، زهر ز دست نگار

مرهم عشاق چیست، زخم ز بازوی دوست

دوست به هندوی خود، گر بپذیرد مرا

گوش من و تا به حشر، حلقه هندوی دوست

گر متفرق شود، خاک من اندر جهان

باد نیارد ربود، گرد من از کوی دوست

گر شب هجران مرا، تاختن آرد اجل

روز قیامت زنم، خیمه به پهلوی دوست

هر غزلم نامه ایست، صورت حالی در او

نامه نوشتن چه سود، چون نرسد سوی دوست

لاف مزن سعدیا، شعر تو خود سحرگیر

سحر نخواهد خرید، غمزه ی جادوی دوست

***

شادی به روزگار گدایان کوی دوست

بر خاک ره نشسته به امید روی دوست

گفتم به گوشه ای بنشینم، ولی دلم

ننشیند از کشیدن خاطر به سوی دوست

صبرم ز روی دوست میسر نمی شود

دانی طریق چیست تحمل ز خوی دوست

ناچار هر که دل به غم روی دوست داد

کارش به هم برآمده باشد چو موی دوست

خاطر به باغ می رودم روز نوبهار

تا با درخت گل بنشینم به بوی دوست

فردا که خاک مرده به حشر آدمی کنند

ای باد خاک من مطلب جز به کوی دوست

سعدی چراغ می نکند در شب فراق

ترسد که دیده باز کند جز به روی دوست

***

صبحدم خاکی به صحرا برد باد از کوی دوست

بوستان در عنبر سارا گرفت از بوی دوست

دوست گر با ما بسازد دولتی باشد عظیم

ور نسازد می بباید ساختن با خوی دوست

گر قبولم می کند مملوک خود می پرورد

ور براند پنجه نتوان کرد با بازوی دوست

هر که را خاطر به روی دوست رغبت می کند

بس پریشانی بباید بردنش چون موی دوست

دیگران را عید اگر فرداست ما را این دمست

روزه داران ماه نو بینند و ما ابروی دوست

هر کسی بی خویشتن جولان عشقی می کند

تا به چوگان که در خواهد فتادن گوی دوست

دشمنم را بد نمی خواهم که آن بدبخت را

این عقوبت بس که بیند دوست همزانوی دوست

هر کسی را دل به صحرایی و باغی می رود

هر کس از سویی به دررفتند و عاشق سوی دوست

کاش باری باغ و بستان را که تحسین می کنند

بلبلی بودی چو سعدی یا گلی چون روی دوست

***

مرا خود با تو چیزی در میان هست

و گر نه روی زیبا در جهان هست

وجودی دارم از مهرت گدازان

وجودم رفت و مهرت همچنان هست

مبر ظن کز سرم سودای عشقت

رود، تا بر زمینم استخوان هست

اگر پیشم نشینی دل نشانی

و گر غایب شوی در دل نشان هست

به گفتن راست ناید شرح حسنت

ولیکن گفت خواهم تا زبان هست

ندانم قامتست آن یا قیامت

که می گوید چنین سرو روان هست ؟

توان گفتن به مه مانی ولی ماه

نپندارم چنین شیرین دهان هست

بجز پیشت نخواهم سر نهادن

اگر بالین نباشد آستان هست

برو سعدی که کوی وصل جانان

نه بازاریست کان جا قدر جان هست

***

بیا بیا که مرا با تو ماجرایی هست

بگوی اگر گنهی رفت و گر خطایی هست

روا بود که چنین بی حساب دل ببری؟

مکن، که مظلمه ی خلق را جزایی هست

توانگران را عیبی نباشد ار وقتی

نظر کنند که در کوی ما گدایی هست

به کام دشمن و بیگانه رفت چندین روز

ز دوستان نشنیدم که آشنایی هست

کسی نماند که بر درد من نبخشاید

کسی نگفت که بیرون از این دوایی هست

هزار نوبت اگر خاطرم بشورانی

از این طرف که منم همچنان صفایی هست

به دود آتش ماخولیا دماغ بسوخت

هنوز جهل مصور که کیمیایی هست

به کام دل نرسیدیم و جان به حلق رسید

وگر به کام رسد همچنان رجایی هست

به جان دوست که در اعتقاد سعدی نیست

که در جهان بجز از کوی دوست جایی هست

***

هر چه در روی تو گویند به زیبایی هست

وان چه در چشم تو از شوخی و رعنایی هست

سروها دیدم در باغ و تأمل کردم

قامتی نیست که چون تو به دلارایی هست

ای که مانند تو بلبل به سخندانی نیست

نتوان گفت که طوطی به شکرخایی هست

نه تو را از من مسکین نه گل خندان را

خبر از مشغله ی بلبل سودایی هست

راست گفتی که فرج یابی اگر صبر کنی

صبر نیکست کسی را که توانایی هست

هرگز از دوست شنیدی که کسی بشکیبد

دوستی نیست در آن دل که شکیبایی هست

خبر از عشق نبودست و نباشد همه عمر

هر که او را خبر از شنعت و رسوایی هست

آن نه تنهاست که با یاد تو انسی دارد

تا نگویی که مرا طاقت تنهایی هست

همه را دیده به رویت نگرانست ولیک

همه کس را نتوان گفت که بینایی هست

گفته بودی همه زرقند و فریبند و فسوس

سعدی آن نیست ولیکن چو تو فرمایی هست

***

مشنو ای دوست که غیر از تو مرا یاری هست

یا شب و روز بجز فکر توام کاری هست

به کمند سر زلفت نه من افتادم و بس

که به هر حلقه ی موییت گرفتاری هست

گر بگویم که مرا با تو سر و کاری نیست

در و دیوار گواهی بدهد کاری هست

هر که عیبم کند از عشق و ملامت گوید

تا ندیدست تو را بر منش انکاری هست

صبر بر جور رقیبت چه کنم گر نکنم؟

همه دانند که در صحبت گل خاری هست

نه من خام طمع عشق تو می ورزم و بس

که چو من سوخته در خیل تو بسیاری هست

باد خاکی ز مقام تو بیاورد و ببرد

آب هر طیب که در کلبه ی عطاری هست

من چه در پای تو ریزم که پسند تو بود

جان و سر را نتوان گفت که مقداری هست

من از این دلق مرقع به درآیم روزی

تا همه خلق بدانند که زناری هست

همه را هست همین داغ محبت که مراست

که نه مستم من و در دور تو هشیاری هست

عشق سعدی نه حدیثیست که پنهان ماند

داستانیست که بر هر سر بازاری هست

***

زهی رفیق که با چون تو سروبالاییست

که از خدای بر او نعمتی و آلاییست

هر آن که با تو دمی یافتست در همه عمر

نیافتست اگرش بعد از آن تمناییست

هر آنکه رای تو معلوم کرد و دیگربار

برای خود نفسی می زند نه بس راییست

نه عاشقست که هر ساعتش نظر به کسی

نه عارفست که هر روز خاطرش جاییست

مرا و یاد تو بگذار و کنج تنهایی

که هر که با تو به خلوت بود نه تنهاییست

به اختیار شکیبایی از تو نتوان بود

به اضطرار توان بود اگر شکیباییست

نظر به روی تو هر بامداد نوروزیست

شب فراق تو هر شب که هست یلداییست

خلاص بخش خدایا همه اسیران را

مگر کسی که اسیر کمند زیباییست

حکیم بین که برآورد سر به شیدایی

حکیم را که دل از دست رفت شیداییست

ولیک عذر توان گفت پای سعدی را

در این لجم چو فروشد، نه اولین پاییست

***

مرا از آن چه که بیرون شهر صحراییست

قرین دوست به هرجا که هست خوش جاییست

کسی که روی تو دیدست از او عجب دارم

که باز در همه عمرش سر تماشاییست

امید وصل مدار و خیال دوست مبند

گرت به خویشتن از ذکر دوست پرواییست

چو بر ولایت دل دست یافت لشکر عشق

به دست باش که هر بامداد یغماییست

به بوی زلف تو با باد عیش ها دارم

اگر چه عیب کنندم که بادپیماییست

فراغ صحبت دیوانگان کجا باشد؟

تو را که هر خم مویی کمند داناییست

ز دست عشق تو هر جا که می روم

دستی نهاده بر سر و خاری شکسته درپاییست

هزار سرو به معنی به قامتت نرسد

وگر چه سرو به صورت بلند بالاییست

تو را که گفت که حلوا دهم به دست رقیب؟

به دست خویشتنم زهر ده که حلواییست

نه خاص در سر من عشق در جهان آمد

که هر سری که تو بینی رهین سوداییست

تو را ملامت سعدی حلال کی باشد؟

که بر کناری و او در میان دریاییست

***

دردیست درد عشق که هیچش طبیب نیست

گر دردمند عشق بنالد غریب نیست

دانند عاقلان که مجانین عشق را

پروای قول ناصح و پند ادیب نیست

هر کو شراب عشق نخوردیست و دُرد دَرد

آنست کز حیات جهانش نصیب نیست

در مشک و عود و عنبر و امثال طیبات

خوشتر ز بوی دوست دگر هیچ طیب نیست

صید از کمند اگر بجهد بوالعجب بود

ور نه چو در کمند بمیرد عجیب نیست

گر دوست واقفست که بر من چه می رود

باک از جفای دشمن و جور رقیب نیست

بگریست چشم دشمن من بر حدیث من

فضل از غریب هست و وفا در قریب نیست

ز خنده گل چنان به قفا اوفتاده باز

کو را خبر ز مشغله ی عندلیب نیست

سعدی ز دست دوست شکایت کجا بری؟

هم صبر بر حبیب که صبر از حبیب نیست

***

کیست آن کش سر پیوند تو در خاطر نیست

یا نظر با تو ندارد مگرش ناظر نیست

نه حلالست که دیدار تو بیند هر کس

که حرامست بر آن کش نظری طاهر نیست

همه کس را مگر این ذوق نباشد که مرا

کانچه من می نگرم بر دگری ظاهر نیست

هر شبی روزی و هر روز زوالی دارد

شب وصل من و معشوق مرا آخر نیست

هر که با غمزه ی خوبان سر و کاری دارد

سست مهرست که بر داغ جفا صابر نیست

هر که سرپنجه ی مخضوب تو بیند گوید

گر بر این دست کسی کشته شود نادر نیست

سر موییم نظر کن که من اندر تن خویش

یک سر موی ندانم که تو را ذاکر نیست

همه دانند که سودازده ی دلشده را

چاره صبرست ولیکن چه کند قادر نیست

گفته بودم غم دل با تو بگویم چندی

به زبان چند بگویم که دلم حاضر نیست

گر من از چشم همه خلق بیفتم سهلست

تو مپندار که مخذول تو را ناصر نیست

التفات از همه عالم به تو دارد سعدی

همتی کان به تو مصروف بود قاصر نیست

***

گر صبر دل از تو هست و گر نیست

هم صبر که چاره ی دگر نیست

ای خواجه به کوی دلستانان

زنهار مرو که ره به در نیست

دانند جهانیان که در عشق

اندیشه ی عقل معتبر نیست

گویند به جانبی دگر رو

وز جانب او عزیزتر نیست

گرد همه بوستان بگشتیم

بر هیچ درخت از این ثمر نیست

من درخور تو چه تحفه آرم؟

جانست و بهای یک نظر نیست

دانی که خبر ز عشق دارد؟

آن کز همه عالمش خبر نیست

سعدی چو امید وصل باقیست

اندیشه ی جان و بیم سر نیست

پروانه ز عشق بر خطر بود

اکنون که بسوختش خطر نیست

***

ای که گفتی هیچ مشکل چون فراق یار نیست

گر امید وصل باشد همچنان دشوار نیست

خلق را بیدار باید بود از آب چشم من

وین عجب کان وقت می گریم که کس بیدار نیست

نوک مژگانم به سرخی بر بیاض روی زرد

قصه ی دل می نویسد حاجت گفتار نیست

بی دلان را عیب کردم لاجرم بی دل شدم

آن گنه را این عقوبت همچنان بسیار نیست

ای نسیم صبح اگر باز اتفاقی افتدت

آفرین گویی بر آن حضرت که ما را بار نیست

بارها روی از پریشانی به دیوار آورم

ور غم دل با کسی گویم به از دیوار نیست

ما زبان اندرکشیدیم از حدیث خلق و روی

گر حدیثی هست با یارست و با اغیار نیست

قادری بر هر چه می خواهی مگر آزار من

زانکه گر شمشیر بر فرقم نهی آزار نیست

احتمال نیش کردن واجبست از بهر نوش

حمل کوه بیستون بر یاد شیرین بار نیست

سرو را مانی ولیکن سرو را رفتار نه

ماه را مانی ولیکن ماه را گفتار نیست

گر دلم در عشق تو دیوانه شد عیبش مکن

بدر بی نقصان و زر بی عیب و گل بی خار نیست

لو حش الله از قد و بالای آن سرو سهی

زان که همتایش به زیر گنبد دوار نیست

دوستان گویند سعدی خیمه بر گلزار زن

من گلی را دوست می دارم که در گلزار نیست

***

جان ندارد هر که جانانیش نیست

تنگ عیشست آن که بستانیش نیست

هر که را صورت نبندد سر عشق

صورتی دارد ولی جانیش نیست

گر دلی داری به دلبندی بده

ضایع آن کشور که سلطانیش نیست

کامران آن دل که محبوبیش هست

نیکبخت آن سر که سامانیش نیست

چشم نابینا زمین و آسمان

زان نمی بیند که انسانیش نیست

عارفان درویش صاحب درد را

پادشا خوانند گر نانیش نیست

ماجرای عقل پرسیدم ز عشق

گفت معزولست و فرمانیش نیست

درد عشق از تندرستی خوشترست

گر چه بیش از صبر درمانیش نیست

هر که را با ماهرویی سرخوشست

دولتی دارد که پایانیش نیست

خانه زندانست و تنهایی ضلال

هر که چون سعدی گلستانیش نیست

***

هر چه خواهی کن که ما را با تو روی جنگ نیست

پنجه بر زورآوران انداختن فرهنگ نیست

در که خواهم بستن آن دل کز وصالت برکنم

چون تو در عالم نباشد ور نه عالم تنگ نیست

شاهد ما را نه هر چشمی چنان بیند که هست

صنع را آیینه ای باید که بر وی زنگ نیست

با زمانی دیگر انداز ای که پندم می دهی

کاین زمانم گوش بر چنگست و دل در چنگ نیست

گر تو را کامی برآید دیر زود از وصل یار

بعد از آن نامت به رسوایی برآید ننگ نیست

سست پیمانا چرا کردی خلاف عقل و رای

صلح با دشمن، اگر با دوستانت جنگ نیست

گر تو را آهنگ وصل ما نباشد گو مباش

دوستان را جز به دیدار تو هیچ آهنگ نیست

ور به سنگ از صحبت خویشم برانی عاقبت

خود دلت بر من ببخشاید که آخر سنگ نیست

سعدیا نامت به رندی در جهان افسانه شد

از چه می ترسی دگر بعد از سیاهی رنگ نیست

***

خبرت هست که بی روی تو آرامم نیست

طاقت بار فراق این همه ایامم نیست

خالی از ذکر تو عضوی چه حکایت باشد

سر مویی به غلط در همه اندامم نیست

میل آن دانه ی خالم نظری بیش نبود

چون بدیدم ره بیرون شدن از دامم نیست

شب بر آنم که مگر روز نخواهد بودن

بامدادت که نبینم طمع شامم نیست

چشم از آن روز که برکردم و رویت دیدم

به همین دیده سر دیدن اقوامم نیست

نازنینا مکن آن جور که کافر نکند

ور جهودی بکنم بهره در اسلامم نیست

گو همه شهر به جنگم به درآیند و خلاف

منکه در خلوت خاصم خبر از عامم نیست

نه به زرق آمده ام تا به ملامت بروم

بندگی لازم اگر عزت و اکرامم نیست

به خدا و به سراپای تو کز دوستیت

خبر از دشمن و اندیشه ز دشنامم نیست

دوستت دارم اگر لطف کنی ور نکنی

به دو چشم تو که چشم از تو به انعامم نیست

سعدیا نامتناسب حیوانی باشد

هر که گوید که دلم هست و دلارامم نیست

***

با فراقت چند سازم برگ تنهاییم نیست

دستگاه صبر و پایاب شکیباییم نیست

ترسم از تنهایی احوالم به رسوایی کشد

ترس تنهاییست ور نه بیم رسواییم نیست

مرد گستاخی نیم تا جان در آغوشت کشم

بوسه بر پایت دهم چون دست بالاییم نیست

بر گلت آشفته ام بگذار تا در باغ وصل

زاغ بانگی می کنم چون بلبل آواییم نیست

تا مصور گشت در چشمم خیال روی دوست

چشم خودبینی ندارم روی خودراییم نیست

درد دوری می کشم گر چه خراب افتاده ام

بار جورت می برم گر چه تواناییم نیست

طبع تو سیر آمد از من جای دیگر دل نهاد

من که را جویم که چون تو طبع هرجاییم نیست

سعدی آتش زبانم در غمت سوزان چو شمع

با همه آتش زبانی در تو گیراییم نیست

***

در من این هست که صبرم ز نکورویان نیست

زرق نفروشم و زهدی ننمایم کان نیست

ای که منظور ببینی و تأمل نکنی

گر تو را قوت این هست مرا امکان نیست

ترک خوبان خطا عین صوابست ولیک

چه کند بنده که بر نفس خودش فرمان نیست

من دگر میل به صحرا و تماشا نکنم

که گلی همچو رخ تو به همه بستان نیست

ای پری روی ملک صورت زیباسیرت

هر که با مثل تو انسش نبود انسان نیست

چشم برکرده بسی خلق که نابینااند

مثل صورت دیوار که در وی جان نیست

درد دل با تو همان به که نگوید درویش

ای برادر که تو را درد دلی پنهان نیست

آن که من در قلم قدرت او حیرانم

هیچ مخلوق ندانم که در او حیران نیست

سعدیا عمر گرانمایه به پایان آمد

همچنان قصه ی سودای تو را پایان نیست

***

در من این هست که صبرم ز نکورویان نیست

از گل و لاله گزیرست و ز گلرویان نیست

دل گم کرده در این شهر نه من می جویم

هیچ کس نیست که مطلوب مرا جویان نیست

آن پری زاده مه پاره که دلبند منست

کس ندانم که به جان در طلبش پویان نیست

ساربانا خبر از دوست بیاور که مرا

خبر از دشمن و اندیشه بدگویان نیست

مرد باید که جفا بیند و منت دارد

نه بنالد که مرا طاقت بدخویان نیست

عیب سعدی مکن ای خواجه اگر آدمیی

کآدمی نیست که میلش به پری رویان نیست

***

روز وصلم قرار دیدن نیست

شب هجرانم آرمیدن نیست

طاقت سر بریدنم باشد

وز حبیبم سر بریدن نیست

مطرب از دست من به جان آمد

که مرا طاقت شنیدن نیست

دست بیچاره چون به جان نرسد

چاره جز پیرهن دریدن نیست

ما خود افتادگان مسکینیم

حاجت دام گستریدن نیست

دست در خون عاشقان داری

حاجت تیغ برکشیدن نیست

با خداوندگاری افتادم

کش سر بنده پروریدن نیست

گفتم ای بوستان روحانی

دیدن میوه چون گزیدن نیست

گفت سعدی خیال خیره مبند

سیب سیمین برای چیدن نیست

***

کس ندانم که در این شهر گرفتار تو نیست

هیچ بازار چنین گرم که بازار تو نیست

سرو زیبا و به زیبایی بالای تو نه

شهد شیرین و به شیرینی گفتار تو نیست

خود که باشد که تو را بیند و عاشق نشود؟

مگرش هیچ نباشد که خریدار تو نیست

کس ندیدست تو را یک نظر اندر همه عمر

که همه عمر دعاگوی و هوادار تو نیست

آدمی نیست مگر کالبدی بی جانست

آن که گوید که مرا میل به دیدار تو نیست

ای که شمشیر جفا بر سر ما آخته ای

صلح کردیم که ما را سر پیکار تو نیست

جور تلخست ولیکن چه کنم گر نبرم؟

چون گریز از لب شیرین شکربار تو نیست

من سری دارم و در پای تو خواهم بازید

خجل از ننگ بضاعت که سزاوار تو نیست

به جمال تو که دیدار ز من بازمگیر

که مرا طاقت نادیدن دیدار تو نیست

سعدیا گر نتوانی که کم خود گیری

سر خود گیر که صاحب نظری کار تو نیست

***

نه خود اندر زمین نظیر تو نیست

که قمر چون رخ منیر تو نیست

ندهم دل به قد و قامت سرو

که چو بالای دلپذیر تو نیست

در همه شهر ای کمان ابرو

کس ندانم که صید تیر تو نیست

دل مردم دگر کسی نبرد

که دلی نیست کان اسیر تو نیست

گر بگیری نظیر من چه کنم

گر مرا در جهان نظیر تو نیست

ظاهر آنست کان دل چو حدید

درخور صدر چون حریر تو نیست

همه عالم به عشقبازی رفت

نام سعدی که در ضمیر تو نیست

***

دل نماندست که گوی خم چوگان تو نیست

خصم را پای گریز از سر میدان تو نیست

تا سر زلف پریشان تو در جمع آمد

هیچ مجموع ندانم که پریشان تو نیست

در تو حیرانم و اوصاف معانی که توراست

واندر آن کس که بصر دارد و حیران تو نیست

آن چه عیبست که در صورت زیبای تو هست؟

وان چه سحرست که در غمزه ی فتان تو نیست ؟

آب حیوان نتوان گفت که در عالم هست

گر چنانست که در چاه زنخدان تو نیست

از خدا آمده ای آیت رحمت بر خلق

وان کدام آیت لطفست که در شأن تو نیست ؟

گر تو را هست شکیب از من و امکان فراغ

به وصالت که مرا طاقت هجران تو نیست

تو کجا نالی از این خار که در پای منست؟

یا چه غم داری از این درد که بر جان تو نیست ؟

دردی از حسرت دیدار تو دارم که طبیب

عاجز آمد که مرا چاره درمان تو نیست

آخر ای کعبه ی مقصود کجا افتادی

که خود از هیچ طرف حد بیابان تو نیست؟

گر برانی چه کند بنده که فرمان نبرد

ور بخوانی عجب از غایت احسان تو نیست

سعدی از بند تو هرگز به درآید هیهات

بلکه حیفست بر آن کس که به زندان تو نیست

***

چو ترک دلبر من شاهدی به شنگی نیست

چو زلف پرشکنش حلقه ی فرنگی نیست

دهانش ار چه نبینی مگر به وقت سخن

چو نیک درنگری چون دلم به تنگی نیست

به تیغ غمزه ی خونخوار لشکری بزنی

بزن که با تو در او هیچ مرد جنگی نیست

قوی به چنگ من افتاده بود دامن وصل

ولی دریغ که دولت به تیزچنگی نیست

دوم به لطف ندارد عجب که چون سعدی

غلام سعد ابوبکر سعد زنگی نیست

***

خسرو آنست که در صحبت او شیرینیست

در بهشتست که همخوابه ی حورالعینیست

دولت آنست که امکان فراغت باشد

تکیه بر بالش بی دوست نه بس تمکینیست

همه عالم صنم چین به حکایت گویند

صنم ماست که در هر خم زلفش چینیست

روی اگر باز کند حلقه ی سیمین در گوش

همه گویند که این ماهی و آن پروینیست

گر منش دوست ندارم همه کس دارد دوست

تا چه ویسیست که در هر طرفش رامینیست

سر مویی نظر آخر به کرم با ما کن

ایکه در هر بن موییت دل مسکینیست

جز به دیدار توام دیده نمی باشد باز

گویی از مهر تو با هر که جهانم کینیست

هر که ماه ختن و سرو روانت گوید

او هنوز از قد و بالای تو صورت بینیست

بنده خویشتنم خوان که به شاهی برسم

مگسی را که تو پرواز دهی شاهینیست

نام سعدی همه جا رفت به شاهدبازی

وین نه عیبست، که در ملت ما تحسینیست

کافر و کفر و، مسلمان و نماز و، من و عشق

هر کسی را که تو بینی به سر خود دینیست

***

دوش دور از رویت ای جان جانم از غم تاب داشت

ابر چشمم بر رخ از سودای دل سیلاب داشت

در تفکر عقل مسکین پایمال عشق شد

با پریشانی دل شوریده چشمم خواب داشت

کوس غارت زد فراقت گرد شهرستان دل

شحنه ی عشقت سرای عقل در طبطاب داشت

نقش نامت کرده دل محراب تسبیح وجود

تا سحر تسبیح گویان روی در محراب داشت

دیده ام می جست و گفتندم نبینی روی دوست

خود درفشان بود چشمم کاندر او سیماب داشت

ز آسمان آغاز کارم سخت شیرین می نمود

کی گمان بردم که شهدآلوده زهر ناب داشت

سعدی این ره مشکل افتادست در دریای عشق

اول آخر در صبوری اندکی پایاب داشت

***

دوشم آن سنگدل پریشان داشت

یار دل برده دست بر جان داشت

دیده در می فشاند در دامن

گوییا آستین مرجان داشت

اندرونم ز شوق می سوزد

ور ننالیدمی چه درمان داشت؟

می نپنداشتم که روز شود

تا بدیدم سحر که پایان داشت

در باغ بهشت بگشودند

باد گویی کلید رضوان داشت

غنچه دیدم که از نسیم صبا

همچو من دست در گریبان داشت

که نه تنها منم ربوده ی عشق

هر گلی بلبلی غزلخوان داشت

رازم از پرده برملا افتاد

چند شاید به صبر پنهان داشت

سعدیا ترک جان بباید گفت

که به یک دل دو دوست نتوان داشت

***

چو ابر زلف تو پیرامن قمر می گشت

ز ابر دیده کنارم به اشک تر می گشت

ز شور عشق تو در کام جان خسته ی من

جواب تلخ تو شیرینتر از شکر می گشت

خوی عذار تو بر خاک تیره می افتاد

وجود مرده از آن آب جانور می گشت

اگر مرا به زر و سیم دسترس بودی

ز سیم سینه ی تو کار من چو زر می گشت

دل از دریچه ی فکرت به نفس ناطقه داد

نشان حالت زارم که زارتر می گشت

ز شوق روی تو اندر سر قلم، سودا

فتاد و چون من سودازده به سر می گشت

ز خاطرم غزلی سوزناک روی نمود

که در دماغ فراغ من این قدر می گشت

***

خیال روی توام دوش در نظر می گشت

وجود خسته ام از عشق بی خبر می گشت

همای شخص من از آشیان شادی، دور

چو مرغ حلق بریده به خاک بر می گشت

دل ضعیفم از آن کرد آه خون آلود

که در میانه ی خونابه ی جگر می گشت

چنان غریو برآورده بودم از غم عشق

که بر موافقتم زهره نوحه گر می گشت

ز آب دیده ی من فرش خاک تر می شد

ز بانگ ناله ی من گوش چرخ کر می گشت

قیاس کن که دلم را چه تیر عشق رسید؟

که پیش ناوک هجر تو جان سپر می گشت

صبور باش و بدین روز دل بنه سعدی

که روز اولم این روز در نظر می گشت

***

دلی که دید که پیرامن خطر می گشت؟

چو شمع زار و چو پروانه دربدر می گشت

هزار گونه غم از چپ و راست دامنگیر

هنوز در تک و پوی غمی دگر می گشت

سرش مدام ز شور شراب عشق خراب

چو مست دایم از آن گرد شور و شر می گشت

چو بیدلان همه در کار عشق می آویخت

چو ابلهان همه از راه عقل بر می گشت

ز بخت بی ره و آیین و پا و سر می زیست

ز عشق بی دل و آرام و خواب و خور می گشت

هزار بارش از این پند بیشتر دادم

که گرد بیهده کم گرد و بیشتر می گشت

به هر طریق که باشد نصیحتش مکنید

که او به قول نصیحت کنان بتر می گشت

***

آن را که میسر نشود صبر و قناعت

باید که ببندد کمر خدمت و طاعت

چون دوست گرفتی چه غم از دشمن خونخوار؟

گو بوق ملامت بزن و کوس شناعت

گر خود همه بیداد کند هیچ مگویید

تعذیب دلارام به از ذل شفاعت

از هر چه تو گویی به قناعت بشکیبم

امکان شکیب از تو محالست و قناعت

گر نسخه ی روی تو به بازار برآرند

نقاش ببندد در دکان صناعت

جان بر کف دست آمده تا روی تو بیند

خود شرم نمی آیدش از ننگ بضاعت

دریاب دمی صحبت یاری که دگربار

چون رفت نیاید به کمند آن دم و ساعت

انصاف نباشد که من خسته ی رنجور

پروانه ی او باشم و او شمع جماعت

لیکن چه توان کرد که قوت نتوان کرد

با گردش ایام به بازوی شجاعت

دل در هوست خون شد و جان در طلبت سوخت

با این همه سعدی خجل از ننگ بضاعت

***

ای دیدنت آسایش و خندیدنت آفت

گوی از همه خوبان بربودی به لطافت

ای صورت دیبای خطایی به نکویی

وی قطره ی باران بهاری به نظافت

هر ملک وجودی که به شوخی بگرفتی

سلطان خیالت بنشاندی به خلافت

ای سرو خرامان گذری از در رحمت

وی ماه درافشان نظری از سر رأفت

گویند برو تا برود صحبتت از دل

ترسم هوسم بیش کند بعد مسافت

ای عقل نگفتم که تو در عشق نگنجی

در دولت خاقان نتوان کرد خلافت

با قد تو زیبا نبود سرو به نسبت

با روی تو نیکو نبود مه به اضافت

آن را که دلارام دهد وعده ی کشتن

باید که ز مرگش نبود هیچ مخافت

صد سفره ی دشمن بنهد طالب مقصود

باشد که یکی دوست بیاید به ضیافت

شمشیر، ظرافت بود از دست عزیزان

درویش نباید که برنجد به ظرافت

سعدی چو گرفتار شدی تن به قضا ده

دریا در و مرجان بود و هول و مخافت

***

کیست آن لعبت خندان که پری وار برفت

که قرار از دل دیوانه به یک بار برفت

باد بوی گل رویش به گلستان آورد

آب گلزار بشد رونق عطار برفت

صورت یوسف، نادیده صفت می کردیم

چون بدیدیم زبان سخن از کار برفت

بعد از این عیب و ملامت نکنم مستان را

که مرا در حق این طایفه انکار برفت

در سرم بود که هرگز ندهم دل به خیال

به سرت کز سر من آن همه پندار برفت

آخر این مور میان بسته ی افتان خیزان

چه خطا داشت که سرکوفته چون مار برفت ؟

به خرابات چه حاجت که یکی مست شود؟

که به دیدار تو عقل از سر هشیار برفت

به نماز آمده محراب دو ابروی تو دید

دلش از دست ببردند و به زنار برفت

پیش تو مردن از آن به که پس از من گویند

نه به صدق آمده بود این که به آزار برفت

تو نه مرد گل بستان امیدی سعدی

که به پهلو نتوانی به سر خار برفت

***

عشق در دل ماند و یار از دست رفت

دوستان دستی که کار از دست رفت

ای عجب گر من رسم در کام دل

کی رسم؟ چون روزگار از دست رفت

بخت و رای و زور و زر بودم دریغ

کاندرین غم هر چهار از دست رفت

عشق و سودا و هوس در سر بماند

صبر و آرام و قرار از دست رفت

گر من از پای اندرآیم گو درآی

بهتر از من صد هزار از دست رفت

بیم جان کاین بار خونم می خورد

ور نه این دل چند بار از دست رفت

مرکب سودا جهانیدن چه سود؟

چون زمام اختیار از دست رفت

سعدیا با یار عشق آسان بود

عشق باز اکنون که یار از دست رفت

***

دلم از دست غمت دامن صحرا بگرفت

غمت از سر ننهم گر دلت از ما بگرفت

خال مشکین تو از بنده چرا در خط شد

مگر از دود دلم روی تو سودا بگرفت

دوش چون مشعله ی شوق تو بگرفت وجود

سایه ای در دلم انداخت که صد جا بگرفت

به دم سرد سحرگاهی من بازنشست

هر چراغی که زمین از دل صهبا بگرفت

الغیاث از من دل سوخته ای سنگیندل

در تو نگرفت که خون در دل خارا بگرفت

دل شوریده ی ما عالم اندیشه ی ماست

عالم از شوق تو در تاب که غوغا بگرفت

بربود انده تو صبرم و نیکو بربود

بگرفت انده تو جانم و زیبا بگرفت

دل سعدی همه ز ایام بلا پرهیزد

سر زلف تو ندانم به چه یارا بگرفت ؟

***

چشمت چو تیغ غمزه ی خون خوار برگرفت

با عقل و هوش خلق به پیکار برگرفت

عاشق ز سوز درد تو فریاد درنهاد

مؤمن ز دست عشق تو زنار برگرفت

عشقت بنای عقل به کلی خراب کرد

جورت در امید به یک بار برگرفت

شوری ز وصف روی تو در خانگه فتاد

صوفی طریق خانه ی خمار برگرفت

با هر که مشورت کنم از جور آن صنم

گوید ببایدت دل از این کار برگرفت

دل برتوانم از سر و جان برگرفت و چشم

نتوانم از مشاهده ی یار برگرفت

سعدی به خفیه خون جگر خورد بارها

این بار پرده از سر اسرار برگرفت

***

هر که دلارام دید، از دلش آرام رفت

چشم ندارد خلاص، هر که در این دام رفت

یاد تو می رفت و ما، عاشق و بی دل بدیم

پرده برانداختی، کار به اتمام رفت

ماه نتابد به روز، چیست که در خانه تافت؟

سرو نروید به بام، کیست که بر بام رفت ؟

مشعله ای برفروخت، پرتو خورشید عشق

خرمن خاصان بسوخت، خانگه عام رفت

عارف مجموع را، در پس دیوار صبر

طاقت صبرش نبود، ننگ شد و نام رفت

گر به همه عمر خویش، با تو برآرم دمی

حاصل عمر آن دمست، باقی ایام رفت

هر که هوایی نپخت، یا به فراقی نسوخت

آخر عمر از جهان، چون برود خام رفت

ما قدم از سر کنیم، در طلب دوستان

راه به جایی نبرد، هر که به اقدام رفت

همت سعدی به عشق، میل نکردی ولی

می چو فرو شد به کام، عقل به ناکام رفت

***

ای کسوت زیبایی، بر قامت چالاکت

زیبا نتواند دید، الا نظر پاکت

گر منزلتی دارم، بر خاک درت میرم

باشد که گذر باشد، یک روز بر آن خاکت

دانم که سرم روزی، در پای تو خواهد

شد هم در تو گریزندم دست من و فتراکت

ای چشم خرد حیران، در منظر مطبوعت

وی دست نظر کوتاه، از دامن ادراکت

گفتم که نیاویزم، با مار سر زلفت

بیچاره فروماندم، پیش لب ضحاکت

مه روی بپوشاند، خورشید خجل ماند

گر پرتو روی افتد، بر طارم افلاکت

گر جمله ببخشایی، فضلست بر اصحابت

ور جمله بسوزانی حکمست بر املاکت

خون همه کس ریزی، از کس نبود بیمت

جرم همه کس بخشی، از کس نبود باکت

چندان که جفا خواهی، می کن که نمی گردد

غم گرد دل سعدی، با یاد طربناکت

***

این که تو داری قیامتست نه قامت

وین نه تبسم که معجزست و کرامت

هر که تماشای روی چون قمرت کرد

سینه سپر کرد پیش تیر ملامت

هر شب و روزی که بی تو می رود از عمر

بر نفسی می رود هزار ندامت

عمر نبود آن چه غافل از تو نشستم

باقی عمر ایستاده ام به غرامت

سرو خرامان چو قد معتدلت نیست

آن همه وصفش که می کنند به قامت

چشم مسافر که بر جمال تو افتاد

عزم رحیلش بدل شود به اقامت

اهل فریقین در تو خیره بمانند

گر بروی در حسابگاه قیامت

این همه سختی و نامرادی سعدی

چون تو پسندی سعادتست و سلامت

***

ای که رحمت می نیاید بر منت

آفرین بر جان و رحمت بر تنت

قامتت گویم که دلبندست و خوب

یا سخن، یا آمدن، یا رفتنت

شرمش از روی تو باید آفتاب

کاندرآید بامداد از روزنت

حسن اندامت نمی گویم به شرح

خود حکایت می کند پیراهنت

ای که سر تا پایت از گل خرمنست

رحمتی کن بر گدای خرمنت

ماه رویا مهربانی پیشه کن

سیرتی چون صورت مستحسنت

ای جمال کعبه، رویی باز کن

تا طوافی می کنم پیرامنت

دست گیر این پنج روزم در حیات

تا نگیرم در قیامت دامنت

عزم دارم کز دلت بیرون کنم

و اندرون جان بسازم مسکنت

درد دل با سنگدل گفتن چه سود

باد سردی می دمم در آهنت

گفتم از جورت بریزم خون خویش

گفت خون خویشتن در گردنت

گفتم آتش درزنم آفاق را

گفت سعدی درنگیرد با منت

***

آفرین خدای بر جانت

که چه شیرین لبست و دندانت

هر که را گم شدست یوسف دل

گو ببین در چه زنخدانت

فتنه در پارس بر نمی خیزد

مگر از چشم های فتانت

سرو اگر نیز آمدی و شدی

نرسیدی بگرد جولانت

شب تو روز دیگران باشد

کآفتابست در شبستانت

تا کی ای بوستان روحانی

گله از دست بوستانبانت

بلبلانیم یک نفس بگذار

تا بنالیم در گلستانت

گر هزارم جفا و جور کنی

دوست دارم هزار چندانت

آزمودیم زور بازوی صبر

و آبگینست پیش سندانت

تو وفا گر کنی و گر نکنی

ما به آخر بریم پیمانت

مژده از من ستان به شادی وصل

گر بمیرم به درد هجرانت

سعدیا زنده عارفی باشی

گر برآید در این طلب جانت

***

ای جان خردمندان، گوی خم چوگانت

بیرون نرود گویی، کافتاد به میدانت

روز همه سر برکرد، از کوه و شب ما را

سر برنکند خورشید، الا ز گریبانت

جان در تن مشتاقان، از ذوق به رقص آید

چون باد بجنباند، شاخی ز گلستانت

دیوار سرایت را، نقاش نمی باید

تو زینت ایوانی، نه صورت ایوانت

هر چند نمی سوزد، بر من دل سنگینت

گویی دل من سنگیست، در چاه زنخدانت

جان باختن آسانست، اندر نظرت لیکن

این لاشه نمی بینم، شایسته ی قربانت

با داغ تو رنجوری، به کز نظرت دوری

پیش قدمت مردن، خوشتر که به هجرانت

ای بادیه ی هجران، تا عشق حرم باشد

عشاق نیندیشند، از خار مغیلانت

دیگر نتوانستم، از فتنه حذر کردن

زان گه که درافتادم، با قامت فتانت

شاید که در این دنیا مرگش نبود هرگز

سعدی که تو جان دارد، بل دوستتر از جانت

بسیار چو ذوالقرنین، آفاق بگردیدست

این تشنه که می میرد، بر چشمه ی حیوانت

***

جان و تنم ای دوست فدای تن و جانت

مویی نفروشم به همه ملک جهانت

شیرین تر از این لب نشنیدم که سخن گفت

تو خود شکری یا عسلست آب دهانت ؟

یک روز عنایت کن و تیری به من انداز

باشد که تفرج بکنم دست و کمانت

گر راه بگردانی و گر روی بپوشی

من می نگرم گوشه ی چشم نگرانت

بر سرو نباشد رخ چون ماه منیرت

بر ماه نباشد قد چون سرو روانت

آخر چه بلایی تو که در وصف نیایی

بسیار بگفتیم و نکردیم بیانت

هر کس که ملامت کند از عشق تو ما را

معذور بدارند چو بینند عیانت

حیفست چنین روی نگارین که بپوشی

سودی به مساکین رسد آخر چه زیانت ؟

بازآی که در دیده بماندست خیالت

بنشین که به خاطر بگرفتست نشانت

بسیار نباشد دلی از دست بدادن

از جان رمقی دارم و هم برخی جانت

دشنام کرم کردی و گفتی و شنیدم

خرم تن سعدی که برآمد به زبانت

***

چو نیست راه برون آمدن ز میدانت

ضرورتست چو گوی احتمال چوگانت

به راستی که نخواهم بریدن از تو امید

به دوستی که نخواهم شکست پیمانت

گرم هلاک پسندی ورم بقا بخشی

به هر چه حکم کنی نافذست فرمانت

اگر تو عید همایون به عهد بازآیی

بخیلم ار نکنم خویشتن به قربانت

مه دوهفته ندارد فروغ چندانی

که آفتاب که می تابد از گریبانت

اگر نه سرو که طوبی برآمدی در باغ

خجل شدی چو بدیدی قد خرامانت

نظر به روی تو صاحبدلی نیندازد

که بی دلش نکند چشم های فتانت

غلام همت شنگولیان و رندانم

نه زاهدان که نظر می کنند پنهانت

بیا و گر همه بد کرده ای که نیکت باد

دعای نیکان از چشم بد نگهبانت

به خاک پات که گر سر فدا کند سعدی

مقصرست هنوز از ادای احسانت

***

چه لطیفست قبا بر تن چون سرو روانت

آه اگر چون کمرم دست رسیدی به میانت

در دلم هیچ نیاید مگر اندیشه ی وصلت

تو نه آنی که دگر کس بنشیند به مکانت

گر تو خواهی که یکی را سخن تلخ بگویی

سخن تلخ نباشد چو برآید به دهانت

نه من انگشت نمایم به هواداری رویت

که تو انگشت نمایی و خلایق نگرانت

در اندیشه ببستم قلم وهم شکستم

که تو زیباتر از آنی که کنم وصف و بیانت

سرو را قامت خوبست و قمر را رخ زیبا

تو نه آنی و نه اینی که هم اینست و هم آنت

ای رقیب ار نگشایی در دلبند به رویم

این قدر بازنمایی که دعا گفت فلانت

من همه عمر بر آنم که دعاگوی تو باشم

گر تو باشی که نباشم تن من برخی جانت

سعدیا چاره ثباتست و مدارا و تحمل

من که محتاج تو باشم ببرم بار گرانت

***

خوش می روی به تنها، تن ها فدای جانت

مدهوش می گذاری، یاران مهربانت

آیینه ای طلب کن، تا روی خود ببینی

وز حسن خود بماند، انگشت در دهانت

قصد شکار داری، یا اتفاق بستان

عزمی درست باید، تا می کشد عنانت

ای گلبن خرامان، با دوستان نگه کن

تا بگذرد نسیمی، بر ما ز بوستانت

رخت سرای عقلم، تاراج شوق کردی

ای دزد آشکارا، می بینم از نهانت

هر دم کمند زلفت، صیدی دگر بگیرد

پیکان غمزه در دل، ز ابروی چون کمانت

دانی چرا نخفتم؟ تو پادشاه حسنی

خفتن حرام باشد، بر چشم پاسبانت

ما را نمی برازد، با وصلت آشنایی

مرغی لبقتر از من، باید هم آشیانت

من آب زندگانی، بعد از تو می نخواهم

بگذار تا بمیرم، بر خاک آستانت

من فتنه ی زمانم، وآن دوستان که داری

بی شک نگاه دارند، از فتنه ی زمانت

سعدی چو دوست داری، آزاد باش و ایمن

ور دشمنی بباشد، با هر که در جهانت

***

گر جان طلبی فدای جانت

سهلست جواب امتحانت

سوگند به جانت ار فروشم

یک موی به هر که در جهانت

با آن که تو مهر کس نداری

کس نیست که نیست مهربانت

وین سر که تو داری ای ستمکار

بس سر برود در آستانت

بس فتنه که در زمین به پا شد

از روی چو ماه آسمانت

من در تو رسم به جهد هیهات

کز باد سبق برد عنانت

بی یاد تو نیستم زمانی

تا یاد کنم دگر زمانت

کوته نظران کنند و حیفست

تشبیه به سرو بوستانت

وابرو که تو داری ای پری زاد

در صید چه حاجت کمانت ؟

گویی بدن ضعیف سعدی

نقشیست گرفته از میانت

گر واسطه ی سخن نبودی

در وهم نیامدی دهانت

شیرین تر از این سخن نباشد

الا دهن شکرفشانت

***

بیا که نوبت صلحست و دوستی و عنایت

به شرط آن که نگوییم از آن چه رفت حکایت

بر این یکی شده بودم که گرد عشق نگردم

قضای عشق درآمد بدوخت چشم درایت

ملامت من مسکین کسی کند که نداند

که عشق تا به چه حدست و حسن تا به چه غایت

ز حرص من چه گشاید تو ره به خویشتنم ده

که چشم سعی ضعیفست بی چراغ هدایت

مرا به دست تو خوشتر هلاک جان گرامی

هزار باره، که رفتن به دیگری به حمایت

جنایتی که بکردم اگر درست بباشد

فراق روی تو چندین بسست حد جنایت

به هیچ روی نشاید خلاف رای تو کردن

کجا برم گله از دست پادشاه ولایت ؟

به هیچ صورتی اندرنباشد این همه معنی

به هیچ سورتی اندرنباشد این همه آیت

کمال حسن وجودت به وصف راست نیاید

مگر هم آینه گوید چنان که هست حکایت

مرا سخن به نهایت رسید و فکر به پایان

هنوز وصف جمالت نمی رسد به نهایت

فراقنامه ی سعدی به هیچ گوش نیامد

که دردی از سخنانش در او نکرد سرایت

***

سر تسلیم نهادیم به حکم و رایت

تا چه اندیشه کند رای جهان آرایت

تو به هر جا که فرود آمدی و خیمه زدی

کس دیگر نتواند که بگیرد جایت

همچو مستسقی بر چشمه ی نوشین زلال

سیر نتوان شدن از دیدن مهرافزایت

روزگاریست که سودای تو در سر دارم

مگرم سر برود تا برود سودایت

قدر آن خاک ندارم که بر او می گذری

که به هر وقت همی بوسه دهد بر پایت

دوستان عیب کنندم که نبودی هشیار

تا فرو رفت به گل پای جهان پیمایت

چشم در سر به چه کار آید و جان در تن شخص

گر تأمل نکند صورت جان آسایت

دیگری نیست که مهر تو در او شاید بست

هم در آیینه توان دید مگر همتایت

روز آنست که مردم ره صحرا گیرند

خیز تا سرو بماند خجل از بالایت

دوش در واقعه دیدم که نگارین می گفت

سعدیا گوش مکن بر سخن اعدایت

عاشق صادق دیدار من آن گه باشی

که به دنیا و به عقبی نبود پروایت

طالب آنست که از شیر نگرداند روی

یا نباید که به شمشیر بگردد رایت

***

جان من جان من فدای تو باد

هیچت از دوستان نیاید یاد

می روی و التفات می نکنی

سرو هرگز چنین نرفت آزاد

آفرین خدای بر پدری

که تو پرورد و مادری که تو زاد

بخت نیکت به منتهای امید

برساناد و چشم بد مرساد

تا چه کرد آن که نقش روی تو بست

که در فتنه بر جهان بگشاد

من بگیرم عنان شه روزی

گویم از دست خوبرویان داد

تو بدین چشم مست و پیشانی

دل ما بازپس نخواهی داد

عقل با عشق بر نمی آید

جور مزدور می برد استاد

آنکه هرگز بر آستانه ی عشق

پای ننهاده بود، سر بنهاد

روی در خاک رفت و سر نه عجب

که رود هم درین هوس بر باد

مرغ وحشی که می رمید از قید

با همه زیرکی به دام افتاد

همه از دست غیر ناله کنند

سعدی از دست خویشتن فریاد

روی گفتم که در جهان بنهم

گردم از قید بندگی آزاد

که نه بیرون پارس منزل هست

شام و رومست و بصره و بغداد

دست از دامنم نمی دارد

خاک شیراز و آب رکنآباد

***

زانگه که بر آن صورت خوبم نظر افتاد

از صورت بی طاقتیم پرده برافتاد

گفتیم که عقل از همه کاری به درآید

بیچاره فروماند چو عشقش به سر افتاد

شمشیر کشیدست نظر بر سر مردم

چون پای بدارم که ز دستم سپر افتاد؟

در سوخته پنهان نتوان داشتن آتش

ما هیچ نگفتیم و حکایت به درافتاد

با هر که خبر گفتم از اوصاف جمیلش

مشتاق چنان شد که چو من بی خبر افتاد

هان تا لب شیرین نستاند دلت از دست

کان کز غم او کوه گرفت از کمر افتاد

صاحب نظران این نفس گرم چو آتش

دانند که در خرمن من بیشتر افتاد

نیکم نظر افتاد بر آن منظر مطبوع

کاول نظرم هر چه وجود از نظر افتاد

سعدی نه حریف غم او بود ولیکن

با رستم دستان بزند هر که درافتاد

***

فرهاد را چو بر رخ شیرین نظر فتاد

دودش به سر درآمد و از پای درفتاد

مجنون ز جام طلعت لیلی چو مست شد

فارغ ز مادر و پدر و سیم و زر فتاد

رامین چو اختیار غم عشق ویس کرد

یک بارگی جدا ز کلاه و کمر فتاد

وامق چو کارش از غم عذرا به جان رسید

کارش مدام با غم و آه سحر فتاد

زین گونه صد هزار کس از پیر و از جوان

مست از شراب عشق چو من بی خبر فتاد

بسیار کس شدند اسیر کمند عشق

تنها نه از برای من این شور و شر فتاد

روزی به دلبری نظری کرد چشم من

زان یک نظر مرا دو جهان از نظر فتاد

عشق آمد آن چنان به دلم درزد آتشی

کز وی هزار سوز مرا در جگر فتاد

بر من مگیر اگر شدم آشفته دل ز عشق

مانند این بسی ز قضا و قدر فتاد

سعدی ز خلق چند نهان راز دل کنی

چون ماجرای عشق تو یک یک به درفتاد

***

پیش رویت قمر نمی تابد

خور ز حکم تو سر نمی تابد

آتش اندر درون شب بنشست

که تنورم مگر نمی تابد

بار عشقت کجا کشد دل من؟

که قضا و قدر نمی تابد

ناوک غمزه بر دل سعدی

مزن ای جان چو بر نمی تابد

***

مویت رها مکن که چنین بر هم اوفتد

کآشوب حسن روی تو در عالم اوفتد

گر در خیال خلق پری وار بگذری

فریاد در نهاد بنی آدم اوفتد

افتاده ی تو شد دلم ای دوست دست گیر

در پای مفکنش که چنین دل کم اوفتد

در رویت آن که تیغ نظر می کشد به جهل

مانند من به تیر بلا محکم اوفتد

مشکن دلم که حقه ی راز نهان توست

ترسم که راز در کف نامحرم اوفتد

وقتست اگر بیایی و لب بر لبم نهی

چندم به جست و جوی تو دم بر دم اوفتد

سعدی صبور باش برین ریش دردناک

باشد که اتفاق یکی مرهم اوفتد

***

نه آن شبست که کس در میان ما گنجد

به خاک پایت اگر ذره در هوا گنجد

کلاه ناز و تکبر بنه کمر بگشای

که چون تو سرو ندیدم که در قبا گنجد

ز من حکایت هجران مپرس در شب وصل

عتاب کیست که در خلوت رضا گنجد

مرا شکر منه و گل مریز در مجلس

میان خسرو و شیرین شکر کجا گنجد ؟

چو شور عشق درآمد، قرار عقل نماند

درون مملکتی چون دو پادشا گنجد ؟

نماند در سر سعدی ز بانگ رود و سرود

مجال آنکه دگر پند پارسا گنجد

***

حدیث عشق به طومار در نمی گنجد

بیان دوست به گفتار در نمی گنجد

سماع انس که دیوانگان از آن مستند

به سمع مردم هشیار در نمی گنجد

میسرت نشود عاشقی و مستوری

ورع به خانه ی خمار در نمی گنجد

چنان فراخ نشستست یار در دل تنگ

که بیش زحمت اغیار در نمی گنجد

تو را چنان که تویی من صفت ندانم کرد

که عرض جامه به بازار در نمی گنجد

دگر به صورت هیچ آفریده دل ندهم

که با تو صورت دیوار در نمی گنجد

خبر که می دهد امشب رقیب مسکین را

که سگ به زاویه ی غار در نمی گنجد

چو گل به بار بود همنشین خار بود

چو در کنار بود خار در نمی گنجد

چنان ارادت و شوقست در میان دو دوست

که سعی دشمن خونخوار در نمی گنجد

به چشم دل نظرت می کنم که دیده ی سر

ز برق شعله ی دیدار در نمی گنجد

ز دوستان که تو را هست جای سعدی نیست

گدا میان خریدار در نمی گنجد

***

کس این کند که ز یار و دیار برگردد ؟

کند هرآینه چون روزگار برگردد

تنکدلی که نیارد کشید زحمت گل

ملامتش نکنند ار ز خار برگردد

به جنگ خصم کسی کز حیل فروماند

ضرورتست که بیچاره وار برگردد

به آب تیغ اجل تشنه است مرغ دلم

که نیم کشته به خون چند بار برگردد

به زیر سنگ حوادث کسی چه چاره کند؟

جز این قدر که به پهلو چو مار برگردد

دلم نماند پس این خون چیست هر ساعت

که در دو دیده ی یاقوت بار برگردد

گر از دیار به وحشت ملول شد سعدی

گمان مبر که به معنی ز یار برگردد

***

طرفه می دارند یاران صبر من بر داغ و درد

داغ و دردی کز تو باشد خوشترست از باغ ورد

دوستانت را که داغ مهربانی دل بسوخت

گر به دوزخ بگذرانی آتشی بینند سرد

حاکمی گر عدل خواهی کرد با ما یا ستم

بنده ایم ار صلح خواهی جست با ما یا نبرد

عقل را با عشق خوبان طاقت سرپنجه نیست

با قضای آسمانی برنتابد جهد مرد

عافیت می بایدت چشم از نکورویان بدوز

عشق می ورزی بساط نیک نامی درنورد

زهره ی مردان نداری چون زنان در خانه باش

ور به میدان می روی از تیرباران برمگرد

حمل رعنایی مکن بر گریه ی صاحب سماع

اهل دل داند که تا زخمی نخورد آهی نکرد

هیچ کس را بر من از یاران مجلس دل نسوخت

شمع می بینم که اشکش می رود بر روی زرد

با شکایت ها که دارم از زمستان فراق

گر بهاری باز باشد لیس بعد الورد برد

هر که را دردی چو سعدی می گدازد گو منال

چون دلارامش طبیبی می کند داروست درد

***

هر که می با تو خورد عربده کرد

هر که روی تو دید عشق آورد

زهر اگر در مذاق من ریزی

با تو همچون شکر بشاید خورد

آفرین خدای بر پدری

که تو فرزند نازنین پرورد

لایق خدمت تو نیست بساط

روی باید در این قدم گسترد

خواستم گفت خاک پای توام

عقلم اندر زمان نصیحت کرد

گفت در راه دوست خاک مباش

نه که بر دامنش نشیند گرد

دشمنان در مخالفت گرمند

و آتش ما بدین نگردد سرد

مرد عشق ار ز پیش تیر بلا

روی درهم کشد، مخوانش مرد

هرکه را برگ بی مرادی نیست

گو برو گرد کوی عشق مگرد

سعدیا صاف وصل اگر ندهند

ما و دردی کشان مجلس درد

***

دیدار یار غایب، دانی چه ذوق دارد؟

ابری که در بیابان، بر تشنه ای ببارد

ای بوی آشنایی، دانستم از کجایی

پیغام وصل جانان، پیوند روح دارد

سودای عشق پختن، عقلم نمی پسندد

فرمان عقل بردن، عشقم نمی گذارد

باشد که خود به رحمت، یاد آورند ما را

ور نه کدام قاصد، پیغام ما گذارد ؟

هم عارفان عاشق، دانند حال مسکین

گر عارفی بنالد، یا عاشقی بزارد

زهرم چو نوشدارو، از دست یار شیرین

بر دل خوشست نوشم، بی او نمی گوارد

پایی که برنیارد، روزی به سنگ عشقی

گوییم جان ندارد، یا دل نمی سپارد

مشغول عشق جانان، گر عاشقیست صادق

در روز تیرباران، باید که سر نخارد

بی حاصلست یارا، اوقات زندگانی

الا دمی که یاری، با همدمی برآرد

دانی چرا نشیند، سعدی به کنج خلوت؟

کز دست خوبرویان، بیرون شدن نیارد

***

که می رود به شفاعت که دوست بازآرد؟

که عیش خلوت بی او کدورتی دارد

که را مجال سخن گفتنست به حضرت او

مگر نسیم صبا کاین پیام بگذارد

ستیزه بردن با دوستان همین مثلست

که تشنه چشمه ی حیوان به گل بینبارد

مرا که گفت دل از یار مهربان بردار

به اعتماد صبوری؟ که شوق نگذارد

که گفت هر چه ببینی ز خاطرت برود؟

مرا تمام یقین شد که سهو پندارد

حرام باد بر آنکس نشست با معشوق

که از سر همه برخاستن نمی یارد

درست ناید از آن مدعی حقیقت عشق

که در مواجهه تیغش زنند و سر خارد

به کام دشمنم ای دوست این چنین مگذار

کس این کند که دل دوستان بیازارد؟

بیا که در قدمت اوفتم و گر بکشی

نمیرد آن که به دست تو روح بسپارد

حکایت شب هجران که بازداند گفت؟

مگر کسی که چو سعدی ستاره بشمارد

***

هر که چیزی دوست دارد جان و دل بر وی گمارد

هر که محرابش تو باشی سر ز خلوت برنیارد

روزی اندر خاکت افتم ور به بادم می رود سر

کآنکه در پای تو میرد جان به شیرینی سپارد

من نه آن صورت پرستم کز تمنای تو مستم

هوش من دانی که برده است؟ آنکه صورت می نگارد

عمر گویندم که ضایع می کنی با خوبرویان

وان که منظوری ندارد عمر ضایع می گذارد

هر که می ورزد درختی در سرابستان معنی

بیخش اندر دل نشاند تخمش اندر جان بکارد

عشق و مستوری نباشد پای گو در دامن آور

کز گریبان ملامت سر برآوردن نیارد

گر من از عهدت بگردم ناجوانمردم نه مردم

عاشق صادق نباشد کز ملامت سر بخارد

باغ می خواهم که روزی سرو بالایت ببیند

تا گلت در پا بریزد و ارغوان بر سر ببارد

آن چه رفتارست و قامت وآن چه گفتار و قیامت؟

چند خواهی گفت سعدی؟ طیبات آخر ندارد

***

گر از جفای تو روزی دلم بیازارد

کمند شوق کشانم به صلح بازآرد

ز درد عشق تو دوشم امید صبح نبود

اسیر عشق چه تاب شب دراز آرد؟

دلی عجب نبود گر بسوخت کآتش تیز

چه جای موم که پولاد در گداز آرد

تویی که گر بخرامد درخت قامت تو

ز رشک سرو روان را به اهتزاز آرد

دگر به روی خود از خلق در بخواهم بست

مگر کسی ز توام مژده ای فرازآرد

اگر قبول کنی سر نهیم بر قدمت

چو بت پرست که در پیش بت نماز آرد

یکی به سمع رضا گوش دل به سعدی دار

که سوز عشق سخن های دلنواز آرد

***

کس این کند که دل از یار خویش بردارد؟

مگر کسی که دل از سنگ سختتر دارد

که گفت من خبری دارم از حقیقت عشق؟

دروغ گفت گر از خویشتن خبر دارد

اگر نظر به دو عالم کند حرامش باد

که از صفای درون با یکی نظر دارد

هلاک ما به بیابان عشق خواهد بود

کجاست مرد که با ما سر سفر دارد ؟

گر از مقابله شیر آید از عقب شمشیر

نه عاشقست که اندیشه از خطر دارد

و گر بهشت مصور کنند عارف را

به غیر دوست نشاید که دیده بردارد

از آن متاع که در پای دوستان ریزند

مرا سریست؟ ندانم که او چه سر دارد ؟

دریغ پای که بر خاک می نهد معشوق

چرا نه بر سر و بر چشم ما گذر دارد؟

عوام عیب کنندم که عاشقی همه عمر

کدام عیب که سعدی خود این هنر دارد

نظر به روی تو انداختن حرامش باد

که جز تو در همه عالم کسی دگر دارد

***

تو را ز حال پریشان ما چه غم دارد؟

اگر چراغ بمیرد صبا چه غم دارد ؟

تو را که هر چه مرادست می رود از پیش

ز بی مرادی امثال ما چه غم دارد ؟

تو پادشاهی گر چشم پاسبان همه شب

به خواب درنرود، پادشا چه غم دارد ؟

خطاست این که دل دوستان بیازاری

ولیک قاتل عمد از خطا چه غم دارد ؟

امیر خوبان آخر گدای خیل توایم

جواب ده که امیر از گدا چه غم دارد ؟

بکی العذول علی ماجری لا جفانی

رفیق غافل از این ماجرا چه غم دارد ؟

هزار دشمن اگر در قفاست عارف را

چو روی خوب تو دید از قفا چه غم دارد ؟

قضا به تلخی و شیرینی ای پسر رفتست

تو گر ترش بنشینی قضا چه غم دارد ؟

بلای عشق عظیمست لاابالی را

چو دل به مرگ نهاد از بلا چه غم دارد ؟

جفا و هر چه توانی بکن که سعدی را

که ترک خویش گرفت از جفا چه غم دارد ؟

***

غلام آن سبک روحم که با من سر گران دارد

جوابش تلخ و پنداری شکر زیر زبان دارد

مرا گر دوستی با او به دوزخ می برد شاید

به نقد اندر بهشتست آن که یاری مهربان دارد

کسی را کاختیاری هست و محبوبی و مشروبی

مراد از بخت و حظ از عمر و مقصود از جهان دارد

برون از خوردن و خفتن حیاتی هست مردم را

به جانان زندگانی کن بهایم نیز جان دارد

محبت با کسی دارم کز او باخود نمی آیم

چو بلبل کز نشاط گل فراغ از آشیان دارد

نه مردی گر به شمشیر از جفای دوست برگردی

دهل را کاندرون بادست ز انگشتی فغان دارد

به تشویش قیامت در، که یار از یار بگریزد

محب از خاک برخیزد محبت همچنان دارد

خوش آمد باد نوروزی به صبح از باغ پیروزی

به بوی دوستان ماند نه بوی بوستان دارد

یکی سر بر کنار یار و خواب صبح مستولی

چه غم دارد ز مسکینی که سر بر آستان دارد؟

چو سعدی عشق تنها باز و راحت بین و آسایش

به تنها ملک می راند که منظوری نهان دارد

***

مگر نسیم سحر بوی یار من دارد

که راحت دل امیدوار من دارد

به پای سرو درافتاده اند لاله و گل

مگر شمایل قد نگار من دارد

نشان راه سلامت ز من مپرس که عشق

زمام خاطر بی اختیار من دارد

گلا و تازه بهارا تویی که عارض تو

طراوت گل و بوی بهار من دارد

دگر سر من و بالین عافیت هیهات

بدین هوس که سر خاکسار من دارد

به هرزه در سر او روزگار کردم و او

فراغت از من و از روزگار من دارد

مگر به درد دلی بازمانده ام یا رب

کدام دامن همت غبار من دارد ؟

به زیر بار تو سعدی چو خر به گل درماند

دلت نسوزد که بیچاره بار من دارد

***

هر آن ناظر که منظوری ندارد

چراغ دولتش نوری ندارد

چه کار اندر بهشت آن مدعی را

که میل امروز با حوری ندارد ؟

چه ذوق از ذکر پیدا آید آن را

که پنهان شوق مذکوری ندارد؟

میان عارفان صاحب نظر نیست

که خاطر پیش منظوری ندارد

اگر سیمرغی اندر دام زلفی

بماند، تاب عصفوری ندارد

طبیب ما یکی نامهربانست

که گویی هیچ رنجوری ندارد

ولیکن چون عسل بشناخت سعدی

فغان از دست زنبوری ندارد

***

آن که بر نسترن از غالیه خالی دارد

الحق آراسته خلقی و جمالی دارد

درد دل پیش که گویم که بجز باد صبا

کس ندانم که در آن کوی مجالی دارد

دل چنین سخت نباشد که یکی بر سر راه

تشنه می میرد و شخص آب زلالی دارد

زندگانی نتوان گفت و حیاتی که مراست

زنده آنست که با دوست وصالی دارد

من به دیدار تو مشتاقم و از غیر ملول

گر تو را از من و از غیر ملالی دارد

مرغ بر بام تو ره دارد و من بر سر کوی

حبذا مرغ که آخر پر و بالی دارد

غم دل با تو نگویم که نداری غم دل

با کسی حال توان گفت که حالی دارد

طالب وصل تو چون مفلس و اندیشه ی گنج

حاصل آنست که سودای محالی دارد

عاقبت سر به بیابان بنهد چون سعدی

هر که در سر هوس چون تو غزالی دارد

***

آن شکرخنده که پرنوش دهانی دارد

نه دل من که دل خلق جهانی دارد

به تماشای درخت چمنش حاجت نیست

هر که در خانه چنو سرو روانی دارد

کافران از بت بی جان چه تمتع دارند؟

باری آن بت بپرستند که جانی دارد

ابرویش خم به کمان ماند و قد راست به تیر

کس ندیدم که چنین تیر و کمانی دارد

علت آنست که وقتی سخنی می گوید

ور نه معلوم نبودی که دهانی دارد

حجت آنست که وقتی کمری می بندد

ور نه مفهوم نگشتی که میانی دارد

ای که گفتی مرو اندر پی خون خواره ی خویش

با کسی گوی که در دست عنانی دارد

عشق داغیست که تا مرگ نیاید نرود

هر که بر چهره از این داغ نشانی دارد

سعدیا کشتی از این موج به در نتوان برد

که نه بحریست محبت که کرانی دارد

***

بازت ندانم از سر پیمان ما که برد؟

باز از نگین عهد تو نقش وفا که برد ؟

چندین وفا که کرد چو من در هوای تو؟

وانگه ز دست هجر تو چندین جفا که برد؟

بگریست چشم ابر بر احوال زار من

جز آه من به گوش وی این ماجرا که برد ؟

گفتم لب تو را که دل من تو برده ای

گفتا کدام دل چه نشان کی کجا که برد؟

سودا مپز که آتش غم در دل تو نیست

ما را غم تو برد به سودا تو را که برد ؟

توفیق عشق روی تو گنجیست تا که یافت

باز اتفاق وصل تو گوییست تا که برد ؟

جز چشم تو که فتنه ی قتال عالمست

صد شیخ و زاهد از سر راه خدا که برد ؟

سعدی نه مرد بازی شطرنج عشق توست

دستی به کام دل ز سپهر دغا که برد ؟

***

آن کیست کاندر رفتنش صبر از دل ما می برد؟

ترک از خراسان آمدست از پارس یغما می برد

شیراز مشکین می کند چون ناف آهوی ختن

گر باد نوروز از سرش بویی به صحرا می برد

من پاس دارم تا به روز امشب به جای پاسبان

کان چشم خواب آلوده خواب از دیده ی ما می برد

برتاس در بر می کنم یک لحظه بی اندام او

چون خارپشتم گوییا سوزن در اعضا می برد

بسیار می گفتم که دل با کس نپیوندم ولی

دیدار خوبان اختیار از دست دانا می برد

دل برد و تن درداده ام ور می کشد استاده ام

کآخر نداند بیش از این یا می کشد یا می برد

چون حلقه در گوشم کند هر روز لطفش وعده ای

دیگر چو شب نزدیک شد چون زلف در پا می برد

حاجت به ترکی نیستش تا در کمند آرد دلی

من خود به رغبت در کمند افتاده ام تا می برد

هر کو نصیحت می کند در روزگار حسن او

دیوانگان عشق را، دیگر به سودا می برد

وصفش نداند کرد کس دریای شیرینست و بس

سعدی که شوخی می کند گوهر به دریا می برد

***

هر گه که بر من آن بت عیار بگذرد

صد کاروان عالم اسرار بگذرد

مست شراب و خواب و جوانی و شاهدی

هر لحظه پیش مردم هشیار بگذرد

هر گه که بگذرد بکشد دوستان خویش

وین دوست منتظر که دگربار بگذرد

گفتم به گوشه ای بنشینم چو عاقلان

دیوانه ام کند چو پری وار بگذرد

گفتم دری ز خلق ببندم به روی خویش

دردیست در دلم که ز دیوار بگذرد

بازار حسن جمله ی خوبان شکسته ای

ره نیست کز تو هیچ خریدار بگذرد

غایب مشو که عمر گران مایه ضایعست

الا دمی که در نظر یار بگذرد

آسایشست رنج کشیدن به بوی آنک

روزی طبیب بر سر بیمار بگذرد

ترسم که مست و عاشق و بی دل شود چو ما

گر محتسب به خانه ی خمار بگذرد

سعدی به خویشتن نتوان رفت سوی دوست

کان جا طریق نیست که اغیار بگذرد

***

کیست آن فتنه که با تیر و کمان می گذرد؟

وان چه تیرست که در جوشن جان می گذرد؟

آن نه شخصی که جهانیست پر از لطف و کمال

عمر ضایع مکن ای دل که جهان می گذرد

آشکارا نپسندد دگر آن روی چو ماه

گر بداند که چه بر خلق نهان می گذرد

آخر ای نادره ی دور زمان از سر لطف

بر ما آی زمانی که زمان می گذرد

صورت روی تو ای ماه دل آرای چنانک

صورت حال من از شرح و بیان می گذرد

تا دگر باد صبایی به چمن بازآید

عمر می بینم و چون برق یمان می گذرد

آتشی در دل سعدی به محبت زده ای

دود آنست که وقتی به زبان می گذرد

***

کیست آن ماه منور که چنین می گذرد؟

تشنه جان می دهد و ماه معین می گذرد

سرو اگر نیز تحول کند از جای به جای

نتوان گفت که زیباتر از این می گذرد

حور عین می گذرد در نظر سوختگان

یا مه چارده یا لعبت چین می گذرد

کام از او کس نگرفتست مگر باد بهار

که بر آن زلف و بناگوش و جبین می گذرد

مردم زیر زمین رفتن او پندارند

کآفتابست که بر اوج برین می گذرد

پای گو بر سر عاشق نه و بر دیده ی دوست

حیف باشد که چنین کس به زمین می گذرد

هر که در شهر دلی دارد و دینی دارد

گو حذر کن که هلاک دل و دین می گذرد

از خیال آمدن و رفتنش اندر دل و چشم

با گمان افتم و گر خود به یقین می گذرد

گر کند روی به ما یا نکند حکم او راست

پادشاهیست که بر ملک یمین می گذرد

سعدیا گوشه نشینی کن و شاهدبازی

شاهد آنست که بر گوشه نشین می گذرد

***

انصاف نبود آن رخ دلبند نهان کرد

زیرا که نه روییست کز او صبر توان کرد

امروز یقین شد که تو محبوب خدایی

کز عالم جان این همه دل با تو روان کرد

مشتاق تو را کی بود آرام و صبوری؟

هرگز نشنیدم که کسی صبر ز جان کرد

تا کوه گرفتم ز فراقت، مژه ام آب

چندان بچکانید که بر سنگ نشان کرد

زنهار که از دمدمه ی کوس رحیلت

چون رایت منصور چه دل ها خفقان کرد

باران به بساط اول این سال ببارید

ابر این همه تأخیر که کرد از پی آن کرد

تا در نظرت باد صبا عذر بخواهد

هر جور که بر طرف چمن باد خزان کرد

گل مژده ی بازآمدنت در چمن انداخت

سلطان صبا پرزر مصریش دهان کرد

از دامن که تا به در شهر بساطی

از سبزه بگسترد و بر او لاله فشان کرد

شاید که زمین حله بپوشد که چو سعدی

پیرانه سرش دولت روی تو جوان کرد

***

باد آمد و بوی عنبر آورد

بادام شکوفه بر سر آورد

شاخ گل از اضطراب بلبل

با آن همه خار سر درآورد

تا پای مبارکش ببوسم

قاصد که پیام دلبر آورد

ما نامه بدو سپرده بودیم

او نافه مشک اذفر آورد

هرگز نشنیده ام که بادی

بوی گلی از تو خوشتر آورد

کس مثل تو خوبروی فرزند

نشنید که هیچ مادر آورد

بیچاره کسی که در فراقت

روزی به نماز دیگر آورد

سعدی دل روشنت صدف وار

هر قطره که خورد گوهر آورد

شیرینی دختران طبعت

شور از متمیزان برآورد

شاید که کند به زنده در گور

در عهد تو هر که دختر آورد

***

زنده شود هر که پیش دوست بمیرد

مرده دلست آن که هیچ دوست نگیرد

هر که ز ذوقش درون سینه صفاییست

شمع دلش را ز شاهدی نگزیرد

طالب عشقی دلی چو موم به دست آر

سنگ سیه صورت نگین نپذیرد

صورت سنگین دلی کشنده سعدیست

هر که بدین صورتش کشند نمیرد

***

کدام چاره سگالم که با تو درگیرد؟

کجا روم که دل من دل از تو برگیرد

ز چشم خلق فتادم هنوز و ممکن نیست

که چشم شوخ من از عاشقی حذر گیرد

دل ضعیف مرا نیست زور بازوی آن

که پیش تیر غمت صابری سپر گیرد

چو تلخ عیشی من بشنوی به خنده درآی

که گر به خنده درآیی جهان شکر گیرد

به خسته برگذری صحتش فرازآید

به مرده درنگری زندگی ز سر گیرد

ز سوزناکی گفتار من قلم بگریست

که در نی آتش سوزنده زودتر گیرد

دو چشم مست تو شهری به غمزه ای ببرند

کرشمه ی تو جهانی به یک نظر گیرد

گر از جفای تو در کنج خانه بنشینم

خیالت از در و بامم به عنف درگیرد

مکن که روز جمالت سر آید ار سعدی

شبی به دست دعا دامن سحر گیرد

***

دلم دل از هوس یار بر نمی گیرد

طریق مردم هشیار بر نمی گیرد

بلای عشق خدایا ز جان ما برگیر

که جان من دل از این کار بر نمی گیرد

همی گدازم و می سازم و شکیباییست

که پرده از سر اسرار بر نمی گیرد

وجود خسته ی من زیر بار جور فلک

جفای یار به سربار بر نمی گیرد

رواست گر نکند یار دعوی یاری

چو بار غم ز دل یار بر نمی گیرد

چه باشد ار به وفا دست گیردم یک بار

گرم ز دست به یک بار بر نمی گیرد

بسوخت سعدی در دوزخ فراق و هنوز

طمع از وعده ی دیدار بر نمی گیرد

***

کسی به عیب من از خویشتن نپردازد

که هر که می نگرم با تو عشق می بازد

فرشته ای تو بدین روشنی نه آدمیئی

نه آدمیست که بر تو نظر نیندازد

نه آدمی که اگر آهنین بود شخصی

در آفتاب جمالت چو موم بگدازد

چنین پسر که تویی راحت روان پدر

سزد که مادر گیتی به روی او نازد

کمان چفته ی ابرو کشیده تا بن گوش

چو لشکری که به دنبال صید می تازد

کدام گل که به روی تو ماند اندر باغ؟

کدام سرو که با قامتت سر افرازد ؟

درخت میوه ی مقصود از آن بلندترست

که دست قدرت کوتاه ما بر او یازد

مسلمش نبود عشق یار آتش روی

مگر کسی که چو پروانه سوزد و سازد

مده به دست فراقم پس از وصال چو چنگ

که مطربش بزند بعد از آن که بنوازد

خلاف عهد تو هرگز نیاید از سعدی

دلی که از تو بپرداخت با که پردازد ؟

***

بگذشت و باز آتش، در خرمن سکون زد

دریای آتشینم، در دیده موج خون زد

خود کرده بود غارت، عشقش حوالی دل

بازم به یک شبیخون، بر ملک اندرون زد

دیدار دلفروزش، در پایم ارغوان ریخت

گفتار جان فزایش، در گوشم ارغنون زد

دیوانگان خود را، می بست در سلاسل

هر جا که عاقلی بود، این جا دم از جنون زد

یا رب دلی که در وی، پروای خود نگنجد

دست محبت آن جا، خرگاه عشق چون زد ؟

غلغل فکند روحم، در گلشن ملایک

هر گه که سنگ آهی، بر طاق آبگون زد

سعدی ز خود برون شو، گر مرد راه عشقی

کان کس رسید در وی، کز خود قدم برون زد

***

هشیار کسی باید، کز عشق بپرهیزد

وین طبع که من دارم، با عقل نیامیزد

آن کس که دلی دارد، آراسته ی معنی

گر هر دو جهان باشد، در پای یکی ریزد

گر سیل عقاب آید، شوریده نیندیشد

ور تیر بلا بارد، دیوانه نپرهیزد

آخر نه منم تنها، در بادیه ی سودا

عشق لب شیرینت، بس شور برانگیزد

بی بخت چه فن سازم، تا برخورم از وصلت؟

بی مایه زبون باشد، هر چند که بستیزد

فضلست اگرم خوانی، عدلست اگرم رانی

قدر تو نداند آن، کز زجر تو بگریزد

تا دل به تو پیوستم، راه همه دربستم

جایی که تو بنشینی، بس فتنه که برخیزد

سعدی نظر از رویت، کوته نکند هرگز

ور روی بگردانی، در دامنت آویزد

***

به حدیث درنیایی که لبت شکر نریزد

نچمی که شاخ طوبی به ستیزه برنریزد

هوس تو هیچ طبعی نپزد که سر نبازد

ز پی تو هیچ مرغی نپرد که پر نریزد

دلم از غمت زمانی نتواند ار ننالد

مژه یک دم آب حسرت نشکیبد ار نریزد

که نه من ز دست خوبان نبرم به عاقبت جان؟

تو مرا بکش که خونم ز تو خوبتر نریزد

دررست لفظ سعدی ز فراز بحر معنی

چه کند به دامنی دُر که به دوست برنریزد

***

آه اگر دست دل من به تمنا نرسد

یا دل از چنبر عشق تو به من وانرسد

غم هجران به سویت ترازین قسمت کن

کاین همه درد به جان من تنها نرسد

سروبالای منا گر به چمن برگذری

سرو بالای تو را سرو به بالا نرسد

چون تویی را چو منی در نظر آید هیهات؟

که قیامت رسد این رشته به هم یا نرسد

ز آسمان بگذرم ار بر منت افتد نظری

ذره تا مهر نبیند به ثریا نرسد

بر سر خوان لبت دست چو من درویشی

به گدایی رسد آخر چو به یغما نرسد

ابر چشمانم اگر قطره چنین خواهد ریخت

بوالعجب دارم اگر سیل به دریا نرسد

هجر بپسندم اگر وصل میسر نشود

خار بردارم اگر دست به خرما نرسد

سعدیا کنگره ی وصل بلندست و هر آنک

پای بر سر ننهد دست وی آن جا نرسد

***

از این تعلق بیهوده تا به من چه رسد

وزان که خون دلم ریخت تا به تن چه رسد

به گرد پای سمندش نمی رسد مشتاق

که دستبوس کند، تا بدان دهن چه رسد

همه خطای منست اینکه می رود بر من

ز دست خویشتنم تا به خویشتن چه رسد

بیا که گر به گریبان جان رسد دستم

ز شوق پاره کنم، تا به پیرهن چه رسد

که دید رنگ بهاری به رنگ رخسارت؟

که آب گل ببرد تا به یاسمن چه رسد

رقیب کیست؟ که در ماجرای خلوت ما

فرشته ره نبرد تا به اهرمن چه رسد

ز هر نبات که حسنی و منظری دارد

به سرو قامت آن نازنین بدن چه رسد

چو خسرو از لب شیرین نمی برد مقصود

قیاس کن که به فرهاد کوهکن چه رسد

زکات لعل لبت را بسی طلبکارند

میان این همه خواهندگان به من چه رسد

رسید ناله ی سعدی به هر که در آفاق

و گر عبیر نسوزد به انجمن چه رسد

***

کی برست این گل خندان و چنین زیبا شد؟

آخر این غوره ی نوخاسته چون حلوا شد ؟

دیگر این مرغ کی از بیضه برآمد که چنین

بلبل خوش سخن و طوطی شکرخا شد ؟

که درآموختش این لطف و بلاغت کانروز

مردم از عقل به دربرد که او دانا شد ؟

شاخکی تازه برآورد صبا بر لب جوی

چشم بر هم نزدی سرو سهی بالا شد

عالم طفلی و جهل حیوانی بگذاشت

آدمی طبع و ملک خوی و پری سیما شد

عقل را گفتم از این پس به سلامت بنشین

گفت خاموش که این فتنه دگر پیدا شد

پر نشد چون صدف از لؤلؤ لالا دهنی

که نه از حسرت او دیده ی ما دریا شد

سعدیا غنچه ی سیراب نگنجد در پوست

وقت خوش دید و بخندید و گلی رعنا شد

***

گر آن مراد شبی در کنار ما باشد

زهی سعادت و دولت که یار ما باشد

اگر هزار غمست از جهانیان بر دل

همین بسست که او غمگسار ما باشد

به کنج غاری عزلت گزینم از همه خلق

گر آن لطیف جهان یار غار ما باشد

از آن طرف نپذیرد کمال او نقصان

وزین جهت شرف روزگار ما باشد

جفای پرده درانم تفاوتی نکند

اگر عنایت او پرده دار ما باشد

مراد خاطر ما مشکلست و مشکل نیست

اگر مراد خداوندگار ما باشد

به اختیار قضای زمان بباید ساخت

که دایم آن نبود کاختیار ما باشد

و گر به دست نگارین دوست کشته شویم

میان عالمیان افتخار ما باشد

به هیچ کار نیایم گرم تو نپسندی

وگر قبول کنی کار کار ما باشد

نگارخانه ی چینی که وصف می گویند

نه ممکنست که مثل نگار ما باشد

چنین غزال که وصفش همی رود سعدی

گمان مبر که به تنها شکار ما باشد

***

شورش بلبلان سحر باشد

خفته از صبح بی خبر باشد

تیرباران عشق خوبان را

دل شوریدگان سپر باشد

عاشقان کشتگان معشوقند

هر که زنده ست در خطر باشد

همه عالم جمال طلعت اوست

تا که را چشم این نظر باشد ؟

کس ندانم که دل بدو ندهد

مگر آن کس که بی بصر باشد

آدمی را که خارکی در پای

نرود طرفه جانور باشد

گو ترش روی باش و تلخ سخن

زهر شیرین لبان شکر باشد

عاقلان از بلا بپرهیزند

مذهب عاشقان دگر باشد

پای رفتن نماند سعدی را

مرغ عاشق بریده پر باشد

***

شب عاشقان بی دل، چه شبی دراز باشد

تو بیا کز اول شب، در صبح باز باشد

عجبست اگر توانم، که سفر کنم ز دستت

به کجا رود کبوتر، که اسیر باز باشد ؟

ز محبتت نخواهم، که نظر کنم به رویت

که محب صادق آنست که پاکباز باشد

به کرشمه ی عنایت؟ نگهی به سوی ما کن

که دعای دردمندان، ز سر نیاز باشد

سخنی که نیست طاقت، که ز خویشتن بپوشم

به کدام دوست گویم، که محل راز باشد ؟

چه نماز باشد آن را، که تو در خیال باشی؟

تو صنم نمی گذاری، که مرا نماز باشد

نه چنین حساب کردم، چو تو دوست می گرفتم

که ثنا و حمد گوییم و، جفا و ناز باشد

دگرش چو بازبینی، غم دل مگوی سعدی

که شب وصال کوتاه و، سخن دراز باشد

قدمی که برگرفتی، به وفا و عهد یاران

اگر از بلا بترسی، قدم مجاز باشد

***

از تو دل برنکنم تا دل و جانم باشد

می برم جور تو تا وسع و توانم باشد

گر نوازی چه سعادت به از این خواهم یافت؟

ور کشی زار چه دولت به از آنم باشد ؟

چون مرا عشق تو از هر چه جهان بازاستد

چه غم از سرزنش هر که جهانم باشد ؟

تیغ قهر ار تو زنی قوت روحم گردد

جام زهر ار تو دهی قوت روانم باشد

در قیامت چو سر از خاک لحد بردارم

گرد سودای تو بر دامن جانم باشد

گر تو را خاطر ما نیست خیالت بفرست

تا شبی محرم اسرار نهانم باشد

هر کسی را ز لبت خشک تمنایی هست

من خود این بخت ندارم که زبانم باشد

جان برافشانم اگر سعدی خویشم خوانی

سر این دارم اگر طالع آنم باشد

***

سر جانان ندارد هر که او را خوف جان باشد

به جان گر صحبت جانان برآید رایگان باشد

مغیلان چیست تا حاجی عنان از کعبه برپیچد؟

خسک در راه مشتاقان بساط پرنیان باشد

ندارد با تو بازاری مگر شوریده اسراری

که مهرش در میان جان و مهرش بر دهان باشد

پری رویا چرا پنهان شوی از مردم چشمم؟

پری را خاصیت آنست کز مردم نهان باشد

نخواهم رفتن از دنیا مگر در پای دیوارت

که تا در وقت جان دادن سرم بر آستان باشد

گر از رای تو برگردم بخیل و ناجوانمردم

روان از من تمنا کن که فرمانت روان باشد

به دریای غمت غرقم گریزان از همه خلقم

گریزد دشمن از دشمن که تیرش در کمان باشد

خلایق در تو حیرانند و جای حیرتست الحق

که مه را بر زمین بینند و مه بر آسمان باشد

میانت را و مویت را اگر صد ره بپیمایی

میانت کمتر از مویی و مویت تا میان باشد

به شمشیر از تو نتوانم که روی دل بگردانم

و گر میلم کشی در چشم میلم همچنان باشد

چو فرهاد از جهان بیرون به تلخی می رود سعدی

ولیکن شور شیرینش بماند تا جهان باشد

***

نظر خدای بینان، طلب هوا نباشد

سفر نیازمندان، قدم خطا نباشد

همه وقت عارفان را، نظرست و عامیان را

نظری معاف دارند و، دوم روا نباشد

به نسیم صبح باید، که نبات زنده باشی

نه جماد مرده کان را، خبر از صبا نباشد

اگرت سعادتی هست، که زنده دل بمیری

به حیاتی اوفتادی، که دگر فنا نباشد

به کسی نگر که ظلمت، بزداید از وجودت

نه کسی نعوذبالله، که در او صفا نباشد

تو خود از کدام شهری، که ز دوستان نپرسی؟

مگر اندر آن ولایت، که تویی وفا نباشد

اگر اهل معرفت را، چو نی استخوان بسنبی

چو دفش به هیچ سختی، خبر از قفا نباشد

اگرم تو خون بریزی، به قیامتت نگیرم

که میان دوستان این همه ماجرا نباشد

نه حریف مهربانست، حریف سست پیمان

که به روز تیرباران، سپر بلا نباشد

تو در آینه نگه کن، که چه دلبری، ولیکن

تو که خویشتن ببینی، نظرت به ما نباشد

تو گمان مبر که سعدی، ز جفا ملول گردد

که گرش تو بی جنایت، بکشی جفا نباشد

دگری همین حکایت، بکند که من، ولیکن

چو معاملت ندارد، سخن آشنا نباشد

***

با کاروان مصری، چندین شکر نباشد

در لعبتان چینی، زین خوبتر نباشد

این دلبری و شوخی، از سرو و گل نیاید

وین شاهدی و شنگی، در ماه و خور نباشد

گفتم به شیرمردی، چشم از نظر بدوزم

با تیر چشم خوبان، تقوا سپر نباشد

ما را نظر به خیرست، از حسن ماهرویان

هر کو به شر کند میل، او خود بشر نباشد

هر آدمی که بینی، از سر عشق خالی

در پایه ی جمادست، او جانور نباشد

الا گذر نباشد پیش تو اهل دل را

ور نه به هیچ تدبیر، از تو گذر نباشد

هوشم نماند با کس، اندیشه ام تویی بس

جایی که حیرت آمد، سمع و بصر نباشد

بر عندلیب عاشق، گر بشکنی قفس را

از ذوق اندرونش، پروای در نباشد

تو مست خواب نوشین، تا بامداد و بر من

شب ها رود که گویی، هرگز سحر نباشد

دل می برد به دعوی، فریاد شوق سعدی

الا بهیمه ای را، کز دل خبر نباشد

تا آتشی نباشد، در خرمنی نگیرد

طامات مدعی را، چندین اثر نباشد

***

تا حال منت خبر نباشد

درکار منت نظر نباشد

تا قوت صبر بود کردیم

دیگر چه کنیم اگر نباشد

آیین وفا و مهربانی

در شهر شما مگر نباشد

گویند نظر چرا نبستی

تا مشغله و خطر نباشد

ای خواجه برو که جهد انسان

با تیر قضا سپر نباشد

این شور که در سرست ما را

وقتی برود که سر نباشد

بیچاره کجا رود گرفتار؟

کز کوی تو ره به درنباشد

چون روی تو دلفریب و دلبند

در روی زمین دگر نباشد

در پارس چنین نمک ندیدم

در مصر چنین شکر نباشد

گر حکم کنی به جان سعدی

جان از تو عزیزتر نباشد

***

چه کسی که هیچ کس را، به تو بر نظر نباشد

که نه در تو بازماند، مگرش بصر نباشد

نه طریق دوستانست و، نه شرط مهربانی

که ز دوستی بمیریم و، تو را خبر نباشد

مکن ار چه می توانی، که ز خدمتم برانی

نزنند سائلی را، که دری دگر نباشد

به رهت نشسته بودم، که نظر کنی به حالم

نکنی، که چشم مستت، ز خمار برنباشد

همه شب در این حدیثم، که خنک تنی که دارد

مژه ای به خواب و بختی، که به خواب درنباشد

چه خوشست مرغ وحشی، که جفای کس نبیند

من و مرغ خانگی را، بکشند و پر نباشد

نه من آن گناه دارم، که بترسم از عقوبت

نظری که سر نبازی، ز سر نظر نباشد

قمری که دوست داری، همه روز دل بر آن نه

که شبیت خون بریزد، که در او قمر نباشد

چه وجود نقش دیوار و، چه آدمی که با او

سخنی ز عشق گویند و، در او اثر نباشد

شب و روز رفت باید، قدم روندگان را

چو به مأمنی رسیدی، دگرت سفر نباشد

عجبست پیش بعضی، که ترست شعر سعدی

ورق درخت طوبیست، چگونه تر نباشد ؟

***

آن به که نظر باشد و گفتار نباشد

تا مدعی اندر پس دیوار نباشد

آن بر سر گنجست که چون نقطه به کنجی

بنشیند و سرگشته چو پرگار نباشد

ای دوست برآور دری از خلق به رویم

تا هیچ کسم واقف اسرار نباشد

می خواهم و معشوق و زمینی و زمانی

کو باشد و من باشم و اغیار نباشد

پندم مده ای دوست که دیوانه ی سرمست

هرگز به سخن عاقل و هشیار نباشد

با صاحب شمشیر مبادت سر و کاری

الا به سر خویشتنت کار نباشد

سهلست به خون من اگر دست برآری

جان دادن در پای تو دشوار نباشد

ماهت نتوان خواند بدین صورت و گفتار

مه را لب و دندان شکربار نباشد

وآن سرو که گویند به بالای تو باشد

هرگز به چنین قامت و رفتار نباشد

ما توبه شکستیم که در مذهب عشاق

صوفی نپسندند که خمار نباشد

هر پای که در خانه فرورفت به گنجی

دیگر همه عمرش سر بازار نباشد

عطار که در عین گلابست عجب نیست

گر وقت بهارش سر گلزار نباشد

مردم همه دانند که در نامه ی سعدی

مشکیست که در کلبه ی عطار نباشد

جان در سر کار تو کند سعدی و غم نیست

کان یار نباشد که وفادار نباشد

***

جنگ از طرف دوست دل آزار نباشد

یاری که تحمل نکند یار نباشد

گر بانگ برآید که سری در قدمی رفت

بسیار مگویید که بسیار نباشد

آن بار که گردون نکشد یار سبکروح

گر بر دل عشاق نهد، بار نباشد

تا رنج تحمل نکنی گنج نبینی

تا شب نرود صبح پدیدار نباشد

آهنگ دراز شب رنجوری مشتاق

با آن نتوان گفت که بیدار نباشد

از دیده ی من پرس که خواب شب مستی

چون خاستن و خفتن بیمار نباشد

گر دست به شمشیر بری عشق همانست

کان جا که ارادت بود انکار نباشد

از من مشنو دوستی گل مگر آن گاه

کم پای برهنه خبر از خار نباشد

مرغان قفس را المی باشد و شوقی

کان مرغ نداند که گرفتار نباشد

دل آینه ی صورت غیبست ولیکن

شرطست که بر آینه زنگار نباشد

سعدی حیوان را که سر از خواب گران شد

دربند نسیم خوش اسحار نباشد

آن را که بصارت نبود، یوسف صدیق

جایی بفروشد که خریدار نباشد

***

تو را نادیدن ما غم نباشد

که در خیلت به از ما کم نباشد

من از دست تو در عالم نهم روی

ولیکن چون تو در عالم نباشد

عجب گر در چمن برپای خیزی

که سرو راست پیشت خم نباشد

مبادا در جهان دلتنگ، رویی

که رویت بیند و خرم نباشد

من اول روز دانستم که این عهد

که با من می کنی، محکم نباشد

که دانستم که هرگز سازگاری

پری را با بنی آدم نباشد

مکن یارا، دلم مجروح مگذار

که هیچم در جهان مرهم نباشد

بیا تا جان شیرین در تو ریزم

که بخل و دوستی با هم نباشد

نخواهم بی تو یک دم زندگانی

که طیب عیش بی همدم نباشد

نظر گویند سعدی با که داری

که غم با یار گفتن غم نباشد

حدیث دوست با دشمن نگویم

که هرگز مدعی محرم نباشد

***

گر گویمت که سروی، سرو این چنین نباشد

ور گویمت که ماهی، مه بر زمین نباشد

گر در جهان بگردی، و آفاق درنوردی

صورت بدین شگرفی، در کفر و دین نباشد

لعلست یا لبانت، قندست یا دهانت

تا در برت نگیرم، نیکم یقین نباشد

صورت کنند زیبا، بر پرنیان و دیبا

لیکن بر ابروانش، سحر مبین نباشد

زنبور اگر میانش، باشد بدین لطیفی

حقا که در دهانش، این انگبین نباشد

گر هر که در جهان را، شاید که خون بریزی

با یار مهربانت، باید که کین نباشد

گر جان نازنینش، در پای ریزی ای دل

در کار نازنینان، جان نازنین نباشد

ور زانکه دیگری را، بر ما همی گزیند

گو برگزین که ما را، بر تو گزین نباشد

عشقش حرام بادا، بر یار سروبالا

تردامنی که جانش، در آستین نباشد

سعدی به هیچ علت، روی از تو برنپیچد

الا گرش برانی، علت جز این نباشد

***

اگر سروی به بالای تو باشد

نه چون بشن دلارای تو باشد

و گر خورشید در مجلس نشیند

نپندارم که همتای تو باشد

و گر دوران ز سر گیرند، هیهات

که مولودی به سیمای تو باشد

که دارد در همه لشکر کمانی

که چون ابروی زیبای تو باشد ؟

مبادا ور بود غارت در اسلام

همه شیراز یغمای تو باشد

برای خود نشاید در تو پیوست

همی سازیم تا رای تو باشد

دو عالم را به یک بار از دل تنگ

برون کردیم تا جای تو باشد

یک امروزست ما را نقد ایام

مرا کی صبر فردای تو باشد ؟

خوشست اندر سر دیوانه سودا

به شرط آن که سودای تو باشد

سر سعدی چو خواهد رفتن از دست

همان بهتر که در پای تو باشد

***

در پای تو افتادن، شایسته دمی باشد

ترک سر خود گفتن، زیبا قدمی باشد

بسیار زبونی ها، بر خویش روا دارد

درویش که بازارش، با محتشمی باشد

زین سان که وجود توست، ای صورت روحانی

شاید که وجود ما، پیشت عدمی باشد

گر جمله صنم ها، را صورت به تو مانستی

شاید که مسلمان را، قبله صنمی باشد

با آن که اسیران را، کشتی و خطا کردی

بر کشته گذر کردن، نوع کرمی باشد

رقص از سر ما بیرون، امروز نخواهد شد

کاین مطرب ما یکدم، خاموش نمی باشد

هر کو به همه عمرش، سودای گلی بودست

داند که چرا بلبل، دیوانه همی باشد

کس بر الم ریشت، واقف نشود سعدی

الا به کسی گویی، کو را المی باشد

***

تو را خود یک زمان با ما سر صحرا نمی باشد

چو شمست خاطر رفتن بجز تنها نمی باشد

دو چشم از ناز در پیشت فراغ از حال درویشت

مگر کز خوبی خویشت نگه در ما نمی باشد

ملک یا چشمه ی نوری پری یا لعبت حوری

که بر گلبن گل سوری چنین زیبا نمی باشد

پری رویی و مه پیکر سمن بویی و سیمین بر

عجب کز حسن رویت در جهان غوغا نمی باشد

چو نتوان ساخت بی رویت بباید ساخت با خویت

که ما را از سر کویت سر دروا نمی باشد

مرو هر سوی و هر جاگه که مسکینان نیند آگه

نمی بیند کست ناگه که او شیدا نمی باشد

جهانی در پیت مفتون به جای آب، گریان خون

عجب می دارم از هامون که چون دریا نمی باشد

همه شب می پزم سودا به بوی وعده ی فردا

شب سودای سعدی را مگر فردا نمی باشد

چرا بر خاک این منزل نگریم تا بگیرد گل

ولیکن با تو آهن دل دمم گیرا نمی باشد

***

مرا به عاقبت این شوخ سیمتن بکشد

چو شمع سوخته روزی در انجمن بکشد

به لطف اگر بخرامد هزار دل ببرد

به قهر اگر بستیزد هزار تن بکشد

اگر خود آب حیاتست در دهان و لبش

مرا عجب نبود کان لب و دهن بکشد

گر ایستاد حریفی اسیر عشق بماند

وگر گریخت خیالش به تاختن بکشد

مرا که قوت کاهی نه، کی دهد زنهار

بلای عشق که فرهاد کوهکن بکشد

کسان عتاب کنندم که ترک عشق بگوی

به نقد اگر نکشد عشقم، این سخن بکشد

به شرع، عابد اوثان اگر بباید کشت

مرا چه حاجت کشتن که خود وثن بکشد

به دوستی گله کردم ز چشم شوخش گفت

عجب نباشد اگر مست تیغ زن بکشد

به یک نفس که برآمیخت یار با اغیار

بسی نماند که غیرت وجود من بکشد

به خنده گفت که من شمع جمعم ای سعدی

مرا از آن چه که پروانه خویشتن بکشد

***

تا کی ای دلبر دل من بار تنهایی کشد

ترسم از تنهایی احوالم به رسوایی کشد

کی شکیبایی توان کردن چو عقل از دست رفت؟

عاقلی باید که پای اندر شکیبایی کشد

سروبالای منا گر چون گل آیی در چمن

خاک پایت نرگس اندر چشم بینایی کشد

روی تاجیکانه ات بنمای تا داغ حبش

آسمان بر چهره ی ترکان یغمایی کشد

شهد ریزی چون دهانت دم به شیرینی زند

فتنه انگیزی چو زلفت سر به رعنایی کشد

دل نماند بعد از این با کس که گر خود آهنست

ساحر چشمت به مقناطیس زیبایی کشد

خود هنوزت پسته ی خندان عقیقین نقطه ایست

باش تا گردش قضا پرگار مینایی کشد

سعدیا دم درکش ار دیوانه خوانندت که عشق

گر چه از صاحب دلی خیزد به شیدایی کشد

***

خواب خوش من ای پسر، دستخوش خیال شد

نقد امید عمر من در طلب وصال شد

گر نشد اشتیاق او، غالب صبر و عقل من

این به چه زیردست گشت، آن به چه پایمال شد؟

بر من اگر حرام شد، وصل تو نیست بوالعجب

بوالعجب آنکه خون من، بر تو چرا حلال شد

پرتو آفتاب اگر، بدر کند هلال را

بدر وجود من چرا، در نظرت هلال شد

زیبد اگر طلب کند، عزت ملک مصر دل

آنکه هزار یوسفش، بنده ی جاه و مال شد

طرفه مدار اگر ز دل، نعره ی بیخودی زنم

کآتش دل چو شعله زد، صبر در او محال شد

سعدی اگر نظر کند، تا نه غلط گمان بری

کو نه به رسم دیگران، بنده ی زلف و خال شد

***

امروز در فراق تو دیگر به شام شد

ای دیده پاس دار که خفتن حرام شد

بیش احتمال سنگ جفا خوردنم نماند

کز رقت اندرون ضعیفم چو جام شد

افسوس خلق می شنوم در قفای خویش

کاین پخته بین که در سر سودای خام شد

تنها نه من به دانه ی خالت مقیدم

این دانه هر که دید گرفتار دام شد

گفتم یکی به گوشه ی چشمت نظر کنم

چشمم دور بماند و زیادت مقام شد

ای دل نگفتمت که عنان نظر بتاب

اکنونت افکند که ز دستت لگام شد

نامم به عاشقی شد و گویند توبه کن

توبت کنون چه فایده دارد که نام شد

از من به عشق روی تو می زاید این سخن

طوطی شکر شکست که شیرین کلام شد

ابنای روزگار غلامان به زر خرند

سعدی تو را به طوع و ارادت غلام شد

آن مدعی که دست ندادی ببند کس

این بار در کمند تو افتاد و رام شد

شرح غمت به وصف نخواهد شدن تمام

جهدم به آخر آمد و دفتر تمام شد

***

هر که شیرینی فروشد مشتری بر وی بجوشد

یا مگس را پر ببندد یا عسل را سر بپوشد

همچنان عاشق نباشد ور بود صادق نباشد

هر که درمان می پذیرد یا نصیحت می نیوشد

گر مطیع خدمتت را کفر فرمایی بگوید

ور حریف مجلست را زهر فرمایی بنوشد

شمع پیشت روشنایی نزد آتش می نماید

گل به دستت خوبرویی پیش یوسف می فروشد

سود بازرگان دریا بی خطر ممکن نگردد

هر که مقصودش تو باشی تا نفس دارد بکوشد

برگ چشمم می نخوشد در زمستان فراقت

وین عجب اندر زمستان برگهای تر بخوشد

هر که معشوقی ندارد عمر ضایع می گذارد

همچنان ناپخته باشد هر که بر آتش نجوشد

تا غمی پنهان نباشد رقتی پیدا نگردد

هم گلی دیدست سعدی تا چو بلبل می خروشد

***

دوش بی روی تو آتش به سرم بر می شد

و آبی از دیده می آمد که زمین تر می شد

تا به افسوس به پایان نرود عمر عزیز

همه شب ذکر تو می رفت و مکرر می شد

چون شب آمد همه را دیده بیارامد و من

گفتی اندر بن مویم سر نشتر می شد

آن نه می بود که دور از نظرت می خوردم

خون دل بود که از دیده به ساغر می شد

از خیال تو به هر سو که نظر می کردم

پیش چشمم در و دیوار مصور می شد

چشم مجنون چو بخفتی همه لیلی دیدی

مدعی بود اگرش خواب میسر می شد

هوش می آمد و می رفت و نه دیدار تو را

می بدیدم، نه خیالم ز برابر می شد

گاه چون عود بر آتش دل تنگم می سوخت

گاه چون مجمره ام دود به سر بر می شد

گویی آن صبح کجا رفت که شب های دگر

نفسی می زد و آفاق منور می شد

سعدیا عقد ثریا مگر امشب بگسیخت

ور نه هر شب به گریبان افق بر می شد

***

سرمست ز کاشانه به گلزار برآمد

غلغل ز گل و لاله به یک بار برآمد

مرغان چمن نعره زنان دیدم و گویان

زین غنچه که از طرف چمنزار برآمد

آب از گل رخساره ی او عکس پذیرفت

وآتش به سر غنچه ی گلنار برآمد

سجاده نشینی که مرید غم او شد

آوازه اش از خانه ی خمار برآمد

زاهد چو کرامات بت عارض او دید

از چله میان بسته به زنار برآمد

بر خاک چو من بی دل و دیوانه نشاندش

اندر نظر هر که پری وار برآمد

من مفلس از آن روز شدم کز حرم غیب

دیبای جمال تو به بازار برآمد

کام دلم آن بود که جان بر تو فشانم

آن کام میسر شد وین کار برآمد

سعدی چمن آن روز به تاراج خزان داد

کز باغ دلش بوی گل یار برآمد

***

ساعتی کز درم آن سرو روان بازآمد

راست گویی به تن مرده روان بازآمد

بخت پیروز که با ما به خصومت می بود

بامداد از در من صلح کنان بازآمد

پیر بودم ز جفای فلک و جور زمان

باز پیرانه سرم عشق جوان بازآمد

دوست بازآمد و دشمن به مصیبت بنشست

باد نوروز علی رغم خزان بازآمد

مژدگانی بده ای نفس که سختی بگذشت

دل گرانی مکن ای جسم که جان بازآمد

باور از بخت ندارم که به صلح از در من

آن بت سنگدل سخت کمان بازآمد

تا تو بازآمدی ای مونس جان از در غیب

هر که در سر هوسی داشت از آن بازآمد

عشق روی تو حرامست مگر سعدی را

که به سودای تو از هر که جهان بازآمد

دوستان عیب مگیرید و ملامت مکنید

کاین حدیثیست که از وی نتوان بازآمد

***

روز برآمد بلند، ای پسر هوشمند

گرم ببود آفتاب، خیمه به رویش ببند

طفل گیا شیر خورد، شاخ جوان گو ببال

ابر بهاری گریست، طرف چمن گو بخند

تا به تماشای باغ، میل چرا می کند؟

هر که به خیلش دَرَست، قامت سرو بلند

عقل روا می نداشت، گفتن اسرار عشق

قوت بازوی شوق، بیخ صبوری بکند

دل که بیابان گرفت، چشم ندارد به راه

سر که صراحی کشید، گوش ندارد به پند

کشته ی شمشیر عشق، حال نگوید که چون

تشنه ی دیدار دوست، راه نپرسد که چند

هر که پسند آمدش، چون تو یکی در نظر

بس که بخواهد شنید، سرزنش ناپسند

در نظر دشمنان، نوش نباشد هنی

وز قبل دوستان، نیش نباشد گزند

این که سرش در کمند، جان به دهانش رسید

می نکند التفات، آن که به دستش کمند

سعدی اگر عاقلی، عشق طریق تو نیست

با کف زورآزمای، پنجه نشاید فکند

***

آن را که غمی چون غم من نیست چه داند

کز شوق توام دیده چه شب می گذراند

وقتست اگر از پای درآیم که همه عمر

باری نکشیدم که به هجران تو ماند

سوز دل یعقوب ستمدیده ز من پرس

کاندوه دل سوختگان سوخته داند

دیوانه گرش پند دهی کار نبندد

ور بند نهی سلسله در هم گسلاند

ما بی تو به دل برنزدیم آب صبوری

در آتش سوزنده صبوری که تواند ؟

هر گه که بسوزد جگرم دیده بگرید

وین گریه نه آبیست که آتش بنشاند

سلطان خیالت شبی آرام نگیرد

تا بر سر صبر من مسکین ندواند

شیرین ننماید به دهانش شکر وصل

آن را که فلک زهر جدایی نچشاند

گر بار دگر دامن کامی به کف آرم

تا زنده ام از چنگ منش کس نرهاند

ترسم که نمانم من از این رنج دریغا

کاندر دل من حسرت روی تو بماند

قاصد رود از پارس به کشتی به خراسان

گر چشم من اندر عقبش سیل براند

فریاد که گر جور فراق تو نویسم

فریاد برآید ز دل هر که بخواند

شرح غم هجران تو هم با تو توان گفت

پیداست که قاصد چه به سمع تو رساند ؟

زنهار که خون می چکد از گفته ی سعدی

هرک این همه نشتر بخورد خون بچکاند

***

آن سرو که گویند به بالای تو ماند

هرگز قدمی پیش تو رفتن نتواند

دنبال تو بودن گنه از جانب ما نیست

با غمزه بگو تا دل مردم نستاند

زنهار که چون می گذری بر سر مجروح

وز وی خبرت نیست که چون می گذراند

بخت آن نکند با من سرگشته که یک روز

همخانه من باشی و همسایه نداند

هر کو سر پیوند تو دارد به حقیقت

دست از همه چیز و همه کس درگسلاند

امروز چه دانی تو که در آتش و آبم

چون خاک شوم باد به گوشت برساند

آنان که ندانند پریشانی مشتاق

گویند که نالیدن بلبل به چه ماند

گل را همه کس دست گرفتند و نخوانند

بلبل نتوانست که فریاد نخواند

هر ساعتی این فتنه ی نوخاسته از جای

برخیزد و خلقی متحیر بنشاند

در حسرت آنم که سر و مال به یک بار

در دامنش افشانم و دامن نفشاند

سعدی تو در این بند بمیری و نداند

فریاد بکن یا بکشد یا برهاند

***

کسی که روی تو دیدست حال من داند

که هر که دل به تو پرداخت صبر نتواند

مگر تو روی بپوشی و گر نه ممکن نیست

که آدمی که تو بیند نظر بپوشاند

هر آفریده که چشمش بر آن جمال افتاد

دلش ببخشد و بر جانت آفرین خواند

اگر به دست کند باغبان چنین سروی

چه جای چشمه که بر چشمهات بنشاند

چه روزها به شب آورد جان منتظرم

به بوی آن که شبی با تو روز گرداند

به چند حیله شبی در فراق روز کنم

وگر نبینمت آن روز هم به شب ماند

جفا و سلطنتت می رسد ولی مپسند

که گر سوار براند پیاده درماند

به دست رحمتم از خاک آستان بردار

که گر بیفکنیم کس به هیچ نستاند

چه حاجتست به شمشیر قتل عاشق را؟

حدیث دوست بگویش که جان برافشاند

پیام اهل دلست این خبر که سعدی داد

نه هر که گوش کند معنی سخن داند

***

دلم خیال تو را ره نمای می داند

جز این طریق ندانم خدای می داند

ز درد روبه عشقت چو شیر می نالم

اگر چه همچو سگم هرزه لای می داند

ز فرقت تو نمی دانم ایچ لذت عمر

به چشم های کش دلربای می داند

بسی بگشت و غمت در دلم مقام گرفت

کجا رود که هم آنجای جای می داند

به حال سعدی بیچاره قهقهه چه زنی؟

که چاره در غم تو های های می داند

***

مجلس ما دگر امروز به بستان ماند

عیش خلوت به تماشای گلستان ماند

می حلالست کسی را که بود خانه بهشت

خاصه از دست حریفی که به رضوان ماند

خط سبز و لب لعلت به چه ماننده کنی؟

من بگویم به لب چشمه ی حیوان ماند

تا سر زلف پریشان تو محبوب منست

روزگارم به سر زلف پریشان ماند

چه کند کشته ی عشقت که نگوید غم دل؟

تو مپندار که خون ریزی و پنهان ماند

هر که چون موم به خورشید رخت نرم نشد

زینهار از دل سختش که به سندان ماند

نادر افتد که یکی دل به وصالت ندهد

یا کسی در بلد کفر مسلمان ماند

تو که چون برق بخندی چه غمت دارد از آنک

من چنان زار بگریم که به باران ماند

طعنه بر حیرت سعدی نه به انصاف زدی

کس چنین روی نبیند که نه حیران ماند

هر که با صورت و بالای تواش انسی نیست

حیوانیست که بالاش به انسان ماند

***

حسن تو دایم بدین قرار نماند

مست تو جاوید در خمار نماند

ای گل خندان نوشکفته نگه دار

خاطر بلبل که نوبهار نماند

حسن دلاویز، پنجه ایست نگارین

تا به قیامت بر او نگار نماند

عاقبت از ما غبار ماند، زنهار

تا ز تو بر خاطری غبار نماند

پار گذشت آن چه دیدی از غم و شادی

بگذرد امسال و همچو پار نماند

هم بدهد دور روزگار مرادت

ور ندهد دور روزگار نماند

سعدی شوریده بی قرار چرایی؟

در پی چیزی که برقرار نماند

شیوه ی عشق اختیار اهل ادب نیست

بل چو قضا آید اختیار نماند

***

عیبجویانم حکایت پیش جانان گفته اند

من خود این پیدا همی گویم که پنهان گفته اند

پیش از این گویند کز عشقت پریشانست حال

گر بگفتندی که مجموعم، پریشان گفته اند

پرده بر عیبم بپوشیدند و دامن بر گناه

جرم درویشی چه باشد تا به سلطان گفته اند

تا چه مرغم کِم حکایت پیش عنقا کرده اند

یا چه مورم کِم سخن نزد سلیمان گفته اند

دشمنی کردند با من لیکن از روی قیاس

دوستی باشد که دردم پیش درمان گفته اند

ذکر سودای زلیخا پیش یوسف کرده اند

حال سرگردانی آدم به رضوان گفته اند

داغ پنهانم نمی بینند و مهر سر به مهر

آن چه بر اجزای ظاهر دیده اند آن گفته اند

ور نگفتندی چه حاجت کآب چشم و رنگ روی

ماجرای عشق از اول تا به پایان گفته اند

پیش از این گویند سعدی دوست می دارد تو را

بیش از آنت دوست می دارم که ایشان گفته اند

عاشقان دارند کار و عارفان دانند حال

این سخن در دل فرود آید که از جان گفته اند

***

گلبنان پیرایه بر خود کرده اند

بلبلان را در سماع آورده اند

ساقیان لاابالی در طواف

هوش میخواران مجلس برده اند

جرعه ای خوردیم و کار از دست رفت

تا چه بی هوشانه در می کرده اند؟

ما به یک شربت چنین بیخود شدیم

دیگران چندین قدح چون خورده اند؟

آتش اندر پختگان افتاد و سوخت

خام طبعان همچنان افسرده اند

خیمه بیرون بر که فراشان باد

فرش دیبا در چمن گسترده اند

زندگانی چیست؟ مردن پیش دوست

کاین گروه زندگان، دل مرده اند

تا جهان بودست جماشان گل

از سلحداران خار آزرده اند

عاشقان را کشته می بینند خلق

بشنو از سعدی که جان پرورده اند

***

اینان مگر ز رحمت محض آفریده اند

کآرام جان و انس دل و نور دیده اند

لطف آیتیست در حق اینان و، کبر و ناز

پیراهنی که بر قد ایشان بریده اند

آید هنوزشان ز لب لعل بوی شیر

شیرین لبان نه شیر که شکر مزیده اند

پندارم آهوان تتارند مشک ریز

لیکن به زیر سایه ی طوبی چریده اند

رضوان مگر سراچه ی فردوس برگشاد

کاین حوریان به ساحت دنیا خزیده اند

آب حیات در لب اینان، به ظن من

کز لوله های چشمه ی کوثر مکیده اند

دست گدا به سیب زنخدان این گروه

نادر رسد، که میوه ی اول رسیده اند

گل برچنند روز به روز از درخت گل

زین گلبنان هنوز مگر گل نچیده اند ؟

عذرست هندوی بت سنگین پرست را

بیچارگان مگر بت سیمین ندیده اند

این لطف بین که با گل آدم سرشته اند

وین روح بین که در تن آدم دمیده اند

آن نقطه های خال چه شاهد نشانده اند

وین خط های سبز چه موزون کشیده اند

بر استوای قامتشان گویی ابروان

بالای سرو راست هلالی خمیده اند

با قامت بلند صنوبرخرامشان

سرو بلند و کاج به شوخی چمیده اند

سحرست چشم و زلف و بناگوششان، دریغ

کاین مؤمنان به سحر چنین بگرویده اند

ز ایشان توان به خون جگر یافتن مراد

کز کودکی به خون جگر پروریده اند

دامن کشان حسن دلاویز را چه غم؟

کآشفتگان عشق گریبان دریده اند

در باغ حسن خوشتر از اینان درخت نیست

مرغان دل بدین هوس از بر پریده اند

با چابکان دلبر و شوخان دلفریب

بسیار درفتاده و اندک رهیده اند

هرگز جماعتی که شنیدند سر عشق

نشنیده ام که باز نصیحت شنیده اند

زنهار اگر به دانه ی خالی نظر کنی

ساکن، که دام زلف بر آن گستریده اند

گر شاهدان نه دنیی و دین می برند و عقل

پس زاهدان برای چه خلوت گزیده اند ؟

نادر گرفت دامن سودای وصلشان

دستی که عاقبت نه به دندان گزیده اند

بر خاک ره نشستن سعدی عجب مدار

مردان چه جای خاک که بر خون طپیده اند

***

درخت غنچه برآورد و بلبلان مستند

جهان جوان شد و یاران به عیش بنشستند

حریف مجلس ما خود همیشه دل می برد

علی الخصوص که پیرایه ای بر او بستند

کسان که در رمضان چنگ می شکستندی

نسیم گل بشنیدند و توبه بشکستند

بساط سبزه لگدکوب شد به پای نشاط

ز بس که عارف و عامی به رقص برجستند

دو دوست قدر شناسند عهد صحبت را

که مدتی ببریدند و بازپیوستند

به در نمی رود از خانگه یکی هشیار

که پیش شحنه بگوید که صوفیان مستند

یکی درخت گل اندر فضای خلوت ماست

که سروهای چمن پیش قامتش پستند

اگر جهان همه دشمن شود به دولت دوست

خبر ندارم از ایشان که در جهان هستند

مثال راکب دریاست حال کشته ی عشق

به ترک بار بگفتند و خویشتن رستند

به سرو گفت کسی میوه ای نمی آری

جواب داد که آزادگان تهی دستند

به راه عقل برفتند سعدیا بسیار

که ره به عالم دیوانگان ندانستند

***

آخر ای سنگدل سیم زنخدان تا چند؟

تو ز ما فارغ و ما از تو پریشان تا چند ؟

خار در پای گل از دور به حسرت دیدن

تشنه بازآمدن از چشمه ی حیوان تا چند ؟

گوش در گفتن شیرین تو واله تا کی؟

چشم در منظر مطبوع تو حیران تا چند ؟

بیم آنست دمادم که برآرم فریاد

صبر پیدا و جگر خوردن پنهان تا چند ؟

تو سر ناز برآری ز گریبان هر روز

ما ز جورت سر فکرت به گریبان تا چند ؟

رنگ دستت نه به حناست که خون دل ماست

خوردن خون دل خلق به دستان تا چند ؟

سعدی از دست تو از پای درآید روزی

طاقت بار ستم تا کی و هجران تا چند ؟

***

کاروان می رود و بار سفر می بندند

تا دگربار که بیند که به ما پیوندند

خیلتاشان جفاکار و محبان ملول

خیمه را همچو دل از صحبت ما برکندند

آن همه عشوه که در پیش نهادند و غرور

عاقبت روز جدایی پس پشت افکندند

طمع از دوست نه این بود و توقع نه چنین

مکن ای دوست که از دوست جفا نپسندند

ما همانیم که بودیم و محبت باقیست

ترک صحبت نکند دل که به مهر آکندند

عیب شیرین دهنان نیست که خون می ریزند

جرم صاحب نظرانست که دل می بندند

مرض عشق نه دردیست که می شاید گفت

با طبیبان که در این باب نه دانشمندند

ساربان رخت منه بر شتر و بار مبند

که در این مرحله بیچاره اسیری چندند

طبع خرسند نمی باشد و بس می نکند

مهر آنان که به نادیدن ما خرسندند

مجلس یاران بی ناله ی سعدی خوش نیست

شمع می گرید و نظارگیان می خندند

***

پیش رویت دگران صورت بر دیوارند

نه چنین صورت و معنی که تو داری دارند

تا گل روی تو دیدم همه گل ها خارند

تا تو را یار گرفتم همه خلق اغیارند

آن که گویند به عمری شب قدری باشد

مگر آنست که با دوست به پایان آرند

دامن دولت جاوید و گریبان امید

حیف باشد که بگیرند و دگر بگذارند

نه من از دست نگارین تو مجروحم و بس

که به شمشیر غمت کشته چو من بسیارند

عجب از چشم تو دارم که شبانش تا روز

خواب می گیرد و شهری ز غمت بیدارند

بوالعجب واقعه ای باشد و مشکل دردی

که نه پوشیده توان داشت نه گفتن یارند

یعلم الله که خیالی ز تنم بیش نماند

بلکه آن نیز خیالیست که می پندارند

سعدی اندازه ندارد که چه شیرین سخنی

باغ طبعت همه مرغان شکرگفتارند

تا به بستان ضمیرت گل معنی بشکفت

بلبلان از تو فرومانده چو بوتیمارند

***

شاید این طلعت میمون که به فالش دارند

در دل اندیشه و در دیده خیالش دارند

که در آفاق چنین روی دگر نتوان دید

یا مگر آینه در پیش جمالش دارند

عجب از دام غمش گر بجهد مرغ دلی

این همه میل که با دانه ی خالش دارند

نازنینی که سر اندر قدمش باید باخت

نه حریفی که توقع به وصالش دارند

غالب آنست که مرغی چو به دامی افتاد

تا به جایی نرود بی پر و بالش دارند

عشق لیلی نه به اندازه ی هر مجنونیست

مگر آنان که سر ناز و دلالش دارند

دوستی با تو حرامست که چشمان کشت

خون عشاق بریزند و حلالش دارند

خرما دور وصالی و خوشا درد دلی

که به معشوق توان گفت و مجالش دارند

حال سعدی تو ندانی که تو را دردی نیست

دردمندان خبر از صورت حالش دارند

***

تو آن نه ای که دل از صحبت تو برگیرند

وگر ملول شوی صاحبی دگر گیرند

و گر به خشم برانی طریق رفتن نیست

کجا روند که یار از تو خوبتر گیرند ؟

به تیغ اگر بزنی بی دریغ و برگردی

چو روی باز کنی دوستی ز سر گیرند

هلاک نفس به نزدیک طالبان مراد

اگر چه کار بزرگست مختصر گیرند

روا بود همه خوبان آفرینش را

که پیش صاحب ما دست بر کمر گیرند

قمر مقابله با روی او نیارد کرد

وگر کند همه کس عیب بر قمر گیرند

به چند سال نشاید گرفت ملکی را

که خسروان ملاحت به یک نظر گیرند

خدنگ غمزه ی خوبان خطا نمی افتد

اگر چه طایفه ای زهد را سپر گیرند

کم از مطالعه ای بوستان سلطان را

چو باغبان نگذارد کز او ثمر گیرند

وصال کعبه میسر نمی شود سعدی

مگر که راه بیابان پرخطر گیرند

***

دو چشم مست تو کز خواب صبح برخیزند

هزار فتنه به هر گوشه ای برانگیزند

چگونه انس نگیرند با تو آدمیان

که از لطافت خوی تو وحش نگریزند

چنان که در رخ خوبان حلال نیست نظر

حلال نیست که از تو نظر بپرهیزند

غلام آن سر و پایم که از لطافت و حسن

به سر سزاست که پیشش به پای برخیزند

تو قدر خویش ندانی ز دردمندان پرس

کز اشتیاق جمالت چه اشک می ریزند

قرار عقل برفت و مجال صبر نماند

که چشم و زلف تو از حد برون دلاویزند

مرا مگوی نصیحت که پارسایی و عشق

دو خصلتند که با یکدگر نیامیزند

رضا به حکم قضا اختیار کن سعدی

که شرط نیست که با زورمند بستیزند

***

روندگان مقیم از بلا نپرهیزند

گرفتگان ارادت به جور نگریزند

امیدواران دست طلب ز دامن دوست

اگر فروگسلانند در که آویزند ؟

مگر تو روی بپوشی و گر نه ممکن نیست

که اهل معرفت از تو نظر بپرهیزند

نشان من به سر کوی می فروشان ده

من از کجا و کسانی که اهل پرهیزند ؟

بگیر جامه ی صوفی بیار جام شراب

که نیکنامی و مستی به هم نیامیزند

رضای دوست به دست آر و دیگران بگذار

هزار فتنه چه غم باشد ار برانگیزند

مرا که با تو که مقصودی آشتی افتاد

رواست گر همه عالم به جنگ برخیزند

به خونبهای منت کس مطالبت نکند

حلال باشد خونی که دوستان ریزند

طریق ما سر عجزست و آستان رضا

که از تو صبر نباشد که با تو بستیزند

***

آفتاب از کوه سر بر می زند

ماهروی انگشت بر در می زند

آن کمان ابرو که تیر غمزه اش

هر زمانی صید دیگر می زند

دست و ساعد می کشد درویش را

تا نپنداری که خنجر می زند

یاسمین بویی که سرو قامتش

طعنه بر بالای عرعر می زند

روی و چشمی دارم اندر مهر او

کاین گهر می ریزد آن زر می زند

عشق را پیشانیی باید چو میخ

تا حبیبش سنگ بر سر می زند

انگبین رویان نترسند از مگس

نوش می گیرند و نشتر می زند

در به روی دوست بستن شرط نیست

ور ببندی سر به در بر می زند

سعدیا دیگر قلم پولاد دار

کاین سخن آتش به نی در می زند

***

بلبلی بی دل نوایی می زند

بادپیمایی هوایی می زند

کس نمی بینم ز بیرون سرای

واندرونم مرحبایی می زند

آتشی دارم که می سوزد وجود

چون بر او باد صبایی می زند

گر چه دریا را نمی بیند کنار

غرقه حالی دست و پایی می زند

فتنه ای بر بام باشد تا یکی

سر به دیوار سرایی می زند

آشنایان را جراحت مرهمست

زانکه شمشیر آشنایی می زند

حیف باشد دست او در خون من

پادشاهی با گدایی می زند

بنده ام گر بی گناهی می کشد

راضیم گر بی خطایی می زند

شکر نعمت می کنم گر خلعتی

می فرستد، یا قفایی می زند

ناپسندیدست پیش اهل رای

هر که بعد از عشق رایی می زند

محتسب گو چنگ می خواران بسوز

مطرب ما خوش بتایی می زند

دود از آتش می رود خون از قتیل

سعدی این دم هم ز جایی می زند

***

توانگران که به جنب سرای درویشند

مروتست که هر وقت از او بیندیشند

تو ای توانگر حسن از غنای درویشان

خبر نداری اگر خسته اند و گر ریشند

تو را چه غم که یکی در غمت به جان آید؟

که دوستان تو چندانکه می کشی بیشند

مرا به علت بیگانگی ز خویش مران

که دوستان وفادار بهتر از خویشند

غلام همت رندان و پاکبازانم

که از محبت با دوست، دشمن خویشند

هرآینه لب شیرین جواب تلخ دهد

چنان که صاحب نوشند ضارب نیشند

تو عاشقان مسلم ندیده ای سعدی

که تیغ بر سر و سر بنده وار در پیشند

نه چون منند و تو مسکین حریص کوته دست

که ترک هر دو جهان گفته اند و درویشند

***

یار باید که هر چه یار کند

بر مراد خود اختیار کند

زینهار از کسی که در غم دوست

پیش بیگانه زینهار کند

بار یاران بکش که دامن گل

آن برد کاحتمال خار کند

خانه ی عشق در خراباتست

نیکنامی در او چه کار کند ؟

شهربند هوای نفس مباش

سگ شهر استخوان شکار کند

هر شبی یار شاهدی بودن

روز هشیاریت خمار کند

قاضی شهر عاشقان باید

که به یک شاهد اختصار کند

سر سعدی سرای سلطانست

نادر آن جا کسی گذار کند

***

بخرام بالله تا صبا بیخ صنوبر برکند

برقع افکن تا بهشت از حور زیور برکند

زان روی و خال دلستان برکش نقاب پرنیان

تا پیش رویت آسمان آنخال اختر برکند

خلقی چو من بر روی تو آشفته همچون موی تو

پای آن نهد در کوی تو کاول دل از سر برکند

زآن عارض فرخنده خو نه رنگ دارد گل نه بو

انگشت غیرت را بگو تا چشم عبهر برکند

ما خار غم در پای جان در کویت ای گلرخ روان

وان گه که را پروای آن کز پای نشتر برکند

ماست رویت یا ملک قندست لعلت یا نمک

بنمای پیکر تا فلک مهر از دوپیکر برکند

باری به ناز و دلبری گر سوی صحرا بگذری

واله شود کبک دری طاووس شهپر برکند

سعدی چو شد هندوی تو هل تا پرستد روی تو

کو خیمه زد پهلوی تو فردای محشر برکند

***

کسی که روی تو بیند نگه به کس نکند

ز عشق سیر نباشد ز عیش بس نکند

در این روش که تویی پیش هر که بازآیی

گرش به تیغ زنی روی بازپس نکند

چنان به پای تو در مردن آرزومندم

که زندگانی خویشم چنان هوس نکند

به مدتی نفسی، یاد دوستی نکنی

که یاد تو نتواند که یک نفس نکند

ندانمت که اجازت نوشت و فتوی داد

که خون خلق بریزی مکن که کس نکند

اگر نصیب نبخشی، نظر دریغ مدار

شکرفروش چنین ظلم بر مگس نکند

بنال سعدی اگر عشق دوستان داری

که هیچ بلبل از این ناله در قفس نکند

***

چه کند بنده که بر جور تحمل نکند

دل اگر تنگ شود مهر تبدل نکند

دل و دین در سر کارت شد و بسیاری نیست

سر و جان خواه که دیوانه تأمل نکند

سحر گویند حرامست در این عهد ولیک

چشمت آن کرد که هاروت به بابل نکند

غرقه در بحر عمیق تو چنان بی خبرم

که مبادا که چه دریام به ساحل نکند

به گلستان نروم تا تو در آغوش منی

بلبل ار روی تو بیند طلب گل نکند

هر که با دوست چو سعدی نفسی خوش دریافت

چیز و کس در نظرش باز تخیل نکند

***

میل بین کان سروبالا می کند

سرو بین کاهنگ صحرا می کند

میل از این خوشتر نداند کرد سرو

ناخوش آن میلست کز ما می کند

حاجت صحرا نبود آیینه هست

گر نگارستان تماشا می کند

غافلست از صورت زیبای او

آن که صورت های دیبا می کند

من هم اول روز دانستم که عشق

خون مباح و خانه یغما می کند

صبر هم سودی ندارد کآب چشم

راز پنهان آشکارا می کند

گر مراد ما نباشد گو مباش

چون مراد اوست هل تا می کند

یار زیبا گر بریزد خون یار

زشت نتوان گفت زیبا می کند

سعدیا بعد از تحمل چاره نیست

هر ستم کان دوست با ما می کند

تا مگس را جان شیرین در تنست

گرد آن گردد که حلوا می کند

***

سرو بلند بین که چه رفتار می کند

وآن ماه محتشم که چه گفتار می کند

آن چشم مست بین که به شوخی و دلبری

قصد هلاک مردم هشیار می کند

دیوانه می کند دل صاحب تمیز را

هر گه که التفات پری وار می کند

ما روی کرده از همه عالم به روی او

وان سست عهد روی به دیوار می کند

عاقل خبر ندارد از اندوه عاشقان

خفتست او عیب مردم بیدار می کند

من طاقت شکیب ندارم ز روی خوب

صوفی به عجز خویشتن اقرار می کند

بیچاره از مطالعه ی روی نیکوان

صد بار توبه کرد و دگربار می کند

سعدی نگفتمت که خم زلف شاهدان

دربند او مشو که گرفتار می کند

***

زلف او بر رخ چو جولان می کند

مشک را در شهر ارزان می کند

جوهری عقل در بازار حسن

قیمت لعلش به صد جان می کند

آفتاب حسن او تا شعله زد

ماه، رخ در پرده پنهان می کند

من همه قصد وصالش می کنم

وآن ستمگر عزم هجران می کند

گر نمکدان پرشکر خواهی مترس

تلخیی کان شکرستان می کند

تیر مژگان و کمان ابروش

عاشقان را عید قربان می کند

از وفاها هر چه بتوان می کنم

وز جفاها هر چه نتوان می کند

***

یار با ما بی وفایی می کند

بی گناه از من جدایی می کند

شمع جانم را بکشت آن بی وفا

جای دیگر روشنایی می کند

می کند با خویش خود بیگانگی

با غریبان آشنایی می کند

جوفروشست آن نگار سنگ دل

با من او گندم نمایی می کند

یار من اوباش و قلاشست و رند

بر من او خود پارسایی می کند

ای مسلمانان به فریادم رسید

کان فلانی بی وفایی می کند

کشتی عمرم شکستست از غمش

از من مسکین جدایی می کند

آنچه با من می کند اندر زمان

آفت دور سمایی می کند

سعدی شیرین سخن در راه عشق

از لبش بوسی گدایی می کند

***

هر که بی او زندگانی می کند

گر نمی میرد گرانی می کند

من بر آن بودم که ندهم دل به عشق

سرو بالا دلستانی می کند

مهربانی می نمایم بر قدش

سنگدل نامهربانی می کند

برف پیری می نشیند بر سرم

همچنان طبعم جوانی می کند

ماجرای دل نمی گفتم به خلق

آب چشمم ترجمانی می کند

آهن افسرده می کوبد که جهد

با قضای آسمانی می کند

عقل را با عشق زور پنجه نیست

احتمال از ناتوانی می کند

چشم سعدی در امید روی یار

چون دهانش درفشانی می کند

هم بود شوری دراین سر بی خلاف

کاین همه شیرین زبانی می کند

***

دلبرا پیش وجودت همه خوبان عدمند

سروران بر در سودای تو خاک قدمند

شهری اندر هوست سوخته در آتش عشق

خلقی اندر طلبت غرقه ی دریای غمند

خون صاحب نظران ریختی ای کعبه ی حسن

قتل اینان که روا داشت؟ که صید حرمند

صنم اندر بلد کفر پرستند و صلیب

زلف و روی تو در اسلام صلیب و صنمند

گاه گاهی بگذر در صف دلسوختگان

تا ثناییت بگویند و دعایی بدمند

هر خم از جعد پریشان تو زندان دلیست

تا نگویی که اسیران کمند تو کمند

حرف های خط موزون تو پیرامن روی

گویی از مشک سیه بر گل سوری رقمند

در چمن سرو ستادست و صنوبر خاموش

که اگر قامت زیبا ننمایی بچمند

زین امیران ملاحت که تو بینی بر کس

به شکایت نتوان رفت که خصم و حکمند

بندگان را نه گزیرست ز حکمت نه گریز

چه کنند؟ ار بکشی ور بنوازی خدمند

جور دشمن چه کند گر نکشد طالب دوست؟

گنج و مار و گل و خار و غم و شادی به همند

غم دل با تو نگویم که تو در راحت نفس

نشناسی که جگرسوختگان در المند

تو سبکبار قوی حال کجا دریابی

که ضعیفان غمت بارکشان ستمند ؟

سعدیا عاشق صادق ز بلا نگریزد

سست عهدان ارادت ز ملامت برمند

***

با دوست باش گر همه آفاق دشمنند

کو مرهمست اگر دگران نیش می زنند

ای صورتی که پیش تو خوبان روزگار

همچون طلسم پای خجالت به دامنند

یک بامداد اگر بخرامی به بوستان

بینی که سرو را ز لب جوی برکنند

تلخست پیش طایفه ای جور خوبروی

از معتقد شنو که شکر می پراکنند

ای متقی گر اهل دلی دیده ها بدوز

کاینان به دل ربودن مردم معینند

یا پرده ای به چشم تأمل فروگذار

یا دل بنه که پرده ز کارت برافکنند

جانم دریغ نیست ولیکن دل ضعیف

صندوق سرّ توست نخواهم که بشکنند

حسن تو نادرست در این عهد و شعر من

من چشم بر تو و همگان گوش بر منند

گویی جمال دوست که بیند چنان که اوست؟

الا به راه دیده ی سعدی نظر کنند

***

شوخی مکن ای یار که صاحب نظرانند

بیگانه و خویش از پس و پیشت نگرانند

کس نیست که پنهان نظری با تو ندارد

من نیز بر آنم که همه خلق بر آنند

اهل نظرانند که چشمی به ارادت

با روی تو دارند و دگر بی بصرانند

هر کس غم دین دارد و هر کس غم دنیا

بعد از غم رویت غم بیهوده خورانند

ساقی بده آن کوزه ی خمخانه به درویش

کان ها که بمردند گل کوزه گرانند

چشمی که جمال تو ندیدست چه دیدست؟

افسوس بر اینان که به غفلت گذرانند

تا رای کجا داری و پروای که داری؟

کز هر طرفت طایفه ای منتظرانند

اینان که به دیدار تو در رقص می آیند

چون می روی اندر طلبت جامه درانند

سعدی به جفا ترک محبت نتوان گفت

بر در بنشینم اگر از خانه برانند

***

این جا شکری هست که چندین مگسانند

یا بوالعجبی کاین همه صاحب هوسانند

بس در طلبت سعی نمودیم و نگفتی

کاین هیچ کسان در طلب ما چه کسانند

ای قافله سالار چنین گرم چه رانی؟

آهسته که در کوه و کمر بازپسانند

صد مشعله افروخته گردد به چراغی

این نور تو داری و دگر مقتبسانند

من قلب و لسانم به وفاداری و صحبت

و اینان همه قلبند که پیش تو لسانند

آنان که شب آرام نگیرند ز فکرت

چون صبح پدیدست که صادق نفسانند

و آنان که به دیدار چنان میل ندارند

سوگند توان خورد که بی عقل و خسانند

دانی چه جفا می رود از دست رقیبت؟

حیفست که طوطی و زغن هم قفسانند

در طالع من نیست که نزدیک تو باشم

می گویمت از دور دعا گر برسانند

***

خوبرویان جفاپیشه وفا نیز کنند

به کسان درد فرستند و دوا نیز کنند

پادشاهان ملاحت چو به نخجیر روند

صید را پای ببندند و رها نیز کنند

نظری کن به من خسته که ارباب کرم

به ضعیفان نظر از بهر خدا نیز کنند

عاشقان را ز بر خویش مران تا بر تو

سر و زر هر دو فشانند و دعا نیز کنند

گر کند میل به خوبان دل من عیب مکن

کاین گناهیست که در شهر شما نیز کنند

بوسه ای زان دهن تنگ بده یا بفروش

کاین متاعیست که بخشند و بها نیز کنند

تو خطایی بچه ای، از تو خطا نیست عجب

کان که از اهل صوابند خطا نیز کنند

گر رود نام من اندر دهنت باکی نیست

پادشاهان به غلط یاد گدا نیز کنند

سعدیا گر نکند یاد تو آن ماه مرنج

ما که باشیم؟ که اندیشه ما نیز کنند

***

اگر تو برشکنی دوستان سلام کنند

که جور قاعده باشد که بر غلام کنند

هزار زخم پیاپی گر اتفاق افتد

ز دست دوست نشاید که انتقام کنند

به تیغ اگر بزنی بی دریغ و برگردی

چو روی باز کنی بازت احترام کنند

مرا کمند میفکن که خود گرفتارم

لویشه بر سر اسبان بدلگام کنند

چو مرغ خانه به سنگم بزن که بازآیم

نه وحشیم که مرا پای بند دام کنند

یکی به گوشه ی چشم التفات کن ما را

که پادشاهان گه گه نظر به عام کنند

که گفت در رخ زیبا حلال نیست نظر؟

حلال نیست که بر دوستان حرام کنند

ز من بپرس که فتوی دهم به مذهب عشق

نظر به روی تو شاید که بردوام کنند

دهان غنچه بدرّد نسیم باد صبا

لبان لعل تو وقتی که ابتسام کنند

غریب مشرق و مغرب به آشنایی تو

غریب نیست که در شهر ما مقام کنند

من از تو روی نپیچم که شرط عشق آنست

که روی در غرض و پشت برملام کنند

به جان مضایقه با دوستان مکن سعدی

که دوستی نبود هر چه ناتمام کنند

***

نشاید که خوبان به صحرا روند

همه کس شناسند و هر جا روند

حلالست رفتن به صحرا ولیک

نه انصاف باشد که بی ما روند

نباید دل از دست مردم ربود

چو خواهند جایی که تنها روند

که بپسندد از باغبانان گل

که از بانگ بلبل به سودا روند ؟

برآرند فریاد عشق از ختا

گر این شوخ چشمان به یغما روند

همه سروها را بباید خمید

که در پای آن سروبالا روند

بسا هوشمندا که در کوی عشق

چو من عاقل آیند و شیدا روند

بسازیم بر آسمان سلمی

اگر شاهدان بر ثریا روند

نه سعدی در این گل فرورفت و بس

که آنان که بر روی دریا روند

***

به بوی آنکه شبی در حرم بیاسایند

هزار بادیه سهلست اگر بپیمایند

طریق عشق جفا بردنست و جانبازی

دگر چه چاره که با زورمند برنایند؟

اگر به بام برآید ستاره پیشانی

چو ماه عید به انگشت هاش بنمایند

در گریز نبستست لیکن از نظرش

کجا روند اسیران که بند بر پایند

ز خون عزیزترم نیست مایه ای در تن

فدای دست عزیزان اگر بیالایند

مگر به خیل تو با دوستان نپیوندند؟

مگر به شهر تو بر عاشقان نبخشایند ؟

فدای جان تو گر جان من طمع داری

غلام حلقه به گوش آن کند که فرمایند

هزار سرو خرامان به راستی نرسد

به قامت تو وگر سر بر آسمان سایند

حدیث حسن تو و داستان عشق مرا

هزار لیلی و مجنون بر آن نیفزایند

مثال سعدی عودست تا نسوزانی

جماعت از نفسش دم به دم نیاسایند

***

اخترانی که به شب در نظر ما آیند

پیش خورشید محالست که پیدا آیند

همچنین پیش وجودت همه خوبان عدمند

گرچه در چشم خلایق همه زیبا آیند

مردم از قاتل عمدا بگریزند به جان

پاکبازان بر شمشیر تو عمدا آیند

تا ملامت نکنی طایفه ی رندان را

که جمال تو ببینند و به غوغا آیند

یعلم الله که گرآیی به تماشا روزی

مردمان از در و بامت به تماشا آیند

دلق و سجاده ی ناموس به میخانه فرست

تا مریدان تو در رقص و تمنا آیند

از سر صوفی سالوس دوتایی برکش

کاندراین ره ادب آنست که یکتا آیند

می ندانم خطر دوزخ و سودای بهشت

هر کجا خیمه زنی اهل دل آن جا آیند

آه سعدی جگر گوشه نشینان خون کرد

خرم آن روز که از خانه به صحرا آیند

***

تو را سماع نباشد که سوز عشق نبود

گمان مبر که برآید ز خام هرگز دود

چو هر چه می رسد از دست اوست، فرقی نیست

میان شربت نوشین و تیغ زهرآلود

نسیم باد صبا بوی یار من دارد

چو باد خواهم از این پس به بوی او پیمود

همی گذشت و نظر کردمش به گوشه ی چشم

که یک نظر بربایم مرا ز من بربود

به صبر خواستم احوال عشق پوشیدن

دگر به گل نتوانستم آفتاب اندود

سوار عقل که باشد که پشت ننماید؟

در آن مقام که سلطان عشق روی نمود؟

پیام ما که رساند به خدمتش که رضا

رضای توست گرم خسته داری ار خشنود

شبی نرفت که سعدی به داغ عشق نگفت

دگر شب آمد و کی بی تو روز خواهد بود ؟

***

نفسی وقت بهارم هوس صحرا بود

با رفیقی دو که دایم نتوان تنها بود

خاک شیراز چو دیبای منقش دیدم

وان همه صورت شاهد که بر آن دیبا بود

پارس در سایه ی اقبال اتابک ایمن

لیکن از ناله ی مرغان چمن غوغا بود

شکرین پسته دهانی به تفرج بگذشت

که چه گویم نتوان گفت که چون زیبا بود

یعلم الله که شقایق نه بدان لطف و، سمن

نه بدان بوی و، صنوبر نه بدان بالا بود

فتنه ی سامریش در نظر شورانگیز

نفس عیسویش در لب شکرخا بود

من در اندیشه که بت یا مه نو یا ملکست

یار بت پیکر مه روی ملک سیما بود

دل سعدی و جهانی به دمی غارت کرد

همچو نوروز که بر خوان ملک یغما بود

***

از دست دوست هر چه ستانی شکر بود

وز دست غیر دوست تبرزد تبر بود

دشمن گر آستین گل افشاندت به روی

از تیر چرخ و سنگ فلاخن بتر بود

گر خاک پای دوست خداوند شوق را

در دیدگان کشند جلای بصر بود

شرط وفاست آن که چو شمشیر برکشد

یار عزیز، جان عزیزش سپر بود

یا رب هلاک من مکن الا به دست دوست

تا وقت جان سپردنم اندر نظر بود

گر جان دهی و گر سر بیچارگی نهی

در پای دوست هر چه کنی مختصر بود

ما سر نهاده ایم تو دانی و تیغ و تاج

تیغی که ماهروی زند تاج سر بود

مشتاق را که سر برود در وفای یار

آنروز روز دولت و روز ظفر بود

ما ترک جان از اول این کار گفته ایم

آن را که جان عزیز بود در خطر بود

آن کز بلا بترسد و از قتل غم خورد

او عاقلست و شیوه ی مجنون دگر بود

با نیم پختگان نتوان گفت سوز عشق

خام از عذاب سوختگان بی خبر بود

جانا دل شکسته ی سعدی نگاه دار

دانی که آه سوختگان را اثر بود

***

مرا راحت از زندگی دوش بود

که آن ماه رویم در آغوش بود

چنان مست دیدار و حیران عشق

که دنیا و دینم فراموش بود

نگویم می لعل شیرین گوار

که زهر از کف دست او نوش بود

ندانستم از غایت لطف و حسن

که سیم و سمن یا بر و دوش بود

به دیدار و گفتار جان پرورش

سراپای من دیده و گوش بود

نمی دانم این شب که چون روز شد

کسی بازداند که باهوش بود

مؤذن غلط کرد بانگ نماز

مگر همچو من مست و مدهوش بود

بگفتیم و دشمن بدانست و دوست

نماند آن تحمل که سرپوش بود

به خوابش مگر دیده ای سعدیا

زبان درکش امروز کان دوش بود

مبادا که گنجی ببیند فقیر

که نتواند از حرص خاموش بود

***

ناچار هر که صاحب روی نکو بود

هر جا که بگذرد همه چشمی در او بود

ای گل تو نیز شوخی بلبل معاف دار

کانجا که رنگ و بوی بود گفت و گو بود

نفس آرزو کند که تو لب بر لبش نهی

بعد از هزار سال که خاکش سبو بود

پاکیزه روی در همه شهری بود ولیک

نه چون تو پاکدامن و پاکیزه خو بود

ای گوی حسن برده ز خوبان روزگار

مسکین کسی که در خم چوگان چو گو بود

مویی چنین دریغ نباشد گره زدن؟

بگذار تا کنار و برت مشکبو بود

پندارم آن که با تو ندارد تعلقی

نه آدمی که صورتی از سنگ و رو بود

من باری از تو بر نتوانم گرفت چشم

گم کرده دل هرآینه در جست و جو بود

بر می نیاید از دل تنگم نفس تمام

چون ناله ی کسی که به چاهی فرو بود

سعدی سپاس دار و جفا بین و دم مزن

کز دست نیکوان همه چیزی نکو بود

***

من چه در پای تو ریزم که خورای تو بود

سر نه چیزیست که شایسته ی پای تو بود

خرم آن روی که در روی تو باشد همه عمر

وین نباشد مگر آن وقت که رای تو بود

ذره ای در همه اجزای من مسکین نیست

که نه آن ذره معلق به هوای تو بود

تا تو را جای شد ای سرو روان در دل من

هیچ کس می نپسندم که به جای تو بود

به وفای تو که گر خشت زنند از گل من

همچنان در دل من مهر و وفای تو بود

غایت آنست که ما در سر کار تو رویم

مرگ ما باک نباشد چو بقای تو بود

من پروانه صفت پیش تو ای شمع چگل

گر بسوزم گنه من، نه خطای تو بود

عجبست آن که تو را دید و حدیث تو شنید

که همه عمر نه مشتاق لقای تو بود

خوش بود ناله ی دلسوختگان از سر درد

خاصه دردی که به امید دوای تو بود

ملک دنیا همه با همت سعدی هیچست

پادشاهیش همین بس که گدای تو بود

***

یا رب شب دوشین چه مبارک سحری بود

کو را به سر کشته ی هجران گذری بود

آن دوست که ما را به ارادت نظری هست

با او، مگر او را به عنایت نظری بود

من بعد حکایت نکنم تلخی هجران

کان میوه که از صبر برآمد شکری بود

رویی نتوان گفت که حسنش به چه ماند

گویی که در آن نیم شب از روز دری بود

گویم قمری بود کس از من نپسندد

باغی که به هر شاخ درختش قمری بود

آن دم که خبر بودم از او تا تو نگویی

کز خویشتن و هر که جهانم خبری بود

در عالم وصفش به جهانی برسیدم

کاندر نظرم هر دو جهان مختصری بود

من بودم و او، نی، قلم اندر سر من کش

با او نتوان گفت وجود دگری بود

با غمزه ی خوبان که چو شمشیر کشیدست

در صبر بدیدم که نه محکم سپری بود

سعدی نتوانی که دگر دیده بدوزی

کان دل بربودند که صبرش قدری بود

***

عیبی نباشد از تو که بر ما جفا رود

مجنون از آستانه ی لیلی کجا رود ؟

گر من فدای جان تو گردم دریغ نیست

بسیار سر که در سر مهر و وفا رود

ور من گدای کوی تو باشم غریب نیست

قارون اگر به خیل تو آید گدا رود

مجروح تیر عشق اگرش تیغ بر قفاست

چون می رود ز پیش تو چشم از قفا رود

حیف آیدم که پای همی بر زمین نهی

کاین پای لایقست که بر چشم ما رود

در هیچ موقفم سر گفت و شنید نیست

الا در آن مقام که ذکر شما رود

ای هوشیار اگر به سر مست بگذری

عیبش مکن که بر سر مردم قضا رود

ما چون نشانه، پای به گل در بمانده ایم

خصم آن حریف نیست که تیرش خطا رود

ای آشنای کوی محبت صبور باش

بیداد نیکوان همه بر آشنا رود

سعدی به در نمی کنی از سر هوای دوست

در پات لازمست که خار جفا رود

***

گفتمش سیر ببینم مگر از دل برود

وآنچنان پای گرفتست که مشکل برود

دلی از سنگ بباید به سر راه وداع

تا تحمل کند آن روز که محمل برود

چشم حسرت به سر اشک فرو می گیرم

که اگر راه دهم قافله بر گل برود

ره ندیدم چو برفت از نظرم صورت دوست

همچو چشمی که چراغش ز مقابل برود

موج از این بار چنان کشتی طاقت بشکست

که عجب دارم اگر تخته به ساحل برود

سهل بود آن که به شمشیر عتابم می کشت

قتل صاحب نظر آنست که قاتل برود

نه عجب گر برود قاعده ی صبر و شکیب

پیش هر چشم که آن قد و شمایل برود

کس ندانم که در این شهر گرفتار تو نیست

مگر آن کس که به شهر آید و غافل برود

گر همه عمر ندادست کسی دل به خیال

چون بباید به سر راه تو بی دل برود

روی بنمای که صبر از دل صوفی ببری

پرده بردار که هوش از تن عاقل برود

سعدی ار عشق نبازد چه کند ملک وجود؟

حیف باشد که همه عمر به باطل برود

قیمت وصل نداند مگر آزرده ی هجر

مانده آسوده بخسبد چو به منزل برود

***

هر که مجموع نباشد به تماشا نرود

یار با یار سفرکرده به تنها نرود

باد آسایش گیتی نزند بر دل ریش

صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود

بر دل آویختگان عرصه ی عالم تنگست

کان که جایی به گل افتاد دگر جا نرود

هرگز اندیشه ی یار از دل دیوانه ی عشق

به تماشای گل و سبزه و صحرا نرود

به سر خار مغیلان بروم با تو چنان

به ارادت، که یکی بر سر دیبا نرود

با همه رفتن زیبای تذرو اندر باغ

که به شوخی برود پیش تو زیبا نرود

گر تو ای تخت سلیمان به سر ما زین دست

رفت خواهی، عجب ار مورچه در پا نرود

باغبانان به شب از زحمت بلبل چونند؟

که در ایام گل از باغچه غوغا نرود

همه عالم سخنم رفت و به گوشت نرسید

آری آن جا که تو باشی سخن ما نرود

هر که ما را به نصیحت ز تو می پیچد روی

گو به شمشیر که عاشق به مدارا نرود

ماه رخسار بپوشی تو بت یغمایی

تا دل خلقی از این شهر به یغما نرود

گوهر قیمتی از کام نهنگان آرند

هر که او را غم جانست به دریا نرود

سعدیا بار کش و یار فراموش مکن

مهر وامق به جفا کردن عذرا نرود

***

هر که را باغچه ای هست به بستان نرود

هر که مجموع نشستست پریشان نرود

آن که در دامنش آویخته باشد خاری

هرگزش گوشه ی خاطر به گلستان نرود

سفر قبله درازست و مجاور با دوست

روی در قبله ی معنی، به بیابان نرود

گر بیارند کلید همه درهای بهشت

جان عاشق به تماشاگه رضوان نرود

گر سرت مست کند بوی حقیقت روزی

اندرونت به گل و لاله و ریحان نرود

هر که دانست که منزلگه معشوق کجاست

مدعی باشد اگر بر سر پیکان نرود

صفت عاشق صادق به درستی آنست

که گرش سر برود از سر پیمان نرود

به نصیحتگر دل شیفته می باید گفت

برو ای خواجه که این درد به درمان نرود

به ملامت نبرند از دل ما صورت عشق

نقش بر سنگ نبشتست به طوفان نرود

عشق را عقل نمی خواست که بیند لیکن

هیچ عیار نباشد که به زندان نرود

سعدیا گر همه شب شرح غمش خواهی گفت

شب به پایان رود و شرح به پایان نرود

***

در من این عیب قدیمست و به در می نرود

که مرا بی می و معشوق به سر می نرود

صبرم از دوست مفرمای و تعنت بگذار

کاین بلاییست که از طبع بشر می نرود

مرغ مألوف که با خانه خدا انس گرفت

گر به سنگش بزنی جای دگر می نرود

عجب از دیده ی گریان منت می آید؟

عجب آنست کز او خون جگر می نرود

من از این بازنیایم که گرفتم در پیش

اگرم می رود از پیش اگر می نرود

خواستم تا نظری بنگرم و بازآیم

گفت از این کوچه ی ما راه به در می نرود

جور معشوق چنان نیست که الزام رقیب

گویی ابریست که از پیش قمر می نرود

تا تو منظور پدید آمدی ای فتنه ی پارس

هیچ دل نیست که دنبال نظر می نرود

زخم شمشیر غمت را به شکیبایی و عقل

چند مرهم بنهادیم و اثر می نرود

ترک دنیا و تماشا و تنعم گفتیم

مهر مهریست که چون نقش حجر می نرود

موضعی در همه آفاق ندانم امروز

کز حدیث من و حسن تو خبر می نرود

ای که گفتی مرو اندر پی خوبان سعدی

چند گویی، مگس از پیش شکر می نرود

***

سروبالایی به صحرا می رود

رفتنش بین تا چه زیبا می رود

تا کدامین باغ از او خرمترست

کو به رامش کردن آن جا می رود

می رود در راه و در اجزای خاک

مرده می گوید مسیحا می رود

این چنین بیخود نرفتی سنگدل

گر بدانستی چه بر ما می رود

اهل دل را گو نگه دارید چشم

کان پری پیکر به یغما می رود

هر که را در شهر دید از مرد و زن

دل ربود اکنون به صحرا می رود

آفتاب و سرو، غیرت می برند

کآفتابی سروبالا می رود

باغ را چندان بساط افکنده اند

کآدمی بر فرش دیبا می رود

عقل را با عشق زور پنجه نیست

کار مسکین از مدارا می رود

سعدیا دل در سرش کردی و رفت

بلکه جانش نیز در پا می رود

***

ای ساربان آهسته رو کآرام جانم می رود

وان دل که با خود داشتم با دلستانم می رود

من مانده ام مهجور از او بیچاره و رنجور از او

گویی که نیشی دور از او در استخوانم می رود

گفتم به نیرنگ و فسون پنهان کنم ریش درون

پنهان نمی ماند که خون بر آستانم می رود

محمل بدار ای ساروان تندی مکن با کاروان

کز عشق آن سرو روان گویی روانم می رود

او می رود دامن کشان من زهر تنهایی چشان

دیگر مپرس از من نشان کز دل نشانم می رود

برگشت یار سرکشم بگذاشت عیش ناخوشم

چون مجمری پرآتشم کز سر دخانم می رود

با آن همه بیداد او وین عهد بی بنیاد او

در سینه دارم یاد او یا بر زبانم می رود

بازآی و بر چشمم نشین ای دلستان نازنین

کآشوب و فریاد از زمین بر آسمانم می رود

شب تا سحر می نغنوم و اندرز کس می نشنوم

وین ره نه قاصد می روم کز کف عنانم می رود

گفتم بگریم تا ابل چون خر فروماند به گل

وین نیز نتوانم که دل با کاروانم می رود

صبر از وصال یار من برگشتن از دلدار من

گر چه نباشد کار من هم کار از آنم می رود

در رفتن جان از بدن گویند هر نوعی سخن

من خود به چشم خویشتن دیدم که جانم می رود

سعدی فغان از دست ما لایق نبود ای بی وفا

طاقت نمیارم جفا، کار از فغانم می رود

***

آن که مرا آرزوست، دیر میسر شود

وین چه مرا در سرست، عمر در این سر شود

تا تو نیایی به فضل، رفتن ما باطلست

ور به مثل پای سعی، در طلبت سر شود

برق جمالی بجست، خرمن خلقی بسوخت

زانهمه آتش نگفت، دود دلی برشود

ای نظر آفتاب، هیچ زیان داردت

 گر در و دیوار ما، از تو منور شود ؟

گر نگهی دوست وار، بر طرف ما کنی

حقه همان کیمیاست، وین مس ما زر شود

هوش خردمند را، عشق به تاراج برد

من نشنیدم که باز، صید کبوتر شود

گر تو چنین خوبروی، بار دگر بگذری

سنت پرهیزگار، دین قلندر شود

هر که به گل دربماند، تا بنگیرند دست

هر چه کند جهد بیش، پای فروتر شود

چون متصور شود، در دل ما نقش دوست

همچو بتش بشکنیم، هر چه مصور شود

پرتو خورشید عشق، بر همه افتد ولیک

سنگ به یک نوع نیست، تا همه گوهر شود

هر که به گوش قبول، دفتر سعدی شنید

دفتر وعظش به گوش همچو دف تر شود

***

هر لحظه در برم دل از اندیشه خون شود

تا منتهای کار من از عشق چون شود

دل برقرار نیست که گویم نصیحتی

از راه عقل و معرفتش رهنمون شود

یار آن حریف نیست که از در درآیدم

عشق آن حدیث نیست که از دل برون شود

فرهادوارم از لب شیرین گزیر نیست

ور کوه محنتم به مثل بیستون شود

ساکن نمی شود نفسی آب چشم من

سیماب طرفه نبود اگر بی سکون شود

دم درکش از ملامتم ای دوست زینهار

کاین درد عاشقی به ملامت فزون شود

جز دیده هیچ دوست ندیدم که سعی کرد

تا زعفران چهره ی من لاله گون شود

دیوار دل به سنگ تعنت خراب گشت

رخت سرای عقل به یغما کنون شود

چون دور عارض تو برانداخت رسم عقل

ترسم که عشق در سر سعدی جنون شود

***

بخت این کند که رای تو با ما یکی شود؟

تا بشنود حسود و بر او ناوکی شود

خونم بریز و بر سر خاکم گذار کن

کاین رنج و سختیم همه پیش اندکی شود

آن را مسلمست تماشای نوبهار

کز عشق بوستان گل و خارش یکی شود

ای مفلس آن چه در سر توست از خیال گنج

پایت ضرورتست که در مهلکی شود

سعدی در این کمند به دیوانگی فتاد

گر دیگرش خلاص بود زیرکی شود

***

آن که نقشی دیگرش جایی مصور می شود

نقش او در چشم ما هر روز خوشتر می شود

عشق دانی چیست، سلطانی که هر جا خیمه زد

بی خلاف آن مملکت بر وی مقرر می شود

دیگران را تلخ می آید شراب جور عشق

ما ز دست دوست می گیریم و شکر می شود

دل ز جان برگیر و در بر گیر یار مهربان

گر بدین مقدارت آن دولت میسر می شود

هرگزم در سر نبود اندیشه ی سودا ولیک

پیل اگر دربند می افتد مسخر می شود

عیش ها دارم در این آتش که بینی دم به دم

کاندرونم گر چه می سوزد منور می شود

تا نپنداری که با دیگر کسم خاطر خوشست

ظاهرم با جمع و خاطر جای دیگر می شود

غیرتم گوید نگویم با حریفان راز خویش

باز می بینم که در آفاق دفتر می شود

آب شوق از چشم سعدی می رود بر دست و خط

لاجرم چون شعر می آید سخن تر می شود

قول مطبوع از درون سوزناک آید که عود

چون همی سوزد جهان از وی معطر می شود

***

هفته ای می رود از عمر و به ده روز کشید

کز گلستان صفا بوی وفایی ندمید

آن که برگشت و جفا کرد به هیچم بفروخت

به همه عالمش از من نتوانند خرید

هر چه زان تلختر اندر همه عالم نبود

گو بگو از لب شیرین که لطیفست و لذیذ

گر من از خار بترسم نبرم دامن گل

کام، در کام نهنگست بباید طلبید

مرو ای دوست که ما بی تو نخواهیم نشست

مبر ای یار که ما از تو نخواهیم برید

از تو با مصلحت خویش نمی پردازم

که محالست که در خود نگرد هر که تو دید

آفرین کردن و دشنام شنیدن سهلست

چه از آن به که بود با تو مرا گفت و شنید

جهد بسیار بکردم که نگویم غم دل

عاقبت جان به دهان آمد و طاقت برسید

آخر ای مطرب از این پرده ی عشاق بگرد

چند گویی، که مرا پرده به چنگ تو درید

تشنگانت به لب ای چشمه ی حیوان مردند

چند چون ماهی بر خشک توانند طپید ؟

سخن سعدی بشنو که تو خود زیبایی

خاصه آن وقت که در گوش کنی مروارید

***

چه سروست آن که بالا می نماید

عنان از دست دل ها می رباید

که زاد این صورت منظور محبوب؟

از این صورت ندانم تا چه زاید

اگر صد نوبتش چون قرص خورشید

ببینم آب در چشم من آید

کس اندر عهد ما مانند وی نیست

ولی ترسم به عهد ما نپاید

فراغت زان طرف چندان که خواهی

وزین جانب محبت می فزاید

حدیث عشق جانان گفتنی نیست

و گر گویی کسی همدرد باید

درازای شب از ناخفتگان پرس

که خواب آلوده را کوته نماید

مرا پای گریز از دست او نیست

اگر می بنددم ور می گشاید

رها کن تا بیفتد ناتوانی

که با سرپنجگان زور آزماید

نشاید خون سعدی بی سبب ریخت

ولیکن چون مراد اوست شاید

***

نگفتم روزه بسیاری نپاید؟

ریاضت بگذرد سختی سر آید

پس از دشواری آسانیست ناچار

ولیکن آدمی را صبر باید

رخ از ما تا به کی پنهان کند عید

هلال آنک به ابرو می نماید

سرابستان در این موسم چه بندی؟

درش بگشای تا دل برگشاید

غلامان را بگو تا عود سوزند

کنیزک را بگو تا مشک ساید

که پندارم نگار سروبالا

در این دم تهنیت گویان درآید

سواران حلقه بربودند و آن شوخ

هنوز از حلقه ها دل می رباید

چو یار اندر حدیث آید به مجلس

مغنی را بگو تا کم سراید

که شعر اندر چنین مجلس نگنجد

بلی گر گفته ی سعدیست شاید

***

به حسن دلبر من هیچ در نمی باید

جز این دقیقه که با دوستان نمی پاید

حلاوتیست لب لعل آبدارش را

که در حدیث نیاید، چو در حدیث آید

ز چشم غمزده خون می رود به حسرت آن

که او به گوشه ی چشم التفات فرماید

بیا که دم به دمت یاد می رود هر چند

که یاد آب بجز تشنگی نیفزاید

امیدوار تو جمعی که روی بنمایی

اگر چه فتنه نشاید که روی بنماید

نخست خونم اگر می روی به قتل بریز

که گر نریزی از دیده ام بپالاید

به انتظار تو آبی که می رود از چشم

به آب چشم نماند که چشمه می زاید

کنند هر کسی از حضرتت تمنایی

خلاف همت من کز توام تو می باید

شکر به دست ترش روی خادمم مفرست

وگر به دست خودم زهر می دهی شاید

تو همچو کعبه عزیز اوفتاده ای در اصل

که هر که وصل تو خواهد جهان بپیماید

من آن قیاس نکردم که زور بازوی عشق

عنان عقل ز دست حکیم برباید

نگفتمت که به ترکان نظر مکن سعدی

چو تَرک ترک نگفتی تحملت باید

در سرای درین شهر اگر کسی خواهد

که روی خوب نبیند به گل برانداید

***

بخت بازآید از آن در که یکی چون تو درآید

روی میمون تو دیدن در دولت بگشاید

صبر بسیار بباید پدر پیر فلک را

تا دگر مادر گیتی چو تو فرزند بزاید

این لطافت که تو داری همه دل ها بفریبد

وین بشاشت که تو داری همه غم ها بزداید

رشکم از پیرهن آید که در آغوش تو خسبد

زهرم از غالیه آید که بر اندام تو ساید

نیشکر با همه شیرینی اگر لب بگشایی

پیش نطق شکرینت چو نی انگشت بخاید

گر مرا هیچ نباشد نه به دنیا نه به عقبی

چون تو دارم همه دارم دگرم هیچ نباید

دل به سختی بنهادم پس از آن دل به تو دادم

هر که از دوست تحمل نکند عهد نپاید

با همه خلق نمودم خم ابرو که تو داری

ماه نو هر که ببیند به همه کس بنماید

گر حلالست که خون همه عالم تو بریزی

آن که روی از همه عالم به تو آورد نشاید

چشم عاشق نتوان دوخت که معشوق نبیند

پای بلبل نتوان بست که بر گل نسراید

سعدیا دیدن زیبا نه حرامست ولیکن

نظری گر بربایی دلت از کف برباید

***

سروی چو تو می باید، تا باغ بیاراید

ور در همه باغستان، سروی نبود شاید

در عقل نمی گنجد، در وهم نمی آید

کز تخم بنی آدم، فرزند پری زاید

چندان دل مشتاقان، بربود لب لعلت

کاندر همه شهر اکنون، دل نیست که برباید

هر کس سر سودایی، دارند و تمنایی

من بنده ی فرمانم، تا دوست چه فرماید

گر سر برود قطعا، در پای نگارینش

سهلست ولی ترسم، کو دست نیالاید

حقا که مرا دنیا، بی دوست نمی باید

با تفرقه ی خاطر، دنیا به چه کار آید ؟

سرهاست در این سودا، چون حلقه زنان بر در

تا بخت بلند این در، بر روی که بگشاید

ترسم نکند لیلی، هرگز به وفا میلی

تا خون دل مجنون، از دیده نپالاید

بر خسته نبخشاید، آن سرکش سنگین دل

باشد که چو بازآید، بر کشته ببخشاید

ساقی بده و بستان، داد طرب از دنیا

کاین عمر نمی ماند، واین عهد نمی پاید

گویند چرا سعدی، از عشق نپرهیزد

من مستم از این معنی، هشیار سری باید

***

فراق را دلی از سنگ سختتر باید

مرا دلیست که با شوق بر نمی آید

هنوز با همه بدعهدیت دعاگویم

بیا و گر همه دشنام می دهی شاید

اگر چه هر چه جهانت به دل خریدارند

منت به جان بخرم تا کسی نیفزاید

بکش چنان که توانی که بنده را نرسد

خلاف آن چه خداوندگار فرماید

نه زنده را به تو میلست و مهربانی و بس

که مرده را به نسیمت روان بیاساید

مپرس کشته ی شمشیر عشق را چونی

چنانکه هر که ببیند بر او ببخشاید

پدر که چون تو جگرگوشه از خدا می خواست

خبر نداشت که دیگر چه فتنه می زاید

توانگرا در رحمت به روی درویشان

مبند و گر تو ببندی خدای بگشاید

به خون سعدی اگر تشنه ای حلالت باد

تو دیر زی که مرا عمر خود نمی پاید

***

مرو به خواب که خوابت ز چشم برباید

گرت مشاهده ی خویش در خیال آید

مجال صبر همین بود و منتهای شکیب

دگر مپای که عمر این همه نمی پاید

چه ارمغانی از آن به که دوستان بینی؟

تو خود بیا که دگر هیچ در نمی باید

اگر چه صاحب حسنند در جهان بسیار

چو آفتاب برآید ستاره ننماید

ز نقش روی تو مشاطه دست بازکشید

که شرم داشت که خورشید را بیاراید

به لطف دلبر من در جهان نبینی دوست

که دشمنی کند و دوستی بیفزاید

نه زنده را به تو میلست و مهربانی و بس

که مرده را به نسیمت روان بیاساید

دریغ نیست مرا هر چه هست در طلبت

دلی چه باشد و جانی چه در حساب آید ؟

چرا و چون نرسد دردمند عاشق را

مگر مطاوعت دوست، تا چه فرماید

گر آه سینه ی سعدی رسد به حضرت دوست

چه جای دوست که دشمن بر او ببخشاید

***

امیدوار چنانم که کار بسته برآید

وصال چون به سر آمد فراق هم به سر آید

من از تو سیر نگردم و گر ترش کنی ابرو

جواب تلخ ز شیرین، مقابل شکر آید

به رغم دشمنم ای دوست سایه ای به سر آور

که موش کور نخواهد که آفتاب برآید

گلم ز دست به دربرد روزگار مخالف

امید هست که خارم ز پای هم به درآید

گرم حیات بماند، نماند این غم و حسرت

و گر نمیرد بلبل درخت گل به بر آید

ز بسکه در نظر آمد خیال روی تو ما را

چنان شدم که به جهدم خیال در نظر آید

هزار قرعه به نامت زدیم و بازنگشتی

ندانم آیت رحمت به طالع که برآید

ضرورتست که روزی به کوه رفته ز دستت

چنان بگرید سعدی که آب تا کمر آید

***

مرا چو آرزوی روی آن نگار آید

چو بلبلم هوس ناله های زار آید

میان انجمن از لعل او چو آرم یاد

مرا سرشک چو یاقوت در کنار آید

ز رنگ لاله مرا روی دلبر آید یاد

ز شکل سبزه مرا یاد خط یار آید

گلی به دست من آید چو روی تو هیهات

هزار سال دگر گر چنین بهار آید

خسان خورند بر از باغ وصل او و مرا

ز گلستان جمالش نصیب خار آید

طمع مدار وصالی که بی فراق بود

هرآینه پس هر مستیی خمار آید

مرا زمانه ز یاران به منزلی انداخت

که راضیم به نسیمی کزآن دیار آید

فراق یار به یک بار بیخ صبر بکند

بهار وصل ندانم که کی به بار آید

دلا اگر چه که تلخست بیخ صبر ولی

چو بر امید وصالست خوشگوار آید

پس از تحمل سختی امید وصل مراست

که صبح از شب و تریاک هم ز مار آید

ز چرخ عربده جو بس خدنگ تیر جفا

بجست و در دل مردان هوشیار آید

چو عمر خوش نفسی گر گذر کنی بر من

مرا همان نفس از عمر در شمار آید

بجز غلامی دلدار خویش سعدی را

ز کار و بار جهان گر شهیست عار آید

***

سرمست اگر درآیی، عالم به هم برآید

خاک وجود ما را، گرد از عدم برآید

گر پرتوی ز رویت، در کنج خاطر افتد

خلوت نشین جان را، آه از حرم برآید

گلدسته ی امیدی، بر جان عاشقان نه

تا رهروان غم را، خار از قدم برآید

گفتی به کام روزی، با تو دمی برآرم

آن کام برنیامد، ترسم که دم برآید

عاشق بگشتم ار چه، دانسته بودم اول

کز تخم عشقبازی، شاخ ندم برآید

گویند دوستانم، سودا و ناله تا کی

سودا ز عشق خیزد، ناله ز غم برآید

دل رفت و صبر و دانش، ما مانده ایم و جانی

ور زانکه غم غم توست، آن نیز هم برآید

هر دم ز سوز عشقت، سعدی چنان بنالد

کز شعر سوزناکش، دود از قلم برآید

***

به کوی لاله رخان هر که عشقباز آید

امید نیست که دیگر به عقل بازآید

کبوتری که دگر آشیان نخواهد دید

قضا همی بردش تا به چنگ باز آید

ندانم ابروی شوخت چگونه محرابیست

که گر ببیند زندیق در نماز آید

بزرگوار مقامی و نیکبخت کسی

که هر دم از در او چون تویی فراز آید

ترش نباشم اگر صد جواب تلخ دهی

که از دهان تو شیرین و دلنواز آید

بیا و گونه ی زردم ببین و نقش بخوان

که گر حدیث کنم قصه ای دراز آید

خروشم از تف سینه ست و ناله از سر درد

نه چون دگر سخنان کز سر مجاز آید

به جای خاک، قدم بر دو چشم سعدی نه

که هر که چون تو گرامی بود به ناز آید

***

کاروانی شکر از مصر به شیراز آید

اگر آن یار سفرکرده ی ما بازآید

گو تو بازآی که گر خون منت درخوردست

پیشت آیم چو کبوتر که به پرواز آید

نام و ننگ و دل و دین گو برود، این مقدار

چیست تا در نظر عاشق جانباز آید ؟

من خود این سنگ به جان می طلبیدم همه عمر

کاین قفس بشکند و مرغ به پرواز آید

اگر این داغ جگرسوز که بر جان منست

بر دل کوه نهی سنگ به آواز آید

من همان روز که روی تو بدیدم گفتم

هیچ شک نیست که از روی چنین ناز آید

هر چه در صورت عقل آید و در وهم و قیاس

آن که محبوب منست از همه ممتاز آید

گر تو بازآیی و بر ناظر سعدی بروی

هیچ غم نیست که منظور به اعزاز آید

***

اگر آن عهدشکن با سر میثاق آید

جان رفتست که با قالب مشتاق آید

همه شب های جهان روز کند طلعت او

گر چو صبحیش نظر بر همه آفاق آید

هر غمی را فرجی هست ولیکن ترسم

پیش از آنم بکشد زهر که تریاق آید

بندگی هیچ نکردیم و طمع می داریم

که خداوندی از آن سیرت و اخلاق آید

گر همه صورت خوبان جهان جمع کنند

روی زیبای تو دیباچه ی اوراق آید

دیگری گر همه احسان کند از من بخلست

وز تو مطبوع بود گر همه احراق آید

سرو از آن پای گرفتست به یک جای مقیم

که اگر با تو رود شرمش از آن ساق آید

بی تو گر باد صبا می زندم بر دل ریش

همچنانست که آتش که به حراق آید

گر فراقت نکشد جان به وصالت بدهم

تو گرو بردی اگر جفت و اگر طاق آید

سعدیا هر که ندارد سر جان افشانی

مرد آن نیست که در حلقه ی عشاق آید

***

نه چندان آرزومندم که وصفش در بیان آید

و گر صد نامه بنویسم حکایت بیش از آن آید

مرا تو جان شیرینی به تلخی رفته از اعضا

الا ای جان به تن بازآ وگرنه تن به جان آید

ملامت ها که بر من رفت و سختی ها که پیش آمد

گر از هر نوبتی فصلی بگویم داستان آید

چه پروای سخن گفتن بود مشتاق خدمت را

حدیث آن گه کند بلبل که گل با بوستان آید

چه سود آب فرات آن گه که جان تشنه بیرون شد

چو مجنون بر کنار افتاد لیلی با میان آید

من ای گل دوست می دارم تو را کز بوی مشکینت

چنان مستم که گویی بوی یار مهربان آید

نسیم صبح را گفتم تو با او جانبی داری

کز آن جانب که او باشد صبا عنبرفشان آید

گناه توست اگر وقتی بنالد ناشکیبایی

ندانستی که چون آتش دراندازی دخان آید

خطا گفتم به نادانی که جوری می کند عذرا

نمی باید که وامق را شکایت بر زبان آید

قلم خاصیتی دارد که سر تا سینه بشکافی

دگربارش بفرمایی به فرق سر دوان آید

زمین باغ و بستان را به عشق باد نوروزی

بباید ساخت با جوری که از باد خزان آید

گرت خونابه گردد دل ز دست دوستان سعدی

نه شرط دوستی باشد که از دل بر دهان آید

***

که برگذشت که بوی عبیر می آید؟

که می رود که چنین دلپذیر می آید ؟

نشان یوسف گم کرده می دهد یعقوب

مگر ز مصر به کنعان بشیر می آید

ز دست رفتم و بی دیدگان نمی دانند

که زخم های نظر بر بصیر می آید

همی خرامد و، عقلم به طبع می گوید

نظر بدوز که آن بی نظیر می آید

جمال کعبه چنان می دواندم به نشاط

که خارهای مغیلان حریر می آید

نه آن چنان به تو مشغولم ای بهشتی روی

که یاد خویشتنم در ضمیر می آید

ز دیدنت نتوانم که دیده دربندم

وگر مقابله بینم که تیر می آید

هزار جامه ی معنی که من براندازم

به قامتی که تو داری قصیر می آید

به کشتن آمده بود آن که مدعی پنداشت

که رحمتی مگرش بر اسیر می آید

رسید ناله ی سعدی به هر که در آفاق

هم آتشی زده ای تا نفیر می آید

***

آن نه عشقست که از دل به دهان می آید

وان نه عاشق که ز معشوق به جان می آید

گو برو در پس زانوی سلامت بنشین

آنکه از دست ملامت به فغان می آید

کشتی هر که درین ورطه ی خون خوار افتاد

نشنیدیم که دیگر به کران می آید

یا مسافر که درین بادیه سرگردان شد

دیگر از وی خبر و نام و نشان می آید

چشم رغبت که به دیدار کسی کردی باز

باز بر هم منه ار تیر و سنان می آید

عاشق آنست که بی خویشتن از ذوق سماع

پیش شمشیر بلا رقص کنان می آید

حاش لله که من از تیر بگردانم روی

گر بدانم که از آن دست و کمان می آید

کشته بینند و مقاتل نشناسند که کیست

کاین خدنگ از نظر خلق نهان می آید

اندرون با تو چنان انس گرفتست مرا

که ملالم از همه خلق جهان می آید

شرط عشقست که از دوست شکایت نکنند

لیکن از شوق حکایت به زبان می آید

سعدیا این همه فریاد تو بی دردی نیست

آتشی هست که دود از سر آن می آید

***

تو را سریست که با ما فرو نمی آید

مرا دلی که صبوری از او نمی آید

کدام دیده به روی تو باز شد همه عمر

که آب دیده به رویش فرو نمی آید ؟

جز این قدر نتوان گفت بر جمال تو عیب

که مهربانی از آن طبع و خو نمی آید

چه جور کز خم چوگان زلف مشکینت

بر اوفتاده ی مسکین چو گو نمی آید

اگر هزار گزند آید از تو بر دل ریش

بد از منست که گویم نکو نمی آید

گر از حدیث تو کوته کنم زبان امید

که هیچ حاصل از این گفت و گو نمی آید

گمان برند که در عودسوز سینه ی من

بمرد آتش معنی که بو نمی آید

چه عاشقست که فریاد دردناکش نیست؟

چه مجلسست کز او های و هو نمی آید ؟

به شیر بود مگر شور عشق سعدی را

که پیر گشت و تغیر در او نمی آید

***

آنک از جنت فردوس یکی می آید

اختری می گذرد یا ملکی می آید

هر شکرپاره که در می رسد از عالم غیب

بر دل ریش عزیزان نمکی می آید

تا مگر یافته گردد نفسی خدمت او

نفسی می رود از عمر و یکی می آید

سعدیا لشکر سلطان غمش ملک وجود

هم بگیرد که دمادم یزکی می آید

***

شیرین دهان آن بت عیار بنگرید

دُر در میان لعل شکربار بنگرید

بُستان عارضش که تماشاگه دلست

پرنرگس و بنفشه و گلنار بنگرید

از ما به یک نظر بستاند هزار دل

این آبروی و رونق بازار بنگرید

سنبل نشانده بر گل سوری نگه کنید

عنبرفشانده گرد سمن زار بنگرید

امروز روی یار بسی خوبتر از دیست

امسال کار من بتر از پار بنگرید

در عهد شاه عادل اگر فتنه نادرست

این چشم مست و فتنه ی خون خوار بنگرید

گفتار بشنویدش و دانم که خود ز کبر

با کس سخن نگوید، رفتار بنگرید

آن دم که جعد زلف پریشان برافکند

صد دل به زیر طره ی طرار بنگرید

گنجیست درج در عقیقین آن پسر

بالای گنج حلقه زده مار بنگرید

چشمش به تیغ غمزه ی خون خوار خیره کش

شهری گرفت قوت بیمار بنگرید

آتشکدست باطن سعدی ز سوز عشق

سوزی که در دلست در اشعار بنگرید

دی گفت سعدیا من از آن توام به طنز

این عشوه ی دروغ دگربار بنگرید

***

آفتابست آن پری رخ یا ملایک یا بشر؟

قامتست آن یا قیامت یا الف یا نیشکر؟

هَدَّ صبری ما تولی ردَّ عقلی ما ثنا

صاد قلبی ما تمشّی زاد وجدی ما عبر

گلبنست آن یا تن نازک نهادش یا حریر؟

آهنست آن یا دل نامهربانش یا حجر ؟

تهت و المطلوب عندی کیف حالی ان نا؟

حرت و المأمول نحوی ما احتیالی ان هجر؟

باغ فردوسست، گلبرگش نخوانم یا بهار

جان شیرینست، خورشیدش نگویم یا قمر

قل لمن یبغی فرارا منه هل لی سلوة

ام علی التقدیر انی ابتغی، این المفر ؟

بر فراز سرو سیمینش چو بخرامد به ناز

چشم شورانگیز بین تا نجم بینی بر شجر

یکره المحبوب وصلی انتهی عما نهی

یرسم المنظور قتلی ارتضی فیما امر

کاش اندک مایه نرمی در خطابش دیدمی

ور مرا عشقش به سختی کشت سهلست این قدر

قیل لی فی الحب اخطار و تحصیل المنی

دولة القی بمن القی بروحی فی الخطر (؟)

گوشه گیر ای یار یا جان در میان آور که عشق

تیربارانست یا تسلیم باید یا حذر

فالتنائی غصة ما ذاق الا من صبا

والتدانی فرصة ما نال الا من صبر

دختران طبع را یعنی سخن با این جمال

آبرویی نیست پیش آنِ آن زیبا پسر

لحظک القتال یغوی فی هلاکی، لا تدع

عطفک المیاس یسعی فی بلائی، لا تذر

آخر ای سرو روان بر ما گذر کن یک زمان

آخر ای آرام جان در ما نظر کن یک نظر

یا رخیم الجسم لو لا انت، شخصی ما انحنی

یا کحیل الطرف لو لا انت، دمعی ما انحدر

دوستی را گفتم اینک عمر شد گفت ای عجب

طرفه می دارم که بی دلدار چون بردی به سر ؟

بعض خلانی اتانی سائلا عن قصتی

قلت لا تسئل صفار الوجه یغنی عن خبر

گفت سعدی صبر کن یا سیم و زر ده یا گریز

عشق را یا مال باید یا صبوری یا سفر

***

آمد گه آنکه بوی گلزار

منسوخ کند گلاب عطار

خواب از سر خفتگان به دربرد

بیداری بلبلان اسحار

ما کلبه ی زهد برگرفتیم

سجاده که می برد به خمار ؟

یک رنگ شویم تا نباشد

این خرقه ی سترپوش، زنار

برخیز که چشم های مستت

خفتست و هزار فتنه بیدار

وقتی صنمی دلی ربودی

تو خلق ربوده ای به یک بار

یا خاطر خویشتن به ما ده

یا خاطر ما ز دست بگذار

نه راه شدن نه روی بودن

معشوقه ملول و ما گرفتار

هم زخم تو به چو می خورم زخم

هم بار تو به چو می کشم بار

من پیش نهاده ام که در خون

برگردم و برنگردم از یار

گر دنیی و آخرت بیاری

کاین هر دو بگیر و دوست بگذار

ما یوسف خود نمی فروشیم

تو سیم سیاه خود نگه دار

***

خفتن عاشق یکیست، بر سر دیبا و خار

چون نتواند کشید، دست در آغوش یار

گر دگری را شکیب، هست ز دیدار دوست

من نتوانم گرفت، بر سر آتش قرار

آتش آهست و دود، می رودش تا به سقف

چشمه ی چشمست و موج، می زندش بر کنار

گر تو ز ما فارغی، ما به تو مستظهریم،

ور تو ز ما بی نیاز، ما به تو امیدوار

ای که به یاران غار، مشتغلی دوستکام

غمزده ای بر درست، چون سگ اصحاب غار

این همه بار احتمال، می کنم و می روم

اشتر مست از نشاط، گرم رود زیر بار

ما سپر انداختیم، گردن تسلیم پیش

گر بکشی حاکمی، ور بدهی زینهار

تیغ جفا گر زنی، ضرب تو آسایشست

روی ترش گر کنی، تلخ تو شیرین گوار

سعدی اگر داغ عشق، در تو مؤثر شود

فخر بود بنده را، داغ خداوندگار

***

دولت جان پرورست، صحبت آموزگار

خلوت بی مدعی، سفره ی بی انتظار

آخر عهد شبست، اول صبح ای ندیم

صبح دوم بایدت، سر ز گریبان برآر

دور نباشد که خلق، روز تصور کنند

گر بنمایی به شب، طلعت خورشیدوار

مشعله ای برفروز، مشغله ای پیش گیر

تا ببرم از سرم، زحمت خواب و خمار

خیز و غنیمت شمار، جنبش باد ربیع

ناله ی موزون مرغ، بوی خوش لاله زار

برگ درختان سبز، پیش خداوند هوش

هر ورقی دفتریست معرفت کردگار

روز بهارست خیز، تا به تماشا رویم

تکیه بر ایام نیست، تا دگر آید بهار

وعده که گفتی شبی، با تو به روز آورم

شب بگذشت از حساب، روز برفت از شمار

دور جوانی گذشت، موی سیه پیسه گشت

برق یمانی بجست، گرد بماند از سوار

دفتر فکرت بشوی، گفته ی سعدی بگوی

دامن گوهر بیار، بر سر مجلس ببار

***

زنده کدامست بر هوشیار

آنکه بمیرد به سر کوی یار

عاشق دیوانه ی سرمست را

پند خردمند نیاید به کار

سر که به کشتن بنهی پیش دوست

به که بگشتن بنهی در دیار

ای که دلم بردی و جان سوختی

در سر سودای تو شد روزگار

شربت زهر ار تو دهی نیست تلخ

کوه احد گر تو نهی نیست بار

بندی مهر تو نیابد خلاص

غرقه ی عشق تو نبیند کنار

درد نهانی دل تنگم بسوخت

لاجرمم عشق ببود آشکار

در دلم آرام تصور مکن

وز مژه ام خواب توقع مدار

گر گله از ماست شکایت بگوی

ور گنه از توست غرامت بیار

بر سر پا عذر نباشد قبول

تا ننشینی ننشیند غبار

دل چه محل دارد و دینار چیست؟

مدعیم گر نکنم جان نثار

سعدی اگر زخم خوری غم مخور

فخر بود داغ خداوندگار

***

شرطست جفا کشیدن از یار

خمرست و خمار و گلبن و خار

من معتقدم که هر چه گویی

شیرین بود از لب شکربار

پیش دگری نمی توان رفت

از تو به تو آمدم به زنهار

عیبت نکنم اگر بخندی

بر من، چو بگریم از غمت زار

شک نیست که بوستان بخندد

هر گه که بگرید ابر آزار

تو می روی و خبر نداری

واندر عقبت قلوب و ابصار

گر پیش تو نوبتی بمیرم

هیچم نبود گزند و تیمار

جز حسرت آن که زنده گردم

تا پیش بمیرمت دگربار

گفتم که به گوشه ای چو سنگی

بنشینم و روی دل به دیوار

دانم که میسرم نگردد

تو سنگ درآوری به گفتار

سعدی نرود به سختی از پیش

با قید کجا رود گرفتار ؟

***

ای صبر پای دار که پیمان شکست یار

کارم ز دست رفت و نیامد به دست یار

برخاست آهم از دل و در خون نشست چشم

یا رب ز من چه خاست که بی من نشست یار

در عشق یار نیست مرا صبر و سیم و زر

لیک آب چشم و آتش دل هر دو هست یار

چون قامتم کمان صفت از غم خمیده دید

چون تیر ناگهان ز کنارم بجست یار

سعدی به بندگیش کمر بسته ای ولیک

منت منه که طرفی از این برنبست یار

اکنون که بی وفایی یارت درست شد

در دل شکن امید که پیمان شکست یار

***

یار آن بود که صبر کند بر جفای یار

ترک رضای خویش کند در رضای یار

گر بر وجود عاشق صادق نهند تیغ

بیند خطای خویش و نبیند خطای یار

یار از برای نفس، گرفتن طریق نیست

ما نفس خویشتن بکشیم از برای یار

یاران شنیده ام که بیابان گرفته اند

بی طاقت از ملامت خلق و جفای یار

من ره نمی برم مگر آن جا که کوی دوست

من سر نمی نهم مگر آن جا که پای یار

گفتی هوای باغ در ایام گل خوشست

ما را به در نمی رود از سر هوای یار

بستان بی مشاهده دیدن مجاهده است

ور صد درخت گل بنشانی به جای یار

ای باد اگر به گلشن روحانیان روی

یار قدیم را برسانی دعای یار

ما را از درد عشق تو با کس حدیث نیست

هم پیش یار گفته شود ماجرای یار

هر کس میان جمعی و سعدی و گوشه ای

بیگانه باشد از همه خلق آشنای یار

***

هر شب اندیشه ی دیگر کنم و رای دگر

که من از دست تو فردا بروم جای دگر

بامدادان که برون می نهم از منزل پای

حسن عهدم نگذارد که نهم پای دگر

هر کسی را سر چیزی و تمنای کسیست

ما به غیر از تو نداریم تمنای دگر

زان که هرگز به جمال تو در آیینه ی وهم

متصور نشود صورت و بالای دگر

وامقی بود که دیوانه ی عذرایی بود

منم امروز و تویی وامق و عذرای دگر

وقت آنست که صحرا گل و سنبل گیرد

خلق بیرون شده هر قوم به صحرای دگر

بامدادان به تماشای چمن بیرون آی

تا فراغ از تو نماند به تماشای دگر

هر صباحی غمی از دور زمان پیش آید

گویم این نیز نهم بر سر غم های دگر

بازگویم نه که دوران حیات این همه نیست

سعدی امروز تحمل کن و فردای دگر

***

به فلک می رسد از روی چو خورشید تو نور

قل هو الله احد چشم بد از روی تو دور

آدمی چون تو در آفاق نشان نتوان داد

بلکه در جنت فردوس نباشد چو تو حور

حور فردا که چنین روی بهشتی بیند

گرش انصاف بود معترف آید به قصور

شب ما روز نباشد مگر آن گاه که تو

از شبستان به درآیی چو صباح از دیجور

زندگان را نه عجب گر به تو میلی باشد

مردگان بازنشینند به عشقت ز قبور

آن بهائم نتوان گفت که جانی دارد

که ندارد نظری با چو تو زیبا منظور

سحر چشمان تو باطل نکند چشم آویز

مست چندان که بکوشند نباشد مستور

این حلاوت که تو داری نه عجب کز دستت

عسلی دوزد و زنار ببندد زنبور

آن چه در غیبتت ای دوست به من می گذرد

نتوانم که حکایت کنم الا به حضور

منم امروز و تو انگشت نمای زن و مرد

من به شیرین سخنی تو به نکویی مشهور

سختم آید که به هر دیده تو را می نگرند

سعدیا غیرتت آمد نه عجب سعد غیور

***

پروانه نمی شکیبد از دور

ور قصد کند بسوزدش نور

هر کس به تعلقی گرفتار

صاحب نظران به عشق منظور

آن روز که روز حشر باشد

دیوان حساب و عرض منشور

ما زنده به ذکر دوست باشیم

دیگر حیوان به نفخه ی صور

یا رب که تو در بهشت باشی

تا کس نکند نگاه در حور

ما مست شراب ناب عشقیم

نه تشنه ی سلسبیل و کافور

بیمست شراره آه مشتاق

کآتش بزند حجاب مستور

من دانم و دردمند بیدار

آهنگ شب دراز دیجور

آخر ز هلاک ما چه خیزد؟

سیمرغ چه می کند به عصفور ؟

نزدیک نمی شوی به صورت

وز دیده ی دل نمی شوی دور

از پیش تو راه رفتنم نیست

گردن به کمند به که مهجور

سعدی چو مرادت انگبینست

واجب بود احتمال زنبور

***

آن کیست که می رود به نخجیر

پای دل دوستان به زنجیر

همشیره ی جادوان بابل

همسایه ی لعبتان کشمیر

اینست بهشت اگر شنیدی

کز دیدن آن جوان شود پیر

از عشق کمان دست و بازوش

افتاده خبر ندارد از تیر

نقاش که صورتش ببیند از دست بیفکند تصاویر

ای سخت جفای سست پیوند

رفتی و چنین برفت تقدیر

کوته نظران ملامت از عشق

بی فایده می کنند و تحذیر

با جان من از جسد برآید

خونی که فروشدست با شیر

گر جان طلبد حبیب عشاق

نه منع روا بود نه تأخیر

آن را که مراد دوست باید

گو ترک مراد خویشتن گیر

سعدی چو اسیر عشق ماندی

تدبیر تو چیست ترک تدبیر

***

از همه باشد به حقیقت گزیر

وز تو نباشد که نداری نظیر

مشرب شیرین نبود بی زحام

دعوت منعم نبود بی فقیر

آن عرقست از بدنت یا گلاب

آن نفسست از دهنت یا عبیر

بذل تو کردم تن و هوش و روان

وقف تو کردم دل و چشم و ضمیر

دل چه بود؟ جان که بدو زنده ام

گو بده ای دوست که گویم بگیر

راحت جان باشد از آن قبضه تیغ

مرهم دل باشد از آن جعبه تیر

درد نهانی به که گویم که نیست

باخبر از درد من الا خبیر

عیب کنندم که چه دیدی در او؟

کور نداند که چه بیند بصیر

چون نرود در پی صاحب کمند

آهوی بیچاره به گردن اسیر

هر که دل شیفته دارد چو من

بس که بگوید سخن دلپذیر

ناله ی سعدی به چه دانی خوشست؟

بوی خوش آید چو بسوزد عبیر

***

ای پسر دلربا، وی قمر دلپذیر

از همه باشد گریز، وز تو نباشد گزیر

تا تو مصور شدی، در دل یکتای من

جای تصور نماند، دیگرم اندر ضمیر

عیب کنندم که چند، در پی خوبان روی

چون نرود بنده وار، هر که برندش اسیر

بسته ی زنجیر زلف، زود نیابد خلاص

دیر برآید به جهد، هر که فروشد به قیر

چون تو بتی بگذرد، سروقد سیم ساق

هر که در او ننگرد، مرده بود یا ضریر

گر نبرم ناز دوست، کیست که مانند اوست

کبر کند بی خلاف، هر که بود بی نظیر

قامت زیبای سرو، کاین همه وصفش کنند

هست به صورت بلند، لیک به معنی قصیر

هر که طلبکار توست، روی نتابد ز تیغ

وان که هوادار توست، بازنگردد به تیر

بوسه دهم بنده وار بر قدمت، ور سرم

در سر این می رود، بی سر و پایی مگیر

سعدی اگر خون و مال، صرف شود در وصال

آنت مقامی بزرگ، اینت بهایی حقیر

گر تو ز ما فارغی، وز همه کس بی نیاز

ما به تو مستظهریم، وز همه عالم فقیر

***

دل برگرفتی از برم ای دوست دست گیر

کز دست می رود سرم ای دوست دست گیر

شرطست دستگیری درمندگان و من

هر روز ناتوان ترم ای دوست دست گیر

پایاب نیست بحر غمت را و من غریق

خواهم که سر برآورم ای دوست دست گیر

سر می نهم که پای برآرم ز دام عشق

وین کی شود میسرم ای دوست دست گیر

دل جان همی سپارد و فریاد می کند

کآخر به کار تو دَرَم ای دوست دست گیر

راضی شدم به یک نظر اکنون که وصل نیست

آخر بدین محقرم ای دوست دست گیر

از دامن تو دست ندارم که دست نیست

بر دستگیر دیگرم ای دوست دست گیر

سعدی نه بارها به تو برداشت دست عجز

یک بارش از سر کرم ای دوست دست گیر

***

فتنه ام بر زلف و بالای تو ای بدر منیر

قامتست آن یا قیامت عنبرست آن یا عبیر

گم شدم در راه سودا رهنمایا ره نمای

شخصم از پای اندرآمد دستگیرا دستگیر

گر ز پیش خود برانی چون سگ از مسجد مرا

سر ز حکمت برندارم چون مرید از گفت پیر

ناوک فریاد من هر ساعت از مجرای دل

بگذرد از چرخ اطلس همچو سوزن از حریر

چون کنم کز دل شکیبایم ز دلبر ناشکیب

چون کنم کز جان گزیرست و ز جانان ناگزیر

بی تو گر در جنتم، ناخوش شراب سلسبیل

با تو گر در دوزخم، خرم هوای زمهریر

گر بپرد مرغ وصلت در هوای بخت من

وه که آن ساعت ز شادی چارپر گردم چو تیر

تا روانم هست خواهم راند نامت بر زبان

تا وجودم هست خواهم کند نقشت در ضمیر

گر نبارد فضل باران عنایت بر سرم

لابه بر گردون رسانم چون جهودان در فطیر

بوالعجب شوریده ام سهوم به رحمت درگذار

سهمگن درمانده ام جرمم به طاعت درپذیر

آه دردآلود سعدی گر ز گردون بگذرد

در تو کافردل نگیرد ای مسلمانان نفیر

***

ما در این شهر غریبیم و در این ملک فقیر

به کمند تو گرفتار و به دام تو اسیر

در آفاق گشادست ولیکن بستست

از سر زلف تو در پای دل ما زنجیر

من نظر بازگرفتن نتوانم همه عمر

از من ای خسرو خوبان تو نظر بازمگیر

گر چه در خیل تو بسیار به از ما باشد

ما تو را در همه عالم نشناسیم نظیر

در دلم بود که جان بر تو فشانم روزی

باز در خاطرم آمد که متاعیست حقیر

این حدیث از سر دردیست که من می گویم

تا بر آتش ننهی بوی نیاید ز عبیر

گر بگویم که مرا حال پریشانی نیست

رنگ رخسار خبر می دهد از سر ضمیر

عشق پیرانه سر از من عجبت می آید

چه جوانی تو که از دست ببردی دل پیر؟

من از این هر دو کمانخانه ی ابروی تو چشم

برنگیرم وگرم چشم بدوزند به تیر

عجب از عقل کسانی که مرا پند دهند

برو ای خواجه که عاشق نبود پندپذیر

سعدیا پیکر مطبوع برای نظرست

گر نبینی چه بود فایده ی چشم بصیر ؟

***

ای به خلق از جهانیان ممتاز

چشم خلقی به روی خوب تو باز

لازمست آن که دارد این همه لطف

که تحمل کنندش این همه ناز

ای به عشق درخت بالایت

مرغ جان رمیده در پرواز

آن نه صاحب نظر بود که کند

از چنین روی در به روی فراز

بخورم گر ز دست توست نبید

نکنم گر خلاف توست نماز

گر بگریم چو شمع معذورم

کس نگوید در آتشم مگداز

می نگفتم سخن در آتش عشق

تا نگفت آب دیده ی غماز

آب و آتش خلاف یکدگرند

نشنیدیم عشق و صبر انباز

هر که دیدار دوست می طلبد

دوستی را حقیقتست و مجاز

آرزومند کعبه را شرطست

که تحمل کند نشیب و فراز

سعدیا زنده عاشقی باشد

که بمیرد بر آستان نیاز

***

متقلب درون جامه ی ناز

چه خبر دارد از شبان دراز ؟

عاقل انجام عشق می بیند

تا هم اول نمی کند آغاز

جهد کردم که دل به کس ندهم

چه توان کرد با دو دیده ی باز ؟

زینهار از بلای تیر نظر

که چو رفت از کمان نیاید باز

مگر از شوخی تذروان بود

که فرو دوختند دیده ی باز

محتسب در قفای رندانست

غافل از صوفیان شاهدباز

پارسایی که خمر عشق چشید

خانه گو با معاشران پرداز

هر که را با گل آشنایی بود

گو برو با جفای خار بساز

سپرت می بباید افکندن

ای که دل می دهی به تیرانداز

هر چه بینی ز دوستان کرمست

گر اهانت کنند و گر اعزاز

دست مجنون و دامن لیلی

روی محمود و خاک پای ایاز

هیچ بلبل نداند این دستان

هیچ مطرب ندارد این آواز

هر متاعی ز معدنی خیزد

شکر از مصر و سعدی از شیراز

***

بزرگ دولت آن کز درش تو آیی باز

بیا بیا که به خیر آمدی کجایی باز

رخی کز او متصور نمی شود آرام

چرا نمودی و دیگر نمی نمایی باز

در دو لختی چشمان شوخ دلبندت

چه کرده ام که به رویم نمی گشایی باز ؟

اگر تو را سر ما هست یا غم ما نیست

من از تو دست ندارم به بی وفایی باز

شراب وصل تو در کام جان من ازلیست

هنوز مستم از آن جام آشنایی باز

دلی که بر سر کوی تو گم کنم، هیهات

که جز به روی تو بینم به روشنایی باز

تو را هرآینه باید به شهر دیگر رفت

که دل نماند در این شهر تا ربایی باز

عوام خلق ملامت کنند صوفی را

کز این هوا و طبیعت چرا نیایی باز

اگر حلاوت مستی بدانی ای هشیار

به عمر خود نبری نام پارسایی باز

گرت چو سعدی از این در نواله ای بخشند

برو که خو نکنی هرگز از گدایی باز

***

برآمد باد صبح و بوی نوروز

به کام دوستان و بخت پیروز

مبارک بادت این سال و همه سال

همایون بادت این روز و همه روز

چو آتش در درخت افکند گلنار

دگر منقل منه آتش میفروز

چو نرگس چشم بخت از خواب برخاست

حسد گو دشمنان را دیده بردوز

بهاری خرمست ای گل کجایی

که بینی بلبلان را ناله و سوز

جهان بی ما بسی بودست و باشد

برادر جز نکونامی میندوز

نکویی کن که دولت بینی از بخت

مبر فرمان بدگوی بدآموز

منه دل بر سرای عمر سعدی

که بر گنبد نخواهد ماند این گوز

دریغا عیش اگر مرگش نبودی

دریغ آهو اگر بگذاشتی یوز

***

مبارکتر شب و خرمترین روز

به استقبالم آمد بخت پیروز

دهلزن گو دو نوبت زن بشارت

که دوشم قدر بود امروز نوروز

مهست این یا ملک یا آدمیزاد

پری یا آفتاب عالم افروز ؟

ندانستی که ضدان در کمینند

نکو کردی علی رغم بدآموز

مرا با دوست ای دشمن وصالست

تو را گر دل نخواهد دیده بردوز

شبان دانم که از درد جدایی

نیاسودم ز فریاد جهانسوز

گر آن شب های باوحشت نمی بود

نمی دانست سعدی قدر این روز

***

پیوند روح می کند این باد مشکبیز

هنگام نوبت سحرست ای ندیم خیز

شاهد بخوان و شمع بیفروز و می بنه

عنبر بسای و عود بسوزان و گل بریز

ور دوست دست می دهدت هیچ گو مباش

خوشتر بود عروس نکوروی بی جهاز

امروز باید ار کرمی می کند سحاب

فردا که تشنه مرده بود لای گو بخیز

من در وفا و عهد چنان کند نیستم

کز دامن تو دست بدارم به تیغ تیز

گر تیغ می زنی سپر اینک وجود من

عیار مدعی کند از دشمن احتراز

فردا که سر ز خاک برآرم اگر تو را

بینم، فراغتم بود از روز رستخیز

تا خود کجا رسد به قیامت نماز من

من روی در تو و همه کس روی در حجاز

سعدی به دام عشق تو در پای بند ماند

قیدی نکرده ای که میسر شود گریز

***

ساقی سیمتن چه خسبی خیز

آب شادی بر آتش غم ریز

بوسه ای بر کنار ساغر نه

پس بگردان شراب شهدآمیز

کابر آزاد و باد نوروزی

درفشان می کنند و عنبربیز

جهد کردیم تا نیالاید

به خرابات، دامن پرهیز

دست بالای عشق زور آورد

معرفت را نماند جای ستیز

گفتم ای عقل زورمند چرا

برگرفتی ز عشق راه گریز

گفت اگر گربه، شیر نر گردد

نکند با پلنگ، دندان تیز

شاهدان می کنند خانه ی زهد

مطربان می زنند راه حجاز

توبه را تلخ می کند در حلق

یار شیرین زبان شورانگیز

سعدیا هر دمت که دست دهد

به سر زلف دوستان آویز

دشمنان را به حال خود بگذار

تا قیامت کنند و رستاخیز

***

بوی بهار آمد بنال ای بلبل شیرین نفس

ور پایبندی همچو من فریاد می خوان از قفس

گیرند مردم دوستان نامهربان و مهربان

هر روز خاطر با یکی ما خود یکی داریم و بس

محمول پیش آهنگ را از من بگو ای ساربان

تو خواب می کن بر شتر تا بانگ می دارد جرس

شیرین بضاعت بر مگس چندان که تندی می کند

او بادبیزن همچنان در دست و می آید مگس

پند خردمندان چه سود اکنون که بندم سخت شد

گر جستم این بار از قفس بیدار باشم زین سپس

گر دوست می آید برم یا تیغ دشمن بر سرم

من با کسی افتاده ام کز وی نپردازم به کس

با هر که بنشینم دمی کز یاد او غافل شوم

چون صبح بی خورشیدم از دل بر نمی آید نفس

من مفلسم در کاروان گوهر که خواهی قصد کن

نگذاشت مطرب دربرم چندان که بستاند عسس

گر پند می خواهی بده ور بند می خواهی بنه

دیوانه سر خواهد نهاد آنگه نهد از سر هوس

فریاد سعدی در جهان افکندی ای آرام جان

چندین به فریاد آوری باری به فریادش برس

***

امشب مگر به وقت نمی خواند این خروس

عشاق بس نکرده هنوز از کنار و بوس

پستان یار در خم گیسوی تابدار

چون گوی عاج در خم چوگان آبنوس

یک شب که دوست فتنه خفتست زینهار

بیدار باش تا نرود عمر بر فسوس

تا نشنوی ز مسجد آدینه بانگ صبح

یا از در سرای اتابک غریو کوس

لب بر لبی چو چشم خروس ابلهی بود

برداشتن بگفته ی بیهوده ی خروس

***

هر که بی دوست می برد خوابش

همچنان صبر هست و پایابش

خواب از آن چشم، چشم نتوان داشت

که ز سر برگذشت سیلابش

نه به خود می رود گرفته ی عشق

دیگری می برد به قلابش

چه کند پای بند مهر کسی

که نبیند جفای اصحابش ؟

هر که حاجت به درگهی دارد

لازمست احتمال بوابش

ناگزیرست تلخ و شیرینش

خار و خرما و زهر و جلابش

سایرست این مثل که مستسقی

نکند رود دجله سیرابش

شب هجران دوست ظلمانیست

ور برآید هزار مهتابش

برود جان مستمند از تن

نرود مُهر مهر احبابش

سعدیا گوسفند قربانی

به که نالد ز دست قصابش ؟

***

یاری به دست کن که به امید راحتش

واجب کند که صبر کنی بر جراحتش

ما را که ره دهد به سراپرده ی وصال؟

ای باد صبحدم خبری ده ز ساحتش

باران چون ستاره ام از دیدگان بریخت

رویی که صبح خیره شود در صباحتش

هر گه که گویم این دل ریشم درست شد

بر وی پراکند نمکی از ملاحتش

هرچ آن قبیحتر بکند یار دوست روی

داند که چشم دوست نبیند قباحتش

بیچاره ای که صورت رویت خیال بست

بی دیدنت خیال مبند استراحتش

با چشم نیم خواب تو خشم آیدم همی

از چشم های نرگس و چندان وقاحتش

رفتار شاهد و لب خندان و روی خوب

چون آدمی طمع نکند در سماحتش؟

سعدی که داد وصف همه نیکوان به داد

عاجز بماند در تو زبان فصاحتش

***

آنکه هلاک من همی، خواهد و من سلامتش

هر چه کند ز شاهدی کس نکند ملامتش

میوه نمی دهد به کس، باغ تفرجست و بس

جز به نظر نمی رسد، سیب درخت قامتش

داروی دل نمی کنم، کان که مریض عشق شد

هیچ دوا نیاورد، باز به استقامتش

هر که فدا نمی کند، دنیی و دین و مال و سر

گو غم نیکوان مخور، تا نخوری ندامتش

جنگ نمی کنم اگر، دست به تیغ می برد

بلکه به خون مطالبت، هم نکنم قیامتش

کاش که در قیامتش، بار دگر بدیدمی

کان چه گناه او بود، من بکشم غرامتش

هر که هوا گرفت و رفت از پی آرزوی دل

گوش مدار سعدیا، بر خبر سلامتش

***

خجلست سرو بستان، بر قامت بلندش

همه صید عقل گیرد، خم زلف چون کمندش

چو درخت قامتش دید صبا به هم برآمد

ز چمن نرست سروی، که ز بیخ برنکندش

اگر آفتاب با او، زند از گزاف لافی

مه نو چه زهره دارد، که بود سم سمندش

نه چنان ز دست رفتست، وجود ناتوانم

که معالجت توان کرد، به پند یا به بندش

گرم آن قرار بودی، که ز دوست برکنم دل

نشنیدمی ز دشمن، سخنان ناپسندش

تو که پادشاه حسنی، نظری به بندگان کن

حذر از دعای درویش و، کف نیازمندش

شکرین حدیث سعدی، بر او چه قدر دارد

که چنو هزار طوطی، مگسست پیش قندش

***

هر که نازک بود تن یارش

گو دل نازنین نگه دارش

عاشق گل دروغ می گوید

که تحمل نمی کند خارش

نیکخواها در آتشم بگذار

وین نصیحت مکن که بگذارش

کاش با دل هزار جان بودی

تا فدا کردمی به دیدارش

عاشق صادق از ملامت دوست

گر برنجد، به دوست مشمارش

کس به آرام جان ما نرسد

که نه اول به جان رسد کارش

خانه ی یار سنگ دل اینست

هر که سر می زند به دیوارش

خون ما خود محل آن دارد

که بود پیش دوست مقدارش

سعدیا گر به جان خطاب کند

ترک جان گوی و دل به دست آرش

***

هر که نامهربان بود یارش

واجبست احتمال آزارش

طاقت رفتنم نمی ماند

چون نظر می کنم به رفتارش

وز سخن گفتنش چنان مستم

که ندانم جواب گفتارش

کشته ی تیر عشق زنده کند

گر به سر بگذرد دگربارش

هر چه زان تلختر بخواهد گفت

گو بگو از لب شکربارش

عشق پوشیده بود و صبر نماند

پرده برداشتم ز اسرارش

وه که گر من به خدمتش برسم

خود چه خدمت کنم به مقدارش

بیم دیوانگیست مردم را

ز آمدن رفتن پری وارش

کاش بیرون نیامدی سلطان

تا ندیدی گدای بازارش

سعدیا روی دوست نادیدن

به که دیدن میان اغیارش

***

کس ندیدست به شیرینی و لطف و نازش

کس نبیند که نخواهد که ببیند بازش

مطرب ما را دردیست که خوش می نالد

مرغ عاشق طرب انگیز بود آوازش

بارها در دلم آمد که بپوشم غم عشق

آبگینه نتواند که بپوشد رازش

مرغ پرنده اگر در قفسی پیر شود

همچنان طبع فرامش نکند پروازش

تا چه کردیم دگرباره که شیرین لب دوست

به سخن باز نمی باشد و چشم از نازش

من دعا گویم اگر تو همه دشنام دهی

بنده خدمت بکند ور نکند اعزازش

غرق دریای غمت را رمقی بیش نماند

آخر اکنون که بکشتی به کنار اندازش

خون سعدی کم از آنست که دست آلایی

ملخ آن قدر ندارد که بگیرد بازش

***

دست به جان نمی رسد، تا به تو برفشانمش

بر که توان نهاد دل، تا ز تو واستانمش

قوت شرح عشق تو، نیست زبان خامه را

گرد در امید تو چند به سر دوانمش

ایمنی از خروش من، گر به جهان دراوفتد

فارغی از فغان من، گر به فلک رسانمش

آه دریغ و آب چشم، ار چه موافق منند

آتش عشق آن چنان، نیست که وانشانمش

هر که بپرسد ای فلان، حال دلت چگونه شد

خون شد و دم به دم همی، از مژه می چکانمش

عمر منست زلف تو، بو که دراز بینمش

جان منست لعل تو، بو که به لب رسانمش

لذت وقت های خوش، قدر نداشت پیش من

گر پس از این دمی چنان، یابم قدر دانمش

نیست زمام کام دل، در کف اختیار من

گر نه اجل فرارسد، زین همه وارهانمش

عشق تو گفته بود هان، سعدی و آرزوی من

بس نکند ز عاشقی، تا ز جهان جهانمش

پنجه ی قصد دشمنان، می نرسد به خون من

وین که به لطف می کشد، منع نمی توانمش

***

چون برآمد ماه روی از مطلع پیراهنش

چشم بد را گفتم الحمدی بدم پیرامنش

تا چه خواهد کرد با من دور گیتی زین دو کار

دست او در گردنم یا خون من در گردنش

هر که معلومش نمی گردد که زاهد را که کشت

گو سرانگشتان شاهد بین و رنگ ناخنش

گر چمن گوید مرا همرنگ رویش لاله ایست

از قفا باید برون کردن زبان سوسنش

ماه و پروینش نیارم گفت و سرو و آفتاب

لطف جان در جسم دارد جسم در پیراهنش

آستین از چنگ مسکینان گرفتم درکشد

چون تواند رفت و چندین دست دل در دامنش

من سبیل دشمنان کردم نصیب عرض خویش

دشمن آن کس در جهان دارم که دارد دشمنش

گر تنم مویی شود از دست جور روزگار

بر من آسانتر بود کآسیب مویی بر تنش

تا چه رویست آن که حیران مانده ام در وصف او

صبحی از مشرق همی تابد یکی از روزنش

بعد از این ای یار اگر تفصیل هشیاران کنند

گر در آنجا نام من بینی قلم بر سر زنش

لایق سعدی نبود این خرقه ی تقوا و زهد

ساقیا جامی بده وین جامه از سر برکنش

***

رها نمی کند ایام در کنار منش

که داد خود بستانم به بوسه از دهنش

همان کمند بگیرم که صید خاطر خلق

بدان همی کند و درکشم به خویشتنش

ولیک دست نیارم زدن در آن سر زلف

که مبلغی دل خلقست زیر هر شکنش

غلام قامت آن لعبتم که بر قد او

بریده اند لطافت چو جامه بر بدنش

ز رنگ و بوی تو ای سروقد سیم اندام

برفت رونق نسرین باغ و نسترنش

یکی به حکم نظر پای در گلستان نه

که پایمال کنی ارغوان و یاسمنش

خوشا تفرج نوروز خاصه در شیراز

که برکند دل مرد مسافر از وطنش

عزیز مصر چمن شد جمال یوسف گل

صبا به شهر درآورد بوی پیرهنش

شگفت نیست گر از غیرت تو بر گلزار

بگرید ابر و بخندد شکوفه بر چمنش

در این روش که تویی گر به مرده برگذری

عجب نباشد اگر نعره آید از کفنش

نماند فتنه در ایام شاه جز سعدی

که بر جمال تو فتنه ست و خلق بر سخنش

***

خوشست درد که باشد امید درمانش

دراز نیست بیابان که هست پایانش

نه شرط عشق بود با کمان ابروی دوست

که جان سپر نکنی پیش تیربارانش

عدیم را که تمنای بوستان باشد

ضرورتست تحمل ز بوستانبانش

وصال جان جهان یافتن حرامش باد

که التفات بود بر جهان و بر جانش

ز کعبه روی نشاید به ناامیدی تافت

کمینه آنکه بمیریم در بیابانش

اگر چه ناقص و نادانم این قدر دانم

که آبگینه ی من نیست مرد سندانش

ولیک با همه عیب احتمال یار عزیز

کنند چون نکنند احتمال هجرانش

گر آید از تو به رویم هزار تیر جفا

جفاست گر مژه بر هم زنم ز پیکانش

حریف را که غم جان خویشتن باشد

هنوز لاف دروغست عشق جانانش

حکیم را که دل از دست رفت و پای از جای

سر صلاح توقع مدار و سامانش

گلی چو روی تو گر ممکنست در آفاق

نه ممکنست چو سعدی هزاردستانش

***

زینهار از دهان خندانش

و آتش لعل و آب دندانش

مگر آن دایه کاین صنم پرورد

شهد بودست شیر پستانش

باغبان گر ببیند این رفتار

سرو بیرون کند ز بستانش

ور چنین حور در بهشت آید

همه خادم شوند غلمانش

چاهی اندر ره مسلمانان

نیست الا چه زنخدانش

چند خواهی چو من بر این لب چاه

متعطش بر آب حیوانش ؟

شاید این روی اگر سبیل کند

بر تماشاکنان حیرانش

ساربانا جمال کعبه کجاست

که بمردیم در بیابانش

بس که در خاک می طپند چو گوی

از خم زلف همچو چوگانش

لاجرم عقل منهزم شد و صبر

که نبودند مرد میدانش

ما دگر بی تو صبر نتوانیم

که همین بود حد امکانش

از ملامت چه غم خورد سعدی؟

مرده از نیشتر مترسانش

***

هر که هست التفات بر جانش

گو مزن لاف مهر جانانش

درد من بر من از طبیب منست

از که جویم دوا و درمانش ؟

آن که سر در کمند وی دارد

نتوان رفت جز به فرمانش

چه کند بنده ی حقیر فقیر

که نباشد به امر سلطانش ؟

ناگزیرست یار عاشق را

که ملامت کنند یارانش

وآنکه در بحر قلزمست غریق

چه تفاوت کند ز بارانش ؟

گل به غایت رسید بگذارید

تا بنالد هزاردستانش

عقل را گر هزار حجت هست

عشق دعوی کند به بطلانش

هر که را نوبتی زدند این تیر

در جراحت بماند پیکانش

ناله ای می کند چو گریه ی طفل

که ندانند درد پنهانش

سخن عشق زینهار مگوی

یا چو گفتی بیار برهانش

نرود هوشمند در آبی

تا نبیند نخست پایانش

سعدیا گر به یک دمت بی دوست

هر دو عالم دهند مستانش

***

هر که سودای تو دارد چه غم از هر که جهانش؟

نگران تو چه اندیشه و بیم از دگرانش

آن پی مهر تو گیرد که نگیرد پی خویشش

وان سر وصل تو دارد که ندارد غم جانش

هر که از یار تحمل نکند یار مگویش

وان که در عشق ملامت نکشد مرد مخوانش

چون دل از دست به درشد مثل کره ی توسن

نتوان بازگرفتن به همه شهر عنانش

به جفایی و قفایی نرود عاشق صادق

مژه بر هم نزند گر بزنی تیر و سنانش

خفته ی خاک لحد را که تو ناگه به سر آیی

عجب ار بازنیاید به تن مرده روانش

شرم دارد چمن از قامت زیبای بلندت

که همه عمر نبودست چنین سرو روانش

گفتم از ورطه ی عشقت به صبوری به درآیم

باز می بینم و دریا نه پدیدست کرانش

عهد ما با تو نه عهدی که تغیر بپذیرد

بوستانیست که هرگز نزند باد خزانش

چه گنه کردم و دیدی که تعلق ببریدی؟

بنده بی جرم و خطایی نه صوابست مرانش

نرسد ناله ی سعدی به کسی در همه عالم

که نه تصدیق کند کز سر دردیست فغانش

گر فلاطون به حکیمی مرض عشق بپوشد

عاقبت پرده برافتد ز سر راز نهانش

***

خطا کردی به قول دشمنان گوش

که عهد دوستان کردی فراموش

که گفت آن روی شهرآرای بنمای؟

دگربارش که بنمودی فراپوش

دل سنگینت آگاهی ندارد

که من چون دیگ رویین می زنم جوش

نمی بینم خلاص از دست فکرت

مگر کافتاده باشم مست و مدهوش

به ظاهر پند مردم می نیوشم

نهانم عشق می گوید که منیوش

مگر ساقی که بستانم ز دستش

مگر مطرب که بر قولش کنم گوش

مرا جامی بده وین جامه بستان

مرا نقلی بنه وین خرقه بفروش

نشستم تا برون آیی خرامان

تو بیرون آمدی من رفتم از هوش

تو در عالم نمی گنجی ز خوبی

مرا هرگز کجا گنجی در آغوش ؟

خردمندان نصیحت می کنندم

که سعدی چون دهل بیهوده مخروش

ولیکن تا به چوگان می زنندش

دهل هرگز نخواهد بود خاموش

***

قیامت باشد آن قامت در آغوش

شراب سلسبیل از چشمه ی نوش

غلام کیست آن لعبت که ما را

غلام خویش کرد و حلقه در گوش

پری پیکر بتی کز سحر چشمش

نیامد خواب در چشمان من دوش

نه هر وقتم به یاد خاطر آید که

خود هرگز نمی گردد فراموش

حلالش باد اگر خونم بریزد

که سر، در پای او خوشتر که بر دوش

نصیحتگوی ما عقلی ندارد

بر او گو در صلاح خویشتن کوش

دهل زیر گلیم از خلق پنهان

نشاید کرد و آتش زیر سرپوش

بیا ای دوست ور دشمن ببیند

چه خواهد کرد گو می بین و می جوش

تو از ما فارغ و ما با تو همراه

ز ما فریاد می آید تو خاموش

حدیث حسن خویش از دیگری پرس

که سعدی در تو حیرانست ومدهوش

***

یکی را دست حسرت بر بناگوش

یکی با آن که می خواهد در آغوش

نداند دوش بر دوش حریفان

که تنها مانده چون خفت از غمش دوش

نکوگویان نصیحت می کنندم

ز من فریاد می آید که خاموش

ز بانگ رود و آوای سرودم

دگر جای نصیحت نیست در گوش

مرا گویند چشم از وی بپوشان

ورا گو برقعی بر خویشتن پوش

نشانی زان پری تا در خیالست

نیاید هرگز این دیوانه با هوش

نمی شاید گرفتن چشمه ی چشم

که دریای درون می آورد جوش

بیا تا هر چه هست از دست محبوب

بیاشامیم اگر زهرست اگر نوش

مرا در خاک راه دوست بگذار

بر او گو دشمن اندر خون من کوش

نه یاری سست پیمانست سعدی

که در سختی کند یاری فراموش

***

رفتی و نمی شوی فراموش

می آیی و می روم من از هوش

سحرست کمان ابروانت

پیوسته کشیده تا بناگوش

پایت بگذار تا ببوسم

چون دست نمی رسد به آغوش

جور از قبلت مقام عدلست

نیش سخنت مقابل نوش

بی کار بود که در بهاران

گویند به عندلیب مخروش

دوش آن غم دل که می نهفتم

باد سحرش ببرد سرپوش

آن سیل که دوش تا کمر بود

امشب بگذشت خواهد از دوش

شهری متحدثان حسنت

الا متحیران خاموش

بنشین که هزار فتنه برخاست

از حلقه ی عارفان مدهوش

آتش که تو می کنی محالست

کاین دیگ فرونشیند از جوش

بلبل که به دست شاهد افتاد

یاران چمن کند فراموش

ای خواجه برو به هر چه داری

یاری بخر و به هیچ مفروش

گر توبه دهد کسی ز عشقت

از من بنیوش و پند منیوش

سعدی همه ساله پند مردم

می گوید و خود نمی کند گوش

***

گر یکی از عشق برآرد خروش

بر سر آتش نه غریبست جوش

پیرهنی گر بدرد ز اشتیاق

دامن عفوش به گنه بربپوش

بوی گل آورد نسیم صبا

بلبل بی دل ننشیند خموش

مطرب اگر پرده از این ره زند

بازنیایند حریفان به هوش

ساقی اگر باده از این خم دهد

خرقه صوفی ببرد می فروش

زهر بیاور که ز اجزای من

بانگ برآید به ارادت که نوش

از تو نپرسند درازای شب

آن کس داند که نخفتست دوش

حیف بود مردن، بی عاشقی

تا نفسی داری و نفسی بکوش

سر که نه در پای عزیزان رود

بار گرانست کشیدن به دوش

سعدی اگر خاک شود همچنان

ناله زاریدنش آید به گوش

هر که دلی دارد از انفاس او

می شنود تا به قیامت خروش

***

دلی که دید که غایب شدست از این درویش

گرفته از سر مستی و عاشقی سر خویش

به دست آن که فتادست اگر مسلمانست

مگر حلال ندارد مظالم درویش

دل شکسته مروت بود که بازدهند

که باز می دهد این دردمند را دل ریش ؟

مه دوهفته اسیرش گرفت و بند نهاد

دو هفته رفت که از وی خبر نیامد بیش

رمیده ای که نه از خویشتن خبر دارد

نه از ملامت بیگانه و نصیحت خویش

به شادکامی دشمن کسی سزاوارست

که نشنود سخن دوستان نیک اندیش

کنون به سختی و آسانیش بباید ساخت

که در طبیعت زنبور نوش باشد و نیش

دگر به یار جفاکار دل منه سعدی

نمی دهیم و به شوخی همی برند از پیش

***

گردن افراشته ام بر فلک از طالع خویش

کاین منم با تو گرفته ره صحرا در پیش

عمرها بوده ام اندر طلبت چاره کنان

سال ها گشته ام از دست تو دستان اندیش

پایم امروز فرورفت به گنجینه ی کام

کامم امروز برآمد به مراد دل خویش

چون میسر شدی ای درّ ز دریا برتر؟

چون به دست آمدی ای لقمه ی از حوصله بیش ؟

افسر خاقان وانگاه سر خاک آلود

خیمه ی سلطان وانگاه فضای درویش

سعدی ار نوش وصال تو بیابد چه عجب

سال ها خورده ز زنبور سخن های تو نیش

***

هر کسی را هوسی در سر و کاری در پیش

من بی کار گرفتار هوای دل خویش

هرگز اندیشه نکردم که تو با من باشی

چون به دست آمدی ای لقمه از حوصله بیش

این تویی با من و غوغای رقیبان از پس؟

وین منم با تو گرفته ره صحرا در پیش ؟

همچنان داغ جدایی جگرم می سوزد

مگرم دست چو مرهم بنهی بر دل ریش

باور از بخت ندارم که تو مهمان منی

خیمه پادشه آن گاه فضای درویش

زخم شمشیر غمت را ننهم مرهم کس

طشت زرینم و پیوند نگیرم به سریش

عاشقان را نتوان گفت که بازآی از مهر

کافران را نتوان گفت که برگرد از کیش

منم امروز و تو و مطرب و ساقی و، حسود

خویشتن گو به در حجره بیاویز چو خیش

من خود از کید عدو باک ندارم لیکن

کژدم از خبث طبیعت بزند سنگ به نیش

تو به آرام دل خویش رسیدی سعدی

می خور و غم مخور از شنعت بیگانه و خویش

ای که گفتی به هوا دل منه و مهر مبند

من چنینم تو برو مصلحت خویش اندیش

***

گرم قبول کنی ور برانی از بر خویش

نگردم از تو و گر خود فدا کنم سر خویش

تو دانی ار بنوازی و گر بیندازی

چنان که در دلت آید به رأی انور خویش

نظر به جانب ما گر چه منتست و ثواب

غلام خویش همی پروری و چاکر خویش

اگر برابر خویش به حکم نگذاری

خیال روی تو نگذارم از برابر خویش

مرا نصیحت بیگانه منفعت نکند

که راضیم که قفا بینم از ستمگر خویش

حدیث صبر من از روی تو همان مثلست

که صبر طفل به شیر از کنار مادر خویش

رواست گر همه خلق از نظر بیندازی

که هیچ خلق نبینی به حسن و منظر خویش

به عشق روی تو گفتم که جان برافشانم

دگر به شرم درافتادم از محقر خویش

تو سر به صحبت سعدی درآوری هیهات

زهی خیال که من کرده ام مصور خویش

چه بر سر آید از این شوق غالبم دانی؟

همانچه مورچه را بر سر آمد از پر خویش

***

یار بیگانه نگیرد هر که دارد یار خویش

ای که دستی چرب داری پیشتر دیوار خویش

خدمتت را هر که فرمایی کمر بندد به طوع

لیکن آن بهتر که فرمایی به خدمتگار خویش

من هم اول روز گفتم جان فدای روی تو

شرط مردی نیست برگردیدن از گفتار خویش

درد عشق از هر که می پرسم جوابم می دهد

از که می پرسی که من خود عاجزم در کار خویش ؟

صبر چون پروانه باید کردنت بر داغ عشق

ای که صحبت با یکی داری نه در مقدار خویش

یا چو دیدارم نمودی دل نبایستی شکست

یا نبایستی نمود اول مرا دیدار خویش

حد زیبایی ندارند این خداوندان حسن

ای دریغا گر بخوردندی غم غمخوار خویش

عقل را پنداشتم در عشق تدبیری بود

من نخواهم کرد دیگر تکیه بر پندار خویش

هر که خواهد در حق ما هر چه خواهد گو بگوی

ما نمی داریم دست از دامن دلدار خویش

روز رستاخیز کان جا کس نپردازد به کس

من نپردازم به هیچ از گفت و گوی یار خویش

سعدیا در کوی عشق از پارسایی دم مزن

هر متاعی را خریداریست در بازار خویش

***

به عمر خویش ندیدم شبی که مرغ دلم

نخواند بر گل رویت، چه جای بلبل باغ ؟

تو را فراغت ما گر بود و گر نبود

مرا به روی تو از هر که عالمست فراغ

ز درد عشق تو امید رستگاری نیست

گریختن نتوانند بندگان به داغ

تو را که این همه بلبل نوای عشق زنند

چه التفات بود بر ادای منکر زاغ ؟

دلیل روی تو هم روی توست سعدی را

چراغ را نتوان دید جز به نور چراغ

***

ساقی بده آن شراب گلرنگ

مطرب بزن آن نوای بر چنگ

کز زهد ندیده ام فتوحی

تا کی زنم آبگینه بر سنگ ؟

خون شد دل من ندیده کامی

الا که برفت نام با ننگ

عشق آمد و عقل همچو بادی

رفت از بر من هزار فرسنگ

ای زاهد خرقه پوش تا کی

با عاشق خسته دل کنی جنگ ؟

گرد دو جهان بگشته عاشق

زاهد بنگر نشسته دلتنگ

من خرقه فکنده ام ز عشقت

باشد که به وصل تو زنم چنگ

سعدی همه روز عشق می باز

تا در دو جهان شوی به یک رنگ

***

گرم بازآمدی محبوب سیم اندام سنگین دل

گل از خارم برآوردی و خار از پا و پا از گل

ایا باد سحرگاهی گراین شب روز می خواهی

از آن خورشید خرگاهی برافکن دامن محمل

گر او سرپنجه بگشاید که عاشق می کشم شاید

هزارش صید پیش آید به خون خویش مستعجل

گروهی همنشین من خلاف عقل و دین من

بگیرند آستین من که دست از دامنش بگسل

ملامتگوی عاشق را چه گوید مردم دانا؟

که حال غرقه در دریا نداند خفته بر ساحل

به خونم گر بیالاید دو دست نازنین شاید

نه قتلم خوش همی آید که دست و پنجه ی قاتل

اگر عاقل بود داند که مجنون صبر نتواند

شتر جایی بخواباند که لیلی را بود منزل

ز عقل اندیشه ها زاید که مردم را بفرساید

گرت آسودگی باید برو عاشق شو ای عاقل

مرا تا پای می پوید طریق وصل می جوید

بهل تا عقل می گوید زهی سودای بی حاصل

عجایب نقش ها بینی خلاف رومی و چینی

اگر با دوست بنشینی ز دنیا و آخرت غافل

در این معنی سخن باید که جز سعدی نیاراید

که هرچ از جان برون آید نشیند لاجرم بر دل

***

مرا رسد که برآرم هزار ناله چو بلبل

که احتمال ندارم ز دوستان ورقی گل

خبر برید به بلبل که عهد می شکند گل

تو نیز اگر بتوانی ببند بار تحول

اما اخالص ودی الم اراعک جهدی

فکیف تنقض عهدی و فیم تهجرنی؟ قل

اگر چه مالک رقی و پادشاه به حقی

همت حلال نباشد ز خون بنده تغافل

من المبلغ عنی الی معذب قلبی

اذا جرحت فؤادی بسیف لحظک فاقتل

تو آن کمند نداری که من خلاص بیابم

اسیر ماندم و درمان تحملست و تذلل

لاوضحن بسرّی و لو تهتّک ستری

اذالاحبه ترضی دع اللوائم تعذل

وفا و عهد مودت میان اهل ارادت

نه چون بقای شکوفست و عشقبازی بلبل

تمیل بین یدینا و لا تمیل الینا

لقد شددت علینا الام تعقد؟ فاحلل

مرا که چشم ارادت به روی و موی تو باشد

دلیل صدق نباشد نظر به لاله و سنبل

فتات شعرک مسک ان اتخذت عبیرا

و حشو ثوبک ورد و طیب فیک قرنفل

تو خود تأمل سعدی نمی کنی که ببینی

که هیچ بار ندیدت که سیر شد ز تأمل

***

جزای آن که نگفتیم شکر روز وصال

شب فراق نخفتیم لاجرم ز خیال

بدار یک نفس ای قائد این زمام جمال

که دیده سیر نمی گردد از نظر به جمال

دگر به گوش فراموش عهد سنگین دل

پیام ما که رساند مگر نسیم شمال ؟

به تیغ هندی دشمن قتال می نکند

چنان که دوست به شمشیر غمزه ی قتال

جماعتی که نظر را حرام می گویند

نظر حرام بکردند و خون خلق حلال

غزال اگر به کمند اوفتد عجب نبود

عجب فتادن مردست در کمند غزال

تو بر کنار فراتی ندانی این معنی

به راه بادیه دانند قدر آب زلال

اگر مراد نصیحت کنان ما اینست

که ترک دوست بگویم، تصوریست محال

به خاک پای تو داند که تا سرم نرود

ز سر به درنرود همچنان امید وصال

حدیث عشق چه حاجت که بر زبان آری

به آب دیده ی خونین نبشته صورت حال

سخن دراز کشیدیم و همچنان باقیست

که ذکر دوست نیارد به هیچ گونه ملال

به ناله کار میسر نمی شود سعدی

ولیک ناله ی بیچارگان خوشست بنال

***

چشم خدا بر تو ای بدیع شمایل

یار من و شمع جمع و شاه قبایل

جلوه کنان می روی و باز می آیی

سرو ندیدم بدین صفت متمایل

هر صفتی را دلیل معرفتی هست

روی تو بر قدرت خدای دلایل

قصه ی لیلی مخوان و غصه ی مجنون

عهد تو منسوخ کرد ذکر اوایل

نام تو می رفت و عارفان بشنیدند

هر دو به رقص آمدند سامع و قایل

پرده چه باشد میان عاشق و معشوق

سد سکندر نه مانعست و نه حائل

گو همه شهرم نگه کنند و ببینند

دست در آغوش یار کرده حمایل

دور به آخر رسید و عمر به پایان

شوق تو ساکن نگشت و مهر تو زایل

گر تو برانی کسم شفیع نباشد

ره به تو دانم دگر به هیچ وسایل

با که نگفتم حکایت غم عشقت؟

این همه گفتیم و حل نگشت مسائل

سعدی از این پس نه عاقلست نه هشیار

عشق بچربید بر فنون فضایل

***

بی دل گمان مبر که نصیحت کند قبول

من گوش استماع ندارم لمن یقول

تا عقل داشتم نگرفتم طریق عشق

جایی دلم برفت که حیران شود عقول

آخر نه دل به دل رود، انصاف من بده

چونست من به وصل تو مشتاق و تو ملول ؟

یک دم نمی رود که نه در خاطری ولیک

بسیار فرق باشد از اندیشه تا وصول

روزی سرت ببوسم و در پایت اوفتم

پروانه را چه حاجت پروانه ی دخول ؟

گنجشک بین که صحبت شاهینش آرزوست

بیچاره در هلاک تن خویشتن عجول

نفسی تزول عاقبه الامر فی الهوی

یا مُنیتی و ذکرک فی النفس لایزول

ما را بجز تو در همه عالم عزیز نیست

گر رد کنی بضاعت مزجاة ور قبول

ای پیک نامه بر که خبر می بری به دوست

یالیت اگر به جای تو من بودمی رسول

دوران دهر و تجربتم سر سپید کرد

وز سر به در نمی رودم همچنان فضول

سعدی چو پای بند شدی بار غم ببر

عیار دست بسته نباشد مگر حمول

***

من ایستاده ام اینک به خدمتت مشغول

مرا از آن چه که خدمت قبول یا نه قبول ؟

نه دست با تو درآویختن نه پای گریز

نه احتمال فراق و نه اختیار وصول

کمند عشق نه بس بود زلف مفتولت

که روی نیز بکردی ز دوستان مفتول

من آنم ار تو نه آنی که بودی اندر عهد

به دوستی که نکردم ز دوستیت عدول

ملامتت نکنم گر چه بی وفا یاری

هزار جان عزیزت فدای طبع ملول

مرا گناه خودست ار ملامت تو برم

که عشق بار گران بود و من ظلوم جهول

گر آن چه بر سر من می رود ز دست فراق

علی التمام فروخوانم الحدیث یطول

ز دست گریه کتابت نمی توانم کرد

که می نویسم و در حال می شود مغسول

من از کجا و نصیحت کنان بیهده گوی؟

حکیم را نرسد کدخدایی بهلول

طریق عشق به گفتن نمی توان آموخت

مگر کسی که بود در طبیعتش مجبول

اسیر بند غمت را به لطف خویش بخوان

که گر به قهر برانی کجا شود مغلول

نه زور بازوی سعدی که دست قوت شیر

سپر بیفکند از تیغ غمزه ی مسلول

***

نشسته بودم و خاطر به خویشتن مشغول

در سرای به هم کرده از خروج و دخول

شب دراز دو چشمم بر آستان امید

که بامداد در حجره می زند مأمول

خمار در سر و، دستش به خون هشیاران

خضیب و، نرگس مستش به جادویی مکحول

بیار ساقی و همسایه گو دو چشم ببند

که من دو گوش بیاکندم از حدیث عذول

چنان تصور معشوق در خیال منست

که دیگرم متصور نمی شود معقول

حدیث عقل در ایام پادشاهی عشق

چنان شدست که فرمان عامل معزول

شکایت از تو ندارم که شکر باید کرد

گرفته خانه ی درویش، پادشه به نزول

بر آن سماط که منظور، میزبان باشد

شکم پرست کند التفات بر مأکول

به دوستی که ز دست تو ضربت شمشیر

چنان موافق طبع آیدم که ضرب اصول

مرا به عاشقی و دوست را به معشوقی

چه نسبتست، بگویید قاتل و مقتول

مرا به گوش تو باید حکایت از لب خویش

دریغ باشد پیغام ما به دست رسول

درون خاطر سعدی مجال غیر تو نیست

چو خوش بود به تو از هر که در جهان مشغول

***

جانان هزاران آفرین بر جانت از سر تا قدم

صانع خدایی کاین وجود آورد بیرون از عدم

خورشید بر سرو روان دیگر ندیدم در جهان

وصفت نگنجد در بیان نامت نیاید در قلم

گفتم چو طاووسی مگر عضوی ز عضوی خوبتر

می بینمت چون نیشکر شیرینی از سر تا قدم

چندان که می بینم جفا امید می دارم وفا

چشمانت می گویند لا ابروت می گوید نعم

آخر نگاهی بازکن وآنگه عتاب آغاز کن

چندان که خواهی ناز کن چون پادشاهان بر خدم

چون دل ببردی دین مبر هوش از من مسکین مبر

با مهربانان کین مبر لاتقتلوا صید الحرم

خارست و گل در بوستان هرچ او کند نیکوست آن

سهلست پیش دوستان از دوستان بردن ستم

او رفت و جان می پرورد این جامه بر خود می درد

سلطان که خوابش می برد از پاسبانانش چه غم ؟

می زد به شمشیر جفا می رفت و می گفت از قفا

سعدی بنالیدی ز ما مردان ننالند از الم

***

رفیق مهربان و یار همدم

همه کس دوست می دارند و من هم

نظر با نیکوان رسمیست معهود

نه این بدعت من آوردم به عالم

تو گر دعوی کنی پرهیزگاری

مصدق دارمت والله اعلم

و گر گویی که میل خاطرم نیست

من این دعوی نمی دارم مسلم

حدیث عشق اگر گویی گناهست

گناه اول ز حوا بود و آدم

گرفتار کمند ماه رویان

نه از مدحش خبر باشد نه از ذم

چو دست مهربان بر سینه ی ریش

به گیتی در ندارم هیچ مرهم

بگردان ساقیا جام لبالب

بیاموز از فلک دور دمادم

اگر دانی که دنیا غم نیرزد

به روی دوستان خوش باش و خرم

غنیمت دان اگر دانی که هر روز

ز عمر مانده روزی می شود کم

منه دل بر سرای عمر سعدی

که بنیادش نه بنیادیست محکم

برو شادی کن ای یار دل افروز

چو خاکت می خورد چندین مخور غم

***

وقت ها یک دم برآسودی تنم

قال مولائی لطرفی لاتنم

اسقیانی و دعانی افتضح

عشق و مستوری نیامیزد به هم

ما به مسکینی سلاح انداختیم

لا تحلوا قتل من القی السلم

یا غریب الحسن رفقا بالغریب

خون درویشان مریز ای محتشم

گر نکردستی به خونم پنجه تیز

ما لذاک الکف مخضوبا بدم ؟

قد ملکت القلب ملکا دائما

خواهی اکنون عدل کن خواهی ستم

گر بخوانی ور برانی بنده ایم

لا ابالی ان دعالی او شتم

یا قضیب البان ما هذا لوقوف؟

گر خلاف سرو می خواهی بچم

عمرها پرهیز می کردم ز عشق

ما حسبت الان الا قد هجم

خلیانی نحو منظوری اقف

تا چو شمع از سر بسوزم تا قدم

در ازل رفتست ما را دوستی

لا تخونونی فعهدی ماانصرم

بذل روحی فیک امر هین

خود چه باشد در کف حاتم درم ؟

بنده ام تا زنده ام بی زینهار

لم ازل عبدا و اوصالی رمم

شنعة العذال عندی لم تفد

کز ازل بر من کشیدند این رقم

گر بنالم وقتی از زخمی قدیم

لا تلومونی فجرحی ما التحم

ان ترد محو البرایا فانکشف

تا وجود خلق ریزی در عدم

عقل و صبر از من چه می جویی که عشق

کلما اسّست بنیانا هدم

انت فی قلبی الم تعلم به

کز نصیحت کن نمی بیند الم ؟

سعدیا جان صرف کن در پای دوست

ان غایات الامانی تغتنم

***

انتبه قبل السحر یا ذالمنام

نوبت عشرت بزن پیش آر جام

تا سوار عقل بردارد دمی

طبع شورانگیز را دست از لگام

دوری از بط در قدح کن پیش از آنک

در خروش آید خروس صبح بام

مرغ جانم را به مشکین سلسله

طوق بر گردن نهادی چون حمام

ز آهنین چنگال شاهین غمت

رخنه رخنه است اندرون من چو دام

ساعتی چون گل به صحرا درگذر

یک زمان چون سرو در بستان خرام

تا شود بر گل نکورویی وبال

تا شود بر سرو رعنایی حرام

طوطیان جان سعدی را به لطف

شکری ده از لب یاقوت فام

ناله ی بلبل به مستی خوشترست

ساتکینی ساتکینی ای غلام

***

چو بلبل سحری برگرفت نوبت بام

ز توبه خانه ی تنهایی آمدم بر بام

نگاه می کنم از پیش رایت خورشید

که می برد به افق پرچم سپاه ظلام

بیاض روز برآمد چو از دواج سیاه

برهنه بازنشیند یکی سپید اندام

دلم به عشق گرفتار و جان به مهر گرو

درآمد از درم آن دلفریب جان آرام

سرم هنوز چنان مست بوی آن نفسست

که بوی عنبر و گل ره نمی برد به مشام

دگر من از شب تاریک هیچ غم نخورم

که هر شبی را روزی مقدرست انجام

تمام فهم نکردم که ارغوان و گلست

در آستینش یا دست و ساعد گلفام

در آبگینه اش آبی که گر قیاس کنی

ندانی آب کدامست و آبگینه کدام

بیار ساقی، دریای مشرق و مغرب

که دیر مست شود هر که می خورد به دوام

من آن نیم که حلال از حرام نشناسم

شراب با تو حلالست و آب بی تو حرام

به هیچ شهر نباشد چنین شکر که تویی

که طوطیان چو سعدی درآوری به کلام

رها نمی کند این نظم چون زره، درهم

که خصم، تیغ تعنت برآورد ز نیام

***

حکایت از لب شیرین دهان سیم اندام

تفاوتی نکند گر دعاست یا دشنام

حریف دوست که از خویشتن خبر دارد

شراب صرف محبت نخوردست تمام

اگر ملول شوی یا ملامتم گویی

اسیر عشق نیندیشد از ملال و ملام

من آن نیم که به جور از مراد بگریزم

به آستین نرود مرغ پای بسته به دام

بسی نماند که پنجاه ساله عاقل را

به پنج روز به دیوانگی برآید نام

مرا که با توام از هر که هست باکی نیست

حریف خاص نیندیشد از ملامت عام

شب دراز نخفتم که دوستان گویند

به سرزنش عجبا للمحب کیف ینام

تو در کنار من آیی؟ من این طمع نکنم

که می نیایدت از حسن، وصف در اوهام

ضرورتست که روزی بسوزد این اوراق

که تاب آتش سعدی نیاورد اقلام

***

زهی سعادت من کِم تو آمدی به سلام

خوش آمدی و علیک السلام والاکرام

قیام خواستمت کرد عقل می گوید

مکن که شرط ادب نیست پیش سرو قیام

اگر کساد شکر بایدت، دهن بگشای

ورت خجالت سرو آرزو کند، بخرام

تو آفتاب منیری و دیگران انجم

تو روح پاکی و ابنای روزگار اجسام

اگر تو آدمیی اعتقاد من اینست

که دیگران همه نقشند بر در حمام

تنک مپوش که اندام های سیمینت

درون جامه پدیدست چون گلاب از جام

از اتفاق چه خوشتر بود میان دو دوست؟

درون پیرهنی چون دو مغز یک بادام

سماع اهل دل آواز ناله ی سعدیست

چه جای زمزمه ی عندلیب و سجع حمام

در این سماع همه ساقیان شاهدروی

بر این شراب همه صوفیان درد آشام

***

ساقیا می ده که مرغ صبح بام

رخ نمود از بیضه زنگارفام

در دماغ می پرستان بازکش

آتش سودا به آب چشم جام

یا رب از فردوس کی رفت این نسیم؟

یا رب از جنت که آورد این پیام ؟

خاطر سعدی و بار عشق تو

راکبی تندست و مرکوبی جمام

جان ما و دل غلام روی توست

ساتکینی ساتکینی ای غلام

***

شمع بخواهد نشست، بازنشین ای غلام

روی تو دیدن به صبح، روز نماید تمام

مطرب یاران برفت، ساقی مستان بخفت

شاهد ما برقرار، مجلس ما بردوام

بلبل باغ سرای، صبح نشان می دهد

وز در ایوان بخاست، بانگ خروسان بام

ما به تو پرداختیم، خانه و هرچ اندر اوست

هر چه پسند شماست، بر همه عالم حرام

خواهیم آزاد کن، خواه قویتر ببند

مثل تو صیاد را، کس نگریزد ز دام

هر که در آتش نرفت، بی خبر از سوز ماست

سوخته داند که چیست، پختن سودای خام

اولم اندیشه بود، تا نشود نام زشت

فارغم اکنون ز سنگ، چون بشکستند جام

سعدی اگر نام و ننگ، در سر او شد چه شد؟

مرد ره عشق نیست، کش غم ننگست و نام

***

ماه چنین کس ندید، خوش سخن و کش خرام

ماه مبارک طلوع، سرو قیامت قیام

سرو درآید ز پای، گر تو بجنبی ز جای

ماه بیفتد به زیر، گر تو برآیی به بام

تا دل از آن تو شد، دیده فرودوختم

هر چه پسند شماست، بر همه عالم حرام

گوش دلم بر درست، تا چه بیاید خبر؟

چشم امیدم به راه، تا که بیارد پیام؟

دعوت بی شمع را، هیچ نباشد فروغ

مجلس بی دوست را، هیچ نباشد نظام

در همه عمرم شبی، بی خبر از در درآی

تا شب درویش را، صبح برآید به شام

بار غمت می کشم، وز همه عالم خوشم

گر نکند التفات یا نکند احترام

رای خداوند راست، حاکم و فرمانرواست

گر بکشد بنده ایم، ور بنوازد غلام

ای که ملامت کنی، عارف دیوانه را

شاهد ما حاضرست، گر تو ندانی کدام

گو به سلام من آی، با همه تندی و جور

وز من بی دل ستان، جان به جواب سلام

سعدی اگر طالبی، راه رو و رنج بر

یا برسد جان به حلق، یا برسد دل به کام

***

مرا دو دیده به راه و دو گوش بر پیغام

تو مستریح و به افسوس می رود ایام

شبی نپرسی و روزی که دوستدارانم

چگونه شب به سحر می برند و روز به شام

ببردی از دل من مهر هر کجا صنمیست

مرا که قبله گرفتم چه کار با اصنام ؟

به کام دل نفسی با تو التماس منست

بسا نفس که فرورفت و برنیامد کام

مرا نه دولت وصل و نه احتمال فراق

نه پای رفتن از این ناحیت نه جای مقام

چه دشمنی تو که از عشق دست و شمشیرت

مطاوعت به گریزم نمی کنند اقدام

ملامتم نکند هر که معرفت دارد

که عشق می بستاند ز دست عقل زمام

مرا که با تو سخن گویم و سخن شنوم

نه گوش فهم بماند نه هوش استفهام

اگر زبان مرا روزگار دربندد

به عشق در سخن آیند ریزه های عظام

بر آتش غم سعدی کدام دل که نسوخت؟

گر این سخن برود در جهان نماند خام

***

روزگاریست که سودازده ی روی توام

خوابگه نیست مگر خاک سر کوی توام

به دو چشم تو که شوریده تر از بخت منست

که به روی تو من آشفته تر از موی توام

نقد هر عقل که در کیسه ی پندارم بود

کمتر از هیچ برآمد به ترازوی توام

همدمی نیست که گوید سخنی پیش منت

محرمی نیست که آرد خبری سوی توام

چشم بر هم نزنم گر تو به تیرم بزنی

لیک ترسم که بدوزد نظر از روی توام

زین سبب خلق جهانند مرید سخنم

که ریاضت کش محراب دو ابروی توام

دست موتم نکند میخ سراپرده عمر

گر سعادت بزند خیمه به پهلوی توام

تو مپندار کز این در به ملامت بروم

که گرم تیغ زنی بنده ی بازوی توام

سعدی از پرده ی عشاق چه خوش می گوید

ترک من پرده برانداز که هندوی توام

***

من اندر خود نمی یابم که روی از دوست برتابم

بدار ای دوست دست از من که طاقت رفت و پایابم

تنم فرسود و عقلم رفت و عشقم همچنان باقی

و گر جانم دریغ آید نه مشتاقم که کذابم

بیا ای لعبت ساقی نگویم چند پیمانه

که گر جیحون بپیمایی نخواهی یافت سیرابم

مرا روی تو محرابست در شهر مسلمانان

وگر جنگ مغل باشد نگردانی ز محرابم

مرا از دنیی و عقبی همینم بود و دیگر نه

که پیش از رفتن از دنیا دمی با دوست دریابم

سر از بیچارگی گفتم نهم شوریده در عالم

دگر ره پای می بندد وفای عهد اصحابم

نگفتی بی وفا یارا که دلداری کنی ما را

الا گر دست می گیری بیا کز سر گذشت آبم

زمستانست و بی برگی بیا ای باد نوروزم

بیابانست و تاریکی بیا ای قرص مهتابم

حیات سعدی آن باشد که بر خاک درت میرد

دری دیگر نمی دانم مکن محروم از این بابم

***

به خاک پای عزیزت که عهد نشکستم

ز من بریدی و با هیچ کس نپیوستم

کجا روم که بمیرم بر آستان امید؟

اگر به دامن وصلت نمی رسد دستم

شگفت مانده ام از بامداد روز وداع

که برنخاست قیامت چو بی تو بنشستم

بلای عشق تو نگذاشت پارسا در پارس

یکی منم که ندانم نماز چون بستم

نماز کردم و از بیخودی ندانستم

که در خیال تو عقد نماز چون بستم

نماز مست شریعت روا نمی دارد

نماز من که پذیرد که روز و شب مستم؟

چنین که دست خیالت گرفت دامن من

چه بودی ار برسیدی به دامنت دستم

من از کجا و تمنای وصل تو ز کجا

اگر چه آب حیاتی هلاک خود جستم

اگر خلاف تو بودست در دلم همه عمر

نه نیک رفت خطا کردم و ندانستم

بکش چنان که توانی که سعدی آن کس نیست

که با وجود تو دعوی کند که من هستم

***

گو خلق بدانند که من عاشق و مستم

آوازه درستست که من توبه شکستم

گر دشمنم ایذا کند و دوست ملامت

من فارغم از هر چه بگویند که هستم

ای نفس که مطلوب تو ناموس و ریا بود

از بند تو برخاستم و خوش بنشستم

از روی نگارین تو بیزارم اگر من

تا روی تو دیدم به دگر کس نگرستم

زین پیش برآمیختمی با همه مردم

تا یار بدیدم در اغیار ببستم

ای ساقی از آن پیش که مستم کنی از می

من خود ز نظر در قد و بالای تو مستم

شب ها گذرد بر من از اندیشه ی رویت

تا روز نه من خفته نه همسایه ز دستم

حیفست سخن گفتن با هر کس از آن لب

دشنام به من ده که درودت بفرستم

دیریست که سعدی به دل از عشق تو می گفت

این بت نه عجب باشد اگر من بپرستم

بند همه غم های جهان بر دل من بود

دربند تو افتادم و از جمله برستم

***

من خود ای ساقی از این شوق که دارم مستم

تو به یک جرعه دیگر ببری از دستم

هر چه کوته نظرانند بر ایشان پیمای

که حریفان ز مل و من ز تأمل مستم

به حق مهر و وفایی که میان من و توست

که نه مهر از تو بریدم نه به کس پیوستم

پیش از آب و گل من در دل من مهر تو بود

با خود آوردم از آن جا نه به خود بربستم

من غلام توام از روی حقیقت لیکن

با وجودت نتوان گفت که من خود هستم

دایما عادت من گوشه نشستن بودی

تا تو برخاسته ای از طلبت ننشستم

تو ملولی و مرا طاقت تنهایی نیست

تو جفا کردی و من عهد وفا نشکستم

سعدیا با تو نگفتم که مرو در پی دل

نروم باز، گر این بار که رفتم جستم

***

دل پیش تو و دیده به جای دگرستم

تا خصم نداند که تو را می نگرستم

روزی به درآیم من از این پرده ی ناموس

هر جا که بتی چون تو ببینم بپرستم

المنة لله که دلم صید غمی شد

کز خوردن غم های پراکنده برستم

آن عهد که گفتی نکنم مهر فراموش

بشکستی و من بر سر پیمان درستم

تا ذوق درونم خبری می دهد از دوست

از طعنه ی دشمن به خدا گر خبرستم

می خواستمت پیشکشی لایق خدمت

جان نیک حقیرست ندانم چه فرستم

چون نیک بدیدم که نداری سر سعدی

بر بخت بخندیدم و بر خود بگرستم

***

چو تو آمدی مرا بس، که حدیث خویش گفتم

چو تو ایستاده باشی، ادب آن که من بیفتم

تو اگر چنین لطیف از در بوستان درآیی

گل سرخ شرم دارد، که چرا همی شکفتم

چو به منتها رسد گل، برود قرار بلبل

همه خلق را خبر شد، غم دل که می نهفتم

به امید آن که جایی، قدمی نهاده باشی

همه خاک های شیراز به دیدگان برفتم

دو سه بامداد دیگر، که نسیم گل برآید

بتر از هزاردستان، بکشد فراق جفتم

نشنیده ای که فرهاد چگونه سنگ سفتی

نه چو سنگ آستانت، که به آب دیده سفتم

نه عجب شب درازم، که دو دیده باز باشد

به خیالت ای ستمگر، عجبست اگر بخفتم

ز هزار خون سعدی بحلند بندگانت

تو بگوی تا بریزند و بگو که من نگفتم

***

من همان روز که آن خال بدیدم گفتم

بیم آنست بدین دانه که در دام افتم

هرگز آشفته ی رویی نشدم یا مویی

مگر اکنون که به روی تو چو موی آشفتم

هیچ شک نیست که این واقعه با طاق افتد

گو بدانید که من با غم رویش جفتم

رنگ رویم غم دل پیش کسان می گوید

فاش کرد آن که ز بیگانه همی بنهفتم

پیش از آنم که به دیوانگی انجامد کار

معرفت پند همی داد و نمی پذرفتم

هر که این روی ببیند بدهد پشت گریز

گر بداند که من از وی به چه پهلو خفتم

آتشی بر سرم از داغ جدایی می رفت

و آبی از دیده همی شد که زمین می سفتم

عجب آنست که با زحمت چندینی خار

بوی صبحی نشنیدم که چو گل نشکفتم

پیش از این خاطر من خانه ی پرمشغله بود

با تو پرداختمش وز همه عالم رفتم

سعدی آن نیست که درخورد تو گوید سخنی

آن چه در وسع خودم در دهن آمد گفتم

***

من از آن روز که دربند توام آزادم

پادشاهم که به دست تو اسیر افتادم

همه غم های جهان هیچ اثر می نکند

در من از بس که به دیدار عزیزت شادم

خرم آن روز که جان می رود اندر طلبت

تا بیایند عزیزان به مبارک بادم

من که در هیچ مقامی نزدم خیمه ی انس

پیش تو رخت بیفکندم و دل بنهادم

دانی از دولت وصلت چه طلب دارم هیچ

یاد تو مصلحت خویش ببرد از یادم

به وفای تو کزآن روز که دلبند منی

دل نبستم به وفای کس و در نگشادم

تا خیال قد و بالای تو در فکر منست

گر خلایق همه سروند چو سرو آزادم

به سخن راست نیاید که چه شیرین سخنی

وین عجبتر که تو شیرینی و من فرهادم

دستگاهی نه که در پای تو ریزم چون خاک

حاصل آنست که چون طبل تهی پربادم

می نماید که جفای فلک از دامن من

دست کوته نکند تا نکند بنیادم

ظاهر آنست که با سابقه ی حکم ازل

جهد سودی نکند تن به قضا دردادم

ور تحمل نکنم جور زمان را چه کنم؟

داوری نیست که از وی بستاند دادم

دلم از صحبت شیراز به کلی بگرفت

وقت آنست که پرسی خبر از بغدادم

هیچ شک نیست که فریاد من آن جا برسد

عجب ار صاحب دیوان نرسد فریادم

سعدیا حب وطن گر چه حدیثیست صحیح

نتوان مرد به سختی که من این جا زادم

***

عشقبازی نه من آخر به جهان آوردم

یا گناهیست که اول من مسکین کردم

تو که از صورت حال دل ما بی خبری

غم دل با تو نگویم که ندانی دردم

ای که پندم دهی از عشق و ملامت گویی

تو نبودی که من این جام محبت خوردم

تو برو مصلحت خویشتن اندیش که من

ترک جان دادم از این پیش که دل بسپردم

عهد کردیم که جان در سر کار تو کنیم

و گر این عهد به پایان نبرم نامردم

من که روی از همه عالم به وصالت کردم

شرط انصاف نباشد که بمانی فردم

راست خواهی تو مرا شیفته می گردانی

گرد عالم به چنین روز نه من می گردم

خاک نعلین تو ای دوست نمی یارم شد

تا بر آن دامن عصمت ننشیند گردم

روز دیوان جزا دست من و دامن تو

تا بگویی دل سعدی به چه جرم آزردم

***

هزار عهد کردم که گرد عشق نگردم

همی برابرم آید خیال روی تو هر دم

نخواستم که بگویم حدیث عشق و چه حاجت

که آب دیده ی سرخم بگفت و چهره ی زردم

به گلبنی برسیدم مجال صبر ندیدم

گلی تمام نچیدم هزار خار بخوردم

بساط عمر مرا گو فرونورد زمانه

که من حکایت دیدار دوست درننوردم

هر آن کسم که نصیحت همی کند به صبوری

به هرزه باد هوا می دمد بر آهن سردم

به چشم های تو دانم که تا ز چشم برفتی

به چشم عشق و ارادت نظر به هیچ نکردم

نه روز می بشمردم در انتظار جمالت

که روز هجر تو را خود ز عمر می نشمردم

چه دشمنی که نکردی چنان که خوی تو باشد

به دوستی که شکایت به هیچ دوست نبردم

من از کمند تو اول چو وحش می برمیدم

کنون که انس گرفتم به تیغ بازنگردم

تو را که گفت که سعدی نه مرد عشق تو باشد؟

گر از وفات بگردم درست شد که نه مردم

***

از در درآمدی و من از خود به درشدم

گفتی کز این جهان به جهان دگر شدم

گوشم به راه تا که خبر می دهد ز دوست

صاحب خبر بیامد و من بی خبر شدم

چون شبنم اوفتاده بدم پیش آفتاب مهرم

به جان رسید و به عیوق برشدم

گفتم ببینمش مگرم درد اشتیاق

ساکن شود، بدیدم و مشتاقتر شدم

دستم نداد قوت رفتن به پیش یار

چندی به پای رفتم و چندی به سر شدم

تا رفتنش ببینم و گفتنش بشنوم

از پای تا به سر، همه سمع و بصر شدم

من چشم از او چگونه توانم نگاه داشت

کاول نظر، به دیدن او دیده ور شدم

بیزارم از وفای تو یک روز و یک زمان

مجموع اگر نشستم و خرسند اگر شدم

او را خود التفات نبودش به صید من

من خویشتن اسیر کمند نظر شدم

گویند روی سرخ تو سعدی چه زرد کرد؟

اکسیر عشق بر مسم افتاد و زر شدم

***

چنان در قید مهرت پای بندم

که گویی آهوی سر در کمندم

گهی بر درد بی درمان بگریم

گهی بر حال بی سامان بخندم

مرا هوشی نماند از عشق و گوشی

که پند هوشمندان کار بندم

مجال صبر، تنگ آمد به یکبار

حدیث عشق بر صحرا فکندم

نه مجنونم که دل بردارم از دوست

مده گر عاقلی ای خواجه پندم

چنین صورت نبندد هیچ نقاش

معاذالله من این صورت نبندم

چه جان ها در غمت فرسود و تنها

نه تنها من اسیر و مستمندم

تو هم بازآمدی ناچار و ناکام

اگر بازآمدی بخت بلندم

گر آوازم دهی من خفته در گور

برآساید روان دردمندم

سری دارم فدای خاک پایت

گر آسایش رسانی ور گزندم

و گر در رنج سعدی راحت توست

من این بیداد بر خود می پسندم

***

خرامان از درم بازآ، کت از جان آرزومندم

به دیدار تو خوشنودم به گفتار تو خرسندم

اگر چه خاطرت با هر کسی پیوندها دارد

مباد آن روز و آن خاطر که من با جز تو پیوندم

کسی مانند من جستی زهی بدعهد سنگیندل

مکن کاندر وفاداری نخواهی یافت مانندم

اگر خود نعمت قارون کسی در پایت اندازد

کجا همتای من باشد که جان در پایت افکندم

به جانت کز میان جان ز جانت دوستتر دارم

به حق دوستی جانا که باور دار سوگندم

مکن رغبت به هر سویی به یاران پراکنده

که من مهر دگر یاران ز هر سویی پراکندم

شراب وصلت اندر ده که جام هجر نوشیدم

درخت دوستی بنشان که بیخ صبر برکندم

چو پای از جاده بیرون شد چه نفع از رفتن راهم؟

چو کار از دست بیرون شد چه سود از دادن پندم ؟

معلم گو ادب کم کن که من ناجنس شاگردم

پدر گو پند کمتر ده که من نااهل فرزندم

به خواری در پیت سعدی چو گرد افتاده می گوید

پسندی بر دلم گردی که بر دامانت نپسندم

***

شکست عهد مودت نگار دلبندم

برید مهر و وفا یار سست پیوندم

به خاک پای عزیزان که از محبت دوست

دل از محبت دنیا و آخرت کندم

تطاولی که تو کردی به دوستی با من

من آن به دشمن خون خوار خویش نپسندم

اگر چه مهر بریدی و عهد بشکستی

هنوز بر سر پیمان و عهد و سوگندم

بیار ساقی سرمست جام باده ی عشق

بده به رغم مناصح که می دهد پندم

من آن نیم که پذیرم نصیحت عقلا

پدر بگوی که من بی حساب فرزندم

به خاک پای تو سوگند و جان زنده دلان

که من به پای تو در مردن آرزومندم

بیا بیا صنما کز سر پریشانی

نماند جز سر زلف تو هیچ پابندم

به خنده گفت که سعدی از این سخن بگریز

کجا روم که به زندان عشق دربندم؟

***

من با تو نه مرد پنجه بودم

افکندم و مردی آزمودم

دیدم دل خاص و عام بردی

من نیز دلاوری نمودم

در حلقه ی کارزارم انداخت

آن نیزه که حلقه می ربودم

انگشت نمای خلق بودم

وانگشت به هیچ برنسودم

عیب دگران نگویم این بار

کاندر حق خویشتن شنودم

گفتم که برآرم از تو فریاد

فریاد که نشنوی چه سودم؟

از چشم عنایتم مینداز

کاول به تو چشم برگشودم

گر سر برود فدای پایت

مرگ آمدنیست دیر و زودم

امروز چنانم از محبت

کآتش به فلک رسید و دودم

وآن روز که سر برآرم از خاک

مشتاق تو همچنان که بودم

***

آمدی وه که چه مشتاق و پریشان بودم

تا برفتی ز برم صورت بی جان بودم

نه فراموشیم از ذکر تو خاموش نشاند

که در اندیشه ی اوصاف تو حیران بودم

بی تو در دامن گلزار نخفتم یک شب

که نه در بادیه ی خار مغیلان بودم

زنده می کرد مرا دم به دم امید وصال

ور نه دور از نظرت کشته ی هجران بودم

به تولای تو در آتش محنت چو خلیل

گوییا در چمن لاله و ریحان بودم

تا مگر یک نفسم بوی تو آرد دم صبح

همه شب منتظر مرغ سحرخوان بودم

سعدی از جور فراقت همه روز این می گفت

عهد بشکستی و من بر سر پیمان بودم

***

عهد بشکستی و من بر سر پیمان بودم

شاکر نعمت و پرورده ی احسان بودم

چه کند بنده که بر جور تحمل نکند؟

بار بر گردن و سر بر خط فرمان بودم

خار عشقت نه چنان پای نشاط آبله کرد

که سر سبزه و پروای گلستان بودم

روز هجرانت بدانستم قدر شب وصل

عجب ار قدر نبود آن شب و نادان بودم

گر به عقبی درم از حاصل دنیا پرسند

گویم آن روز که در صحبت جانان بودم

که پسندد که فراموش کنی عهد قدیم؟

به وصالت که نه مستوجب هجران بودم

خرم آن روز که بازآیی و سعدی گوید

آمدی وه که چه مشتاق و پریشان بودم

***

دو هفته می گذرد کان مه دوهفته ندیدم

به جان رسیدم از آن تا به خدمتش نرسیدم

حریف عهد مودت شکست و من نشکستم

خلیل بیخ ارادت برید و من نبریدم

به کام دشمنم ای دوست عاقبت بنشاندی

به جای خود که چرا پند دوستان نشنیدم

مرا به هیچ بدادی خلاف شرط محبت

هنوز با همه عیبت به جان و دل بخریدم

به خاک پای تو گفتم که تا تو دوست گرفتم

ز دوستان مجازی چو دشمنان برمیدم

قسم به روی تو گویم از آن زمان که برفتی

که هیچ روی ندیدم که روی درنکشیدم

تو را ببینم و خواهم که خاک پای تو باشم

مرا ببینی و چون باد بگذری که ندیدم

میان خلق ندیدی که چون دویدمت از پی

زهی خجالت مردم چرا به سر ندویدم ؟

شکر خوشست ولیکن حلاوتش تو ندانی

من این معامله دانم که طعم صبر چشیدم

مرا رواست که دعوی کنم به صدق ارادت

که هیچ در همه عالم به دوست برنگزیدم

بنال مطرب مجلس بگوی گفته ی سعدی

شراب انس بیاور که من نه مرد نبیدم

***

من چون تو به دلبری ندیدم

گلبرگ چنین طری ندیدم

مانند تو آدمی در آفاق

ممکن نبود پری ندیدم

وین بوالعجبی و چشم بندی

در صنعت سامری ندیدم

با روی تو ماه آسمان را

امکان برابری ندیدم

لعلی چو لب شکرفشانت

در کلبه ی جوهری ندیدم

چون در دورسته ی دهانت

نظم سخن دری ندیدم

مه را که خرد؟ که من به کرات

مه دیدم و مشتری ندیدم

وین پرده ی راز پارسایان

چندانکه تو می دری ندیدم

دیدم همه دلبران آفاق

چون تو به دلاوری ندیدم

جوری که تو می کنی در اسلام

در ملت کافری ندیدم

سعدی غم عشق خوبرویان

چندانکه تو می خوری ندیدم

دیدم همه صوفیان آفاق

مثل تو قلندری ندیدم

***

می روم وز سر حسرت به قفا می نگرم

خبر از پای ندارم که زمین می سپرم

می روم بی دل و بی یار و یقین می دانم

که من بی دل بی یار نه مرد سفرم

خاک من زنده به تأثیر هوای لب توست

سازگاری نکند آب و هوای دگرم

وه که گر بر سر کوی تو شبی روز کنم

غلغل اندر ملکوت افتد از آه سحرم

پای می پیچم و چون پای دلم می پیچد

بار می بندم و از بار فروبسته ترم

چه کنم دست ندارم به گریبان اجل

تا به تن در ز غمت پیرهن جان بدرم

آتش خشم تو برد آب من خاک آلود

بعد از این باد به گوش تو رساند خبرم

هر نوردی که ز طومار غمم باز کنی

حرف ها بینی آلوده به خون جگرم

نی مپندار که حرفی به زبان آرم اگر

تا به سینه چو قلم بازشکافند سرم

به هوای سر زلف تو درآویخته بود

از سر شاخ زبان، برگ سخن های ترم

گر سخن گویم، من بعد شکایت باشد

ور شکایت کنم از دست تو پیش که برم ؟

خار سودای تو آویخته در دامن دل

ننگم آید که به اطراف گلستان گذرم

بصر روشنم از سرمه ی خاک در توست

قیمت خاک تو من دانم کاهل بصرم

گر چه در کلبه ی خلوت بودم نور حضور

هم سفر به که نماندست مجال حضرم

سرو بالای تو در باغ تصور برپای

شرم دارم که به بالای صنوبر نگرم

گر به تن بازکنم جای دگر باکی نیست

که به دل غاشیه بر سر به رکاب تو درم

گر به دوری سفر از تو جدا خواهم ماند

شرم بادم که همان سعدی کوته نظرم

به قدم رفتم و ناچار به سر بازآیم

گر به دامن نرسد چنگ قضا و قدرم

شوخ چشمی چو مگس کردم و برداشت عدو

به مگسران ملامت ز کنار شکرم

از قفا سیر نگشتم من بدبخت هنوز

می روم وز سر حسرت به قفا می نگرم

***

نرفت تا تو برفتی خیالت از نظرم

برفت در همه عالم به بی دلی خبرم

نه بخت و دولت آنم که با تو بنشینم

نه صبر و طاقت آنم که از تو درگذرم

من از تو روی نخواهم به دیگری آورد

که زشت باشد هر روز قبله ی دگرم

بلای عشق تو بر من چنان اثر کردست

که پند عالم و عابد نمی کند اثرم

قیامتم که به دیوان حشر پیش آرند

میان آن همه تشویش در تو می نگرم

به جان دوست که چون دوست در برم باشد

هزار دشمن اگر بر سرند غم نخورم

نشان پیکر خوبت نمی توانم داد

که در تأمل او خیره می شود بصرم

تو نیز اگر نشناسی مرا عجب نبود

که هر چه در نظر آید از آن ضعیفترم

به جان و سر که نگردانم از وصال تو روی

وگر هزار ملامت رسد به جان و سرم

مرا مگوی که سعدی چرا پریشانی

خیال روی تو بر می کند به یک دگرم

***

یک امشبی که در آغوش شاهد شکرم

گرم چو عود بر آتش نهند غم نخورم

چو التماس برآمد هلاک باکی نیست

کجاست تیر بلا گو بیا که من سپرم

ببند یک نفس ای آسمان دریچه ی صبح

بر آفتاب، که امشب خوشست با قمرم

ندانم این شب قدرست یا ستاره ی روز

تویی برابر من یا خیال در نظرم

خوشا هوای گلستان و خواب در بستان

اگر نبودی تشویش بلبل سحرم

بدین دو دیده که امشب تو را همی بینم

دریغ باشد فردا که دیگری نگرم

روان تشنه برآساید از وجود فرات

مرا فرات ز سر برگذشت و تشنه ترم

چو می ندیدمت از شوق بی خبر بودم

کنون که با تو نشستم ز ذوق بی خبرم

سخن بگوی که بیگانه پیش ما کس نیست

به غیر شمع و همین ساعتش زبان ببرم

میان ما بجز این پیرهن نخواهد بود

وگر حجاب شود تا به دامنش بدرم

مگوی سعدی از این درد جان نخواهد برد

بگو کجا برم آن جان که از غمت ببرم ؟

***

شب دراز به امید صبح بیدارم

مگر که بوی تو آرد نسیم اسحارم

عجب که بیخ محبت نمی دهد بارم

که بر وی این همه باران شوق می بارم

از آستانه ی خدمت نمی توانم رفت

اگر به منزل قربت نمی دهی بارم

به تیغ هجر بکشتی مرا و برگشتی

بیا و زنده ی جاوید کن دگربارم

چه روزها به شب آورده ام در این امید

که با وجود عزیزت شبی به روز آرم

چه جرم رفت که با ما سخن نمی گویی؟

چه کرده ام که به هجران تو سزاوارم ؟

هنوز با همه بدعهدیت دعاگویم

هنوز با همه بی مهریت طلبکارم

من از حکایت عشق تو بس کنم؟ هیهات

مگر اجل که ببندد زبان گفتارم

هنوز قصه ی هجران و داستان فراق

به سر نرفت و به پایان رسید طومارم

اگر تو عمر در این ماجرا کنی سعدی

حدیث عشق به پایان رسد نپندارم

حدیث دوست نگویم مگر به حضرت دوست

یکی تمام بود مطلع بر اسرارم

***

من آن نیم که دل از مهر دوست بردارم

وگر ز کینه ی دشمن به جان رسد کارم

نه روی رفتنم از خاک آستانه ی دوست

نه احتمال نشستن نه پای رفتارم

کجا روم که دلم پای بند مهر کسیست

سفر کنید رفیقان که من گرفتارم

نه او به چشم ارادت نظر به جانب ما

نمی کند، که من از ضعف ناپدیدارم

اگر هزار تعنت کنی و طعنه زنی

من این طریق محبت ز دست نگذارم

مرا به منظر خوبان اگر نباشد میل

درست شد به حقیقت که نقش دیوارم

در آن قضیه که با ما به صلح باشد دوست

اگر جهان همه دشمن شود چه غم دارم ؟

به عشق روی تو اقرار می کند سعدی

همه جهان به درآیند گو به انکارم

کجا توانمت انکار دوستی کردن

که آب دیده گواهی دهد به اقرارم

***

منم این بی تو که پروای تماشا دارم

کافرم گر دل باغ و سر صحرا دارم

بر گلستان گذرم بی تو و شرمم ناید

در ریاحین نگرم بی تو و یارا دارم

که نه بر ناله ی مرغان چمن شیفته ام

که نه سودای رخ لاله ی حمرا دارم

بر گل روی تو چون بلبل مستم واله

به رخ لاله و نسرین چه تمنا دارم ؟

گر چه لایق نبود دست من و دامن تو

هر کجا پای نهی فرق سر آن جا دارم

گر به مسجد روم ابروی تو محراب منست

ور به آتشکده زلف تو چلیپا دارم

دلم از پختن سودای وصال تو بسوخت

تو من خام طمع بین که چه سودا دارم

عقل مسکین به چه اندیشه فرادست کنم؟

دل شیدا به چه تدبیر شکیبا دارم ؟

سر من دار که چشم از همگان دردوزم

دست من گیر که دست از دو جهان وادارم

با توام یک نفس از هشت بهشت اولیتر

من که امروز چنینم غم فردا دارم ؟

سعدی خویشتنم خوان که به معنی ز توام

که به صورت نسب از آدم و حوا دارم

***

باز از شراب دوشین، در سر خمار دارم

وز باغ وصل جانان، گل در کنار دارم

سرمست اگر به سودا، برهم زنم جهانی

عیبم مکن که در سر، سودای یار دارم

ساقی بیار جامی، کز زهد توبه کردم

مطرب بزن نوایی، کز توبه عار دارم

سیلاب نیستی را، سر در وجود من ده

کز خاکدان هستی، بر دل غبار دارم

شستم به آب غیرت، نقش و نگار ظاهر

کاندر سراچه ی دل، نقش و نگار دارم

موسی طور عشقم، در وادی تمنا

مجروح لن ترانی، چون خود هزار دارم

رفتی و در رکابت، دل رفت و صبر و دانش

بازآ که نیم جانی، بهر نثار دارم

چندم به سر دوانی پرگاروار گردت

سرگشته ام ولیکن، پای استوار دارم

عقلی تمام باید، تا دل قرار گیرد

عقل از کجا و دل کو، تا برقرار دارم ؟

زان می که ریخت عشقت، در کام جان سعدی

تا بامداد محشر، در سر خمار دارم

***

نه دسترسی به یار دارم

نه طاقت انتظار دارم

هر جور که از تو بر من آید

از گردش روزگار دارم

در دل غم تو کنم خزینه

گر یک دل و گر هزار دارم

این خسته دلم چو موی باریک

از زلف تو یادگار دارم

من کانده تو کشیده باشم

اندوه زمانه خوار دارم

در آب دو دیده از تو غرقم

وامید لب و کنار دارم

دل بردی و تن زدی همین بود

من با تو بسی شمار دارم

دشنام همی دهی به سعدی؟

من با دو لب تو کار دارم

***

من اگر نظر حرامست، بسی گناه دارم

چه کنم نمی توانم، که نظر نگاه دارم

ستم از کسیست بر من، که ضرورتست بردن

نه قرار زخم خوردن، نه مجال آه دارم

نه فراغت نشستن، نه شکیب رخت بستن

نه مقام ایستادن، نه گریزگاه دارم

نه اگر همی نشینم، نظری کند به رحمت

نه اگر همی گریزم، دگری پناه دارم

بسم از قبول عامی و صلاح نیک نامی

چو به ترک سر بگفتم، چه غم از کلاه دارم ؟

تن من فدای جانت، سر بنده و آستانت

چه مرا به از گدایی، چو تو پادشاه دارم ؟

چو تو را بدین شگرفی، قدم صلاح باشد

نه مروتست اگر من، نظر تباه دارم

چه شبست یا رب امشب، که ستاره ای برآمد

که دگر نه عشق خورشید و نه مهر ماه دارم

مکنید دردمندان گله از شب جدایی

که من این صباح روشن ز شب سیاه دارم

که نه روی خوب دیدن، گنهست پیش سعدی

تو گمان نیک بردی، که من این گناه دارم

***

من دوست می دارم جفا کز دست جانان می برم

طاقت نمی دارم ولی افتان و خیزان می برم

از دست او جان می برم تا افکنم در پای او

تا تو نپنداری که من از دست او جان می برم

تا سر برآورد از گریبان آن نگار سنگدل

هر لحظه از بیداد او سر در گریبان می برم

خواهی به لطفم گو بخوان خواهی به قهرم گو بران

طوعا و کرها بنده ام ناچار فرمان می برم

درمان درد عاشقان صبرست و من دیوانه ام

نه درد ساکن می شود نه ره به درمان می برم

ای ساربان آهسته رو با ناتوانان صبر کن

تو بار جانان می بری من بار هجران می برم

ای روزگار عافیت شکرت نکردم لاجرم

دستی که در آغوش بود اکنون به دندان می برم

گفتم به پایان آورم در عمر خود با او شبی

حالا به عشق روی او روزی به پایان می برم

سعدی دگربار از وطن عزم سفر کردی چرا

از دست آن ترک خطا یرغو به قاآن می برم

من خود ندانم وصف او گفتن سزای قدر او

گل آورند از بوستان من گل به بستان می برم

***

گر به رخسار چو ماهت صنما می نگرم

به حقیقت اثر لطف خدا می نگرم

تا مگر دیده ز روی تو بیابد اثری

هر زمان صد رهت اندر سر و پا می نگرم

تو به حال من مسکین به جفا می نگری

من به خاک کف پایت به وفا می نگرم

آفتابی تو و من ذره ی مسکین ضعیف

تو کجا و من سرگشته کجا می نگرم ؟

سر زلفت ظلماتست و لبت آب حیات

در سواد سر زلفت به خطا می نگرم

هندوی چشم مبیناد رخ ترک تو باز

گر به چین سر زلفت به خطا می نگرم

راه عشق تو درازست ولی سعدی وار

می روم وز سر حسرت به قفا می نگرم

***

به خدا اگر بمیرم، که دل از تو برنگیرم

برو ای طبیبم از سر، که دوا نمی پذیرم

همه عمر با حریفان، بنشستمی و خوبان

تو بخاستی و نقشت، بنشست در ضمیرم

مده ای حکیم پندم، که به کار درنبندم

که ز خویشتن گزیرست و ز دوست ناگزیرم

برو ای سپر ز پیشم، که به جان رسید پیکان

بگذار تا ببینم، که که می زند به تیرم

نه نشاط دوستانم، نه فراغ بوستانم

بروید ای رفیقان، به سفر که من اسیرم

تو در آب اگر ببینی، حرکات خویشتن را

به زبان خود بگویی، که به حسن بی نظیرم

تو به خواب خوش بیاسای و به عیش و کامرانی

که نه من غنوده ام دوش و نه مردم از نفیرم

نه توانگران ببخشند فقیر ناتوان را؟

نظری کن ای توانگر، که به دیدنت فقیرم

اگرم چو عود سوزی، تن من فدای جانت

که خوشست عیش مردم، به روایح عبیرم

نه تو گفته ای که سعدی، نبرد ز دست من جان

نه به خاک پای مردان، چو تو می کشی نمیرم

***

گر من ز محبتت بمیرم

دامن به قیامتت بگیرم

از دنیی و آخرت گزیرست

وز صحبت دوست ناگزیرم

ای مرهم ریش دردمندان

درمان دگر نمی پذیرم

آن کس که بجز تو کس ندارد

در هر دو جهان، من آن فقیرم

ای محتسب از جوان چه خواهی؟

من توبه نمی کنم که پیرم

یک روز کمان ابروانش

می بوسم و گو بزن به تیرم

ای باد بهار عنبرین بوی

در پای لطافت تو میرم

چون می گذری به خاک شیراز

گو من به فلان زمین اسیرم

در خواب نمی روم که بی دوست

پهلو نه خوشست بر حریرم

ای مونس روزگار سعدی

رفتی و نرفتی از ضمیرم

***

من این طمع نکنم کز تو کام برگیرم

مگر ببینمت از دور و گام برگیرم

من این خیال نبندم که دانه ای به مراد

میان این همه تشویش دام برگیرم

ستاده ام به غلامی گرم قبول کنی

و گر نخواهی کفش غلام برگیرم

مرا ز دست تو گر منصفی و گر ظالم

گریز نیست که دل زین مقام برگیرم

ز فکرهای پریشان و بارهای فراق

که بر دلست، ندانم کدام برگیرم ؟

گرم هزار تعنت کنی و طعنه زنی

من آن نیم که ره انتقام برگیرم

گرم جواز نباشد به بارگاه قبول

وگر مجال نباشد که کام برگیرم

از این قدر نگزیرم که بوسی از دهنت

اگر حلال نباشد حرام برگیرم

***

از تو با مصلحت خویش نمی پردازم

همچو پروانه که می سوزم و در پروازم

گر توانی که بجویی دلم امروز بجوی

ور نه بسیار بجویی و نیابی بازم

نه چنان معتقدم کِم نظری سیر کند

یا چنان تشنه که جیحون بنشاند آزم

همچو چنگم سر تسلیم و ارادت در پیش

تو به هر ضرب که خواهی بزن و بنوازم

گر به آتش بریم صد ره و بیرون آری

زر نابم که همان باشم اگر بگدازم

گر تو آن جور پسندی که به سنگم بزنی

از من این جرم نیاید که خلاف آغازم

خدمتی لایقم از دست نیاید چه کنم

سر نه چیزیست که در پای عزیزان بازم

من خراباتیم و عاشق و دیوانه و مست

بیشتر زین چه حکایت بکند غمازم ؟

ماجرای دل دیوانه بگفتم به طبیب

که همه شب در چشمست به فکرت بازم

گفت از این نوع شکایت که تو داری سعدی

درد عشقست ندانم که چه درمان سازم

***

نظر از مدعیان بر تو نمی اندازم

تا نگویند که من با تو نظر می بازم

آرزو می کندم در همه عالم صیدی

که نباشند رفیقان حسود، انبازم

درد پنهان فراقم ز تحمل بگذشت

ور نه از دل نرسیدی به زبان آوازم

چون کبوتر بگرفتیم به دام سر زلف

دیده بردوختی از خلق جهان چون بازم

به سرانگشت بخواهی دل مسکینان برد

دست واپوش که من پنجه نمی اندازم

مطرب آهنگ بگردان که دگر هیچ نماند

که از این پرده که گفتی به درافتد رازم

کس ننالید در این عهد چو من در غم دوست

که به آفاق نظر می رود از شیرازم

چند گفتند که سعدی نفسی باز خود آی

گفتم از دوست نشاید که به خود پردازم

***

خنک آن روز که در پای تو جان اندازم

عقل در دمدمه ی خلق جهان اندازم

نامه ی حسن تو بر عالم و جاهل خوانم

نامت اندر دهن پیر و جوان اندازم

تا کی این پرده ی جانسوز پس پرده زنم

تا کی این ناوک دلدوز نهان اندازم

دردنوشان غمت را چو شود مجلس گرم

خویشتن را به طفیلی به میان اندازم

تا نه هر بی خبری وصف جمالت گوید

سنگ تعظیم تو در راه بیان اندازم

گر به میدان محاکای تو جولان یابم

گوی دل در خم چوگان زبان اندازم

گردنان را به سرانگشت قبولت ره نیست

چون قلم هستی خود را سر از آن اندازم

یاد سعدی کن و جان دادن مشتاقان بین

حق علیمست که لبیک زنان اندازم

***

وه که در عشق چنان می سوزم

که به یک شعله جهان می سوزم

شمع وش پیش رخ شاهد یار

دم به دم شعله زنان می سوزم

سوختم گر چه نمی یارم گفت

که من از عشق فلان می سوزم

رحمتی کن که به سر می گردم

شفقتی بر که به جان می سوزم

با تو یاران همه در ناز و نعیم

من گنه کارم از آن می سوزم

سعدیا ناله مکن، گر نکنم

کس نداند که نهان می سوزم

***

یک روز به شیدایی، در زلف تو آویزم

زان دو لب شیرینت، صد شور برانگیزم

گر قصد جفا داری، اینک من و اینک سر

ور راه وفا داری، جان در قدمت ریزم

بس توبه و پرهیزم، کز عشق تو باطل شد

من بعد بدان شرطم کز توبه بپرهیزم

سیم دل مسکینم در خاک درت گم شد

خاک سر هر کویی بی فایده می بیزم

در شهر به رسوایی، دشمن به دفم برزد

تا بر دف عشق آمد تیر نظر تیزم

مجنون رخ لیلی چون قیس بنی عامر

فرهاد لب شیرین چون خسرو پرویزم

گفتی به غمم بنشین یا از سر جان برخیز

فرمان برمت جانا بنشینم و برخیزم

گر بی تو بود جنت بر کنگره ننشینم

ور با تو بود دوزخ در سلسله آویزم

با یاد تو گر سعدی در شعر نمی گنجد

چون دوست یگانه شد با غیر نیامیزم

***

من بی مایه که باشم که خریدار تو باشم

حیف باشد که تو یار من و من یار تو باشم

تو مگر سایه ی لطفی به سر وقت من آری

که من آن مایه ندارم که به مقدار تو باشم

خویشتن بر تو نبندم که من از خود نپسندم

که تو هرگز گل من باشی و من خار تو باشم

هرگز اندیشه نکردم که کمندت به من افتد

که من آن وقع ندارم که گرفتار تو باشم

هرگز اندر همه عالم نشناسم غم و شادی

مگر آن وقت که شادی خور و غمخوار تو باشم

گذر از دست رقیبان نتوان کرد به کویت

مگر آن وقت که در سایه ی زنهار تو باشم

گر خداوند تعالی به گناهیت بگیرد

گو بیامرز که من حامل اوزار تو باشم

مردمان عاشق گفتار من ای قبله ی خوبان

چون نباشند، که من عاشق دیدار تو باشم

من چه شایسته ی آنم که تو را خوانم و دانم

مگرم هم تو ببخشی که سزاوار تو باشم

گر چه دانم که به وصلت نرسم بازنگردم

تا در این راه بمیرم که طلبکار تو باشم

نه در این عالم دنیا که در آن عالم عقبی

همچنان بر سر آنم که وفادار تو باشم

خاک بادا تن سعدی اگرش تو نپسندی

که نشاید که تو فخر من و من عار تو باشم

***

در آن نفس که بمیرم در آرزوی تو باشم

بدان امید دهم جان که خاک کوی تو باشم

به وقت صبح قیامت که سر ز خاک برآرم

به گفت و گوی تو خیزم به جست و جوی تو باشم

به مجمعی که درآیند شاهدان دو عالم

نظر به سوی تو دارم غلام روی تو باشم

به خوابگاه عدم گر هزار سال بخسبم

ز خواب عاقبت آگه به بوی موی تو باشم

حدیث روضه نگویم گل بهشت نبویم

جمال حور نجویم دوان به سوی تو باشم

می بهشت ننوشم ز دست ساقی رضوان

مرا به باده چه حاجت که مست روی تو باشم

هزار بادیه سهلست با وجود تو رفتن

وگر خلاف کنم سعدیا به سوی تو باشم

***

غم زمانه خورم یا فراق یار کشم

به طاقتی که ندارم کدام بار کشم ؟

نه قوتی که توانم کناره جستن از او

نه قدرتی که به شوخیش در کنار کشم

نه دست صبر که در آستین عقل برم

نه پای عقل که در دامن قرار کشم

ز دوستان به جفا سیرگشت مردی نیست

جفای دوست، زنم گر نه مردوار کشم

چو می توان به صبوری کشید جور عدو

چرا صبور نباشم که جور یار کشم ؟

شراب خورده ی ساقی ز جام صافی وصل

ضرورتست که درد سر خمار کشم

گلی چو روی تو گر در چمن به دست آید

کمینه دیده ی سعدیش پیش خار کشم

***

هزار جهد بکردم که سر عشق بپوشم

نبود بر سر آتش میسرم که نجوشم

به هوش بودم از اول که دل به کس نسپارم

شمایل تو بدیدم نه صبر ماند و نه هوشم

حکایتی ز دهانت به گوش جان من آمد

دگر نصیحت مردم حکایتست به گوشم

مگر تو روی بپوشی و فتنه بازنشانی

که من قرار ندارم که دیده از تو بپوشم

من رمیده دل آن به که در سماع نیایم

که گر به پای درآیم به دربرند به دوشم

بیا به صلح من امروز در کنار من امشب

که دیده خواب نکردست از انتظار تو دوشم

مرا به هیچ بدادی و من هنوز بر آنم

که از وجود تو مویی به عالمی نفروشم

به زخم خورده حکایت کنم ز دست جراحت

که تندرست ملامت کند چو من بخروشم

مرا مگوی که سعدی طریق عشق رها کن

سخن چه فایده گفتن چو پند می ننیوشم ؟

به راه بادیه رفتن به از نشستن باطل

وگر مراد نیابم به قدر وسع بکوشم

***

بار فراق دوستان، بس که نشست بر دلم

می روم و نمی رود، ناقه به زیر محملم

بار بیفکند شتر، چون برسد به منزلی

بار دلست همچنان، ور به هزار منزلم

ای که مهار می کشی، صبر کن و سبک مرو

کز طرفی تو می کشی، وز طرفی سلاسلم

بارکشیده ی جفا، پرده دریده ی هوا

راه ز پیش و دل ز پس، واقعه ایست مشکلم

معرفت قدیم را، بُعد حجاب کی شود؟

گر چه به شخص غایبی، در نظری مقابلم

آخر قصد من تویی، غایت جهد و آرزو

تا نرسم، ز دامنت، دست امید نگسلم

ذکر تو از زبان من، فکر تو از جنان من

چون برود که رفته ای

در رگ و در مفاصلم

مشتغل توام چنان، کز همه چیز غایبم

مفتکر توام چنان، کز همه خلق غافلم

گر نظری کنی کند، کشته ی صبر من ورق

ور نکنی چه بر دهد، بیخ امید باطلم

سنت عشق سعدیا، ترک نمی دهی بلی

کی ز دلم به در رود، خوی سرشته در گلم

داروی درد شوق را، با همه علم عاجزم

چاره ی کار عشق را، با همه عقل جاهلم

***

تا تو به خاطر منی، کس نگذشت بر دلم

مثل تو کیست در جهان، تا ز تو مهر بگسلم

من چو به آخرت روم، رفته به داغ دوستی

داروی دوستی بود، هر چه بروید از گلم

میرم و همچنان رود، نام تو بر زبان من

ریزم و همچنان بود، مهر تو در مفاصلم

حاصل عمر صرف شد، در طلب وصال تو

با همه سعی اگر به خود، ره ندهی چه حاصلم ؟

باد به دست آرزو، در طلب هوای دل

گر نکند معاونت، دور زمان مقبلم

لایق بندگی نیم، بی هنری و قیمتی

ور تو قبول می کنی، با همه نقص فاضلم

مثل تو را به خون من، ور بکشی به باطلم

کس نکند مطالبت، زانکه غلام قاتلم

کشتی من که در میان، آب گرفت و غرق شد

گر بود استخوان برد، باد صبا به ساحلم

سرو برفت و بوستان، از نظرم به جملگی

می نرود صنوبری بیخ گرفته در دلم

فکرت من کجا رسد، در طلب وصال تو؟

این همه یاد می رود، وز تو هنوز غافلم

لشکر عشق سعدیا، غارت عقل می کند

تا تو دگر به خویشتن، ظن نبری که عاقلم

***

امروز مبارکست فالم

کافتاد نظر بر آن جمالم

الحمد خدای آسمان را

کاختر به درآمد از وبالم

خوابست مگر که می نماید

یا عشوه همی دهد خیالم ؟

کاین بخت نبود هیچ روزم

وین گل نشکفت هیچ سالم

امروز بدیدم آن چه دل خواست

دید آن چه نخواست بدسگالم

اکنون که تو روی باز کردی

رو باز به خیر کرد حالم

دیگر چه توقعست از ایام

چون بدر تمام شد هلالم ؟

بازآی کز اشتیاق رویت

بگرفت ز خویشتن ملالم

آزرده ام از فراق چونانک

دل باز نمی دهد وصالم

وز غایت تشنگی که بردم

در حلق نمی رود زلالم

بیچاره به رویت آمدم باز

چون چاره نماند و احتیالم

از جور تو هم در تو گیرم

وز دست تو هم بر تو نالم

چون دوست موافقست سعدی

سهلست جفای خلق عالم

***

تا خبر دارم از او بی خبر از خویشتنم

با وجودش ز من آواز نیاید که منم

پیرهن می بدرم دم به دم از غایت شوق

که وجودم همه او گشت و من این پیرهنم

ای رقیب این همه سودا مکن و جنگ مجوی

برکنم دیده که من دیده از او برنکنم

خود گرفتم که نگویم که مرا واقعه ایست

دشمن و دوست بدانند قیاس از سخنم

در همه شهر فراهم ننشست انجمنی

که نه من در غمش افسانه ی آن انجمنم

برشکست از من و از رنج دلم باک نداشت

من نه آنم که توانم که از او برشکنم

گر همین سوز رود با من مسکین در گور

خاک اگر بازکنی سوخته یابی کفنم

گر به خون تشنه ای اینک من و سر باکی نیست

که به فتراک تو به زانکه بود بر بدنم

مرد و زن گر به جفا کردن من برخیزند

گر بگردم ز وفای تو، نه مردم که زنم

شرط عقلست که مردم بگریزند از تیر

من گر از دست تو باشد مژه بر هم نزنم

تا به گفتار درآمد دهن شیرینت

بیم آنست که شوری به جهان درفکنم

لب سعدی و دهانت ز کجا تا به کجا

این قدر بس که رود نام لبت بر دهنم

***

چشم که بر تو می کنم، چشم حسود می کنم

شکر خدا که باز شد، دیده ی بخت روشنم

هرگزم این گمان نبد، با تو که دوستی کنم

باورم این نمی شود، با تو نشسته کاین منم

دامن خیمه برفکن، دشمن و دوست گو ببین

کاین همه لطف می کند، دوست به رغم دشمنم

عالم شهر گو مرا، وعظ مگو که نشنوم

پیر محله گو مرا، توبه مده که بشکنم

گر بزنی به خنجرم، کز پی او دگر مرو

نعره ی شوق می زنم، تا رمقیست در تنم

این نه نصیحتی بود، کز غم دوست توبه کن

سخت سیه دلی بود، آن که ز دوست برکنم

گر همه عمر بشکنم، عهد تو پس درست شد

کاین همه ذکر دوستی، لاف دروغ می زنم

پیشم از این سلامتی، بود و دلی و دانشی

عشق تو آتشی بزد، پاک بسوخت خرمنم

شهری اگر به قصد من، جمع شوند و متفق

با همه تیغ برکشم، وز تو سپر بیفکنم

چند فشانی آستین، بر من و روزگار من

دست رها نمی کند مهر گرفته دامنم

گر به مراد من روی ور نروی تو حاکمی

من به خلاف رای تو گر نفسی زنم، زنم

این همه نیش می خورد سعدی و پیش می رود

خون برود در این میان گر تو تویی و من منم

***

گر تیغ برکشد که محبان همی زنم

اول کسی که لاف محبت زند منم

گویند پای دار اگرت سر دریغ نیست

گو سر قبول کن که به پایش درافکنم

امکان دیده بستنم از روی دوست نیست

اولیتر آن که گوش نصیحت بیاکنم

آورده اند صحبت خوبان که آتشست

بر من به نیم جو که بسوزند خرمنم

من مرغ زیرکم که چنانم خوش اوفتاد

در قید او که یاد نیاید نشیمنم

دردیست در دلم که گر از پیش آب چشم

برگیرم آستین، برود تا به دامنم

گر پیرهن به درکنم از شخص ناتوان

بینی که زیر جامه خیالیست یا تنم

شرطست احتمال جفاهای دشمنان

چون دل نمی دهد که دل از دوست برکنم

دردی نبوده را چه تفاوت کند که من

بیچاره درد می خورم و نعره می زنم

بر تخت جم پدید نیاید شب دراز

من دانم این حدیث که در چاه بیژنم

گویند سعدیا مکن، از عشق توبه کن

مشکل توانم و نتوانم که نشکنم

***

آن دوست که من دارم، وان یار که من دانم

شیرین دهنی دارد، دور از لب و دندانم

بخت این نکند با من، کان شاخ صنوبر را

بنشینم و بنشانم، گل بر سرش افشانم

ای روی دلارایت، مجموعه ی زیبایی

مجموع چه غم دارد، از من که پریشانم

دریاب که نقشی ماند، از طرح وجود من

چون یاد تو می آرم، خود هیچ نمی مانم

با وصل نمی پیچم، وز هجر نمی نالم

حکم آن چه تو فرمایی، من بنده ی فرمانم

ای خوبتر از لیلی، بیمست که چون مجنون

عشق تو بگرداند، در کوه و بیابانم

یک پشت زمین دشمن، گر روی به من آرند

از روی تو بیزارم، گر روی بگردانم

در دام تو محبوسم، در دست تو مغلوبم

وز ذوق تو مدهوشم، در وصف تو حیرانم

دستی ز غمت بر دل، پایی ز پیت در گل

با این همه صبرم هست، وز روی تو نتوانم

در خفیه همی نالم، وین طرفه که در عالم

عشاق نمی خسبند، از ناله ی پنهانم

بینی که چه گرم آتش، در سوخته می گیرد

تو گرمتری ز آتش، من سوخته تر ز آنم

گویند مکن سعدی، جان در سر این سودا

گر جان برود شاید، من زنده به جانانم

***

آن نه رویست که من وصف جمالش دانم

این حدیث از دگری پرس که من حیرانم

همه بینند نه این صنع که من می بینم

همه خوانند نه این نقش که من می خوانم

آن عجب نیست که سرگشته بود طالب دوست

عجب اینست که من واصل و سرگردانم

سرو در باغ نشانند و تو را بر سر و چشم

گر اجازت دهی ای سرو روان بنشانم

عشق من بر گل رخسار تو امروزی نیست

دیر سالست که من بلبل این بستانم

به سرت کز سر پیمان محبت نروم

گر بفرمایی رفتن به سر پیکانم

باش تا جان برود در طلب جانانم

که به کاری به از این بازنیاید جانم

هر نصیحت که کنی بشنوم ای یار عزیز

صبرم از دوست مفرمای که من نتوانم

عجب از طبع هوسناک منت می آید

من خود از مردم بی طبع عجب می مانم

گفته بودی که بود در همه عالم سعدی

من به خود هیچ نیم هر چه تو گویی آنم

گر به تشریف قبولم بنوازی ملکم

ور به تازانه ی قهرم بزنی شیطانم

***

اگر دستم رسد روزی که انصاف از تو بستانم

قضای عهد ماضی را شبی دستی برافشانم

چنانت دوست می دارم که گر روزی فراق افتد

تو صبر از من توانی کرد و من صبر از تو نتوانم

دلم صد بار می گوید که چشم از فتنه بر هم نه

دگر ره دیده می افتد بر آن بالای فتانم

تو را در بوستان باید که پیش سرو بنشینی

و گر نه باغبان گوید که دیگر سرو ننشانم

رفیقانم سفر کردند هر یاری به اقصایی

خلاف من که بگرفته است دامن در مغیلانم

به دریایی درافتادم که پایانش نمی بینم

کسی را پنجه افکندم که درمانش نمی دانم

فراقم سخت می آید ولیکن صبر می باید

که گر بگریزم از سختی رفیق سست پیمانم

مپرسم دوش چون بودی به تاریکی و تنهایی

شب هجرم چه می پرسی که روز وصل حیرانم

شبان آهسته می نالم مگر دردم نهان ماند

به گوش هر که در عالم رسید آواز پنهانم

دمی با دوست در خلوت به از صد سال در عشرت

من آزادی نمی خواهم که با یوسف به زندانم

من آن مرغ سخندانم که در خاکم رود صورت

هنوز آواز می آید به معنی از گلستانم

***

ای مرهم ریش و مونس جانم

چندین به مفارقت مرنجانم

ای راحت اندرون مجروحم

جمعیت خاطر پریشانم

گویند بدار دستش از دامن

تا دست بدارد از گریبانم

آن کس که مرا به باغ می خواند

بی روی تو می برد به زندانم

وین طرفه که ره نمی برم پیشت

وز پیش تو ره به در نمی دانم

یک روز به بندگی قبولم کن

روز دگرم ببین که سلطانم

ای گلبن بوستان روحانی

مشغول بکردی از گلستانم

زآن روز که سرو قامتت دیدم

از یاد برفت سرو بستانم

آن در دورسته در حدیث آمد

وز دیده بیوفتاد مرجانم

گویند صبور باش از او سعدی

بارش بکشم که صبر نتوانم

ای کاش که جان در آستین بودی

تا بر سر مونس دل افشانم

***

بس که در منظر تو حیرانم

صورتت را صفت نمی دانم

پارسایان ملامتم مکنید

که من از عشق توبه نتوانم

هر که بینی به جسم و جان زنده است

من به امید وصل جانانم

به چه کار آید این بقیت جان

که به معشوق برنیفشانم ؟

گر تو از من عنان بگردانی

من به شمشیر برنگردانم

گر بخوانی مقیم درگاهم

ور برانی مطیع فرمانم

من نه آنم که سست بازآیم

ور ز سختی به لب رسد جانم

گر اجابت کنی و گر نکنی

چاره ی من دعاست می خوانم

سهل باشد صعوبت ظلمات

گر به دست آید آب حیوانم

تا کی آخر جفا بری سعدی؟

چه کنم پای بند احسانم

کار مردان تحملست و سکون

من کیم؟ خاک پای مردانم

***

سخن عشق تو بی آن که برآید به زبانم

رنگ رخساره خبر می دهد از حال نهانم

گاه گویم که بنالم ز پریشانی حالم

بازگویم که عیانست چه حاجت به بیانم

هیچم از دنیی و عقبی نبرد گوشه ی خاطر

که به دیدار تو، شغلست و فراغ از دو جهانم

گر چنانست که روی من مسکین گدا را

به در غیر ببینی، ز در خویش برانم

من در اندیشه ی آنم که روان بر تو فشانم

نه در اندیشه که خود را ز کمندت برهانم

گر تو شیرین زمانی، نظری نیز به من کن

که به دیوانگی از عشق تو فرهاد زمانم

نه مرا طاقت غربت نه تو را خاطر قربت

دل نهادم به صبوری، که جز این چاره ندانم

من همان روز بگفتم که طریق تو گرفتم

که به جانان نرسم تا نرسد کار به جانم

دُرم از دیده چکانست به یاد لب لعلت

نگهی باز به من کن که بسی دُر بچکانم

سخن از نیمه بریدم که نگه کردم و دیدم

که به پایان رسدم عمر و به پایان نرسانم

***

گر دست دهد هزار جانم

در پای مبارکت فشانم

آخر به سرم گذر کن ای دوست

انگار که خاک آستانم

هر حکم که بر سرم برانی

سهلست ز خویشتن مرانم

تو خود سر وصل ما نداری

من عادت بخت خویش دانم

هیهات، که چون تو شاهبازی

تشریف دهد به آشیانم

گر خانه محقرست و تاریک

بر دیده ی روشنت نشانم

گر نام تو بر سرم بگویند

فریاد برآید از روانم

شب نیست که در فراق رویت

زاری به فلک نمی رسانم

آخر، نه من و تو دوست بودیم

عهد تو شکست و من همانم

من مهره ی مهر تو نریزم

الا که بریزد استخوانم

من ترک وصال تو نگویم

الا به فراق جسم و جانم

مجنونم اگر بهای لیلی

ملک عرب و عجم ستانم

شیرین زمان تویی به تحقیق

من بنده ی خسرو زمانم

شاهی که ورا رسد که گوید

مولای اکابر جهانم

ایوان رفیعش آسمان را

گوید تو زمین، من آسمانم

دانی که ستم روا ندارد

مگذار که بشنود فغانم

هر کس به زمان خویشتن بود

من سعدی آخرالزمانم

***

مرا تا نقره باشد می فشانم

تو را تا بوسه باشد می ستانم

و گر فردا به زندان می برندم

به نقد این ساعت اندر بوستانم

جهان بگذار تا بر من سر آید

که کام دل تو بودی از جهانم

چه دامن های گل باشد در این باغ

اگر چیزی نگوید باغبانم

نمی دانستم از بخت همایون

که سیمرغی فتد در آشیانم

تو عشق آموختی در شهر ما را

بیا تا شرح آن هم بر تو خوانم

سخن ها دارم از دست تو در دل

ولیکن در حضورت بی زبانم

بگویم تا بداند دشمن و دوست

که من مستی و مستوری ندانم

مگو سعدی مراد خویش برداشت

اگر تو سنگدل من مهربانم

اگر تو سرو سیمین تن بر آنی

که از پیشم برانی، من بر آنم

که تا باشم خیالت می پرستم

وگر، رفتم سلامت می رسانم

***

ما همه چشمیم و تو نور ای صنم

چشم بد از روی تو دور ای صنم

روی مپوشان که بهشتی بود

هر که ببیند چو تو حور ای صنم

حور خطا گفتم اگر خواندمت

ترک ادب رفت و قصور ای صنم

تا به کرم خرده نگیری که من

غایبم از ذوق حضور ای صنم

روی تو بر پشت زمین خلق را

موجب فتنه ست و فتور ای صنم

این همه دلبندی و خوبی تو را

موضع نازست و غرور ای صنم

سروبنی خاسته چون قامتت

تا ننشینیم صبور ای صنم

این همه طوفان به سرم می رود

از جگری همچو تنور ای صنم

سعدی از این چشمه ی حیوان که خورد

سیر نگردد به مرور ای صنم

***

چون من به نفس خویشتن این کار می کنم

بر فعل دیگران به چه انکار می کنم ؟

بلبل سماع بر گل بستان همی کند

من بر گل شقایق رخسار می کنم

هر جا که سروقامتی و موی دلبریست

خود را بدان کمند گرفتار می کنم

گر تیغ برکشند عزیزان به خون من

من همچنان تأمل دیدار می کنم

هیچم نماند در همه عالم به اتفاق

الا سری که در قدم یار می کنم

آن ها که خوانده ام همه از یاد من برفت

الا حدیث دوست که تکرار می کنم

چون دست قدرتم به تمنا نمی رسد

صبر از مراد نفس به ناچار می کنم

همسایه گو گواهی مستی و عاشقی

بر من مده که خویشتن اقرار می کنم

من بعد از این نه زهد فروشم نه معرفت

کان در ضمیر نیست که اظهار می کنم

جانست و از محبت جانان دریغ نیست

اینم که دست می دهد ایثار می کنم

زنار اگر ببندی سعدی هزار بار

به زانکه خرقه بر سر زنار می کنم

***

آن کس که از او صبر محالست و سکونم

بگذشت، ده انگشت فروبرده به خونم

پرسید که چونی ز غم و درد جدایی

گفتم نه چنانم که توان گفت که چونم

زان گه که مرا روی تو محراب نظر شد

از دست زبان ها به تحمل چو ستونم

مشنو که همه عمر جفا برده ام از کس

جز بر سر کوی تو که دیوار زبونم

بیمست چو شرح غم عشق تو نویسم

کآتش به قلم درفتد از سوز درونم

آنان که شمردند مرا عاقل و هشیار

کو تا بنویسند گواهی به جنونم

شمشیر برآور که مرادم سر سعدیست

ور سر ننهم در قدمت عاشق دونم

***

ز دستم بر نمی خیزد که یک دم بی تو بنشینم

بجز رویت نمی خواهم که روی هیچ کس بینم

من اول روز دانستم که با شیرین درافتادم

که چون فرهاد باید شست دست از جان شیرینم

تو را من دوست می دارم خلاف هر که در عالم

اگر طعنه است در عقلم اگر رخنه است در دینم

و گر شمشیر برگیری سپر پیشت بیندازم

که بی شمشیر، خود کشتی به ساعدهای سیمینم

برآی ای صبح مشتاقان اگر نزدیک روز آمد

که بگرفت این شب یلدا ملال از ماه و پروینم

ز اول هستی آوردم قفای نیستی خوردم

کنون امید بخشایش همی دارم که مسکینم

دلی چون شمع می باید که بر جانم ببخشاید

که جز وی کس نمی بینم که می سوزد به بالینم

تو همچون گل ز خندیدن لبت با هم نمی آید

روا داری که من بلبل چو بوتیمار بنشینم

رقیب انگشت می خاید که سعدی چشم بر هم نه

مترس ای باغبان از گل که می بینم نمی چینم

***

من از تو صبر ندارم که بی تو بنشینم

کسی دگر نتوانم که بر تو بگزینم

بپرس حال من آخر چو بگذری روزی

که چون همی گذرد روزگار مسکینم

من اهل دوزخم ار بی تو زنده خواهم شد

 که در بهشت نیارد خدای غمگینم

ندانمت که چه گویم تو هر دو چشم منی

که بی وجود شریفت جهان نمی بینم

چو روی دوست نبینی جهان ندیدن به

شب فراق منه شمع پیش بالینم

ضرورتست که عهد وفا به سر برمت

و گر جفا به سر آید هزار چندینم

نه هاونم که بنالم بکوفتی از یار

چو دیگ بر سر آتش نشان که بنشینم

بگرد بر سرم ای آسیای دور زمان

به هر جفا که توانی که سنگ زیرینم

چو بلبل آمدمت تا چو گل ثنا گویم

چو لاله لال بکردی زبان تحسینم

مرا پلنگ به سرپنجه ای نگار نکشت

تو می کشی به سرپنجه ی نگارینم

چو ناف آهو خونم بسوخت در دل تنگ

برفت در همه آفاق بوی مشکینم

هنر بیار و زبان آوری مکن سعدی

چه حاجتست بگوید شکر که شیرینم ؟

***

منم یا رب در این دولت که روی یار می بینم

فراز سرو سیمینش گلی بر بار می بینم

مگر طوبی برآمد در سرابستان جان من

که بر هر شعبه ای مرغی شکرگفتار می بینم

مگر دنیا سر آمد کاین چنین آزاد در جنت

می بی دُرد می نوشم گل بی خار می بینم

عجب دارم ز بخت خویش و هر دم در گمان افتم

که مستم یا به خوابم یا جمال یار می بینم

زمین بوسیده ام بسیار و خدمت کرده تا اکنون

لب معشوق می بوسم رخ دلدار می بینم

چه طاعت کرده ام گویی که این پاداش می یابم؟

چه فرمان برده ام گویی که این مقدار می بینم ؟

تویی یارا که خواب آلوده بر من تاختن کردی

منم یا رب که بخت خود چنین بیدار می بینم

چو خلوت با میان آمد نخواهم شمع کاشانه

تمنای بهشتم نیست چون دیدار می بینم

کدام آلاله می بویم که مغزم عنبرآگین شد؟

چه ریحان دسته بندم چون جهان گلزار می بینم ؟

ز گردون نعره می آید که اینت بوالعجب کاری

که سعدی را ز روی دوست برخوردار می بینم

***

دلم تا عشقباز آمد در او جز غم نمی بینم

دلی بی غم کجا جویم که در عالم نمی بینم

دمی با همدمی خرم ز جانم بر نمی آید

دمم با جان برآید چون که یک همدم نمی بینم

مرا رازیست اندر دل به خون دیده پرورده

ولیکن با که گویم راز، چون محرم نمی بینم

قناعت می کنم با درد چون درمان نمی یابم

تحمل می کنم با زخم چون مرهم نمی بینم

خوشا و خرما آن دل که هست از عشق بیگانه

که من تا آشنا گشتم دل خرم نمی بینم

نم چشم آبروی من ببرد از بسکه می گریم

چرا گریم کز آن حاصل برون از نم نمی بینم ؟

کنون دم درکش ای سعدی که کار از دست بیرون شد

به امید دمی با دوست وآن دم هم نمی بینم

***

من از این جا به ملامت نروم

که من این جا به امیدی گروم

گر به عقلم سخنی می گویند

بیم آنست که دیوانه شوم

گوش دل رفته به آواز سماع

نتوانم که نصیحت شنوم

همه گو باد ببر خرمن عمر

دو جهان بی تو نیرزد دو جوم

دوستان عیب و ملامت مکنید

کان چه خود کاشته باشم دروم

من بیچاره ی گردن به کمند

چه کنم گر به رکابش نروم ؟

سعدیا گفت به خوابم بینی

بی وفا یارم اگر می غنوم

***

نه از چینم حکایت کن نه از روم

که من دل با یکی دارم در این بوم

هر آن ساعت که با یاد من آید

فراموشم شود موجود و معدوم

ز دنیا بخش ما غم خوردن آمد

نشاید خوردن الا رزق مقسوم

رطب شیرین و دست از نخل کوتاه

زلال اندر میان و تشنه محروم

از آن شاهد که در اندیشه ی ماست

ندانم زاهدی در شهر معصوم

به روی او نماند هیچ منظور

به بوی او نماند هیچ مشموم

نه بی او عشق می خواهم نه با او

که او در سلک من حیفست منظوم

رفیقان چشم ظاهربین بدوزید

که ما را در میان سریست مکتوم

همه عالم گر این صورت ببینند

کس این معنی نخواهد کرد مفهوم

چنان سوزم که خامانم نبینند

نداند تندرست احوال محموم

مرا گر دل دهی ور جان ستانی

عبادت لازمست و بنده ملزوم

نشاید برد سعدی جان از این کار

مسافر تشنه و جلاب مسموم

چو آهن تاب آتش می نیارد

همی باید که پیشانی کند موم

***

تو مپندار کز این در به ملامت بروم

دلم این جاست بده تا به سلامت بروم

ترک سر گفتم از آن پیش که بنهادم پای

نه به زرق آمده ام تا به ملامت بروم

من هوادار قدیمم بدهم جان عزیز

نو ارادت نه که از پیش غرامت بروم

گر رسد از تو به گوشم که بمیر ای سعدی

تا لب گور به اعزاز و کرامت بروم

ور بدانم به در مرگ که حشرم با توست

از لحد رقص کنان تا به قیامت بروم

***

به تو مشغول و با تو همراهم

وز تو بخشایش تو می خواهم

همه بیگانگان چنین دانند

که منت آشنای درگاهم

ترسم ای میوه ی درخت بلند

که نیایی به دست کوتاهم

تا مرا از تو آگهی دادند

به وجودت گر از خود آگاهم

همه درخورد رای و قیمت خویش

از تو خواهند و من تو را خواهم

بلبل بوستان حسن توام

چون نیفتد سخن در افواهم ؟

می کشندم که ترک عشق بگو

می زنندم که بیدق شاهم

ور به صد پاره ام کنی زین رنگ

بنگردم که صبغة اللهم

سعدیا در قفای دوست مرو

چه کنم می برد به اکراهم

میل از این جانب اختیاری نیست

کهربا را بگو که من کاهم

***

امشب آن نیست که در خواب رود چشم ندیم

خواب در روضه ی رضوان نکند اهل نعیم

خاک را زنده کند تربیت باد بهار

سنگ باشد که دلش زنده نگردد به نسیم

بوی پیراهن گم کرده ی خود می شنوم

گر بگویم همه گویند ضلالیست قدیم

عاشق آن گوش ندارد که نصیحت شنود

درد ما نیک نباشد به مداوای حکیم

توبه گویندم از اندیشه ی معشوق بکن

هرگز این توبه نباشد که گناهیست عظیم

ای رفیقان سفر، دست بدارید از ما

که بخواهیم نشستن به در دوست مقیم

ای برادر غم عشق آتش نمرود انگار

بر من این شعله چنانست که بر ابراهیم

مرده از خاک لحد رقص کنان برخیزد

گر تو بالای عظامش گذری وهی رمیم

طمع وصل تو می دارم و اندیشه ی هجر

دیگر از هر چه جهانم نه امیدست و نه بیم

عجب از کشته نباشد به در خیمه ی دوست

عجب از زنده که چون جان به درآورد سلیم

سعدیا عشق نیامیزد و شهوت با هم

پیش تسبیح ملایک نرود دیو رجیم

***

ما دگر کس نگرفتیم به جای تو ندیم

الله الله تو فراموش مکن عهد قدیم

هر یک از دایره ی جمع به راهی رفتند

ما بماندیم و خیال تو به یک جای مقیم

باغبان گر نگشاید در درویش به باغ

آخر از باغ بیاید بر درویش نسیم

گر نسیم سحر از خلق تو بویی آرد

جان فشانیم به سوغات نسیم تو نه سیم

بوی محبوب که بر خاک احبا گذرد

نه عجب دارم اگر زنده کند عظم رمیم

ای به حسن تو صنم، چشم فلک نادیده

وی به مثل تو ولد، مادر ایام عقیم

حال درویش چنانست که خال تو، سیاه

جسم دلریش چنانست که چشم تو، سقیم

چشم جادوی تو بی واسطه ی کحل، کحیل

طاق ابروی تو بی شائبه وسمه، و سیم

ای که دلداری اگر جان منت می باید

چاره ای نیست در این مسئله الا تسلیم

عشقبازی نه طریق حکما بود ولی

چشم بیمار تو دل می برد از دست حکیم

سعدیا عشق نیامیزد و عفت با هم

چند پنهان کنی آواز دهل زیر گلیم

***

ما به روی دوستان از بوستان آسوده ایم

گر بهار آید و گر باد خزان آسوده ایم

سروبالایی که مقصودست اگر حاصل شود

سرو اگر هرگز نباشد در جهان آسوده ایم

گر به صحرا دیگران از بهر عشرت می روند

ما به خلوت با تو ای آرام جان آسوده ایم

هر چه در دنیا و عقبی راحت و آسایشست

گر تو با ما خوش درآیی ما از آن آسوده ایم

برق نوروزی گر آتش می زند در شاخسار

ور گل افشان می کند در بوستان آسوده ایم

باغبان را گو اگر در گلستان آلاله ایست

دیگری را ده که ما با دلستان آسوده ایم

گر سیاست می کند سلطان و قاضی حاکمند

ور ملامت می کند پیر و جوان آسوده ایم

موج اگر کشتی برآرد تا به اوج آفتاب

یا به قعر اندربرد ما بر کران آسوده ایم

رنج ها بردیم و آسایش نبود اندر جهان

ترک آسایش گرفتیم این زمان آسوده ایم

سعدیا سرمایه داران از خلل ترسند و ما

گر برآید بانگ دزد از کاروان آسوده ایم

***

ما در خلوت به روی خلق ببستیم

از همه بازآمدیم و با تو نشستیم

هر چه نه پیوند یار بود بریدیم

وآنچه نه پیمان دوست بود شکستیم

مردم هشیار از این معامله دورند

شاید اگر عیب ما کنند که مستیم

مالک خود را همیشه غصه گدازد

ملک پری پیکری شدیم و برستیم

شاکر نعمت به هر طریق که بودیم

داعی دولت به هر مقام که هستیم

در همه چشمی عزیز و نزد تو خواریم

در همه عالم بلند و پیش تو پستیم

ای بت صاحبدلان مشاهده بنمای

تا تو ببینیم و خویشتن نپرستیم

دیده نگه داشتیم تا نرود دل

با همه عیاری از کمند نجستیم

تا تو اجازت دهی که در قدمم ریز

جان گرامی نهاده بر کف دستیم

دوستی آنست سعدیا که بماند

عهد وفا هم بر این قرار که بستیم

***

ای سروبالای سهی کز صورت حال آگهی

وز هر که در عالم بهی ما نیز هم بد نیستیم

گفتی به رنگ من گلی هرگز نبیند بلبلی

آری نکو گفتی ولی ما نیز هم بد نیستیم

تا چند گویی ما و بس کوته کن ای رعنا و بس

نه خود تویی زیبا و بس ما نیز هم بد نیستیم

ای شاهد هر مجلسی و آرام جان هر کسی

گر دوستان داری بسی ما نیز هم بد نیستیم

گفتی که چون من در زمی دیگر نباشد آدمی

ای جان لطف و مردمی ما نیز هم بد نیستیم

گر گلشن خوش بو تویی ور بلبل خوشگو تویی

ور در جهان نیکو تویی ما نیز هم بد نیستیم

گویی چه شد کان سروبن با ما نمی‌گوید سخن

گو بی‌وفایی پر مکن ما نیز هم بد نیستیم

گر تو به حسن افسانه‌ای یا گوهر یک دانه‌ای

از ما چرا بیگانه‌ای ما نیز هم بد نیستیم

ای در دل ما داغ تو تا کی فریب و لاغ تو

گر به بود در باغ تو ما نیز هم بد نیستیم

باری غرور از سر بنه و انصاف درد من بده

ای باغ شفتالو و به ما نیز هم بد نیستیم

گفتم تو ما را دیده‌ای وز حال ما پرسیده‌ای

پس چون ز ما رنجیده‌ای؟ ما نیز هم بد نیستیم

گفتی به از من در چگل صورت نبندد آب و گل

ای سست مهر سخت دل ما نیز هم بد نیستیم

سعدی گر آن زیباقرین بگزید بر ما همنشین

گو هر که خواهی برگزین ما نیز هم بد نیستیم

***

عمرها در پی مقصود به جان گردیدیم

دوست در خانه و ما گرد جهان گردیدیم

خود سراپرده ی قدرش ز مکان بیرون بود

آن که ما در طلبش جمله مکان گردیدیم

همچو بلبل همه شب نعره زنان تا خورشید

روی بنمود چو خفاش نهان گردیدیم

گفته بودیم به خوبان که نباید نگریست

دل ببردند و ضرورت نگران گردیدیم

صفت یوسف نادیده بیان می کردند

با میان آمد و بی نام و نشان گردیدیم

رفته بودیم به خلوت که دگر می نخوریم

ساقیا باده بده کز سر آن گردیدیم

تا همه شهر بیایند و ببینند که ما

پیر بودیم و دگرباره جوان گردیدیم

سعدیا لشکر خوبان به شکار دل ما

گو میایید که ما صید فلان گردیدیم

***

بگذار تا مقابل روی تو بگذریم

دزدیده در شمایل خوب تو بنگریم

شوقست در جدایی و جورست در نظر

هم جور به که طاقت شوقت نیاوریم

روی ار به روی ما نکنی حکم از آن توست

بازآ که روی در قدمانت بگستریم

ما را سریست با تو که گر خلق روزگار

دشمن شوند و سر برود هم بر آن سریم

گفتی ز خاک بیشترند اهل عشق من

از خاک بیشتر نه که از خاک کمتریم

ما با توایم و با تو نه ایم اینت بلعجب

در حلقه ایم با تو و چون حلقه بر دریم

نه بوی مهر می شنویم از تو ای عجب

نه روی آن که مهر دگر کس بپروریم

از دشمنان برند شکایت به دوستان

چون دوست دشمنست شکایت کجا بریم ؟

ما خود نمی رویم دوان در قفای کس

آن می برد که ما به کمند وی اندریم

سعدی تو کیستی که در این حلقه ی کمند

چندان فتاده اند که ما صید لاغریم

***

ما دل دوستان به جان بخریم

ور جهان دشمنست غم نخوریم

گر به شمشیر می زند معشوق

گو بزن جان من که ما سپریم

آن که صبر از جمال او نبود

به ضرورت جفای او ببریم

گر به خشمست و گر به عین رضا

نگهی بازکن که منتظریم

یک نظر بر جمال طلعت دوست

گر به جان می دهند تا بخریم

گر تو گویی خلاف عقلست این

عاقلان دیگرند و ما دگریم

باش تا خون ما همی ریزند

ما در آن دست و قبضه می نگریم

گر برانند و گر ببخشایند

ما برین در گدای یک نظریم

دوست چندان که می کشد ما را

ما به فضل خدای زنده تریم

سعدیا زهر قاتل از دستش

گو بیاور که چون شکر بخوریم

ای نسیم صبا ز روضه ی انس

برگذر پیش از آنکه درگذریم

تو خداوندگار باکرمی

گر چه ما بندگان بی هنریم

***

ما گدایان خیل سلطانیم

شهربند هوای جانانیم

بنده را نام خویشتن نبود

هر چه ما را لقب دهند آنیم

گر برانند و گر ببخشایند

ره به جای دگر نمی دانیم

چون دلارام می زند شمشیر

سر ببازیم و رخ نگردانیم

دوستان در هوای صحبت یار

زر فشانند و ما سر افشانیم

مر خداوند عقل و دانش را

عیب ما گو مکن که نادانیم

هر گلی نو که در جهان آید

ما به عشقش هزار دستانیم

تنگ چشمان نظر به میوه کنند

ما تماشاکنان بستانیم

تو به سیمای شخص می نگری

ما در آثار صنع حیرانیم

هر چه گفتیم جز حکایت دوست

در همه عمر از آن پشیمانیم

سعدیا بی وجود صحبت یار

همه عالم به هیچ نستانیم

ترک جان عزیز بتوان گفت

ترک یار عزیز نتوانیم

***

کاش کان دلبر عیار که من کشته ی اویم

بار دیگر بگذشتی که کند زنده به بویم

ترک من گفت و به ترکش نتوانم که بگویم

چه کنم نیست دلی چون دل او ز آهن و رویم

تا قدم باشدم اندر قدمش افتم و خیزم

تا نفس ماندم اندر عقبش پرسم و پویم

دشمن خویشتنم هر نفس از دوستی او

تا چه دید از من مسکین که ملولست ز خویم

لب او بر لب من این چه خیالست و تمنا

مگر آن گه که کند کوزه گر از خاک سبویم

همه بر من چه زنی زخم فراق ای مه خوبان

نه منم تنها کاندر خم چوگان تو گویم

هر کجا صاحب حسنیست ثنا گفتم و وصفش

تو چنان صاحب حسنی که ندانم که چه گویم

دوش می گفت که سعدی غم ما هیچ ندارد

می نداند که گرم سر برود دست نشویم

***

عهد کردیم که بی دوست به صحرا نرویم

بی تماشاگه رویش به تماشا نرویم

بوستان خانه ی عیشست و چمن کوی نشاط

تا مهیا نبود عیش مهنا نرویم

دیگران با همه کس دست در آغوش کنند

ما که بر سفره ی خاصیم به یغما نرویم

نتوان رفت مگر در نظر یار عزیز

ور تحمل نکند زحمت ما تا نرویم

گر به خواری ز در خویش براند ما را

به امیدش بنشینیم و به درها نرویم

گر به شمشیر احبا تن ما پاره کنند

به تظلم به در خانه ی اعدا نرویم

پای گو بر سر و بر دیده ی ما نه چو بساط

که اگر نقش بساطت برود ما نرویم

به درشتی و جفا روی مگردان از ما

که به کشتن برویم از نظرت یا نرویم

سعدیا شرط وفاداری لیلی آنست

که اگر مجنون گویند به سودا نرویم

***

گر غصه ی روزگار گویم

بس قصه بی شمار گویم

یک عمر هزارسال باید

تا من یکی از هزار گویم

چشمم به زبان حال گوید

نی آن که به اختیار گویم

بر من دل انجمن بسوزد

گر درد فراق یار گویم

مرغان چمن فغان برآرند

گر فرقت نوبهار گویم

یاران صبوحیم کجایند

تا درد دل خمار گویم

کس نیست که دل سوی من آرد

تا غصه ی روزگار گویم

درد دل بی قرار سعدی

هم با دل بی قرار گویم

***

بکن چندانکه خواهی جور بر من

که دستت بر نمی دارم ز دامن

چنان مرغ دلم را صید کردی

که بازش دل نمی خواهد نشیمن

اگر دانی که در زنجیر زلفت

گرفتارست در پایش میفکن

به حسن قامتت سروی در آفاق

نپندارم که باشد غالب الظن

الا ای باغبان، این سرو بنشان

وگر صاحبدلی آن سرو برکن

جهان روشن به ماه و آفتابست

جهان ما به دیدار تو روشن

تو بی زیور محلایی و بی رخت

مزکایی و، بی زینت مزین

شبی خواهم که مهمان من آیی

به کام دوستان و رغم دشمن

گروهی عام را کز دل خبر نیست

عجب دارند از آه سینه ی من

چو آتش در سرای افتاده باشد

عجب داری که دود آید ز روزن

تو را خود هر که بیند دوست دارد

گناهی نیست بر سعدی معین

***

یا رب آن رویست یا برگ سمن؟

یا رب آن قدست یا سرو چمن ؟

بر سمن کس دید جعد مشکبار؟

در چمن کس دید سرو سیمتن ؟

عقل چون پروانه گردید و نیافت؟

چون تو شمعی در هزاران انجمن

سخت مشتاقیم پیمانی بکن

سخت مجروحیم پیکانی بکن

وه کدامت زین همه شیرینترست

خنده یا رفتار یا لب یا سخن ؟

گر سر ما خواهی اینک جان و سر

ور سر ما داری اینک مال و تن

گر نوازی ور کشی فرمان تو راست

بنده ایم اینک سر و تیغ و کفن

صعقه می خواهی حجابی درگذار

فتنه می جویی نقابی برفکن

من کیم کان جا که کوی عشق توست

در نمی گنجد حدیث ما و من

ای ز وصلت خانه ها دارالشفا

وی ز هجرت بیت ها بیت الحزن

وقت آن آمد که خاک مرده را

باد ریزد آب حیوان در دهن

پاره گرداند زلیخای صبا

صبحدم بر یوسف گل پیرهن

نطفه ی شبنم در ارحام زمین

شاهد گل گشت و طفل یاسمن

فیح ریحانست یا بوی بهشت

خاک شیرازست یا باد ختن

برگذر تا خیره گردد سروبن

درنگر تا تیره گردد نسترن

بارگاه زاهدان درهم نورد

کارگاه صوفیان برهم شکن

شاهدان چستند ساقی گو بیار

عاشقان مستند مطرب گو بزن

سُغبه ی خلقم چو صوفی در کنش

شهره شهرم چو غازی بر رسن

تربیت را حله گو در ما مپوش

عافیت را پرده گو بر ما متن

چرخ با صد چشم چون روی تو دید

صد زبان می خواست تا گوید حسن

ناسزا خواهم شنید از خاص و عام

سرزنش خواهم کشید از مرد و زن

سعدیا گر عاشقی پایی بکوب

عاشقا گر مفلسی دستی بزن

***

در وصف نیاید که چه شیرین دهنست آن

اینست که دور از لب و دندان منست آن

عارض نتوان گفت که دور قمرست این

بالا نتوان خواند که سرو چمنست آن

در سرو رسیدست ولیکن به حقیقت

از سرو گذشتست که سیمین بدنست آن

هرگز نبود جسم بدین حسن و لطافت

گویی همه روحست که در پیرهنست آن

خالست بر آن صفحه ی سیمین بناگوش

یا نقطه ای از غالیه بر یاسمنست آن ؟

فی الجمله قیامت تویی امروز در آفاق

در چشم تو پیداست که باب فتنست آن

گفتم که دل از چنبر زلفت برهانم

ترسم نرهانم که شکن بر شکنست آن

هر کس که به جان آرزوی وصل تو دارد

دشوار برآید که محقر ثمنست آن

مردی که ز شمشیر جفا روی بتابد

در کوی وفا مرد مخوانش که زنست آن

گر خسته دلی نعره زند بر سر کویی

عیبش نتوان گفت که بی خویشتنست آن

نزدیک من آنست که هر جرم و خطایی

کز صاحب وجه حسن آید حسنست آن

سعدی سر سودای تو دارد نه سر خویش

هر جامه که عیار بپوشد کفنست آن

***

ای کودک خوبروی، حیران

در وصف شمایلت سخندان

صبر از همه چیز و هر که عالم

کردیم و صبوری از تو نتوان

دیدی که وفا به سر نبردی

ای سخت کمان سست پیمان

پایان فراق ناپدیدار

وامید نمی رسد به پایان

هرگز نشنیده ام که کردست

سرو آن چه تو می کنی به جولان

باور که کند که آدمی را

خورشید برآید از گریبان

بیمار فراق به نباشد

تا به تو نکند به زنخدان

وین گوی سعادتست و دولت

تا با که درافکنی به میدان ؟

ترسم که به عاقبت بماند

در چشم سکندر آب حیوان

دل بود و به دست دلبر افتاد

جانست و فدای روی جانان

عاقل نکند شکایت از درد

مادام که هست امید درمان

بی مار به سر نمی رود گنج

بی خار نمی دمد گلستان

گر در نظرت بسوخت سعدی

مه را چه غم از هلاک کتان ؟

پروانه بکشت خویشتن را

بر شمع چه لازمست تاوان ؟

***

برخیز که می رود زمستان

بگشای در سرای بستان

نارنج و بنفشه بر طبق نه

منقل بگذار در شبستان

وین پرده بگوی تا به یکبار

زحمت ببرد ز پیش ایوان

برخیز که باد صبح نوروز

در باغچه می کند گل افشان

خاموشی بلبلان مشتاق

در موسم گل ندارد امکان

آواز دهل نهان نماند

در زیر گلیم و عشق پنهان

بوی گل بامداد نوروز

و آواز خوش هزاردستان

بس جامه فروختست و دستار

بس خانه که سوختست و دکان

ما را سر دوست بر کنارست

آنک سر دشمنان و سندان

چشمی که به دوست برکند دوست

بر هم ننهد ز تیرباران

سعدی چو به میوه می رسد دست

سهلست جفای بوستانبان

***

خوشا و خُرّما وقت حبیبان

به بوی صبح و بانگ عندلیبان

خوش آن ساعت نشیند دوست با دوست

که ساکن گردد آشوب رقیبان

دو تن در جامه ای چون پسته در پوست

برآورده دو سر از یک گریبان

سزای دشمنان این بس که بینند

حبیبان روی در روی حبیبان

نصیب از عمر دنیا نقد وقتست

مباش ای هوشمند از بی نصیبان

چو دانی کز تو چوپانی نیاید

رها کن گوسفندان را به ذیبان

من این رندان و مستان دوست دارم

خلاف پارسایان و خطیبان

بهل تا در حق من هر چه خواهند

بگویند آشنایان و غریبان

لب شیرین لبان را خصلتی هست

که غارت می کند هوش لبیبان

نشستم با جوانمردان اوباش

بشستم هر چه خواندم بر ادیبان

که می داند دوای درد سعدی؟

که رنجورند از این علت طبیبان

***

چه خوشست بوی عشق از نفس نیازمندان

دل از انتظار خونین، دهن از امید خندان

مگر آن که هر دو چشمش، همه عمر بسته باشد

به ورع خلاص یابد، ز فریب چشم بندان

نظری مباح کردند و، هزار خون معطل

دل عارفان ببردند و، قرار هوشمندان

سر کوی ماه رویان، همه روز فتنه باشد

ز معربدان و مستان و معاشران و رندان

اگر از کمند عشقت، بروم کجا گریزم؟

که خلاص بی تو بندست و، حیات بی تو زندان

اگرم نمی پسندی، مدهم به دست دشمن

که من از تو برنگردم، به جفای ناپسندان

نفسی بیا و بنشین، سخنی بگوی و بشنو

که قیامتست چندان سخن از دهان خندان

اگر این شکر ببینند محدثان شیرین

همه دست ها بخایند چو نیشکر به دندان

همه شاهدان عالم، به تو عاشقند سعدی

که میان گرگ صلحست و، میان گوسفندان

***

بگذار تا بگرییم، چون ابر در بهاران

کز سنگ گریه خیزد، روز وداع یاران

هر کو شراب فرقت، روزی چشیده باشد

داند که سخت باشد، قطع امیدواران

با ساربان بگویید، احوال آب چشمم

تا بر شتر نبندد، محمل به روز باران

بگذاشتند ما را، در دیده آب حسرت

گریان چو در قیامت، چشم گناهکاران

ای صبح شب نشینان، جانم به طاقت آمد

از بس که دیر ماندی، چون شام روزه داران

چندین که برشمردم، از ماجرای عشقت

اندوه دل نگفتم، الا یک از هزاران

سعدی به روزگاران، مهری نشسته در دل

بیرون نمی توان کرد، الا به روزگاران

چندت کنم حکایت، شرح این قدر کفایت

باقی نمی توان گفت، الا به غمگساران

***

دو چشم مست میگونت ببرد آرام هشیاران

دو خواب آلوده بربودند عقل از دست بیداران

نصیحتگوی را از من بگو ای خواجه دم درکش

چو سیل از سر گذشت آن را چه می ترسانی از باران ؟

گر آن ساقی که مستان راست هشیاران بدیدندی

ز توبه توبه کردندی چو من بر دست خماران

گرم با صالحان بی دوست فردا در بهشت آرند

همان بهتر که در دوزخ کنندم با گنهکاران

چه بویست این که عقل از من ببرد و صبر و هشیاری

ندانم باغ فردوسست یا بازار عطاران

تو با این مردم کوته نظر در چاه کنعانی

به مصرآ تا پدید آیند یوسف را خریداران

الا ای باد شبگیری بگوی آن ماه مجلس را

تو آزادی و خلقی در غم رویت گرفتاران

گر آن عیار شهرآشوب روزی حال من پرسد

بگو خوابش نمی گیرد به شب از دست عیاران

گرت باری گذر باشد نگه با جانب ما کن

نپندارم که بد باشد جزای خوب کرداران

کسان گویند چون سعدی جفا دیدی تحول کن

رها کن تا بمیرم بر سر کوی وفاداران

***

فراق دوستانش باد و یاران

که ما را دور کرد از دوستداران

دلم دربند تنهایی بفرسود

چو بلبل در قفس روز بهاران

هلاک ما چنان مهمل گرفتند

که قتل مور در پای سواران

به خیل هر که می آیم به زنهار

نمی بینم بجز زنهارخواران

ندانستم که در پایان صحبت

چنین باشد وفای حق گزاران

به گنج شایگان افتاده بودم

ندانستم که بر گنجند ماران

دلا گر دوستی داری به ناچار

بباید بردنت جور هزاران

خلاف شرط یارانست سعدی

که برگردند روز تیرباران

چه خوش باشد سری در پای یاری

به اخلاص و ارادت جان سپاران

***

سخت به ذوق می دهد، باد ز بوستان نشان

صبح دمید و روز شد، خیز و چراغ وانشان

گر همه خلق را چو من، بی دل و مست می کنی

روی به صالحان نما، خمر به زاهدان چشان

طایفه ای سماع را، عیب کنند و عشق را

زمزمه ای بیار خوش، تا بروند ناخوشان

خرقه بگیر و می بده، باده بیار و غم ببر

بی خبرست عاقل از، لذت عیش بیهشان

سوختگان عشق را، دود به سقف می رود

وقع ندارد این سخن، پیش فسرده آتشان

رقص حلال بایدت، سنت اهل معرفت

دنیا زیر پای نه، دست به آخرت فشان

تیغ به خفیه می خورم، آه نهفته می کنم

گوش کجا که بشنود ناله ی زار خامشان ؟

چند نصیحتم کنی، کز پی نیکوان مرو

چون نروم که بیخودم، شوق همی برد کشان

من نه به وقت خویشتن، پیر و شکسته بوده ام

موی سپید می کند، چشم سیاه اکدشان

بوی بهشت می دهد، ما به عذاب در گرو

آب حیات می رود، ما تن خویشتن کشان

باد بهار و بوی گل، متفقند سعدیا

چون تو فصیح بلبلی، حیف بود ز خامشان

***

دیگر به کجا می رود این سرو خرامان

چندین دل صاحب نظرش دست به دامان

مردست که چون شمع سراپای وجودش

می سوزد و آتش نرسیدست به خامان

خون می رود از چشم اسیران کمندش

یک بار نپرسد که کیانند و کدامان

گو خلق بدانید که من عاشق و مستم

در کوی خرابات نباشد سر و سامان

در پای رقیبش چه کنم گر ننهم سر

محتاج ملک بوسه دهد دست غلامان

دل می طپد اندر بر سعدی چو کبوتر

زین رفتن و بازآمدن کبک خرامان

یا صلح متی یرجع نومی و قراری

انی و علی العاشق هذان حرامان

***

خفته خبر ندارد، سر بر کنار جانان

کاین شب دراز باشد، بر چشم پاسبانان

بر عقل من بخندی، گر در غمش بگریم

کاین کارهای مشکل، افتد به کاردانان

دلداده را ملامت، گفتن چه سود دارد

می باید این نصیحت، کردن به دلستانان

دامن ز پای برگیر، ای خوبروی خوش رو

تا دامنت نگیرد، دست خدای خوانان

من ترک مهر اینان، در خود نمی شناسم

بگذار تا بیاید، بر من جفای آنان

روشن روان عاشق، از تیره شب ننالد

داند که روز گردد، روزی شب شبانان

باور مکن که من دست، از دامنت بدارم

شمشیر نگسلاند، پیوند مهربانان

چشم از تو برنگیرم، ور می کشد رقیبم

مشتاق گل بسازد، با خوی باغبانان

من اختیار خود را، تسلیم عشق کردم

همچون زمام اشتر، بر دست ساربانان

شکرفروش مصری، حال مگس چه داند

این دست شوق بر سر، وان آستین فشانان

شاید که آستینت، بر سر زنند سعدی

تا چون مگس نگردی، گرد شکر دهانان

***

ما نتوانیم و عشق، پنجه درانداختن

قوت او می کند، بر سر ما تاختن

گر دهیم ره به خویش، یا نگذاری به پیش

هر دو به دستت درست، کشتن و بنواختن

گر تو به شمشیر و تیر، حمله بیاری رواست

چاره ی ما هیچ نیست، جز سپر انداختن

کشتی در آب را، از دو برون حال نیست

یا همه سود، ای حکیم، یا همه درباختن

مذهب اگر عاشقیست، سنت عشاق چیست؟

دل که نظرگاه اوست، از همه پرداختن

پایه ی خورشید نیست، پیش تو افروختن

یا قد و بالای سرو، پیش تو افراختن

هر که چنین روی دید، جامه چو سعدی درید

موجب دیوانگیست، آفت بشناختن

یا بگدازم چو شمع، یا بکشندم به صبح

چاره همین بیش نیست، سوختن و ساختن

ما سپر انداختیم، با تو که در جنگ دوست

زخم توان خورد و تیغ، بر نتوان آختن

***

چند بشاید به صبر، دیده فرودوختن

خرمن ما را نماند، حیله بجز سوختن

گر نظر صدق را، نام گنه می نهند

حاصل ما هیچ نیست، جز گنه اندوختن

چند به شب در سماع، جامه دریدن ز شوق

روز دگر بامداد، پاره بر او دوختن

زهد نخواهد خرید، چاره ی رنجور عشق

شمع و شرابست و شید پیش تو نفروختن

تا به کدام آبروی ذکر وصالت کنیم

شکر خیالت هنوز، می نتوان توختن

لهجه ی شیرین من، پیش دهان تو چیست

در نظر آفتاب، مشعله افروختن

منطق سعدی شنید، حاسد و حیران بماند

چاره او خامشیست، یا سخن آموختن

***

گر متصور شدی، با تو درآمیختن

حیف نبودی وجود، در قدمت ریختن

فکرت من در تو نیست، در قلم قدرتیست

کو بتواند چنین، صورتی انگیختن

کیست که مرهم نهد، بر دل مجروح عشق

کش نه مجال وقوف، نه ره بگریختن

داعیه ی شوق نیست، رفتن و بازآمدن

قاعده ی مهر نیست، بستن و بگسیختن

آب روان سرشک، وآتش سوزان آه

پیش تو بادست و خاک، بر سر خود بیختن

هر که به شب شمع وار، در نظر شاهدیست

باک ندارد به روز، کشتن و آویختن

خوی تو با دوستان، تلخ سخن گفتنست

چاره ی سعدی حدیث، با شکر آمیختن

***

نبایستی هم اول مهر بستن

چو در دل داشتی پیمان شکستن

به ناز وصل پروردن یکی را

خطا کردی به تیغ هجر خستن

دگربار از پری رویان جماش

نمی باید وفای عهد جستن

اگر کنجی به دست آرم دگربار

منم زین نوبت و تنها نشستن

ولیکن صبر تنهایی محالست

که نتوان در به روی دوست بستن

همی گویم بگریم در غمت زار

دگر گویم بخندی بر گرستن

گر آزادم کنی ور بنده خوانی

مرا زین قید ممکن نیست جستن

گرم دشمن شوی ور دوست گیری

نخواهم دستت از دامن گسستن

قیاس آنست سعدی کز کمندش

به جان دادن توانی بازرستن

***

خلاف دوستی کردن به ترک دوستان گفتن

نبایستی نمود این روی و دیگربار بنهفتن

گدایی پادشاهی را به شوخی دوست می دارد

نه بی او می توان بودن نه با او می توان گفتن

هزارم درد می باشد که می گویم نهان دارم

لبم با هم نمی آید چو غنچه روز بشکفتن

ز دستم بر نمی خیزد که انصاف از تو بستانم

روا داری گناه خویش وآن گه بر من آشفتن

که می گوید به بالای تو ماند سرو بستانی؟

بیاور در چمن سروی که بتواند چنین رفتن

چنانت دوست می دارم که وصلم دل نمی خواهد

کمال دوستی باشد مراد از دوست نگرفتن

مراد خسرو از شیرین کناری بود و آغوشی

محبت کار فرهادست و کوه بیستون سفتن

نصیحت گفتن آسانست سرگردان عاشق را

ولیکن با که می گویی که نتواند پذیرفتن

شکایت پیش از این حالت به نزدیکان و غمخواران

ز دست خواب می کردم، کنون از دست ناخفتن

گر از شمشیر برگردی نه عالی همتی سعدی

تو کز نیشی بیازردی نخواهی انگبین رفتن

***

سهل باشد به ترک جان گفتن

ترک جانان نمی توان گفتن

هر چه زان تلختر بخواهی گفت

شکرینست از آن دهان گفتن

توبه کردیم پیش بالایت

سخن سرو بوستان گفتن

آن چنان وهم در تو حیرانست

که نمی داندت نشان گفتن

به کمندی درم که ممکن نیست

رستگاری به الامان گفتن

دفتری در تو وضع می کردم

متردد شدم در آن گفتن

که تو شیرین تری از آن شیرین

که بشاید به داستان گفتن

بلبلان نیک زهره می دارند

با گل از دست باغبان گفتن

من نمی یارم از جفای رقیب

درد با یار مهربان گفتن

وآنکه با یار هودجش نظرست

نتواند به ساربان گفتن

سخن سر به مهر دوست به دوست

حیف باشد به ترجمان گفتن

این حکایت که می کند سعدی

بس بخواهند در جهان گفتن

***

طوطی نگوید از تو دلاویزتر سخن

با شهد می رود ز دهانت به در سخن

گر من نگویمت که تو شیرین عالمی

تو خویشتن دلیل بیاری به هر سخن

واجب بود که بر سخنت آفرین کنند

لیکن مجال گفت نباشد تو در سخن

در هیچ بوستان چو تو سروی نیامدست

بادام چشم و پسته دهان و شکرسخن

هرگز شنیده ای ز بن سرو بوی مشک؟

یا گوش کرده ای ز دهان قمر سخن ؟

انصاف نیست پیش تو گفتن حدیث خویش

من عهد می کنم که نگویم دگر سخن

چشمان دلبرت به نظر سحر می کنند

من خود چگونه گویمت اندر نظر سخن

ای باد اگر مجال سخن گفتنت بود

در گوش آن ملول بگوی این قدر سخن

وصفی چنانکه لایق حسنت نمی رود

آشفته حال را نبود معتبر سخن

در می چکد ز منطق سعدی به جای شعر

گر سیم داشتی بنوشتی به زر سخن

دانندش اهل فضل که مسکین غریق بود

هر گه که در سفینه ببینند ترسخن

***

چه خوش بود دو دلارام دست در گردن

به هم نشستن و حلوای آشتی خوردن

به روزگار عزیزان که روزگار عزیز

دریغ باشد بی دوستان به سر بردن

اگر هزار جفا سروقامتی بکند

چو خود بیاید عذرش بباید آوردن

چه شکر گویمت ای باد مشک بوی وصال

که بوستان امیدم بخواست پژمردن

فراق روی تو هر روز نفس کشتن بود

نظر به شخص تو امروز روح پروردن

کسی که قیمت ایام وصل نشناسد

ببایدش دو سه روزی مفارقت کردن

اگر سری برود بی گناه در پایی

به خرده ای ز بزرگان نشاید آزردن

به تازیانه گرفتم که بی دلی بزنی

کجا تواند رفتن کمند در گردن ؟

کمال شوق ندارند عاشقان صبور

که احتمال ندارد بر آتش افسردن

گر آدمی صفتی سعدیا به عشق بمیر

که مذهب حیوانست همچنین مردن

***

دست با سرو روان چون نرسد در گردن

چاره ای نیست بجز دیدن و حسرت خوردن

آدمی را که طلب هست و توانایی نیست

صبر اگر هست وگر نیست بباید کردن

بند بر پای توقف چه کند گر نکند

شرط عشقست بلا دیدن و پای افشردن

روی در خاک در دوست بباید مالید

چون میسر نشود روی به روی آوردن

نیم جانی چه بود تا ندهد دوست به دوست

که به صد جان دل جانان نتوان آزردن

سهل باشد سخن سخت که خوبان گویند

جور شیرین دهنان تلخ نباشد بردن

هیچ شک می نکنم کآهوی مشکین تتار

شرم دارد ز تو مشکین خط آهوگردن

روزی اندر سر کار تو کنم جان عزیز

پیش بالای تو باری چو بباید مردن

سعدیا دیده نگه داشتن از صورت خوب

نه چنانست که دل دادن و جان پروردن

***

میان باغ حرامست بی تو گردیدن

که خار با تو مرا به، که بی تو گل چیدن

و گر به جام برم بی تو دست در مجلس

حرام صرف بود بی تو باده نوشیدن

خم دو زلف تو بر لاله حلقه در حلقه

به سنگ خاره درآموخت عشق ورزیدن

اگر جماعت چین صورت تو بت بینند

شوند جمله پشیمان ز بت پرستیدن

کساد نرخ شکر در جهان پدید آید

دهان چو بازگشایی به وقت خندیدن

به جای، خشک بمانند سروهای چمن

چو قامت تو ببینند در خرامیدن

من گدای که باشم که دم زنم ز لبت؟

سعادتم چه بود؟ خاک پات بوسیدن

به عشق، مستی و رسواییم خوشست از آنک

نکو نباشد با عشق زهد ورزیدن

نشاط زاهد از انواع طاعتست و ورع

صفای عارف از ابروی نیکوان دیدن

عنایت تو چو با جان سعدیست چه باک

چه غم خورد گه حشر از گناه سنجیدن ؟

***

تا کی ای جان اثر وصل تو نتوان دیدن؟

که ندارد دل من طاقت هجران دیدن

بر سر کوی تو گر خوی تو این خواهد بود

دل نهادم به جفاهای فراوان دیدن

عقل بی خویشتن از عشق تو دیدن تا چند

خویشتن بی دل و دل بی سر و سامان دیدن ؟

تن به زیر قدمت خاک توان کرد و لیک

گرد بر گوشه ی نعلین تو نتوان دیدن

هر شبم زلف سیاه تو نمایند به خواب

تا چه آید به من از خواب پریشان دیدن ؟

با وجود رخ و بالای تو کوته نظریست

در گلستان شدن و سرو خرامان دیدن

گر بر این چاه زنخدان تو ره بردی خضر

بی نیاز آمدی از چشمه ی حیوان دیدن

هر دل سوخته کاندر خم زلف تو فتاد

گوی از آن به نتوان در خم چوگان دیدن

آن چه از نرگس مخمور تو در چشم منست

برنخیزد به گل و لاله و ریحان دیدن

سعدیا حسرت بیهوده مخور دانی چیست؟

چاره ی کار تو، جان دادن و جانان دیدن

***

آخر نگهی به سوی ما کن

دردی به ارادتی دوا کن

بسیار خلاف عهد کردی

آخر به غلط یکی وفا کن

ما را تو به خاطری همه روز

یک روز تو نیز یاد ما کن

این قاعده ی خلاف بگذار

وین خوی معاندت رها کن

برخیز و در سرای دربند

بنشین و قبای بسته وا کن

آن را که هلاک می پسندی

روزی دو به خدمت آشنا کن

چون انس گرفت و مهر پیوست

بازش به فراق مبتلا کن

سعدی چو حریف ناگزیرست

تن درده و چشم در قضا کن

شمشیر که می زند سپر باش

دشنام که می دهد دعا کن

زیبا نبود شکایت از دوست

زیبا همه روز گو جفا کن

***

چشم اگر با دوست داری گوش با دشمن مکن

تیرباران قضا را جز رضا جوشن مکن

هر که ننهادست چون پروانه دل بر سوختن

گو حریف آتشین را طوف پیرامن مکن

جای پرهیزست در کوی شکرریزان گذشت

یا به ترک دل بگو یا چشم وا روزن مکن

کیست کو بر ما به بیراهی گواهی می دهد

گو ببین آن روی شهرآرا و عیب من مکن

دوستان هرگز نگردانند روی از مهر دوست

نی معاذالله قیاس دوست از دشمن مکن

تا روان دارد روان دارم حدیثش بر زبان

سنگدل گوید که یاد یار سیمین تن مکن

مردن اندر کوی عشق از زندگانی خوشترست

تا نمیری دست مهرش کوته از دامن مکن

شاهد آیینه ست و هر کس را که شکلی خوب نیست

گو نگه بسیار در آیینه ی روشن مکن

سعدیا با ساعد سیمین نشاید پنجه کرد

گر چه بازو سخت داری زور با آهن مکن

***

گواهی امینست بر درد من

سرشک روان بر رخ زرد من

ببخشای بر ناله ی عندلیب

الا ای گل نازپرورد من

که گر هم بدین نوع باشد فراق

به نزد تو باد آورد گرد من

که دیدست هرگز چنین آتشی

کز او می برآید دم سرد من

فغان من از دست جور تو نیست

که از طالع ما درآورد من

من اندرخور بندگی نیستم

وز اندازه بیرون تو درخورد من

بداندیش نادان که مطرود باد

ندانم چه می خواهد از طرد من

و گر خود من آنم که اینم سزاست

ببخش و مگیر ای جوانمرد من

تو معذور داری به انعام خویش

اگر زلتی آمد از کرد من

تو دردی نداری که دردت مباد

از آن رحمتت نیست بر درد من

***

ای روی تو راحت دل من

چشم تو چراغ منزل من

آبیست محبت تو گویی

کآمیخته اند با گل من

شادم به تو مرحبا و اهلا

ای بخت سعید مقبل من

با تو همه برگ ها مهیاست

بی تو همه هیچ حاصل من

گویی که نشسته ای شب و روز

هر جا که تویی مقابل من

گفتم که مگر نهان بماند

آنچ از غم توست بر دل من

بعد از تو هزار نوبت افسوس

بر دور حیات باطل من

هر جا که حکایتی و جمعی

هنگامه ی توست و محفل من

گر تیغ زند به دست سیمین

تا خون چکد از مفاصل من

کس را به قصاص من مگیرید

کز من بحلست قاتل من

***

وه که جدا نمی شود، نقش تو از خیال من

تا چه شود به عاقبت، در طلب تو حال من

ناله ی زیر و زار من، زارترست هر زمان

بسکه به هجر می دهد، عشق تو گوشمال من

نور ستارگان ستد، روی چو آفتاب تو

دست نمای خلق شد، قامت چون هلال من

پرتو نور روی تو، هر نفسی به هر کسی

می رسد و نمی رسد، نوبت اتصال من

خاطر تو به خون من، رغبت اگر چنین کند

هم به مراد دل رسد، خاطر بدسگال من

برگذری و ننگری، بازنگر که بگذرد

فقر من و غنای تو، جور تو و احتمال من

چرخ شنید ناله ام، گفت منال سعدیا

کآه تو تیره می کند، آینه ی جمال من

***

ای به دیدار تو روشن چشم عالم بین من

آخرت رحمی نیاید بر دل مسکین من

سوزناک افتاده چون پروانه ام در پای تو

خود نمی سوزد دلت چون شمع بر بالین من

تا تو را دیدم که داری سنبله بر آفتاب

آسمان حیران بماند از اشک چون پروین من

گر بهار و لاله و نسرین نروید گو مروی

پرده بردار ای بهار و لاله و نسرین من

گر به رعنایی برون آیی، دریغا صبر و هوش

ور به شوخی درخرامی وای عقل و دین من

خار تا کی؟ لاله ای در باغ امیدم نشان

زخم تا کی؟ مرهمی بر جان دردآگین من

نه امید از دوستان دارم نه بیم از دشمنان

تا قلندروار شد در کوی عشق آیین من

از ترش رویی دشمن وز جواب تلخ دوست

کم نگردد شورش طبع سخن شیرین من

خلق را بر ناله ی من رحمت آمد چند بار

خود نگویی چند نالد سعدی مسکین من

***

دی به چمن برگذشت، سرو سخنگوی من

تا نکند گل غرور، رنگ من و بوی من

برگ گل لعل بود، شاهد بزم بهار

آب گلستان ببرد، شاهد گلروی من

شد سپر از دست عقل، تا ز کمین عتاب

تیغ جفا برکشید، ترک زره موی من

ساعد دل چون نداشت، قوت بازوی صبر

دست غمش درشکست، پنجه ی نیروی من

عشق به تاراج داد، رخت صبوری دل

می نکند بخت شور، خیمه ز پهلوی من

کرده ام از راه عشق، چند گذر سوی او

او به تفضل نکرد، هیچ نگه سوی من

جور کشم بنده وار، ور کشدم حاکمست

خیره کشی کار اوست، بارکشی خوی من

ای گل خوش بوی من، یاد کنی بعد از این

سعدی بیچاره بود، بلبل خوشگوی من

***

نشان بخت بلندست و طالع میمون

علی الصباح نظر بر جمال روزافزون

علی الخصوص کسی را که طبع موزونست

چگونه دوست ندارد شمایل موزون ؟

گر آبروی بریزد میان انجمنت

به دست دوست حلالست اگر بریزد خون

مثال عاشق و معشوق شمع و پروانه ست

سر هلاک نداری مگرد پیرامون

بسوخت مجنون در عشق صورت لیلی

عجب که لیلی را دل نسوخت بر مجنون

چگونه وصف جمالش کنم؟ که حیران را

مجال نطق نباشد که بازگوید چون

همین تغیر بیرون، دلیل عشق بسست

که در حدیث نمی گنجد اشتیاق درون

اگر کسی نفسی از زمان صحبت دوست

به ملک روی زمین می دهد زهی مغبون

سخن دراز کشیدیم و همچنان باقیست

حدیث دلبر فتان و عاشق مفتون

جفای عشق تو چندان که می برد سعدی

خیال وصل تو از سر نمی کند بیرون

***

بهست آن یا زنخ یا سیب سیمین

لبست آن یا شکر یا جان شیرین

بتی دارم که چین ابروانش

حکایت می کند بتخانه ی چین

از آن ساعت که دیدم گوشوارش

ز چشمانم بیفتادست پروین

هر آن وقتی که دیدارش نبینم

جهانم تیره باشد بر جهان بین

به خوابی آرزومندم ولیکن

سر بی دوست چون باشد به بالین ؟

از آب و گل چنین صورت که دیدست؟

تعالی خالق الانسان من طین

غرور نیکوان باشد نه چندان

جفا بر عاشقان باشد نه چندین

من از مهری که دارم برنگردم

تو را گر خاطر مهرست وگر کین

نگارینا به شمشیرت چه حاجت

مرا خود می کشد دست نگارین

به دست دوستان بر، کشته بودن

ز دنیا رفتنی باشد به تمکین

بکش تا عیب گیرانم نگویند

نمی آید ملخ در چشم شاهین

نظر کردن به خوبان دین سعدیست

مباد آن روز کو برگردد از دین

***

صبحم از مشرق برآمد باد نوروز از یمین

عقل و طبعم خیره گشت از صنع رب العالمین

با جوانان راه صحرا برگرفتم بامداد

کودکی گفتا تو پیری با خردمندان نشین

گفتم ای غافل نبینی کوه با چندین وقار

همچو طفلان دامنش پرارغوان و یاسمین

آستین بر دست پوشید از بهار برگ شاخ

میوه پنهان کرده از خورشید و مه در آستین

باد گل ها را پریشان می کند هر صبحدم

زان پریشانی مگر در روی آب افتاده چین

نوبهار از غنچه بیرون شد به یک تو پیرهن

بیدمشک انداخت تا دیگر زمستان پوستین

این نسیم خاک شیرازست یا مشک ختن

یا نگار من پریشان کرده زلف عنبرین

بامدادش بین که چشم از خواب نوشین برکند

گر ندیدی سحر بابل در نگارستان چین

گر سرش داری چو سعدی سر بنه مردانه وار

با چنین معشوق نتوان باخت عشق الا چنین

***

چه روی و موی و بناگوش و خط و خالست این؟

چه قد و قامت و رفتار و اعتدالست این ؟

کسی که در همه عمر این صفت مطالعه کرد

به دیگری نگرد یا به خود؟ محالست این

کمال حسن وجودت ز هر که پرسیدم

جواب داد که در غایت کمالست این

نماز شام به بام ار کسی نگاه کند

دو ابروان تو، گوید مگر هلالست این

لبت به خون عزیزان که می خوری لعلست

تو خود بگوی که خون می خوری حلالست این ؟

چنان به یاد تو شادم که فرق می نکنم

ز دوستی که فراقست یا وصالست این

شبی خیال تو گفتم ببینم اندر خواب

ولی ز فکر تو خواب آیدم؟ خیالست این

درازنای شب از چشم دردمندان پرس

عزیز من، که شبی یا هزار سالست این

قلم به یاد تو دُر می چکاند از دستم

مداد نیست کز او می رود، زلالست این

کسان به حال پریشان سعدی از غم عشق

زنخ زنند و ندانند تا چه حالست این

***

ای چشم تو دلفریب و جادو

در چشم تو خیره چشم آهو

در چشم منی و غایب از چشم

زان چشم همی کنم به هر سو

صد چشمه ز چشم من گشاید

چون چشم برافکنم بر آن رو

چشمم بستی به زلف دلبند

هوشم بردی به چشم جادو

هر شب چو چراغ چشم دارم

تا چشم من و چراغ من کو ؟

این چشم و دهان و گردن و گوش

چشمت مرساد و، دست و بازو

مه گر چه به چشم خلق زیباست

تو خوبتری به چشم و ابرو

با این همه چشم زنگی شب

چشم سیه تو راست هندو

سعدی بدو چشم تو که دارد

چشمی و هزار دانه لؤلو

***

من از دست کمانداران ابرو

نمی یارم گذر کردن به هر سو

دو چشمم خیره ماند از روشنایی

ندانم قرص خورشیدست یا رو

بهشتست این که من دیدم نه رخسار

کمندست آن که وی دارد نه گیسو

لبان لعل چون خون کبوتر

سواد زلف چون پر پرستو

نه آن سرپنجه دارد شوخ عیار

که با او بر توان آمد به بازو

همه جان خواهد از عشاق مشتاق

ندارد سنگ کوچک در ترازو

نفس را بوی خوش چندین نباشد

مگر در جیب دارد ناف آهو ؟

لب خندان شیرین منطقش را

نشاید گفت جز ضحاک جادو

غریبی سخت محبوب اوفتاده ست

به ترکستان رویش، خال هندو

عجب گر در چمن برپای خیزد

که پیشش سرو ننشیند به زانو

و گر بنشیند اندر محفل عام

دو صد فریاد برخیزد ز هر سو

به یاد روی گلبوی گل اندام

همه شب خار دارم زیر پهلو

تحمل کن جفای یار سعدی

که جور نیکوان ذنبیست معفو

***

گفتم به عقل، پای برآرم ز بند او

روی خلاص نیست بجهد از کمند او

مستوجب ملامتی ای دل که چند بار

عقلت بگفت و گوش نکردی به پند او

آن بوستان میوه ی شیرین که دست جهد

دشوار می رسد به درخت بلند او

گفتم عنان مرکب تازی بگیرمش

لیکن وصول نیست به گرد سمند او

سر در جهان نهادمی از دست او ولیک

از شهر او چگونه رود شهربند او ؟

چشمم بدوخت از همه عالم به اتفاق

تا جز در او نظر نکند مستمند او

گر خود به جای مروحه شمشیر می زند

مسکین مگس کجا رود از پیش قند او ؟

نومید نیستم که هم او مرهمی نهد

ور نه به هیچ به نشود دردمند او

او خود مگر به لطف، خداوندیی کند

ور نه ز ما چه بندگی آید پسند او

سعدی چو صبر از اوت میسر نمی شود

اولیتر آن که صبر کنی بر گزند او

***

صید بیابان عشق، چون بخورد تیر او

سر نتواند کشید، پای ز زنجیر او

گو به سنانم بدوز، یا به خدنگم بزن

گر به شکار آمدست، دولت نخجیر او

گفتم از آسیب عشق، روی به عالم نهم

عرصه ی عالم گرفت، حسن جهان گیر او

با همه تدبیر خویش، ما سپر انداختیم

روی به دیوار صبر، چشم به تقدیر او

چاره ی مغلوب نیست، جز سپر انداختن

چون نتواند که سر، درکشد از تیر او

کشته ی معشوق را، درد نباشد که خلق

زنده به جانند و ما، زنده به تأثیر او

او به فغان آمدست، زین همه تعجیل ما

ای عجب و ما به جان، زین همه تأخیر او

در همه گیتی نگاه، کردم و بازآمدم

صورت کس خوب نیست، پیش تصاویر او

سعدی شیرین زبان، این همه شور از کجا؟

شاهد ما آیتیست، وین همه تفسیر او

آتشی از سوز عشق، در دل داوود بود

تا به فلک می‌رسد، بانگ مزامیر او

***

هر که به خویشتن رود، ره نبرد به سوی او

بینش ما نیاورد، طاقت حسن روی او

باغ بنفشه و سمن، بوی ندارد ای صبا

غالیه ای بساز از آن، طره ی مشکبوی او

هر کس از او به قدر خویش، آرزویی همی کنند

همت ما نمی کند، زو بجز آرزوی او

من به کمند او درم، او به مراد خویشتن

گر نرود به طبع من، من بروم به خوی او

دفع زبان خصم را، تا نشوند مطلع

دیده به سوی دیگری، دارم و دل به سوی او

دامن من به دست او، روز قیامت اوفتد

عمر به نقد می رود، در سر گفت و گوی او

سعدی اگر برآیدت، پای به سنگ دم مزن

روز نخست گفتمت، سر نبری ز کوی او

***

راستی گویم به سروی ماند این بالای تو

در عبارت می نیاید چهره ی زیبای تو

چون تو حاضر می شوی من غایب از خود می شوم

بس که حیران می بماند وهم در سیمای تو

کاشکی صد چشم از این بی خوابتر بودی مرا

تا نظر می کردمی در منظر زیبای تو

ای که در دل جای داری بر سر چشمم نشین

کاندر آن بیغوله ترسم تنگ باشد جای تو

گر ملامت می کنندم ور قیامت می شود

بنده سر خواهد نهاد آنگه ز سر سودای تو

در ازل رفتست ما را با تو پیوندی که هست

افتقار ما نه امروزست و استغنای تو

گر بخوانی پادشاهی ور برانی بنده ایم

رای ما سودی ندارد تا نباشد رای تو

ما قلم در سر کشیدیم اختیار خویش را

نفس ما قربان توست و رخت ما یغمای تو

ما سراپای تو را ای سروتن چون جان خویش

دوست می داریم و گر سر می رود در پای تو

وین قبای صنعت سعدی که در وی حشو نیست

حد زیبایی ندارد خاصه بر بالای تو

***

بیا که در غم عشقت مشوشم بی تو

بیا ببین که در این غم چه ناخوشم بی تو

شب از فراق تو می نالم ای پری رخسار

چو روز گردد گویی در آتشم بی تو

دمی تو شربت وصلم نداده ای جانا

همیشه زهر فراقت همی چشم بی تو

اگر تو با من مسکین چنین کنی جانا

دو پایم از دو جهان نیز درکشم بی تو

پیام دادم و گفتم بیا خوشم می دار

جواب دادی و گفتی که من خوشم بی تو

***

ای طراوت برده از فردوس اعلا روی تو

نادرست اندر نگارستان دنیی روی تو

دختران مصر را، کاسد شود بازار حسن

گر چو یوسف پرده بردارد به دعوی روی تو

گر چه از انگشت مانی برنیاید چون تو نقش

هر دم انگشتی نهد بر نقش مانی روی تو

از گل و ماه و پری در چشم من زیباتری

گل ز من دل برد یا مه یا پری؟ نی روی تو

ماه و پروین از خجالت رخ فروپوشد اگر

آفتاب آسا کند در شب تجلی روی تو

مردم چشمش بدرد پرده ی اعمی ز شوق

گر درآید در خیال چشم اعمی روی تو

روی هر صاحب جمالی را به مه خواندن خطاست

گر رخی را ماه باید خواند، باری روی تو

رسم تقوا می نهد در عشقبازی رای من

کوس غارت می زند در ملک تقوا روی تو

چون به هر وجهی بخواهد رفت جان از دست ما

خوبتر وجهی بباید جستن اولی روی تو

چشمم از زاری چو فرهادست و شیرین لعل تو

عقلم از شورش چو مجنونست و لیلی روی تو

ملک زیبایی مسلم گشت فرمان تو را

تا چنین خطی مزور کرد انشی روی تو

داشتند اصحاب خلوت حرف ها بر من ز بد

تا تجلی کرد در بازار تقوا روی تو

خرده بر سعدی مگیر ای جان که کاری خرد نیست

سوختن در عشق وآنگه ساختن بی روی تو

***

آن سرو ناز بین که چه خوش می رود به راه

وان چشم آهوانه که چون می کند نگاه

تو سرو دیده ای که کمر بست بر میان

یا ماه چارده که به سر برنهد کلاه ؟

گل با وجود او چو گیاهست پیش گل

مه پیش روی او چو ستاره ست پیش ماه

سلطان صفت همی رود و صد هزار دل

با او چنانکه در پی سلطان رود سپاه

گویند از او حذر کن و راه گریز گیر

گویم کجا روم که ندانم گریزگاه

اول نظر که چاه زنخدان بدیدمش

گویی دراوفتاد دل از دست من به چاه

دل خود دریغ نیست که از دست من برفت

جان عزیز بر کف دستست، گو بخواه

ای هر دو دیده، پای که بر خاک می نهی

آخر نه بر دو دیده ی من، به که خاک راه ؟

حیفست از آن دهن که تو داری جواب تلخ

وان سینه ی سفید که دارد دل سیاه

بیچارگان بر آتش مهرت بسوختند

آه از تو سنگدل که چه نامهربانی آه

شهری به گفت و گوی تو در تنگنای شوق

شب روز می کنند و تو در خواب صبحگاه

گفتم بنالم از تو به یاران و دوستان

باشد که دست ظلم بداری ز بی گناه

بازم حفاظ، دامن همت گرفت و گفت

از دوست جز به دوست مبر سعدیا پناه

***

پنجه با ساعد سیمین که نیندازی به

با توانای معربد نکنی بازی به

چون دلش دادی و مهرش ستدی چاره نماند

اگر او با تو نسازد تو در او سازی به

جز غم یار مخور تا غم کارت بخورد

تو که با مصلحت خویش نپردازی به

سپر صبر تحمل نکند تیر فراق

با کمان ابرو اگر جنگ نیاغازی به

با چنین یار که ما عقد محبت بستیم

گر همه مایه زیان می کند انبازی به

بنده را بر خط فرمان خداوند امور

سر تسلیم نهادن ز سرافرازی به

گر چو چنگم بزنی پیش تو سر برنکنم

این چنین یار وفادار که بنوازی به

هیچ شک نیست به تیر اجل ای یار عزیز

که من از پای درآیم چو تو اندازی به

مجلس ما دگر امروز به بستان ماند

مطرب از بلبل عاشق به خوش آوازی به

گوش بر ناله ی مطرب کن و بلبل بگذار

که نگوید سخن از سعدی شیرازی به

***

ای که شمشیر جفا بر سر ما آخته ای

دشمن از دوست ندانسته و نشناخته ای

من ز فکر تو به خود نیز نمی پردازم

نازنینا تو دل از من به که پرداخته ای ؟

چند شب ها به غم روی تو روز آوردم

که تو یک روز نپرسیده و ننواخته ای

گفته بودم که دل از دست تو بیرون آرم

بازدیدم که قوی پنجه درانداخته ای

تا شکاری ز کمند سر زلفت نجهد

ز ابروان و مژه ها تیر و کمان ساخته ای

لاجرم صید دلی در همه شیراز نماند

که نه با تیر و کمان در پی او تاخته ای

ماه و خورشید و پری و آدمی اندر نظرت

همه هیچند که سر بر همه افراخته ای

با همه جلوه ی طاووس و خرامیدن کبک

عیبت آنست که بی مهرتر از فاخته ای

هر که می بیندم از جور غمت می گوید

سعدیا بر تو چه رنجست که بگداخته ای ؟

بیم ماتست در این بازی بیهوده مرا

چه کنم دست تو بردی که دغل باخته ای

***

ای رخ چون آینه افروخته

الحذر از آه من سوخته

غیرت سلطان جمالت چو باز

چشم من از هر که جهان دوخته

عقل کهن بار جفا می کشد

دم به دم از عشق نوآموخته

وه که به یک بار پراکنده شد

آن چه به عمری بشد اندوخته

غم به تولای تو بخریده ام

جان به تمنای تو بفروخته

در دل سعدیست چراغ غمت

مشعله ای تا ابد افروخته

***

ای که ز دیده غایبی، در دل ما نشسته ای

حسن تو جلوه می کند، وین همه پرده بسته ای

خاطر عام برده ای، خون خواص خورده ای

ما همه صید کرده ای، خود ز کمند جسته ای

از دگری چه حاصلم، تا ز تو مهر بگسلم ؟

هم تو که خسته ای دلم، مرهم ریش خسته ای

گر به جراحت و الم، دل بشکستیم چه غم

می شنوم که دم به دم، پیش دل شکسته ای

***

حنّاست آن که ناخن دلبند رشته ای

یا خون بی دلیست که دربند کشته ای ؟

من آدمی به لطف تو دیگر ندیده ام

این صورت وصفت که تو داری فرشته ای

وین طرفه تر که تا دل من دردمند توست

حاضر نبوده یکدم و غایب نگشته ای

در هیچ حلقه نیست که یادت نمی رود

در هیچ بقعه نیست که تخمی نکشته ای

ما دفتر از حکایت عشقت نبسته ایم

تو سنگدل حکایت ما درنوشته ای

زیب و فریب آدمیان را نهایتست

حوری مگر نه از گل آدم سرشته ای

از عنبر و بنفشه ی تر بر سر آمدست

آن موی مشک بوی که در پای هشته ای

من در بیان وصف تو حیران بمانده ام

حدیست حسن را و تو از حد گذشته ای

سر می نهند پیش خطت عارفان پارس

بیتی مگر ز گفته ی سعدی نبشته ای

***

ای باغ حسن چون تو نهالی نیافته

رخساره ی زمین چو تو خالی نیافته

تابنده تر ز روی تو ماهی ندیده چرخ

خوشتر ز ابروی تو هلالی نیافته

بر دور عارض تو نظر کرده آفتاب

خود را لطافتی و جمالی نیافته

چرخ مشعبد از رخ تو دلفریبتر

در زیر هفت پرده خیالی نیافته

خود را به زیر چنگل شاهین عشق تو

عنقای صبر من پر و بالی نیافته

تا کی ز درد عشق تو نالد روان من

روزی به لطف از تو مثالی نیافته

افتاده در زبان خلایق حدیث من

با تو به یک حدیث مجالی نیافته

زایل شود هر آنچه به کلی کمال یافت

عمرم زوال یافت کمالی نیافته

گلبرگ عیش من به چه امید بشکفد؟

از بوستان وصل شمالی نیافته

سعدی هزار جامه به روزی قبا کند

یک مهربانی از تو به سالی نیافته

***

سرمست بتی لطیف ساده

در دست گرفته جام باده

در مجلس بزم باده نوشان

بسته کمر و قبا گشاده

افتاده زمین به حضرت او

گردونش به خدمت ایستاده

خورشید و مهش ز خوبرویی

سر بر خط بندگی نهاده

خورشید که شاه آسمانست

در عرصه ی حسن او پیاده

وه وه که بزرگوار حوریست

از روزن جنت اوفتاده

لعلش چو عقیق گوهرآگین

زلفش چو کمند تاب داده

در گلشن بوستان رویش

زنگی بچگان ز ماه زاده

سعدی نرسد به یار هرگز

کو شرمگنست و یار ساده

***

ای یار جفاکرده ی پیوند بریده

این بود وفاداری و عهد تو ندیده

در کوی تو معروفم و از روی تو محروم

گرگ دهن آلوده ی یوسف ندریده

ما هیچ ندیدیم و همه شهر بگفتند

افسانه ی مجنون به لیلی نرسیده

در خواب گزیده لب شیرین گل اندام

از خواب نباشد مگر انگشت گزیده

بس در طلبت کوشش بی فایده کردیم

چون طفل دوان در پی گنجشک پریده

مرغ دل صاحب نظران صید نکردی

الا به کمان مهره ی ابروی خمیده

میلت به چه ماند؟ به خرامیدن طاووس

غمزت به نگه کردن آهوی رمیده

گر پای به در می نهم از نقطه ی شیراز

ره نیست تو پیرامن من حلقه کشیده

با دست بلورین تو پنجه نتوان کرد

رفتیم دعاگفته و دشنام شنیده

روی تو مبیناد دگر دیده ی سعدی

گر دیده به کس بازکند روی تو دیده

***

می برزند ز مشرق، شمع فلک زبانه

ای ساقی صبوحی، درده می شبانه

عقلم بدزد لختی، چند اختیار دانش؟

هوشم ببر زمانی، تا کی غم زمانه ؟

گر سنگ فتنه بارد، فرق منش سپر کن

ور تیر طعنه آید، جان منش نشانه

گر می به جان دهندت، بستان که پیش دانا

ز آب حیات بهتر، خاک شرابخانه

آن کوزه بر کفم نه، کآب حیات دارد

هم طعم نار دارد، هم رنگ ناردانه

صوفی چگونه گردد، گرد شراب صافی

گنجشک را نگنجد، عنقا در آشیانه

دیوانگان نترسند، از صولت قیامت

بشکیبد اسب چوبین، از سیف و تازیانه

صوفی و کنج خلوت، سعدی و طرف صحرا

صاحب هنر نگیرد، بر بی هنر بهانه

***

ای صورتت ز گوهر معنی خزینه ای

ما را ز داغ عشق تو در دل دفینه ای

دانی که آه سوختگان را اثر بود

مگذار ناله ای که برآید ز سینه ای

زیور همان دو رشته ی مرجان کفایتست

وز موی در کنار و برت عنبرینه ای

سر درنیاورم به سلاطین روزگار

گر من ز بندگان تو باشم کمینه ای

چشمی که جز به روی تو بر می کنم خطاست

وآندم که بی تو می گذرانم غبینه ای

تدبیر نیست جز سپر انداختن که خصم

سنگی به دست دارد و ما آبگینه ای

وآن را روا بود که زند لاف مهر دوست

کز دل به درکند همه مهری و کینه ای

سعدی به پاکبازی و رندی مثل نشد

تنها در این مدینه، که در هر مدینه ای

شعرش چو آب در همه عالم چنان شده

کز پارس می رود به خراسان سفینه ای

***

خلاف سرو را روزی خرامان سوی بستان آی

دهان چون غنچه بگشای و چو گلبن در گلستان آی

دمادم حوریان از خلد رضوان می فرستند

که ای حوری انسانی دمی در باغ رضوان آی

گرت اندیشه می باشد ز بدگویان بی معنی

چو معنی معجری بربند و چون اندیشه پنهان آی

دلم گرد لب لعلت سکندروار می گردد

نگویی کآخر ای مسکین فراز آب حیوان آی

چو عقرب دشمنان داری و من با تو چو میزانم

برای مصلحت ماها ز عقرب سوی میزان آی

جهانی عشقبازانند در عهد سر زلفت

رها کن راه بدعهدی و اندر عهد ایشان آی

خوش آمد نیست سعدی را در این زندان جسمانی

اگر تو یکدلی با او چو او در عالم جان آی

***

قیمت گل برود چون تو به گلزار آیی

و آب شیرین چو تو در خنده و گفتار آیی

این همه جلوه ی طاووس و خرامیدن او

بار دیگر نکند گر تو به رفتار آیی

چند بار آخرت ای دل به نصیحت گفتم

دیده بردوز نباید که گرفتار آیی

مه چنین خوب نباشد تو مگر خورشیدی؟

دل چنین سخت نباش تو مگر خارایی ؟

گر تو صد بار بیایی به سر کشته ی عشق

چشم باشد مترصد که دگربار آیی

سپر از تیغ تو در روی کشیدن نهیست

من خصومت نکنم گر تو به پیکار آیی

کس نماند که به دیدار تو واله نشود

چون تو لعبت ز پس پرده پدیدار آیی

دیگر ای باد حدیث گل و سنبل نکنی

گر بر آن سنبل زلف و گل رخسار آیی

دوست دارم که کست دوست ندارد جز من

حیف باشد که تو در خاطر اغیار آیی

سعدیا دختر انفاس تو بس دل ببرد

به چنین صورت و معنی که تو می آرایی

***

خرم آن روز که چون گل به چمن بازآیی

یا به بستان به در حجره ی من بازآیی

گلبن عیش من آن روز شکفتن گیرد

که تو چون سرو خرامان به چمن بازآیی

شمع من، روز نیامد که شبم بفروزی؟

جان من، وقت نیامد که به تن بازآیی ؟

آب تلخست مدامم چو صراحی در حلق

تا تو یک روز چو ساغر به دهن بازآیی

کی به دیدار من ای مهرگسل برخیزی؟

کی به گفتار من ای عهدشکن بازآیی ؟

مرغ سیر آمده ای از قفس صحبت و من

دام زاری بنهم بو که به من بازآیی

من خود آن بخت ندارم که به تو پیوندم

نه تو آن لطف نداری که به من بازآیی

سعدی آن دیو نباشد که به افسون برود

هیچت افتد که چو مردم به سخن بازآیی ؟

***

تا کیم انتظار فرمایی؟

وقت نامد که روی بنمایی ؟

اگرم زنده باز خواهی دید

رنجه شو پیشتر چرا نایی ؟

عمر کوته ترست ازآنکه تو نیز

در درازی وعده افزایی

از تو کی برخورم که در وعده

سپری گشت عهد برنایی

نرسیدیم در تو و نرسد

هیچ بیچاره را شکیبایی

به سر راهت آورم هر شب

دیده ای در وداع بینایی

روز من شب شود و شب روزم

چون ببندی نقاب و بگشایی

بر رخ سعدی از خیال تو دوش

زرگری بود و سیم پالایی

***

تو از هر در که بازآیی بدین خوبی و زیبایی

دری باشد که از رحمت به روی خلق بگشایی

ملامتگوی بی حاصل ترنج از دست نشناسد

در آن معرض که چون یوسف، جمال از پرده بنمایی

به زیورها بیارایند وقتی خوبرویان را

تو سیمین تن چنان خوبی که زیورها بیارایی

چو بلبل روی گل بیند زبانش در حدیث آید

مرا در رویت از حیرت فروبسته ست گویایی

تو با این حسن نتوانی که روی از خلق درپوشی

که همچون آفتاب از جام و حور از جامه پیدایی

تو صاحب منصبی جانا ز مسکینان نیندیشی

تو خواب آلوده ای بر چشم بیداران نبخشایی

گرفتم سرو آزادی نه از ماء مهین زادی؟

مکن بیگانگی با ما چو دانستی که از مایی

دعایی گر نمی گویی به دشنامی عزیزم کن

که گر تلخست، شیرینست از آن لب هر چه فرمایی

گمان از تشنگی بردم که دریا تا کمر باشد

چو پایانم برفت اکنون بدانستم که دریایی

تو خواهی آستین افشان و خواهی روی درهم کش

مگس جایی نخواهد رفتن از دکان حلوایی

قیامت می کنی سعدی بدین شیرین سخن گفتن

مسلم نیست طوطی را در ایامت شکرخایی

***

تو با این لطف طبع و دلربایی

چنین سنگین دل و سرکش چرایی

به یک بار از جهان دل در تو بستم

ندانستم که پیمانم نپایی

شب تاریک هجرانم بفرسود

یکی از در درآی ای روشنایی

سری دارم مهیا بر کف دست

که در پایت فشانم چون درآیی

خطای محض باشد با تو گفتن

حدیث حسن خوبان خطایی

نگاری سخت محبوبی و مطبوع

ولیکن سست مهر و بی وفایی

دلا گر عاشقی دایم بر آن باش

که سختی بینی و جور آزمایی

و گر طاقت نداری جور مخدوم

برو سعدی که خدمت را نشایی

***

تو پری زاده ندانم ز کجا می آیی

کادمیزاده نباشد به چنین زیبایی

راست خواهی نه حلالست که پنهان دارند

مثل این روی و، نشاید که به کس بنمایی

سرو با قامت زیبای تو در مجلس باغ

نتواند که کند دعوی همبالایی

در سراپای وجودت هنری نیست که نیست

عیبت آنست که بر بنده نمی بخشایی

به خدا بر تو که خون من بیچاره مریز

که من آن قدر ندارم که تو دست آلایی

بی رخت چشم ندارم که جهانی بینم

به دو چشمت که ز چشمم مرو ای بینایی

نه مرا حسرت جاهست و نه اندیشه ی مال

همه اسباب مهیاست تو در می بایی

بر من از دست تو چندان که جفا می آید

خوشتر و خوبتر اندر نظرم می آیی

دیگری نیست که مهر تو در او شاید بست

چاره بعد از تو ندانیم بجز تنهایی

ور به خواری ز در خویش برانی ما را

همچنان شکر کنیمت که عزیز مایی

من از این در به جفا روی نخواهم پیچید

گر ببندی تو به روی من و گر بگشایی

چه کند داعی دولت که قبولش نکنند

ما حریصیم به خدمت تو نمی فرمایی

سعدیا دختر انفاس تو بس دل ببرد

به چنین زیور معنی که تو می آرایی

باد نوروز که بوی گل و سنبل دارد

لطف این باد ندارد که تو می پیمایی

***

چه رویست آن که دیدارش ببرد از من شکیبایی

گواهی می دهد صورت بر اخلاقش به زیبایی

نگارینا به هر تندی که می خواهی جوابم ده

اگر تلخ اتفاق افتد به شیرینی بیندایی

دگر چون ناشکیبایی ببینم صادقش خوانم

که من در نفس خویش از تو نمی بینم شکیبایی

از این پس عیب شیدایان نخواهم کرد و مسکینان

که دانشمند از این صورت برآرد سر به شیدایی

چنانم در دلی حاضر که جان در جسم و خون در رگ

فراموشم نه ای وقتی که دیگر وقت یاد آیی

شبی خوش هر که می خواهد که با جانان به روز آرد

بسی شب روز گرداند به تاریکی و تنهایی

بیار ای لعبت ساقی بگو ای کودک مطرب

که صوفی در سماع آمد دوتایی کرد یکتایی

سخن پیدا بود سعدی که حدش تا کجا باشد

زبان درکش که منظورت ندارد حد زیبایی

***

خبرت خرابتر کرد، جراحت جدایی

چو خیال آب روشن، که به تشنگان نمایی

تو چه ارمغانی آری، که به دوستان فرستی ؟

چه از این به ارمغانی، که تو خویشتن بیابی

بشدی و دل ببردی و، به دست غم سپردی

شب و روز در خیالی و، ندانمت کجایی ؟

دل خویش را بگفتم، چو تو دوست می گرفتم

نه عجب که خوبرویان، بکنند بی وفایی

تو جفای خود بکردی و، نه من نمی توانم

که جفا کنم، ولیکن، نه تو لایق جفایی

چه کنند اگر تحمل، نکنند زیردستان

تو هر آن ستم که خواهی، بکنی که پادشاهی

سخنی که با تو دارم، به نسیم صبح گفتم

دگری نمی شناسم، تو ببر که آشنایی

من از آن گذشتم ای یار، که بشنوم نصیحت

برو ای فقیه و با ما، مفروش پارسایی

تو که گفته ای تأمل، نکنم جمال خوبان

بکنی اگر چو سعدی، نظری بیازمایی

در چشم بامدادان، به بهشت برگشودن

نه چنان لطیف باشد، که به دوست برگشایی

***

دریچه ای ز بهشتش به روی بگشایی

که بامداد پگاهش تو روی بنمایی

جهان شبست و تو خورشید عالم آرایی

صباح مقبل آن کز درش تو بازآیی

به از تو مادر گیتی به عمر خود فرزند

نیاورد که همین بود حد زیبایی

هر آن که با تو وصالش دمی میسر شد

میسرش نشود بعد از آن شکیبایی

درون پیرهن از غایت لطافت جسم

چو آب صافی در آبگینه پیدایی

مرا مجال سخن بیش در بیان تو نیست

کمال حسن ببندد زبان گویایی

ز گفت و گوی عوام احتراز می کردم

کز این سپس بنشینم به کنج تنهایی

وفای صحبت جانان به گوش جانم گفت

نه عاشقی که حذر می کنی ز رسوایی

گذشت بر من از آسیب عشقت آن چه گذشت

هنوز منتظرم تا چه حکم فرمایی

دو روزه باقی عمرم فدای جان تو باد

اگر بکاهی و در عمر خود بیفزایی

گر او نظر نکند سعدیا به چشم نواخت

به دست سعی تو باد است تا نپیمایی

***

گرم راحت رسانی ور گزایی

محبت بر محبت می فزایی

به شمشیر از تو بیگانه نگردم

که هست از دیرگه، باز آشنایی

همه مرغان خلاص از بند خواهند

من از قیدت نمی خواهم رهایی

عقوبت هرچ ازآن دشوارتر نیست

بر آنم صبر هست الا جدایی

اگر بیگانگان تشریف بخشند

هنوز از دوستان خوشتر گدایی

منم جانا و جانی بر لب از شوق

بده گر بوسه ای داری بهایی

کسانی عیب ما بینند و گویند

که روحانی ندانند از هوایی

جمیع پارسایان گو بدانند

که سعدی توبه کرد از پارسایی

چنان از خمر و زمر و نای و ناقوس

نمی ترسم که از زهد ریایی

***

مشتاق توام با همه جوری و جفایی

محبوب منی با همه جرمی و خطایی

من خود به چه ارزم که تمنای تو ورزم

در حضرت سلطان که برد نام گدایی ؟

صاحب نظران لاف محبت نپسندند

وانگه سپر انداختن از تیر بلایی

باید که سری در نظرش هیچ نیرزد

آن کس که نهد در طلب وصل تو پایی

بیداد تو عدلست و جفای تو کرامت

دشنام تو خوشتر که ز بیگانه دعایی

جز عهد و وفای تو که محلول نگردد

هر عهد که بستم، هوسی بود و هوایی

گر دست دهد دولت آنم که سر خویش

در پای سمند تو کنم نعل بهایی

شاید که به خون بر سر خاکم بنویسند

این بود که با دوست به سر برد وفایی

خون در دل آزرده نهان چند بماند

شک نیست که سر برکند این درد به جایی

شرط کرم آنست که با درد بمیری

سعدی و نخواهی ز در خلق دوایی

***

من ندانستم از اول که تو بی مهر و وفایی

عهد نابستن از آن به که ببندی و نپایی

دوستان عیب کنندم که چرا دل به تو دادم

باید اول به تو گفتن که چنین خوب چرایی

ای که گفتی مرو اندر پی خوبان زمانه

ما کجاییم در این بحر تفکر تو کجایی

آن نه خالست و زنخدان و سر زلف پریشان

که دل اهل نظر برد، که سریست خدایی

پرده بردار که بیگانه خود این روی نبیند

تو بزرگی و در آیینه ی کوچک ننمایی

حلقه بر در نتوانم زدن از دست رقیبان

این توانم که بیایم به محلت به گدایی

عشق و درویشی و انگشت نمایی و ملامت

همه سهلست تحمل نکنم بار جدایی

روز صحرا و سماعست و لب جوی و تماشا

در همه شهر دلی نیست که دیگر بربایی

گفته بودم چو بیایی غم دل با تو بگویم

چه بگویم که غم از دل برود چون تو بیایی

شمع را باید از این خانه به دربردن و کشتن

تا به همسایه نگوید که تو در خانه ی مایی

سعدی آن نیست که هرگز ز کمندت بگریزد

که بدانست که دربند تو خوشتر که رهایی

خلق گویند برو دل به هوای دگری ده

نکنم خاصه در ایام اتابک دو هوایی

***

نه من تنها گرفتارم به دام زلف زیبایی

که هر کس با دلارامی سری دارند و سودایی

قرین یار زیبا را چه پروای چمن باشد؟

هزاران سرو بستانی فدای سروبالایی

مرا نسبت به شیدایی کند ماه پری پیکر

تو دل با خویشتن داری چه دانی حال شیدایی

همی دانم که فریادم به گوشش می رسد لیکن

ملولی را چه غم دارد ز حال ناشکیبایی

عجب دارند یارانم که دستش را همی بوسم

ندیدستند مسکینان سری افتاده در پایی

اگر فرهاد را حاصل نشد پیوند با شیرین

نه آخر جان شیرینش برآمد در تمنایی

خرد با عشق می کوشد که وی را در کمند آرد

ولیکن بر نمی آید ضعیفی با توانایی

مرا وقتی ز نزدیکان ملامت سخت می آمد

نترسم دیگر از باران که افتادم به دریایی

تو خواهی خشم بر ما گیر و خواهی چشم بر ما کن

که ما را با کسی دیگر نماندست از تو پروایی

نپندارم که سعدی را بیازاری و بگذاری

که بعد از سایه ی لطفت ندارد در جهان جایی

من آن خاک وفادارم که از من بوی مهر آید

وگر بادم برد چون شعر هر جزوی به اقصایی

***

هر کس به تماشایی، رفتند به صحرایی

ما را که تو منظوری، خاطر نرود جایی

با چشم نمی بیند، یا راه نمی داند

هر کو به وجود خود، دارد ز تو پروایی

دیوانه ی عشقت را، جایی نظر افتادست

کان جا نتواند رفت، اندیشه ی دانایی

امید تو بیرون برد، از دل همه امیدی

سودای تو خالی کرد، از سر همه سودایی

زیبا ننماید سرو، اندر نظر عقلش

آن کش نظری باشد، با قامت زیبایی

گویند رفیقانم، در عشق چه سر داری

گویم که سری دارم، درباخته در پایی

زنهار نمی خواهم، کز کشتن امانم ده

تا سیرترت بینم، یک لحظه مدارایی

در پارس که تا بودست، از ولوله آسودست

بیمست که برخیزد، از حسن تو غوغایی

من دست نخواهم برد، الا به سر زلفت

گر دسترسی باشد، یک روز به یغمایی

گویند تمنایی، از دوست بکن سعدی

جز دوست نخواهم کرد، از دوست تمنایی

***

همه چشمیم تا برون آیی

همه گوشیم تا چه فرمایی

تو نه آن صورتی که بی رویت

متصور شود شکیبایی

من ز دست تو خویشتن بکشم

تا تو دستم به خون نیالایی

گفته بودی قیامتم بینند

این گروهی محب سودایی

وین چنین روی دلستان که تو راست

خود قیامت بود که بنمایی

ما تماشاکنان کوته دست

تو درخت بلندبالایی

سر ما و آستان خدمت تو

گر برانی و گر ببخشایی

جان به شکرانه دادن از من خواه

گر به انصاف با میان آیی

عقل باید که با صلابت عشق

نکند پنجه ی توانایی

تو چه دانی که بر تو نگذشتست

شب هجران و روز تنهایی

روشنت گردد این حدیث چو روز

گر چو سعدی شبی بپیمایی

***

ای ولوله ی عشق تو بر هر سر کویی

روی تو ببرد از دل ما هر غم رویی

آخر سر مویی به ترحم نگر آن را

کآهی بودش تعبیه بر هر بن مویی

کم می نشود تشنگی دیده ی شوخم

با آن که روان کرده ام از هر مژه جویی

ای هر تنی از مهر تو افتاده به کنجی

وی هر دلی از شوق تو آواره به سویی

ما یک دل و تو شرم نداری که برآیی

هر لحظه به دستانی و هر روز به خویی

در کان نبود چون تن زیبای تو سیمی

وز سنگ نخیزد چو دل سخت تو رویی

بر هم نزند دست خزان بزم ریاحین

گر باد به بستان برد از زلف تو بویی

با این همه میدان لطافت که تو داری

سعدی چه بود در خم چوگان تو گویی

***

ای خسته دلم در خم چوگان تو گویی

بی فایده ام پیش تو چون بیهده گویی

ای تیر غم عشق تو هر جا که رسیده

افتاده به زخمش چو کمان پشت دوتویی

هم طرفه ندارم اگرم بازنوازی

زیرا که عجب نیست نکویی ز نکویی

سعدی غمش از دست مده گر ندهد دست

کی دست دهد در همه آفاق چنویی ؟

***

چه جرم رفت که با ما سخن نمی گویی؟

جنایت از طرف ماست یا تو بدخویی ؟

تو از نبات گرو برده ای به شیرینی

به اتفاق، ولیکن نبات خودرویی

هزار جان به ارادت تو را همی جویند

تو سنگدل به لطافت دلی نمی جویی

ولیک با همه عیب از تو صبر نتوان کرد

بیا و گر همه بد کرده ای که نیکویی

تو بد مگوی و گر نیز خاطرت باشد

بگوی از آن لب شیرین که نیک می گویی

گلم نباید و سروم به چشم درناید

مرا وصال تو باید که سرو گلبویی

هزار جامه سپر ساختیم و هم بگذشت

خدنگ غمزه ی خوبان ز دلق نه تویی

به دست جهد نشاید گرفت دامن کام

اگر نخواهدت ای نفس خیره می پویی

درست شد که به یک دل دو دوست نتوان داشت

به ترک خویش بگوی ای که طالب اویی

همین که پای نهادی بر آستانه ی عشق

به دست باش که دست از جهان فروشویی

درازنای شب از چشم دردمندان پرس

تو قدر آب چه دانی که بر لب جویی ؟

ز خاک سعدی بیچاره بوی عشق آید

هزار سال پس از مرگش ار به ینبویی

***

کدام کس به تو ماند که گویمت که چنویی؟

ز هر که در نظر آید گذشته ای به نکویی

لطیف جوهر و جانی غریب قامت و شکلی

نظیف جامه و جسمی، بدیع صورت و خویی

هزار دیده چو پروانه بر جمال تو عاشق

غلام مجلس آنم که شمع مجلس اویی

ندیدم آبی و خاکی بدین لطافت و پاکی

تو آب چشمه ی حیوان و خاک غالیه بویی

تو را که درد نباشد ز درد ما چه تفاوت؟

تو حال تشنه ندانی که بر کناره ی جویی

صبای روضه رضوان، ندانمت که چه بادی

نسیم وعده ی جانان، ندانمت که چه بویی

اگر من از دل یکتو برآورم دم عشقی

عجب مدار که آتش درافتدم به دوتویی

به کس مگوی که پایم به سنگ عشق برآمد

که عیب گیرد و گوید چرا به فرق نپویی

دلی دو دست نگیرد دو مهر دل نپذیرد

اگر موافق اویی به ترک خویش بگویی

کنونم آب حیاتی به حلق تشنه فروکن

نه آنگهی که بمیرم به آب دیده بشویی

به اختیار تو سعدی چه التماس برآید ؟

گر او مراد نبخشد تو کیستی که بجویی

***

ای حسن خط از دفتر اخلاق تو بابی

شیرینی از اوصاف تو حرفی ز کتابی

از بوی تو در تاب شود آهوی مشکین

گر باز کنند از شکن زلف تو تابی

بر دیده ی صاحب نظران خواب ببستی

ترسی که ببینند خیال تو به خوابی

از خنده ی شیرین نمکدان دهانت

خون می رود از دل چو نمک خورده کبابی

تا عذر زلیخا بنهد منکر عشاق

یوسف صفت از چهره برانداز نقابی

بی روی توام جنت فردوس نباید

کاین تشنگی از من نبرد هیچ شرابی

مشغول تو را گر بگذارند به دوزخ

با یاد تو دردش نکند هیچ عذابی

باری به طریق کرمم بنده ی خود خوان

تا بشنوی از هر بن موییم جوابی

در من منگر تا دگران چشم ندارند

کز دست گدایان نتوان کرد ثوابی

آب سخنم می رود از طبع چو آتش

چون آتش رویت که ازو می چکد آبی

یاران همه با یار و من خسته طلبکار

هر کس به سر آبی و سعدی به سرابی

***

تو خون خلق بریزی و روی درتابی

ندانمت چه مکافات این گنه یابی ؟

تصد عنی فی الجور و النوی لکن

الیک قلبی یا غایه المنی صاب

چو عندلیب چه فریادها که می دارم

تو از غرور جوانی همیشه در خوابی

الی العداة وصلتم و تصحبونهمو

و فی ودادکمو قد هجرت احبابی

نه هر که صاحب حسنست جور پیشه کند

تو را چه شد که خود اندر کمین اصحابی ؟

احبتی امرونی بترک ذکراه

لقد اطعت ولکن حبه آبی

غمت چگونه بپوشم که دیده بر رویت

همی گواهی بر من دهد به کذابی

مرا تو بر سر آتش نشانده ای عجب آنک

منم در آتش و از حال من تو در تابی

من از تو سیر نگردم که صاحب استسقا

نه ممکنست که هرگز رسد به سیرابی

***

سر آن ندارد امشب، که برآید آفتابی

چه خیال ها گذر کرد و، گذر نکرد خوابی

به چه دیر ماندی ای صبح؟، که جان من برآمد

بزه کردی و نکردند، مؤذنان ثوابی

نفس خروس بگرفت، که نوبتی بخواند

همه بلبلان بمردند و، نماند جز غرابی

نفحات صبح دانی، ز چه روی دوست دارم؟

که به روی دوست ماند، که برافکند نقابی

سرم از خدای خواهد، که به پایش اندرافتد

که در آب مرده بهتر، که در آرزوی آبی

دل من نه مرد آنست، که با غمش برآید

مگسی کجا تواند، که بیفکند عقابی ؟

نه چنان گناهکارم، که به دشمنم سپاری

تو به دست خویش فرمای، اگرم کنی عذابی

دل همچو سنگت ای دوست، به آب چشم سعدی

عجبست اگر نگردد، که بگردد آسیابی

برو ای گدای مسکین و، دری دگر طلب کن

که هزار بار گفتی و، نیامدت جوابی

***

که دست تشنه می گیرد به آبی؟

خداوندان فضل آخر ثوابی

توقع دارم از شیرین زبانت

اگر تلخست و گر شیرین جوابی

تو خود نایی و گر آیی بر من

بدان ماند که گنجی در خرابی

به چشمانت که گر زهرم فرستی

چنان نوشم که شیرینتر شرابی

اگر سروی به بالای تو باشد

نباشد بر سر سرو آفتابی

پری روی از نظر غایب نگردد

اگر صد بار بربندد نقابی

بدان تا یک نفس رویت ببینم

شب و روز آرزومندم به خوابی

امیدم هست اگر عطشان نمیرد

که بازآید به جوی رفته آبی

هلاک خویشتن می خواهد آن مور

که خواهد پنجه کردن با عقابی

شبی دانم که در زندان هجران

سحرگاهم به گوش آید خطابی

که سعدی چون فراق ما کشیدی

نخواهی دید در دوزخ عذابی

***

سل المصانع رکبا تهیم فی الفلوات

تو قدر آب چه دانی که در کنار فراتی ؟

شبم به روی تو روزست و دیده ها به تو روشن

و ان هجرت سواء عشیتی و غداتی

اگر چه دیر بماندم امید برنگرفتم

مضی الزمان و قلبی یقول انک آتی

من آدمی به جمالت نه دیدم و نه شنیدم

اگر گلی به حقیقت عجین آب حیاتی

شبان تیره امیدم به صبح روی تو باشد

و قد تفتش عین الحیوة فی الظلمات

فکم تمرر عیشی و انت حامل شهد

جواب تلخ بدیعست از آن دهان نباتی

نه پنج روزه ی عمرست عشق روی تو ما را

وجدت رائحة الود ان شممت رفاتی

وصفت کل ملیح کما یحب و یرضی

محامد تو چه گویم که ماورای صفاتی

اخاف منک و ارجوا و استغیث و ادنو

که هم کمند بلایی و هم کلید نجاتی

ز چشم دوست فتادم به کامه ی دل دشمن

احبتی هجرونی کما تشاء عداتی

فراقنامه ی سعدی عجب که در تو نگیرد

و ان شکوت الی الطیر نحن فی الوکنات

***

تو هیچ عهد نبستی که عاقبت نشکستی

مرا بر آتش سوزان نشاندی و ننشستی

بنای مهر نمودی که پایدار نماند

مرا ببند ببستی خود از کمند بجستی

دلم شکستی و رفتی خلاف شرط مودت

به احتیاط رو اکنون که آبگینه شکستی

چراغ چون تو نباشد به هیچ خانه ولیکن

کس این سرای نبندد در، این چنین که تو بستی

گرم عذاب نمایی به داغ و درد جدایی

شکنجه صبر ندارم بریز خونم و رستی

بیا که ما سر هستی و کبریا و رعونت

به زیر پای نهادیم و پای بر سر هستی

گرت به گوشه ی چشمی نظر بود به اسیران

دوای درد من اول که بی گناه بخستی

هر آن کست که ببیند روا بود که بگوید

که من بهشت بدیدم به راستی و درستی

گرت کسی بپرستد ملامتش نکنم من

تو هم در آینه بنگر که خویشتن بپرستی

عجب مدار که سعدی به یاد دوست بنالد

که عشق موجب شوقست و خمر علت مستی

***

همه عمر برندارم، سر از این خمار مستی

که هنوز من نبودم، که تو در دلم نشستی

تو نه مثل آفتابی، که حضور و غیبت افتد

دگران روند و آیند و، تو همچنان که هستی

چه حکایت از فراقت، که نداشتم ولیکن

تو چو روی باز کردی، در ماجرا ببستی

نظری به دوستان کن، که هزار بار ازآن به

که تحیتی نویسی و، هدیتی فرستی

دل دردمند ما را، که اسیر توست یارا

به وصال مرهمی نه، چو به انتظار خستی

نه عجب که قلب دشمن شکنی به روز هیجا

تو که قلب دوستان را، به مفارقت شکستی

برو ای فقیه دانا، به خدای بخش ما را

تو و زهد و پارسایی، من و عاشقی و مستی

دل هوشمند باید، که به دلبری سپاری

که چو قبله ایت باشد، به از آن که خود پرستی

چو زمام بخت و دولت، نه به دست جهد باشد

چه کنند اگر زبونی، نکنند و زیردستی

گله از فراق یاران و، جفای روزگاران

نه طریق توست سعدی، کم خویش گیر و رستی

***

یارا قدحی پر کن از آن داروی مستی

تا از سر صوفی برود علت هستی

عاقل متفکر بود و مصلحت اندیش

در مذهب عشق آی و از این جمله برستی

ای فتنه ی نوخاسته از عالم قدرت

غایب مشو از دیده که در دل بنشستی

آرام دلم بستدی و، دست شکیبم

برتافتی و، پنجه ی صبرم بشکستی

احوال دو چشم من بر هم ننهاده

با تو نتوان گفت به خواب شب مستی

سودا زده ای کز همه عالم به تو پیوست

دل نیک بدادت که دل از وی بگسستی ؟

در روی تو گفتم سخنی چند بگویم

رو باز گشادی و در نطق ببستی

گر باده از این خم بود و مطرب از این کوی

ما توبه بخواهیم شکستن به درستی

سعدی غرض از حقه ی تن آیت حقست

صد تعبیه در توست و یکی بازنجستی

نقاش وجود این همه صورت که بپرداخت

تا نقش ببینی و مصور بپرستی

***

اگر مانند رخسارت گلی در بوستانستی

زمین را از کمالیت شرف بر آسمانستی

چو سرو بوستانستی وجود مجلس آرایت

اگر در بوستان سروی سخنگوی و روانستی

نگارین روی و شیرین خوی و عنبربوی و سیمین تن

چه خوش بودی در آغوشم اگر یارای آنستی

تو گویی در همه عمرم میسر گردد این دولت

که کام از عمر برگیرم و گر خود یک زمانستی

جز این عیبت نمی دانم که بدعهدی و سنگین دل

دلارامی بدین خوبی دریغ ار مهربانستی

شکر در کام من تلخست بی دیدار شیرینش

وگر حلوا بدان ماند که زهرش در میانستی

دمی در صحبت یاری ملک خوی پری پیکر

گر امید بقا باشد بهشت جاودانستی

نه تا جان در جسد باشد وفاداری کنم با او

که تا تن در لحد باشد وگر خود استخوانستی

چنین گویند سعدی را که دردی هست پنهانی

خبر در مغرب و مشرق نبودی گر نهانستی

هر آن دل را که پنهانی قرینی هست روحانی

به خلوتخانه ای ماند که در، در بوستانستی

***

تعالی الله چه رویست آن که گویی آفتابستی

وگر مه را حیا بودی ز شرمش در نقابستی

اگر گل را نظر بودی چو نرگس تا جهان بیند

ز شرم رنگ رخسارش چو نیلوفر در آبستی

شبان خوابم نمی گیرد نه روز آرام و آسایش

ز چشم مست میگونش که پنداری به خوابستی

گر آن شاهد که من دانم به هر کس روی بنماید

فقیر از رقص در حالت خطیب از می خرابستی

چنان مستم که پنداری نماند امید هشیاری

به هش بازآمدی مجنون اگر مست شرابستی

گر آن ساعد که او دارد بدی با رستم دستان

به یک ساعت بیفکندی اگر افراسیابستی

بیار ای لعبت ساقی اگر تلخست و گر شیرین

که از دستت شکر باشد و گر خود زهر نابستی

کمال حسن رویت را مخالف نیست جز خویت

دریغا آن لب شیرین اگر شیرین جوابستی

اگر دانی که تا هستم نظر با جز تو پیوستم

پس آنگه بر من مسکین جفا کردن صوابستی

زمین تشنه را باران نبودی بعد از این حاجت

اگر چندان که در چشمم سرشک اندر سحابستی

ز خاکم رشک می آید که بر سر می نهی پایش

که سعدی زیر نعلینت چه بودی گر ترابستی

***

ای باد که بر خاک در دوست گذشتی

پندارمت از روضه ی بستان بهشتی

دور از سببی نیست که شوریده ی سودا

هر لحظه چو دیوانه دوان بر در و دشتی

باری مگرت بر رخ جانان نظر افتاد

سرگشته چو من در همه آفاق بگشتی

از کف ندهم دامن معشوقه ی زیبا

هل تا برود نام من ای یار به زشتی

جز یاد تو بر خاطر من نگذرد ای جان

با آن که به یک باره ام از یاد بهشتی

با طبع ملولت چه کند دل که نسازد

شرطه همه وقتی نبود لایق کشتی

بسیار گذشتی که نکردی سوی ما چشم

یک دم ننشستم که به خاطر نگذشتی

شوخی شکرالفاظ و مهی لاله بناگوش

سروی سمن اندام و بتی حورسرشتی

قلاب تو در کس نفکندی که نبردی

شمشیر تو بر کس نکشیدی و نکشتی

سیلاب قضا نسترد از دفتر ایام

این ها که تو بر خاطر سعدی بنوشتی

***

یاد می داری که با من جنگ در سر داشتی

رای رای توست خواهی جنگ خواهی آشتی

نیک بد کردی شکستن عهد یار مهربان

این بتر کردی که بد کردی و نیک انگاشتی

دوستان دشمن گرفتن هرگزت عادت نبود

جز در این نوبت که دشمن دوست می پنداشتی

خاطرم نگذاشت یک ساعت که بدمهری کنم

گر چه دانستم که پاک از خاطرم بگذاشتی

همچنانت ناخن رنگین گواهی می دهد

بر سرانگشتان که در خون عزیزان داشتی

تا تو برگشتی نیامد هیچ خلقم در نظر

کز خیالت شحنه ای بر ناظرم بگماشتی

هر چه خواهی کن که ما را با تو روی جنگ نیست

سر نهادن به در آن موضع که تیغ افراشتی

هر دم از شاخ زبانم میوه ای تر می رسد

بوستان ها رست از آن تخمم که در دل کاشتی

سعدی از عقبی و دنیا روی در دیوار کرد

تا تو در دیوار فکرش نقش خود بنگاشتی

***

سست پیمانا به یک ره دل ز ما برداشتی

آخر ای بدعهد سنگیندل چرا برداشتی ؟

نوع تقصیری تواند بود ای سلطان عشق

تا به یک ره سایه ی لطف از گدا برداشتی

گفته بودی با تو در خواهم کشیدن جام وصل

جرعه ای ناخورده شمشیر جفا برداشتی

خاطر از مهر کسان برداشتم از بهر تو

چون تو را گشتم تو خود خاطر ز ما برداشتی

لعل دیدی لاجرم چشم از شبه بردوختی

در پسندیدی و دست از کهربا برداشتی

شمع برکردی چراغت بازنامد در نظر

گل فرا دست آمدت مهر از گیا برداشتی

دوست بردارد به جرمی یا خطایی دل ز دوست؟

تو خطا کردی که بی جرم و خطا برداشتی

عمرها در زیر دامن برد سعدی پای صبر

سر ندیدم کز گریبان وفا برداشتی

***

ندیدمت که بکردی وفا بدانچه بگفتی

طریق وصل گشادی من آمدم تو برفتی

وفای عهد نمودی دل سلیم ربودی

چو خویشتن به تو دادم تو میل بازگرفتی

نه دست عهد گرفتی که پای وصل بدارم؟

به چشم خویش بدیدم خلاف هر چه بگفتی

هزار چاره بکردم که همعنان تو گردم

تو پهلوانتر از آنی که در کمند من افتی

نه عدل بود نمودن خیال وصل و ربودن

چرا ز عاشق مسکین هم اولش ننهفتی ؟

تو قدر صحبت یاران و دوستان نشناسی

مگر شبی که چو سعدی به داغ عشق بخفتی

***

ای از بهشت جزوی و از رحمت آیتی

حق را به روزگار تو با ما عنایتی

گفتم نهایتی بود این درد عشق را

هر بامداد می کند از نو بدایتی

معروف شد حکایتم اندر جهان و نیست

با تو مجال آن که بگویم حکایتی

چندان که بی تو غایت امکان صبر بود

کردیم و عشق را نه پدیدست غایتی

فرمان عشق و عقل به یک جای نشنوند

غوغا بود دو پادشه اندر ولایتی

ز ابنای روزگار به خوبی ممیزی

چون در میان لشکر منصور رایتی

عیبت نمی کنم که خداوند امر و نهی

شاید که بنده ای بکشد بی جنایتی

زان گه که عشق دست تطاول دراز کرد

معلوم شد که عقل ندارد کفایتی

من در پناه لطف تو خواهم گریختن

فردا که هر کسی رود اندر حمایتی

درمانده ام که از تو شکایت کجا برم؟

هم با تو گر ز دست تو دارم شکایتی

سعدی نهفته چند بماند حدیث عشق

این ریش اندرون بکند هم سرایتی

***

چون خراباتی نباشد زاهدی؟

کش به شب از در درآید شاهدی

محتسب گو تا ببیند روی دوست

همچو محرابی و من چون عابدی

چون من آب زندگانی یافتم

غم نباشد گر بمیرد حاسدی

آن چه ما را در دلست از سوز عشق

می نشاید گفت با هر باردی

دوستان گیرند و دلداران ولیک

مهربان نشناسد الا واحدی

از تو روحانیترم در پیش دل

نگذرد شب های خلوت واردی

خانه ای در کوی درویشان بگیر

تا نماند در محلت زاهدی

گر دلی داری و دلبندیت نیست

پس چه فرق از ناطقی تا جامدی ؟

گر به خدمت قائمی خواهی منم

ور نمی خواهی، به حسرت قاعدی

سعدیا گر روزگارت می کشد

گو بکش بر دست سیمین ساعدی

***

ای باد بامدادی، خوش می روی به شادی

پیوند روح کردی، پیغام دوست دادی

بر بوستان گذشتی، یا در بهشت بودی

شاد آمدی و خرم، فرخنده بخت بادی

تا من در این سرایم، این در ندیده بودم

کامروز پیش چشمم، در بوستان گشادی

چون گل روند و آیند، این دلبران و خوبان

تو در برابر من، چون سرو بایستادی

ایدون که می نماید، در روزگار حسنت

بس فتنه ها بزاید، تو فتنه از که زادی؟

اول چراغ بودی، آهسته شمع گشتی

آسان فراگرفتم، در خرمن اوفتادی

خواهم که بامدادی، بیرون روی به صحرا

تا بوستان بریزد، گل های بامدادی

یاری که با قرینی، الفت گرفته باشد

هر وقت یادش آید، تو دم به دم به یادی

گر در غمت بمیرم، شادی به روزگارت

پیوسته نیکوان را، غم خورده اند و شادی

جایی که داغ گیرد، دردش دوا پذیرد

آنست داغ سعدی، کاول نظر نهادی

***

دیدی که وفا به جا نیاوردی

رفتی و خلاف دوستی کردی

بیچارگیم به چیز نگرفتی

درماندگیم به هیچ نشمردی

من با همه جوری از تو خشنودم

تو بی گنهی ز من بیازردی

خود کردن و جرم دوستان دیدن

رسمیست که در جهان تو آوردی

نازت برم که نازک اندامی

بارت بکشم که نازپروردی

ما را که جراحتست خون آید

درد تو چنم که فارغ از دردی

گفتم که نریزم آب رخ زین بیش

بر خاک درت که خون من خوردی

وین عشق تو در من آفریدستند

هرگز نرود ز زعفران زردی

ای ذره تو در مقابل خورشید

بیچاره چه می کنی بدین خردی ؟

در حلقه ی کارزار جان دادن

بهتر که گریختن به نامردی

سعدی سپر از جفا نیندازد

گل با گیهست و صاف با دردی

***

مپرس از من که هیچم یاد کردی

که خود هیچم فرامش می نگردی

چه نیکوروی و بدعهدی که شهری

غمت خوردند و کس را غم نخوردی

چرا ما با تو ای معشوق طناز

به صلحیم و تو با ما در نبردی

نصیحت می کنندم سردگویان

که برگرد از غمش بی روی زردی

نمی دانند کز بیمار عشقت

حرارت بازننشیند به سردی

ولیکن با رقیبان چاره ای نیست

که ایشان مثل خارند و تو وردی

اگر با خوبرویان می نشینی

بساط نیکنامی درنوردی

دگر با من مگوی ای باد گلبوی

که همچون بلبلم دیوانه کردی

چرا دردت نچیند جان سعدی

که هم دردی و هم درمان دردی

***

مکن سرگشته آن دل را که دست آموز غم کردی

به زیر پای هجرانش لگدکوب ستم کردی

قلم بر بیدلان گفتی نخواهم راند و هم راندی

جفا بر عاشقان گفتی نخواهم کرد و هم کردی

بدم گفتی و خرسندم عفاک الله نکو گفتی

سگم خواندی و خشنودم جزاک الله کرم کردی

چه لطفست این که فرمودی مگر سبق اللسان بودت

چه حرفست این که آوردی مگر سهوالقلم کردی

عنایت با من اولیتر که تأدیب جفا دیدم

گل افشان بر سر من کن که خارم در قدم کردی

غنیمت دان اگر روزی به شادی دررسی ای دل

پس از چندین تحمل ها که زیر بار غم کردی

شب غم های سعدی را مگر هنگام روز آمد

که تاریک و ضعیفش چون چراغ صبحدم کردی

***

چه باز در دلت آمد که مهر برکندی؟

چه شد که یار قدیم از نظر بیفکندی ؟

ز حد گذشت جدایی میان ما ای دوست

هنوز وقت نیامد که بازپیوندی ؟

بود که پیش تو میرم اگر مجال بود

وگر نه بر سر کویت به آرزومندی

دری به روی من ای یار مهربان بگشای

که هیچ کس نگشاید اگر تو دربندی

مرا وگر همه آفاق خوبرویانند

به هیچ روی نمی باشد از تو خرسندی

هزار بار بگفتم که چشم نگشایم

به روی خوب، ولیکن تو چشم می بندی

مگر در آینه بینی وگر نه در آفاق

به هیچ خلق نپندارمت که مانندی

حدیث سعدی اگر کائنات بپسندند

به هیچ کار نیاید گرش تو نپسندی

مرا چه بندگی از دست و پای برخیزد؟

مگر امید به بخشایش خداوندی

***

گفتم آهن دلی کنم چندی

ندهم دل به هیچ دلبندی

وآنکه را دیده در دهان تو رفت

هرگزش گوش نشنود پندی

خاصه ما را که در ازل بودست

با تو آمیزشی و پیوندی

به دلت کز دلت به درنکنم

سختتر زین مخواه سوگندی

یکدم آخر حجاب یک سو نه

تا برآساید آرزومندی

همچنان پیر نیست مادر دهر

که بیاورد چون تو فرزندی

ریش فرهاد بهترک می بود

گر نه شیرین نمک پراکندی

کاشکی خاک بودمی در راه

تا مگر سایه بر من افکندی

چه کند بنده ای که از دل و جان

نکند خدمت خداوندی

سعدیا دور نیکنامی رفت

نوبت عاشقیست یک چندی

***

نگارا وقت آن آمد که دل با مهر پیوندی

که ما را بیش از این طاقت نماندست آرزومندی

غریب از خوی مطبوعت که روی از بندگان پوشی

بدیع از طبع موزونت که در بر دوستان بندی

تو خرسند و شکیبایی چنینت در خیال آید

که ما را همچنین باشد شکیبایی و خرسندی

نگفتی بی وفا یارا که از ما نگسلی هرگز

مگر در دل چنین بودت که خود با ما نپیوندی

زهی آسایش و رحمت نظر را کش تو منظوری

زهی بخشایش و دولت پدر را کش تو فرزندی

شکار آنگه توان کشتن که محکم در کمند آید

چو بیخ مهر بنشاندم درخت وصل برکندی

نمودی چند بار از خود که حافظ عهد و پیمانم

کنونت بازدانستم که ناقض عهد و سوگندی

مرا زین پیش در خلوت فراغت بود و جمعیت

تو در جمع آمدی ناگاه و مجموعان پراکندی

گرت جان در قدم ریزم هنوزت عذر می خواهم

که از من خدمتی ناید چنان لایق که بپسندی

ترش بنشین و تیزی کن که ما را تلخ ننماید

چه می گویی چنین شیرین که شوری در من افکندی ؟

شکایت گفتن سعدی مگر با دست نزدیکت

که او چون رعد می نالد تو همچون برق می خندی

***

خلاف شرط محبت چه مصلحت دیدی

که برگذشتی و از دوستان نپرسیدی ؟

گرفتمت که نیامد ز روی خلق آزرم

که بی گنه بکشی، از خدا نترسیدی ؟

بپوش روی نگارین و موی مشکین را

که حسن طلعت خورشید را بپوشیدی

هزار بی دل مشتاق را به حسرت آن

که لب به لب برسد جان به لب رسانیدی

محل و قیمت خویش آن زمان بدانستم

که برگذشتی و ما را به هیچ نخریدی

هزار بار بگفتیم و هیچ درنگرفت

که گرد عشق مگرد ای فقیر و گردیدی

تو را ملامت رندان و عاشقان سعدی

دگر حلال نباشد که خود بلغزیدی

به تیغ می زد و می رفت و باز می نگریست

که ترک عشق نگفتی سزای خود دیدی

***

مگر دگر سخن دشمنان نیوشیدی

که روی چون قمر از دستان بپوشیدی

من از جفای زمان بلبلا نخفتم دوش

تو را چه بود که تا صبح می خروشیدی ؟

قضا به ناله ی مظلوم و لابه ی محروم

دگر نمی شود، ای نفس بس که کوشیدی

کنون حلاوت پیوند را بدانی قدر

که شربت غم هجران تلخ نوشیدی

به مقتضای زمان اقتصار کن سعدی

که آنچه غایت جهد تو بود کوشیدی

***

آخر نگاهی بازکن وقتی که بر ما بگذری

یا کبر منعت می کند کز دوستان یاد آوری ؟

هرگز نبود اندر ختن بر صورتی چندین فتن

هرگز نباشد در چمن سروی بدین خوش منظری

صورتگر دیبای چین گو صورت رویش ببین

یا صورتی برکش چنین یا توبه کن صورتگری

ز ابروی زنگارین کمان، گر پرده برداری عیان

تا قوس باشد در جهان دیگر نبیند مشتری

بالای سرو بوستان رویی ندارد دلستان

خورشید با رویی، چنان مویی ندارد عنبری

تا نقش می بندد فلک کس را نبودست این نمک

ماهی ندانم یا ملک فرزند آدم یا پری

تا دل به مهرت داده ام در بحر فکر افتاده ام

چون در نماز استاده ام گویی به محرابم دری

دیگر نمی دانم طریق از دست رفتم چون غریق

آنک دهانت چون عقیق از بسکه خونم می خوری

گر رفته باشم زین جهان بازآیدم رفته روان

گر همچنین دامن کشان بالای خاکم بگذری

از نعلش آتش می جهد نعلم در آتش می نهد

گر دیگری جان می دهد سعدی تو جان می پروری

هر کس که دعوی می کند کو با تو انسی می کند

در عهد موسی می کند آواز گاو سامری

***

ای برق اگر به گوشه ی آن بام بگذری

آن جا که باد زهره ندارد خبر بری

ای مرغ اگر پری به سر کوی آن صنم

پیغام دوستان برسانی بدان پری

آن مشتری خصال گر از ما حکایتی

پرسد جواب ده که به جانند مشتری

گو تشنگان بادیه را جان به لب رسید

تو خفته در کجاوه به خواب خوش اندری

ای ماهروی حاضر غایب که پیش دل

یک روز نگذرد که تو صد بار نگذری

دانی چه می رود به سر ما ز دست تو؟

تا خود به پای خویش بیایی و بنگری

بازآی کز صبوری و دوری بسوختیم

ای غایب از نظر که به معنی برابری

یا دل به ما دهی چو دل ما به دست توست

یا مهر خویشتن ز دل ما به دربری

تا خود برون پرده حکایت کجا رسد

چون از درون پرده چنین پرده می دری

سعدی تو کیستی که دم دوستی زنی

دعوی بندگی کن و اقرار چاکری

***

ای که بر دوستان همی گذری

تا بهر غمزه ای دلی ببری

دردمندی تمام خواهی کشت

یا به رحمت به کشته می نگری ؟

ما خود از کوی عشقبازانیم

نه تماشاکنان رهگذریم

هیچم اندر نظر نمی آید

تا تو خورشید روی در نظری

گفته بودم که دل به کس ندهم

حذر از عاشقی و بی خبری

حلقه ای گرد خویشتن بکشم

تا نیاید درون حلقه پری

وین پری پیکران حلقه به گوش

شاهدی می کنند و جلوه گری

صبر بلبل شنیده ای هرگز

چون بخندد شکوفه ی سحری ؟

پرده داری بر آستانه ی عشق

می کند عقل و، گریه پرده دری

چو خوری دانی ای پسر غم عشق

تا غم هیچ در جهان نخوری

رایگانست یک نفس با دوست

گر به دنیا و آخرت بخری

قلمست این به دست سعدی در

یا هزار آستین دُر دری ؟

این نبات از کدام شهر آرند؟

تو قلم نیستی که نیشکری

***

بخت آیینه ندارم که در او می نگری

خاک بازار نیرزم که بر او می گذری

من چنان عاشق رویت که ز خود بی خبرم

تو چنان فتنه ی خویشی که ز ما بی خبری

به چه ماننده کنم در همه آفاق تو را

کان چه در وهم من آید تو از آن خوبتری

برقع از پیش چنین روی نشاید برداشت

که به هر گوشه ی چشمی دل خلقی ببری

دیده ای را که به دیدار تو دل می نرود

هیچ علت نتوان گفت بجز بی بصری

گفتم از دست غمت سر به جهان دربنهم

نتوانم که به هر جا بروم در نظری

به فلک می رود آه سحر از سینه ی ما

تو همی برنکنی دیده ز خواب سحری

خفتگان را خبر از محنت بیداران نیست

تا غمت پیش نیاید غم مردم نخوری

هر چه در وصف تو گویند به نیکویی هست

عیبت آنست که هر روز به طبعی دگری

گر تو از پرده برون آیی و رخ بنمایی

پرده بر کار همه پرده نشینان بدری

عذر سعدی ننهد هر که تو را نشناسد

حال دیوانه نداند که ندیدست پری

***

جور بر من می پسندد دلبری

زور با من می کند زورآوری

بار خصمی می کشم کز جور او

می نشاید رفت پیش داوری

عقل بیچاره ست در زندان عشق

چون مسلمانی به دست کافری

بارها گفتم بگریم پیش خلق

تا مگر بر من ببخشد خاطری

بازگویم پادشاهی را چه غم

گر به خیلش دربمیرد چاکری

ای که صبر از من طمع داری و هوش

بار سنگین می نهی بر لاغری

زآنچه در پای عزیزان افکنند

ما سری داریم اگر داری سری

چشم عادت کرده با دیدار دوست

حیف باشد بعد از او بر دیگری

در سراپای تو حیران مانده ام

در نمی باید به حسنت زیوری

این سخن سعدی تواند گفت و بس

هر گدایی را نباشد جوهری

***

خانه ی صاحب نظران می بری

پرده ی پرهیزکنان می دری

گر تو پریچهره نپوشی نقاب

توبه ی صوفی به زیان آوری

این چه وجودست نمی دانمت

آدمیی یا ملکی یا پری ؟

گر همه سرمایه زیان می کند

سود بود دیدن آن مشتری

نسخه ی این روی به نقاش بر

تا بکند توبه ز صورتگری

با تترت حاجت شمشیر نیست

حمله همی آری و دل می بری

گر تو در آیینه تأمل کنی

صورت خود، باز به ما ننگری

خسرو اگر عهد تو دریافتی

دل به تو دادی که تو شیرینتری

گر دری از خلق ببندم به روی

بر تو نبندم که به خاطر دری

سعدی اگر کشته شود در فراق

زنده شود چون به سرش بگذری

***

دانی چه گفت مرا، آن بلبل سحری؟

تو خود چه آدمیی، کز عشق بی خبری

اشتر به شعر عرب، در حالتست و طرب

گر ذوق نیست تو را، کژطبع جانوری

من هرگز از تو نظر، با خویشتن نکنم

بیننده تن ندهد، هرگز به بی بصری

از بسکه در نظرم، خوب آمدی صنما

هر جا که می نگرم، گویی که در نظری

دیگر نگه نکنم، بالای سرو چمن

دیگر صفت نکنم، رفتار کبک دری

کبک این چنین نرود، سرو این چنین نچمد

طاووس را نرسد، پیش تو جلوه گری

هر گه که می گذری، من در تو می نگرم

کز حسن قامت خود، با کس نمی نگری

از بس که فتنه شوم، بر رفتنت نه عجب

بر خویشتن تو ز ما، صد بار فتنه تری

باری به حکم کرم، بر حال ما بنگر

کافتد که بار دگر، بر خاک ما گذری

سعدی به جور و جفا، مهر از تو برنکند

من خاک پای توام، ور خون من بخوری

***

دانمت آستین چرا، پیش جمال می بری

رسم بود کز آدمی، روی نهان کند پری

معتقدان و دوستان، از چپ و راست منتظر

کبر رها نمی کند، کز پس و پیش بنگری

آمدمت که بنگرم، باز نظر به خود کنم

سیر نمی شود نظر، بس که لطیف منظری

غایت کام و دولتست آن که به خدمتت رسید

بنده میان بندگان، بسته میان به چاکری

روی به خاک می نهم، گر تو هلاک می کنی

دست به بند می دهم، گر تو اسیر می بری

هر چه کنی تو برحقی، حاکم و دست مطلقی

پیش که داوری برند، از تو که خصم و داوری ؟

بنده اگر به سر رود، در طلبت کجا رسد

گر نرسد عنایتی، در حق بنده آن سری

گفتم اگر نبینمت، مهر فرامشم شود

می روی و مقابلی، غایب و در تصوری

جان بدهند و در زمان، زنده شوند عاشقان

گر بکشی و بعد از آن، بر سر کشته بگذری

سعدی اگر هلاک شد، عمر تو باد و دوستان

ملک یمین خویش را، گر بکشی چه غم خوری ؟

***

دیدم امروز بر زمین قمری

همچو سروی روان به رهگذری

گوییا بر من از بهشت خدای

باز کردند بامداد دری

من ندیدم به راستی همه عمر

گر تو دیدی به سر بر قمری

یا شنیدی که در وجود آمد

آفتابی ز مادر و پدری

گفتم از وی نظر بپوشانم

تا نیفتم به دیده در خطری

چاره صبرست و احتمال فراق

چون کفایت نمی کند نظری

می خرامید و زیر لب می گفت

عاقل از فتنه می کند حذری

سعدیا پیش تیر غمزه ی ما

به ز تقوا ببایدت سپری

***

رفتی و همچنان به خیال من اندری

گویی که در برابر چشمم مصوری

فکرم به منتهای جمالت نمی رسد

کز هر چه در خیال من آمد نکوتری

مه بر زمین نرفت و پری دیده برنداشت

تا ظن برم که روی تو ماهست یا پری

تو خود فرشته ای، نه از این گل سرشته ای

گر خلق از آب و خاک، تو از مشک و عنبری

ما را شکایتی ز تو گر هست هم به توست

کز تو به دیگران نتوان برد داوری

با دوست کنج فقر، بهشتست و بوستان

بی دوست خاک بر سر جاه و توانگری

تا دوست در کنار نباشد به کام دل

از هیچ نعمتی نتوانی که برخوری

گر چشم در سرت کنم از گریه باک نیست

زیرا که تو عزیزتر از چشم در سری

چندان که جهد بود دویدیم در طلب

کوشش چه سود چون نکند بخت یاوری ؟

سعدی به وصل دوست چو دستت نمی رسد

باری به یاد دوست زمانی به سر بری

***

روی گشاده ای صنم، طاقت خلق می بری

چون پس پرده می روی، پرده ی صبر می دری

حور بهشت خوانمت، ماه تمام گویمت

کآدمیی ندیده ام، چون تو پری به دلبری

آینه را تو داده ای، پرتو روی خویشتن

ورنه چه زهره داشتی، در نظرت برابری ؟

نسخه ی چشم و ابرویت، پیش نگارگر برم

گویمش این چنین بکن، صورت قوس و مشتری

چون تو درخت دلنشان، تازه بهار و گلفشان

حیف بود که سایه ای، بر سر ما نگستری

دیده به روی هر کسی، برنکنم ز مهر تو

در ز عوام بسته به، چون تو به خانه اندری

من نه مخیرم که چشم، از تو به خویشتن کنم

گر تو نظر به ما کنی، ور نکنی مخیری

پند حکیم بیش ازین، در من اثر نمی کند

کیست که برکند یکی، زمزمه ی قلندری ؟

عشق و دوام عافیت، مختلفند سعدیا

هر که سفر نمی کند، دل ندهد به لشکری

***

سرو بستانی تو یا مه یا پری

یا ملک، یا دفتر صورتگری ؟

رفتنی داری و سحری می کنی

کاندرآن عاجز بماند سامری

هر که یک بارش گذشتی در نظر

در دلش صد بار دیگر بگذری

می روی و اندر پیت دل می رود

باز می آیی و جان می پروری

گر تو شاهد با میان آیی چو شمع

مبلغی پروانه ها گرد آوری

چند خواهی روی پنهان داشتن

پرده می پوشی و بر ما می دری

روزی آخر در میان مردم آی

تا ببیند هر که می بیند پری

آفتاب از منظر افتد در رواق

چون تو را بیند بدین خوش منظری

جان و خاطر با تو دارم روز و شب

نقش بر دل نام بر انگشتری

سعدی از گرمی بخواهد سوختن

بسکه تو شیرینی از حد می بری

***

کس درنیامدست بدین خوبی از دری

دیگر نیاورد چو تو فرزند مادری

خورشید اگر تو روی نپوشی فرو رود

گوید دو آفتاب نباشد به کشوری

اول منم که در همه عالم نیامدست

زیباتر از تو در نظرم هیچ منظری

هرگز نبرده ام به خرابات عشق راه

امروزم آرزوی تو درداد ساغری

یا خود به حسن روی تو کس نیست در جهان

یا هست و نیستم ز تو پروای دیگری

بر سرو قامتت گل و بادام روی و چشم

نشنیده ام که سرو چنین آورد بری

رویی که روز روشن اگر برکشد نقاب

پرتو دهد چنان که شب تیره اختری

همراه من مباش که غیرت برند خلق

در دست مفلسی چو ببینند گوهری

من کم نمی کنم سر مویی ز مهر دوست

ور می زند بهر بن موییم نشتری

روزی مگر به دیده ی سعدی قدم نهی

تا در رهت بهر قدمت می نهد سری

***

گر برود بهر قدم، در ره دیدنت سری

من نه حریف رفتنم، از در تو بهر دری

تا نکند وفای تو، در دل من تغیری

چشم نمی کنم به خود، تا چه رسد به دیگری

خود نبود وگر بود، تا به قیامت آزری

بت نکند به نیکویی، چون تو بدیع پیکری

سرو روان ندیده ام، جز تو به هیچ کشوری

هم نشنیده ام که زاد از پدری و مادری

گر به کنار آسمان، چون تو برآید اختری

روی بپوشد آفتاب از نظرش به معجری

حاجت گوش و گردنت، نیست به زر و زیوری

یا به خضاب و سرمه ای، یا به عبیر و عنبری

تاب وغا نیاورد، قوت هیچ صفدری

گر تو بدین مشاهدت، حمله بری به لشکری

بسته ام از جهانیان بر دل تنگ من دری

تا نکنم به هیچ کس، گوشه ی چشم خاطری

گر چه تو بهتری و من، از همه خلق کمتری

شاید اگر نظر کند، محتشمی به چاکری

باک مدار سعدیا، گر به فدا رود سری

هر که به معظمی رسد، ترک دهد محقری

***

گر کنم در سر وفات سری

سهل باشد زیان مختصری

ای که قصد هلاک من داری

صبر کن تا ببینمت نظری

نه حرامست در رخ تو نظر

که حرامست چشم بر دگری

دوست دارم که خاک پات شوم

تا مگر بر سرم کنی گذری

متحیر نه در جمال توام

عقل دارم به قدر خود قدری

حیرتم در صفات بی چونست

کاین کمال آفرید در بشری

ببری هوش و طاقت زن و مرد

گر تردد کنی به بام و دری

حق به دست رقیب ناهموار

پیش خصم ایستاده چون سپری

زانکه آیینه ای بدین خوبی

حیف باشد به دست بی بصری

آه سعدی اثر کند در کوه

نکند در تو سنگدل اثری

سنگ را سخت گفتمی همه عمر

تا بدیدم ز سنگ سختتری

***

هرگز این صورت کند صورتگری؟

یا چنین شاهد بود در کشوری ؟

سرورفتاری، صنوبرقامتی

ماه رخساری، ملایک منظری

می رود وز خویشتن بینی که هست

در نمی آید به چشمش دیگری

صد هزارش دست خاطر، در رکاب

پادشاهی می رود با لشکری

عارضش باغی، دهانش غنچه ای

بل بهشتی در میانش کوثری

ماهرویا مهربانی پیشه کن

خوبرویی را بباید زیوری

بی تو در هر گوشه، پایی در گلست

وز تو در هر خانه، دستی بر سری

چون همایم سایه ای بر سر فکن

تا در اقبالت شوم نیک اختری

در خداوندی چه نقصان آیدش

گر خداوندی بپرسد چاکری

مصلحت بودی شکایت گفتنم

گر به غیر از خصم بودی داوری

سعدیا داروی تلخ از دست دوست

به که شیرینی ز دست دیگری

خاکی از مردم بماند در جهان

وز وجود عاشقان خاکستری

***

هر نوبتم که در نظر ای ماه بگذری

بار دوم ز بار نخستین نکوتری

انصاف می دهم که لطیفان و دلبران

بسیار دیده ام نه بدین لطف و دلبری

زنار بود هر چه همه عمر داشتم

الا کمر که پیش تو بستم به چاکری

از شرم چون تو آدمیان در میان خلق

انصاف می دهد که نهان می شود پری

شمشیر اختیار تو را سر نهاده ام

دانم که گر تنم بکشی جان بپروری

جز صورتت در آینه کس را نمی رسد

با صورت بدیع تو کردن برابری

ای مدعی گر آنچه مرا شد تو را شود

بر حال من ببخشی و حالت بیاوری

صید اوفتاد و پای مسافر به گل بماند

هیچ افتدت که بر سر افتاده بگذری ؟

صبری که بود مایه ی سعدی دگر نماند

سختی مکن که کیسه بپرداخت مشتری

***

چونست حال بستان، ای باد نوبهاری

کز بلبلان برآمد، فریاد بی قراری

ای گنج نوشدارو، با خستگان نگه کن

مرهم به دست و ما را، مجروح می گذاری

یا خلوتی برآور، یا برقعی فروهل

ور نه به شکل شیرین، شور از جهان برآری

هر ساعت از لطیفی، رویت عرق برآرد

چون بر شکوفه آید، باران نوبهاری

عودست زیر دامن، یا گل در آستینت

یا مشک در گریبان، بنمای تا چه داری ؟

گل نسبتی ندارد، با روی دلفریبت

تو در میان گل ها، چون گل میان خاری

وقتی کمند زلفت، دیگر کمان ابرو

این می کشد به زورم، وان می کشد به زاری

ور قید می گشایی، وحشی نمی گریزد

دربند خوبرویان خوشتر که رستگاری

ز اول وفا نمودی، چندان که دل ربودی

چون مهر سخت کردم، سست آمدی به یاری

عمری دگر بباید، بعد از فراق ما را

کاین عمر صرف کردیم، اندر امیدواری

ترسم نماز صوفی، با صحبت خیالت

باطل بود که صورت، بر قبله می نگاری

هر درد را که بینی، درمان و چاره ای هست

درمان درد سعدی، با دوست سازگاری

***

خبر از عیش ندارد که ندارد یاری

دل نخوانند که صیدش نکند دلداری

جان به دیدار تو یک روز فدا خواهم کرد

تا دگر برنکنم دیده بهر دیداری

یعلم الله که من از دست غمت جان نبرم

تو به از من بتر از من بکشی بسیاری

غم عشق آمد و غم های دگر پاک ببرد

سوزنی باید کز پای برآرد خاری

می حرامست ولیکن تو بدین نرگس مست

نگذاری که ز پیشت برود هشیاری

می روی خرم و خندان و نگه می نکنی

که نگه می کند از هر طرفت غمخواری

خبرت هست که خلقی ز غمت بی خبرند؟

حال افتاده نداند که نیفتد باری

سرو آزاد به بالای تو می ماند راست

لیکنش با تو میسر نشود رفتاری

می نماید که سر عربده دارد چشمت

مست خوابش نبرد تا نکند آزاری

سعدیا دوست نبینی و به وصلش نرسی

مگر آن وقت که خود را ننهی مقداری

***

خوش بود یاری و یاری بر کنار سبزه زاری

مهربانان روی بر هم، وز حسودان برکناری

هر که را با دلستانی عیش می افتد زمانی

گو غنیمت دان که دیگر دیر دیر افتد شکاری

راحت جانست رفتن با دلارامی به صحرا

عین درمانست گفتن درد دل با غمگساری

هر که منظوری ندارد عمر ضایع می گذارد

اختیار اینست دریاب، ای که داری اختیاری

عیش در عالم نبودی گر نبودی روی زیبا

گر نه گل بودی نخواندی بلبلی بر شاخساری

بار بی اندازه دارم بر دل از سودای جانان

آخر ای بی رحم باری، از دلی برگیر باری

دانی از بهر چه معنی خاک پایت می نباشم؟

تا تو را ننشیند از من بر دل نازک غباری

ور تو را با خاکساری سر به صحبت درنیاید

بر سر راهت بیفتم تا کنی بر من گذاری

زندگانی صرف کردن در طلب حیفی نباشد

گر دری خواهد گشودن سهل باشد انتظاری

دوستان معذور دارند از جوانمردی و رحمت

گر بنالد دردمندی یا بگرید بی قراری

رفتنش دل می رباید گفتنش جان می فزاید

با چنین حسن و لطافت چون کند پرهیزگاری ؟

عمر سعدی گر سر آید در حدیث عشق شاید

کو نخواهد ماند بی شک، وین بماند یادگاری

***

دو چشم مست تو برداشت رسم هشیاری

وگر نه فتنه ندیدی به خواب بیداری

زمانه با تو چه دعوی کند به بد مهری؟

سپهر با تو چه پهلو زند به غداری ؟

معلمت همه شوخی و دلبری آموخت

به دوستیت وصیت نکرد و دلداری

چو گل لطیف، ولیکن حریف او باشی

چو زر عزیز، ولیکن به دست اغیاری

به صید کردن دل ها چه شوخ و شیرینی

به خیره کشتن تن ها چه جلد و عیاری

دلم ربودی و جان می دهم به طیبت نفس

که هست راحت درویش در سبکباری

گر افتدت گذری بر وجود کشته ی عشق

سخن بگوی که در جسم مرده جان آری

گرت ارادت باشد به شورش دل خلق

بشور زلف که در هر خمی دلی داری

چو بت به کعبه نگونسار بر زمین افتد

به پیش قبله ی رویت بتان فرخاری

دهان پرشکرت را مثل به نقطه زنند

که روی چون قمرت شمسه ایست پرگاری

به گرد نقطه ی سرخت عذار سبز چنان

که نیم دایره ای برکشند زنگاری

هزار نامه پیاپی نویسمت که جواب

اگر چه تلخ دهی در سخن شکرباری

ز خلق گوی لطافت تو برده ای امروز

به خوبرویی و، سعدی به خوب گفتاری

***

عمری به بوی یاری، کردیم انتظاری

زان انتظار ما را، نگشود هیچ کاری

از دولت وصالش، حاصل نشد مرادی

وز محنت فراقش، بر دل بماند باری

هر دم غم فراقش، بر دل نهاد باری

هر لحظه دست هجرش، در دل شکست خاری

ای زلف تو کمندی، ابروی تو کمانی

وی قامت تو سروی، وی روی تو بهاری

دانم که فارغی تو، از حال و درد سعدی

کاورا در انتظارت، خون شد دو دیده باری

دریاب عاشقان را، کافزون کند صفا را

بشنو تو این سخن را کاین یادگار داری

***

مرا دلیست گرفتار عشق دلداری

سمن بری، صنمی، گلرخی، جفاکاری

ستمگری، شغبی، فتنه ای، دل آشوبی

هنروری، عجبی، طرفه ای، جگرخواری

بنفشه زلفی، نسرین بری، سمن بویی

که ماه را بر حسنش نماند بازاری

همای فری، طاووس حسن و طوطی نطق

به گاه جلوه گری چون تذرو رفتاری

دلم به غمزه ی جادو ربود و دوری کرد

کنون بماندم بی او چو نقش دیواری

ز وصل او چو کناری طمع نمی دارم

کناره کردم و راضی شدم به دیداری

ز هر چه هست گزیرست و ناگزیر از دوست

چه چاره سازد در دام دل گرفتاری ؟

در اشتیاق جمالش چنان همی نالم

چو بلبلی که بماند میان گلزاری

حدیث سعدی در عشق او چو بیهده است

نزد دمی چو ندارد زبان گفتاری

***

من از تو روی نپیچم گرم بیازاری

که خوش بود ز عزیزان تحمل خواری

به هر سلاح که خون مرا بخواهی ریخت

حلال کردمت الا به تیغ بیزاری

تو در دل من از آن خوشتری و شیرین تر

که من ترش بنشینم ز تلخ گفتاری

اگر دعات ارادت بود و گر دشنام

بگوی از آن لب شیرین که شهد می باری

اگر به صید روی وحشی از تو نگریزد

که در کمند تو راحت بود گرفتاری

به انتظار عیادت که دوست می آید

خوشست بر دل رنجور عشق بیماری

گرم تو زهر دهی چون عسل بیاشامم

به شرط آنکه به دست رقیب نسپاری

تو می روی و مرا چشم و دل به جانب توست

ولی چه سود که جانب نگه نمی داری

گرت چو من غم عشقی زمانه پیش آرد

دگر غم همه عالم به هیچ نشماری

درازنای شب از چشم دردمندان پرس

که هر چه پیش تو سهلست سهل پنداری

حکایت من و مجنون به یکدگر ماند

نیافتیم و بمردیم در طلبکاری

بنال سعدی اگر چاره ی وصالت نیست

که نیست چاره ی بیچارگان بجز زاری

***

نه تو گفتی که به جای آرم و گفتم که نیاری

عهد و پیمان و وفاداری و دلبندی و یاری ؟

زخم شمشیر اجل به که سر نیش فراقت

کشتن اولیتر از آن کِم به جراحت بگذاری

تن آسوده چه داند که دل خسته چه باشد؟

من گرفتار کمندم تو چه دانی که سواری ؟

کس چنین روی ندارد تو مگر حور بهشتی

وز کس این بوی نیاید مگر آهوی تتاری

عرقت بر ورق روی نگارین به چه ماند؟

همچو بر خرمن گل قطره ی باران بهاری

طوطیان دیدم و خوشتر ز حدیثت نشنیدم

شکرست آن نه دهان و لب و دندان که تو داری

ای خردمند که گفتی نکنم چشم به خوبان

به چه کار آیدت آن دل که به جانان نسپاری ؟

آرزو می کندم با تو شبی بودن و روزی

یا شبی روز کنی چون من و روزی به شب آری

هم اگر عمر بود دامن کامی به کف آید

که گل از خار همی آید و صبح از شب تاری

سعدی آن طبع ندارد که ز خوی تو برنجد

خوش بود هر چه تو گویی و شکر هر چه تو باری

***

اگر به تحفه ی جانان هزار جان آری

محقرست نشاید که بر زبان آری

حدیث جان بر جانان همین مثل باشد

که زر به کان بری و گل به بوستان آری

هنوز در دلت ای آفتاب رخ نگذشت

که سایه ای به سر یار مهربان آری

تو را چه غم که مرا در غمت نگیرد خواب؟

تو پادشاه کجا یاد پاسبان آری؟

ز حسن روی تو بر دین خلق می ترسم

که بدعتی که نبودست در جهان آری

کس از کناری در روی تو نگه نکند

که عاقبت نه به شوخیش در میان آری

ز چشم مست تو واجب کند که هشیاران

حذر کنند، ولی تاختن نهان آری

جواب تلخ چه داری؟ بگوی و باک مدار

که شهد محض بود چون تو بر دهان آری

و گر به خنده درآیی چه جای مرهم ریش؟

که ممکنست که در جسم مرده جان آری

یکی لطیفه ز من بشنو ای که در آفاق

سفر کنی و لطایف ز بحر و کان آری

گرت بدایع سعدی نباشد اندر بار

به پیش اهل و قرابت چه ارمغان آری ؟

***

کس از این نمک ندارد، که تو ای غلام داری

دل ریش عاشقان را، نمکی تمام داری

نه من اوفتاده تنها، به کمند آرزویت

همه کس سر تو دارد، تو سر کدام داری ؟

ملکا مها نگارا، صنما بتا بهارا

متحیرم ندانم، که تو خود چه نام داری

نظری به لشکری کن، که هزار خون بریزی

به خلاف تیغ هندی، که تو در نیام داری

صفت رخام دارد، تن نرم نازنینت

دل سخت نیز با او، نه کم از رخام داری

همه دیده ها به سویت، نگران حسن رویت

منت آن کمینه مرغم، که اسیر دام داری

چه مخالفت بدیدی، که مخالطت بریدی؟

مگر آن که ما گداییم، و تو احتشام داری

بجز این گنه ندانم، که محب و مهربانم

به چه جرم دیگر از من سر انتقام داری ؟

گله از تو حاش لله، نکنند و خود نباشد

مگر از وفای عهدی، که نه بردوام داری

نظر از تو برنگیرم، همه عمر تا بمیرم

که تو در دلم نشستی و، سر مقام داری

سخن لطیف سعدی، نه سخن که قند مصری

خجلست از این حلاوت، که تو در کلام داری

***

حدیث یا شکرست آنکه در دهان داری

دوم به لطف نگویم که در جهان داری

گناه عاشق بیچاره نیست در پی تو

گناه توست که رخسار دلستان داری

جمال عارض خورشید و حسن قامت سرو

تو را رسد که چو دعوی کنی بیان داری

ندانم ای کمر این سلطنت چه لایق توست

که با چنین صنمی دست در میان داری

بسیست تا دل گم کرده باز می جستم

در ابروان تو بشناختم که آن داری

تو را که زلف و بناگوش و خد و قد اینست

مرو به باغ که در خانه بوستان داری

بدین صفت که تویی دل چه جای خدمت توست؟

فراتر آی که ره در میان جان داری

گر این روش که تو طاووس می کنی رفتار

نه برج من که همه عالم آشیان داری

قدم ز خانه چو بیرون نهی به عزت نه

که خون دیده سعدی بر آستان داری

***

هرگز نبود سرو به بالا که تو داری

یا مه به صفای رخ زیبا که تو داری

گر شمع نباشد شب دلسوختگان را

روشن کند این غره ی غرا که تو داری

حوران بهشتی که دل خلق ستادند

هرگز نستانند دل ما که تو داری

بسیار بود سرو روان و گل خندان

لیکن نه بدین صورت و بالا که تو داری

پیداست که سرپنجه ی ما را چه بود زور

با ساعد سیمین توانا که تو داری

سحر سخنم در همه آفاق ببردند

لیکن چه زند با ید بیضا که تو داری ؟

امثال تو از صحبت ما ننگ ندارند

جای مگسست این همه حلوا که تو داری

این روی به صحرا کند آن میل به بستان

من روی ندارم مگر آن جا که تو داری

سعدی تو نیارامی و کوته نکنی دست

تا سر نرود در سر سودا که تو داری

تا میل نباشد به وصال از طرف دوست

سودی نکند حرص و تمنا که تو داری

***

تو اگر به حسن دعوی، بکنی گواه داری

که جمال سرو بستان و، کمال ماه داری

در کس نمی گشایم، که به خاطرم درآید

تو به اندرون جان آی، که جایگاه داری

ملکی، مهی، ندانم، به چه کنیتت بخوانم؟

به کدام جنس گویم، که تو اشتباه داری ؟

بر کس نمی توانم، به شکایت از تو رفتن

که قبول و قوتت هست و، جمال و جاه داری

گل بوستان رویت، چو شقایقست لیکن

چه کنم به سرخ رویی، که دلی سیاه داری ؟

چه خطای بنده دیدی که خلاف عهد کردی؟

مگر آن که ما ضعیفیم و تو دستگاه داری

نه کمال حسن باشد، ترشی و روی شیرین

همه بد مکن که مردم، همه نیکخواه داری

تو جفا کنی و صولت، دگران دعای دولت

چه کنند از این لطافت، که تو پادشاه داری ؟

به یکی لطیفه گفتی، ببرم هزار دل را

نه چنان لطیف باشد، که دلی نگاه داری

به خدای اگر چو سعدی برود دلت به راهی

همه شب چنو نخسبی و، نظر به راه داری

***

این چه رفتارست کارامیدن از من می بری؟

هوشم از دل می ربایی عقلم از تن می بری

باغ و لالستان چه باشد آستینی برفشان

باغبان را گو بیا گر گل به دامن می بری

روز و شب می باشد آن ساعت که همچون آفتاب

می نمایی روی و، دیگر باز روزن می بری

مویت از پس تا کمرگه خوشه ای بر خرمنست

زینهار آن خوشه پنهان کن که خرمن می بری

دل به عیاری ببردی ناگهان از دست من

دزد شب گردد، تو فارغ روز روشن می بری

گر تو برگردیدی از من بی گناه و بی سبب

تا مگر من نیز برگردم، غلط ظن می بری

چون نیاید دود از آن خرمن که آتش می زنی؟

یا ببندد خون از این موضع که سوزن می بری ؟

این طریق دشمنی باشد نه راه دوستی

کآبروی دوستان در پیش دشمن می بری

عیب مسکینی مکن افتان و خیزان در پیت

کان نمی آید تو زنجیرش به گردن می بری

سعدیا گفتار شیرین پیش آن کام و دهان

دُر به دریا می فرستی زر به معدن می بری

***

تو در کمند نیفتاده ای و معذوری

از آن به قوت بازوی خویش مغروری

گر آنکه خرمن من سوخت با تو پردازد

میسرت نشود عاشقی و مستوری

بهشت روی من آن لعبت پری رخسار

که در بهشت نباشد به لطف او حوری

به گریه گفتمش ای سروقد سیم اندام

اگر چه سرو نباشد برو گل سوری

درشتخویی و بدعهدی از تو نپسندند

که خوب منظری و دلفریب منظوری

تو در میان خلایق به چشم اهل نظر

چنان که در شب تاریک پاره ی نوری

اگر به حسن تو باشد طبیب در آفاق

کس از خدای نخواهد شفای رنجوری

ز کبر و ناز چنان می کنی به مردم چشم

که بی شراب گمان می برد که مخموری

من از تو دست نخواهم به بی وفایی داشت

تو هر گناه که خواهی بکن که مغفوری

ز چند گونه سخن رفت و در میان آمد

حدیث عاشقی و مفلسی و مهجوری

به خنده گفت که سعدی سخن دراز مکن

میان تهی و فراوان سخن چو طنبوری

چو سایه هیچ کست آدمی که هیچش نیست

مرا از این چه که چون آفتاب مشهوری ؟

***

ما بی تو به دل برنزدیم آب صبوری

چون سنگ دلان دل بنهادیم به دوری

بعد از تو که در چشم من آید که به چشمم

گویی همه عالم ظلماتست و تو نوری

خلقی به تو مشتاق و جهانی به تو روشن

ما از تو گریزان و تو از خلق نفوری

جز خط دلاویز تو بر طرف بناگوش

سبزه نشنیدم که دمد بر گل سوری

در باغ رو ای سرو خرامان که خلایق

گویند مگر باغ بهشتست و تو حوری

روی تو نه روییست کز او صبر توان کرد

لیکن چه کنم گر نکنم صبر ضروری

سعدی به جفا دست امید از تو ندارد

هم جور تو بهتر که ز روی تو صبوری

***

هر سلطنت که خواهی، می کن که دلپذیری

در دست خوبرویان، دولت بود اسیری

جان باختن به کویت، در آرزوی رویت

دانسته ام ولیکن، خون خوار ناگزیری

ملک آن توست و فرمان، مملوک را چه درمان

گر بی گنه بسوزی، ور بی خطا بگیری ؟

گر من سخن نگویم، در وصف روی و مویت

آیینه ات بگوید، پنهان که بی نظیری

آن کو ندیده باشد، گل در میان بستان

شاید که خیره ماند، در ارغوان و خیری

گفتم مگر ز رفتن، غایب شوی ز چشمم

آن نیستی که رفتی، آنی که در ضمیری

ای باد صبح بستان، پیغام وصل جانان

می رو که خوش نسیمی، می دم که خوش عبیری

او را نمی توان دید، از منتهای خوبی

ما خود نمی نماییم، از غایت حقیری

گر یار با جوانان، خواهد نشست و رندان

ما نیز توبه کردیم، از زاهدی و پیری

سعدی نظر بپوشان، یا خرقه در میان نه

رندی روا نباشد، در جامه ی فقیری

***

اگر گلاله ی مشکین ز رخ براندازی

کنند در قدمت عاشقان سراندازی

اگر به رقص درآیی تو سرو سیم اندام

نظاره کن که چه مستی کنند و جانبازی

تو با چنین قد و بالا و صورت زیبا

به سرو و لاله و شمشاد و گل نپردازی

کدام باغ چو رخسار تو گلی دارد؟

کدام سرو کند با قدت سرافرازی ؟

به حسن خال و بناگوش اگر نگاه کنی

نظر تو با قد و بالای خود نیندازی

غلام باد صبایم غلام باد صبا

که با کلاله ی جعدت همی کند بازی

بگوی مطرب یاران بیار زمزمه ای

بنال بلبل مستان که بس خوش آوازی

که گفته است که صد دل به غمزه ای ببری؟

هزار صید به یک تاختن بیندازی

ز لطف لفظ شکربار گفته ی سعدی

شدم غلام همه شاعران شیرازی

***

امیدوارم اگر صد رهم بیندازی

که بار دیگرم از روی لطف بنوازی

چو روزگار نسازد ستیزه نتوان برد

ضرورتست که با روزگار درسازی

جفای عشق تو بر عقل من همان مثلست

که سرگزیت به کافر همی دهد غازی

دریغ بازوی تقوا که دست رنگینت

به عقل من به سرانگشت می کند بازی

بسی مطالعه کردیم نقش عالم را

ز هر که در نظر آید به حسن ممتازی

هزار چون من اگر محنت و بلا بیند

تو را از آن چه که در نعمتی و در نازی

حدیث عشق تو پیدا نکردمی بر خلق

گر آب دیده نکردی به گریه غمازی

زهی سوار که صد دل به غمزه ای ببری

هزار صید به یک تاختن بیندازی

تو را چو سعدی اگر بنده ای بود چه شود

که در رکاب تو باشد غلام شیرازی ؟

گرش به قهر برانی به لطف بازآید

که زر همان بود ار چند بار بگدازی

چو آب می رود این پارسی به قوت طبع

نه مرکبیست که از وی سبق برد تازی

***

تو خود به صحبت امثال ما نپردازی

نظر به حال پریشان ما نیندازی

وصال ما و شما دیر متفق گردد

که من اسیر نیازم تو صاحب نازی

کجا به صید ملخ همتت فروآید؟

بدین صفت که تو باز بلند پروازی

به راستی که نه همبازی تو بودم من

تو شوخ دیده مگس بین که می کند بازی

ز دست ترک ختایی کسی جفا چندان

نمی برد که من از دست ترک شیرازی

و گر هلاک منت درخورست باکی نیست

قتیل عشق شهیدست و قاتلش غازی

کدام سنگدلست آن که عیب ما گوید؟

گر آفتاب ببینی چو موم بگدازی

میسرت نشود سر عشق پوشیدن

که عاقبت بکند رنگ روی غمازی

چه جرم رفت که با ما سخن نمی گویی؟

چه دشمنیست که با دوستان نمی سازی ؟

من از فراق تو بیچاره سیل می رانم

مثال ابر بهار و تو خیل می تازی

هنوز با همه بدعهدیت دعاگویم

که گر به قهر برانی به لطف بنوازی

تو همچو صاحب دیوان مکن که سعدی را

به یک ره از نظر خویشتن بیندازی

***

تا کی ای آتش سودا به سرم برخیزی؟

تا کی ای ناله ی زار از جگرم برخیزی ؟

تا کی ای چشمه ی سیماب که در چشم منی

از غم دوست به روی چو زرم برخیزی

یک زمان دیده ی من ره به سوی خواب برد

این خیال ار شبی از رهگذرم برخیزی

ای دل از بهر چه خونابه شدی در بر من؟

زود باشد که تو نیز از نظرم برخیزی

به چه دانش زنی ای مرغ سحر نوبت روز؟

که نه هر صبح به آه سحرم برخیزی

ای غم از همنفسی تو ملالم بگرفت

هیچت افتد که خدا را ز سرم برخیزی ؟

***

گر درون سوخته ای با تو برآرد نفسی

چه تفاوت کند اندر شکرستان مگسی

ای که انصاف دل سوختگان می ندهی

خود چنین روی نبایست نمودن به کسی

روزی اندر قدمت افتم و گر سر برود

به ز من در سر این واقعه رفتند بسی

دامن دوست به دنیا نتوان داد از دست

حیف باشد که دهی دامن گوهر به خسی

تا به امروز مرا در سخن این سوز نبود

که گرفتار نبودم به کمند هوسی

چون سراییدن بلبل که خوش آید بر شاخ

لیکن آن سوز ندارد که بود در قفسی

سعدیا گر ز دل آتش به قلم درنزدی

پس چرا دود به سر می رودش هر نفسی ؟

***

همی زنم نفسی سرد بر امید کسی

که یاد ناورد از من به سال ها نفسی

به چشم رحم به رویم نظر همی نکند

به دست جور و جفا گوشمال داده بسی

دلم ببرد و به جان زینهار می ندهد

کسی به شهر شما این کند به جای کسی ؟

به هر چه درنگرم نقش روی او بینم

که دیده در همه عالم بدین صفت هوسی ؟

به دست عشق چه شیر سیه چه مورچه ای

به دام هجر چه باز سفید چه مگسی

عجب مدار ز من روی زرد و ناله ی زار

که کوه کاه شود گر برد جفای خسی

بر آستان وصالت نهاده سر سعدی

بر آستین خیالت نبوده دسترسی

***

یار گرفته ام بسی، چون تو ندیده ام کسی

شمع چنین نیامدست از در هیچ مجلسی

عادت بخت من نبود، آن که تو یادم آوری

نقد چنین کم اوفتد، خاصه به دست مفلسی

صحبت از این شریفتر، صورت از این لطیفتر

دامن از این نظیفتر، وصف تو چون کند کسی ؟

خادمه ی سرای را، گو در حجره بند کن

تا به سر حضور ما، ره نبرد موسوسی

روز وصال دوستان، دل نرود به بوستان

یا به گلی نگه کند، یا به جمال نرگسی

گر بکشی کجا روم، تن به قضا نهاده ام

سنگ جفای دوستان، درد نمی کند بسی

قصه به هر که می برم، فایده ای نمی دهد

مشکل درد عشق را، حل نکند مهندسی

این همه خار می خورد، سعدی و بار می برد

جای دگر نمی رود، هر که گرفت مونسی

***

ما سپر انداختیم، گر تو کمان می کشی

گو دل ما خوش مباش، گر تو بدین دلخوشی

گر بکشی بنده ایم، ور بنوازی رواست

ما به تو مستأنسیم، تو به چه مستوحشی ؟

گفتی اگر درد عشق، پای نداری گریز

چون بتوانم گریخت، تا تو کمندم کشی ؟

دیده فرودوختیم، تا نه به دوزخ برد

باز نگه می کنم، سخت بهشتی وشی

غایت خوبی که هست، قبضه و شمشیر و دست

خلق حسد می برند، چون تو مرا می کشی

موجب فریاد ما خصم نداند که چیست

چاره ی مجروح عشق، نیست بجز خامشی

چند توان ای سلیم، آب بر آتش زدن

کآب دیانت برد، رنگ رخ آتشی

آدمی هوشمند، عیش ندارد ز فکر

ساقی مجلس بیار، آن قدح بیهشی

مست می عشق را، عیب مکن سعدیا

مست بیفتی تو نیز، گر هم از این می چشی

***

هرگز آن دل بنمیرد که تو جانش باشی

نیکبخت آن که تو در هر دو جهانش باشی

غم و اندیشه در آن دایره هرگز نرود

به حقیقت که تو چون نقطه میانش باشی

هرگزش باد صبا برگ پریشان نکند

بوستانی که چو تو سرو روانش باشی

همه عالم نگران تا نظر بخت بلند

بر که افتد که تو یک دم نگرانش باشی

تشنگانت به لب ای چشمه ی حیوان مردند

تشنه تر آن که تو نزدیک دهانش باشی

گر توان بود که دور فلک از سر گیرند

تو دگر نادره ی دور زمانش باشی

وصفت آن نیست که در وهم سخندان گنجد

ور کسی گفت مگر هم تو زبانش باشی

چون تحمل نکند بار فراق تو کسی

با همه درد دل آسایش جانش باشی ؟

ای که بی دوست به سر می نتوانی که بری

شاید ار محتمل بار گرانش باشی

سعدی آن روز که غوغای قیامت باشد

چشم دارد که تو منظور نهانش باشی

***

اگر تو پرده برین زلف و رخ نمی پوشی

به هتک پرده ی صاحبدلان همی کوشی

چنین قیامت و قامت ندیده ام همه عمر

تو سرو یا بدنی شمس یا بناگوشی ؟

غلام حلقه ی سیمین گوشوار توام

که پادشاه غلامان حلقه در گوشی

به کنج خلوت پاکان و پارسایان آی

نظاره کن که چه مستی کنند و مدهوشی

به روزگار عزیزان که یاد می کنمت

علی الدوام نه یادی پس از فراموشی

چنان موافق طبع منی و در دل من

نشسته ای که گمان می برم در آغوشی

چه نیکبخت کسانی که با تو هم سخنند

مرا نه زهره ی گفت و نه صبر خاموشی

رقیب نامتناسب چه اهل صحبت توست؟

که طبع او همه نیش و تو سر به سر نوشی

به تربیت به چمن گفتم ای نسیم صبا

بگوی تا ندهد گل به خار چاووشی

تو سوز سینه ی مستان ندیدی ای هشیار

چو آتشیت نباشد چگونه برجوشی ؟

تو را که دل نبود عاشقی چه دانی چیست

تو را که سمع نباشد سماع ننیوشی

وفای یار به دنیا و دین مده سعدی

دریغ باشد یوسف به هر چه بفروشی

***

به پایان آمد این دفتر حکایت همچنان باقی

به صد دفتر نشاید گفت حسب الحال مشتاقی

کتاب بالغ منی حبیبا معرضا عنی

ان افعل ما تری انی علی عهدی و میثاقی

نگویم نسبتی دارم به نزدیکان درگاهت

که خود را بر تو می بندم به سالوسی و زراقی

اخلائی و احبابی ذروا من حبه مابی

مریض العشق لا یبری و لا یشکو الی الراقی

نشان عاشق آن باشد که شب با روز پیوندد

تو را گر خواب می گیرد نه صاحب درد عشاقی

قم املأ و اسقنی کأسا ودع ما فیه مسموما

اما انت الذی تسقی؟ فعین السم تریاقی

قدح چون دور ما باشد به هشیاران مجلس ده

مرا بگذار تا حیران بماند چشم در ساقی

سعی فی هتکی الشانی و لما یدر ماشانی

انا المجنون لا اعبا باحراق و اغراق

مگر شمس فلک باشد بدین فرخنده دیداری

مگر نفس ملک باشد بدین پاکیزه اخلاقی

لقیت الاسد فی الغابات لا تقوی علی صیدی

و هذا الظبی فی شیراز یسبینی باحداق

نه حسنت آخری دارد نه سعدی را سخن پایان

بمیرد تشنه مستسقی و دریا همچنان باقی

***

به قلم راست نیاید صفت مشتاقی

سادتی، احترق القلب من الاشواق

نشود دفتر درد دل مجروح تمام

لو اضافوا صحف الدهر الی اوراقی

آرزوی دل خلقی تو به شیرین سخنی

اثر رحمت حقی تو به نیک اخلاقی

بی عزیزان چه تمتع بود از عمر عزیز؟

کیف یحلو زمن البین لدی العشاق ؟

من همان عاشقم ار زانکه تو آن دوست نه ای

انا اهواک و ان ملت عن المیثاق

حیث لا تخلف منظور حبیبی ارنی

چه کنم قصه ی این غصه کنم در باقی

به دو چشم تو که گر بی تو برندم به بهشت

نکنم میل به حوران و نظر با ساقی

سعدی از دست غمت چاک زده دامن عمر

بیشتر زین نکند صابری و مشتاقی

***

عمرم به آخر آمد، عشقم هنوز باقی

وز می چنان نه مستم، کز عشق روی ساقی

یا غایة الامانی، قلبی لدیک فانی

شخصی کما ترانی، من غایة اشتیاقی

ای دردمند مفتون، بر خد و خال موزون

قدر وصالش اکنون، دانی که در فراقی

یا سعد کیف صرنا، فی بلدة هجرنا

من بعد ما سهرنا، والایدی فی العناقی

بعد از عراق جایی، خوش نایدم هوایی

مطرب بزن نوایی، زان پرده ی عراقی

خان الزمان عهدی، حتی بقیت وحدی

ردوا علی ودی، بالله یا رفاقی

در سرو و مه چه گویی، ای مجمع نکویی؟

تو ماه مشک بویی، تو سرو سیم ساقی

ان متُّ فی هواها، دعنی امت فداها

یا عاذلی نباها، ذرنی و ما الاقی

چند از حدیث آنان، خیزید ای جوانان

تا در هوای جانان، بازیم عمر باقی

قام الغیاث لما، زم الجمال زما

و اللیل مدلهما و الدمع فی المآقی

تا در میان نیاری، بیگانه ای نه یاری

درباز هر چه داری، گر مرد اتفاقی

***

دل دیوانگیم هست و سر ناباکی

که نه کاریست شکیبایی و اندهناکی

سر به خمخانه ی تشنیع فرو خواهم برد

خرقه گو در بر من دست بشوی از پاکی

دست در دل کن و هر پرده ی پندار که هست

بدر ای سینه که از دست ملامت چاکی

تا به نخجیر دل سوختگان کردی میل

هر زمان بسته دلی سوخته بر فتراکی

انت ریان و کم حولک قلب صاد

انت فرحان و کم نحوک طرف باکی

یا رب آن آب حیاتست بدان شیرینی

یا رب آن سرو روانست بدان چالاکی ؟

جامه ای پهن تر از کارگه امکانی

لقمه ای بیشتر از حوصله ی ادراکی

در شکنج سر زلف تو دریغا دل من

که گرفتار دو مارست بدین ضحاکی

آه من باد به گوش تو رساند هرگز

که نه ما بر سر خاکیم و تو بر افلاکی

الغیاث از تو که هم دردی و هم درمانی

زینهار از تو که هم زهری و هم تریاکی

سعدیا آتش سودای تو را آبی بس

باد بی فایده مفروش که مشتی خاکی

***

عشق جانان در جهان هرگز نبودی کاشکی

یا چو بود اندر دلم کمتر فزودی کاشکی

آزمودم درد و داغ عشق باری صد هزار

همچو من معشوقه یک ره آزمودی کاشکی

نغنویدم زان خیالش را نمی بینم به خواب

دیده گریان من یکشب غنودی کاشکی

از چه ننماید به من دیدار خویش آن دلفروز؟

راضیم راضی چنان روی ار نمودی کاشکی

هر زمان گویم ز داغ عشق و تیمار فراق

دل ربود از من نگارم جان ربودی کاشکی

ناله های زار من شاید که گر کس نشنود

لابه های زار من یک شب شنودی کاشکی

سعدی از جان می خورد سوگند و می گوید به دل

وعده هایش را وفا باری نمودی کاشکی

***

سخت زیبا می روی یک بارگی

در تو حیران می شود نظارگی

این چنین رخ با پری باید نمود

تا بیاموزد پری رخسارگی

هر که را پیش تو پای از جای رفت

زیر بارش برنخیزد بارگی

چشم های نیم خوابت سال و ماه

همچو من مستند بی میخوارگی

خستگانت را شکیبایی نماند

یا دوا کن یا بکش یکبارگی

دوست تا خواهی به جای ما نکوست

در حسودان اوفتاد آوارگی

سعدیا تسلیم فرمان شو که نیست

چاره ی عاشق بجز بیچارگی

***

روی بپوش ای قمر خانگی

تا نکشد عقل به دیوانگی

بلعجبی های خیالت ببست

چشم خردمندی و فرزانگی

با تو بباشم به کدام آبروی؟

یا بگریزم به چه مردانگی ؟

با تو برآمیختنم آرزوست

وز همه کس وحشت و بیگانگی

پرده برانداز شبی شمع وار

تا همه سوزیم به پروانگی

یا ببرد خانه ی سعدی خیال

یا ببرد دوست به همخانگی

***

بسم از هوا گرفتن، که پری نماند و بالی

به کجا روم ز دستت، که نمی دهی مجالی ؟

نه ره گریز دارم، نه طریق آشنایی

چه غم اوفتاده ای را که تواند احتیالی ؟

همه عمر در فراقت، بگذشت و سهل باشد

اگر احتمال دارد، به قیامت اتصالی

چه خوشست در فراقی، همه عمر صبر کردن

به امید آن که روزی، به کف اوفتد وصالی

به تو حاصلی ندارد، غم روزگار گفتن

که شبی نخفته باشی، به درازنای سالی

غم حال دردمندان، نه عجب گرت نباشد

که چنین نرفته باشد، همه عمر بر تو حالی

سخنی بگوی با من، که چنان اسیر عشقم

که به خویشتن ندارم، ز وجودت اشتغالی

چه نشینی ای قیامت، بنمای سرو قامت

به خلاف سرو بستان، که ندارد اعتدالی

که نه امشب آن سماعست، که دف خلاص یابد

به طپانچه ای و بربط، برهد به گوشمالی

دگر آفتاب رویت، منمای آسمان را

که قمر ز شرمساری، بشکست چون هلالی

خط مشک بوی و خالت، به مناسبت تو گویی

قلم غبار می رفت و، فروچکید خالی

تو هم این مگوی سعدی، که نظر گناه باشد

گنهست برگرفتن، نظر از چنین جمالی

***

ترحم ذلتی یا ذا المعالی

و واصلنی اذا شوّشت حالی

الا یا ناعس الطرفین سکری

سل السّهران عن طول اللیالی

ندارم چون تو در عالم دگر دوست

اگر چه دوستی، دشمن فعالی

کمال الحسن فی الدنیا مصون

کمثل البدر فی حد الکمال

مرکب در وجودم همچو جانی

مصور در دماغم چون خیالی

فما ذالنوم؟ قیل النوم راحه

و مالی النوم فی طول اللیالی

دمی دلداری و صاحب دلی کن

که برخور بادی از صاحب جمالی

الم تنظر الی عینی و دمعی

تری فی البحر اصداف اللآلی

به گوشت گر رسانم ناله ی زار

ز درد ناله ی زارم بنالی

لقد کلفت مالم اقو حملا

و مالی حیلة غیر احتمالی

که کوته باد چون دست من از دوست

زبان دشمنان از بدسگالی

الا یا سالیا عنی توقف

فما قلب المعنی عنک سال

به چشمانت که گر چه دوری از چشم

دل از یاد تو یکدم نیست خالی

منعت الناس یستسقون غیثا

ان استرسلت دمعا کاللآلی

جهانی تشنگان را دیده در توست

چنین پاکیزه پندارم زلالی

ولی فیک الارادة فوق وصف

ولکن لم تردنی ما احتیالی ؟

چه دستان با تو درگیرد چو روباه

که از مردم گریزان چون غزالی ؟

جرت عینای من ذکراک سیلا

سل الجیران عنی ما جری لی

نمایندت به هم خلقی به انگشت

چو بینند آن دو ابروی هلالی

حفاظی لم یزل مادمت حیا

و لو انتم ضجرتم من وصالی

دلت سختست و پیمان اندکی سست

دگر در هر چه گویم بر کمالی

اذا کان اقتضاحی فیک حلوا

فقل لی مالعذالی و مالی ؟

مرا با روزگار خویش بگذار

نگیرد سرزنش در لاابالی

ترانی ناظما فی الوجد بیتا

و طرفی ناثر عقد اللآلی

نگویم قامتت زیباست یا چشم

همه لطفی و سرتاسر جمالی

و ان کنتم سئمتم طول مکثی

حوالیکم، فقد حان ارتحالی

چو سعدی خاک شد سودی ندارد

اگر خاک وی اندر دیده مالی

***

هرگز حسد نبردم، بر منصبی و مالی

الا بر آن که دارد، با دلبری وصالی

دانی کدام دولت، در وصف می نیاید؟

چشمی که باز باشد، هر لحظه بر جمالی

خرم تنی که محبوب، از در فرازش آید

چون رزق نیکبختان، بی محنت سؤالی

همچون دو مغز بادام، اندر یکی خزینه

با هم گرفته انسی، وز دیگران ملالی

دانی کدام جاهل، بر حال ما بخندد؟

کو را نبوده باشد، در عمر خویش حالی

بعد از حبیب بر من، نگذشت جز خیالش

وز پیکر ضعیفم، نگذاشت جز خیالی

اول که گوی بردی، من بودمی به دانش

گر سودمند بودی، بی دولت احتیالی

سال وصال با او، یک روز بود گویی

و اکنون در انتظارش، روزی به قدر سالی

ایام را به ماهی، یک شب هلال باشد

وان ماه دلستان را، هر ابرویی هلالی

صوفی نظر نبازد، جز با چنین حریفی

سعدی غزل نگوید، جز بر چنین غزالی

***

$مرا تو جان عزیزی و یار محترمی

به هر چه حکم کنی بر وجود من حکمی

غمت مباد و، گزندت مباد و، درد مباد

که مونس دل و آرام جان و، دفع غمی

هزار تندی و سختی بکن که سهل بود

جفای مثل تو بردن که سابق کرمی

ندانم از سر و پایت کدام خوبترست

چه جای فرق که زیبا ز فرق تا قدمی

اگر هزار الم دارم از تو بر دل ریش

هنوز مرهم ریشی و داروی المی

چنین که می گذری کافر و مسلمان را

نگه به توست که هم قبله ای و هم صنمی

چنین جمال نشاید که هر نظر بیند

مگر که نام خدا گرد خویشتن بدمی

نگویمت که گلی بر فراز سرو روان

که آفتاب جهان تاب بر سر علمی

تو مشکبوی سیه چشم را که دریابد؟

که همچو آهوی مشکین از آدمی برمی

کمند سعدی اگر شیر شرزه صید کند

تو در کمند نیایی که آهوی حرمی

***

بسیار سفر باید، تا پخته شود خامی

صوفی نشود صافی، تا درنکشد جامی

گر پیر مناجاتست، ور رند خراباتی

هر کس قلمی رفتست، بر وی به سرانجامی

فردا که خلایق را، دیوان جزا باشد

هر کس عملی دارد، من گوش به انعامی

ای بلبل اگر نالی، من با تو هم آوازم

تو عشق گلی داری، من عشق گل اندامی

سروی به لب جویی، گویند چه خوش باشد

آنان که ندیدستند، سروی به لب بامی

روزی تن من بینی، قربان سر کویش

وین عید نمی باشد، الا به هر ایامی

ای در دل ریش من، مهرت چو روان در تن

آخر ز دعاگویی، یاد آر به دشنامی

باشد که تو خود روزی، از ما خبری پرسی

ور نه که برد هیهات، از ما به تو پیغامی ؟

گر چه شب مشتاقان، تاریک بود اما

نومید نباید بود، از روشنی بامی

سعدی به لب دریا، دردانه کجا یابی؟

در کام نهنگان رو، گر می طلبی کامی

***

تو کدامی و چه نامی که چنین خوب خرامی؟

خون عشاق حلالست زهی شوخ حرامی

بیم آنست دمادم که چو پروانه بسوزم

از تغابن که تو چون شمع چرا شاهد عامی

فتنه انگیزی و خون ریزی و خلقی نگرانت

که چه شیرین حرکاتی و چه مطبوع کلامی

مگر از هیئت شیرین تو می رفت حدیثی

نیشکر گفت کمر بسته ام اینک به غلامی

کافر ار قامت همچون بت سنگین تو بیند

بار دیگر نکند سجده ی بت های رخامی

بنشین یک نفس ای فتنه که برخاست قیامت

فتنه نادر بنشیند چو تو در حال قیامی

بلعجب باشد از این خلق که رویت چو مه نو

می نمایند به انگشت و تو خود بدر تمامی

کس نیارد که کند جور در اقبال اتابک

تو چنین سرکش و بیچاره کش از خیل کدامی ؟

آفت مجلس و میدان و هلاک زن و مردی

فتنه ی خانه و بازار و بلای در و بامی

در سر کار تو کردم دل و دین با همه دانش

مرغ زیرک به حقیقت منم امروز و تو دامی

طاقتم نیست ز هر بی خبری سنگ ملامت

که تو در سینه ی سعدی چو چراغ از پس جامی

***

چون تنگ نباشد دل مسکین حمامی

کش یار هم آواز بگیرند به دامی ؟

دیشب همه شب دست در آغوش سلامت

و امروز همه روز تمنای سلامی

آن بوی گل و سنبل و نالیدن بلبل

خوش بود، دریغا که نکردند دوامی

از من مطلب صبر جدایی که ندارم

سنگیست فراق و دل محنت زده جامی

در هیچ مقامی دل مسکین نشکیبد

خوکرده صحبت که برافتد ز مقامی

بی دوست حرامست جهان دیدن مشتاق

قندیل بکش تا بنشینم به ظلامی

چندان بنشینم که برآید نفس صبح

کان وقت به دل می رسد از دوست پیامی

آن جا که تویی رفتن ما سود ندارد

الا به کرم پیش نهد لطف تو گامی

زان عین که دیدی اثری بیش نماندست

جانی به دهان آمده در حسرت کامی

سعدی سخن یار نگوید بر اغیار

هرگز نبرد سوخته ای قصه به خامی

***

صاحب نظر نباشد، دربند نیک نامی

خاصان خبر ندارند، از گفت و گوی عامی

ای نقطه ی سیاهی، بالای خط سبزش

خوش دانه ای ولیکن، بس بر کنار دامی

حور از بهشت بیرون، ناید تو از کجایی؟

مه بر زمین نباشد، تو ماه رخ کدامی ؟

دیگر کسش نبیند، در بوستان خرامان

گر سرو بوستانت، بیند که می خرامی

بدر تمام روزی، در آفتاب رویت

گر بنگرد بیارد، اقرار ناتمامی

طوطی شکر شکستن، دیگر روا ندارد

گر پسته ات ببیند، وقتی که در کلامی

در حسن بی نظیری، در لطف بی نهایت

در مهر بی ثباتی، در عهد بی دوامی

لایقتر از امیری، در خدمتت امیری

خوشتر ز پادشاهی، در حضرتت غلامی

ترک عمل بگفتم، ایمن شدم ز عزلت

بی چیز را نباشد، اندیشه از حرامی

فردا به داغ دوزخ، ناپخته ای بسوزد

کامروز آتش عشق، از وی نبرد خامی

هر لحظه سر به جایی، بر می کند خیالم

تا خود چه بر من آید، زین منقطع لگامی

سعدی چو ترک هستی، گفتی ز خلق رستی

از سنگ غم نباشد، بعد از شکسته جامی

***

ای دریغا گر شبی در بر خرابت دیدمی

سرگران از خواب و سرمست از شرابت دیدمی

روز روشن دست دادی در شب تاریک هجر

گر سحرگه روی همچون آفتابت دیدمی

گر مرا عشقت به سختی کشت سهلست این قدر

کاش کاندک مایه نرمی در خطابت دیدمی

دُر چکانیدی قلم بر نامه ی دلسوز من

گر امید صلح باری در جوابت دیدمی

راستی خواهی سر از من تافتن بودی صواب

گر چو کژبینان به چشم ناصوابت دیدمی

آه اگر وقتی چو گل در بوستان، یا چون سمن

در گلستان، یا چو نیلوفر در آبت دیدمی

ور چو خورشیدت نبینم، کاشکی همچون هلال

اندکی پیدا و دیگر در نقابت دیدمی

از منت دانم حجابی نیست جز بیم رقیب

کاش پنهان از رقیبان در حجابت دیدمی

سر نیارستی کشید از دست افغانم فلک

گر به خدمت دست سعدی در رکابت دیدمی

این تمنایم به بیداری میسر کی شود

کاشکی خوابم گرفتی تا به خوابت دیدمی

***

آسوده خاطرم که تو در خاطر منی

گر تاج می فرستی و گر تیغ می زنی

ای چشم عقل خیره در اوصاف روی تو

چون مرغ شب که هیچ نبیند به روشنی

شهری به تیغ غمزه ی خون خوار و لعل لب

مجروح می کنی و نمک می پراکنی

ما خوشه چین خرمن اصحاب دولتیم

باری نگه کن ای که خداوند خرمنی

گیرم که برکنی دل سنگین ز مهر من

مهر از دلم چگونه توانی که برکنی ؟

حکم آن توست اگر بکشی بی گنه ولیک

عهد وفای دوست نشاید که بشکنی

این عشق را زوال نباشد به حکم آنک

ما پاک دیده ایم و تو پاکیزه دامنی

از من گمان مبر که بیاید خلاف دوست

ور متفق شوند جهانی به دشمنی

خواهی که دل به کس ندهی دیده ها بدوز

پیکان چرخ را سپری باشد آهنی

با مدعی بگوی که ما خود شکسته ایم

محتاج نیست پنجه که با ما درافکنی

سعدی چو سروری نتوان کرد، لازمست

با سخت بازوان به ضرورت فروتنی

***

اگر تو میل محبت کنی وگر نکنی

من از تو روی نپیچم که مستحب منی

چو سرو در چمنی راست در تصور من

چه جای سرو که مانند روح در بدنی

به صید عالمیانت کمند حاجت نیست

همین بسست که برقع ز روی برفکنی

بیاض ساعد سیمین مپوش در صف جنگ

که بی تکلف شمشیر، لشکری بزنی

مبارزان جهان قلب دشمنان شکنند

تو را چه شد که همه قلب دوستان شکنی ؟

عجب در آن نه که آفاق در تو حیرانند

تو هم در آینه حیران حسن خویشتنی

تو را که در نظر آمد جمال طلعت خویش

حقیقتست که دیگر نظر به ما نکنی

کسی در آینه شخصی بدین صفت بیند

کند هرآینه جور و جفا و کبر و منی

در آن دهن که تو داری سخن نمی گنجد

من آدمی نشنیدم بدین شکردهنی

شنیده ای که مقالات سعدی از شیراز

همی برند به عالم چو نافه ی ختنی

مگر که نام خوشت بر دهان من بگذشت

برفت نام من اندر جهان به خوش سخنی

***

زنده بی دوست خفته در وطنی

مثل مرده ایست در کفنی

عیش را بی تو عیش نتوان گفت

چه بود بی وجود روح تنی ؟

تا صبا می رود به بستان ها

چون تو سروی نیافت در چمنی

و آفتابی خلاف امکانست

که برآید ز جیب پیرهنی

وان شکن برشکن قبائل زلف

که بلاییست زیر هر شکنی

بر سر کوی عشق بازاریست

که نیارد هزار جان ثمنی

جای آنست اگر ببخشایی

که نبینی فقیرتر ز منی

هفت کشور نمی کنند امروز

بی مقالات سعدی انجمنی

از دو بیرون نه، یا دلت سنگیست

یا به گوشت نمی رسد سخنی

***

سروقدی میان انجمنی

به که هفتاد سرو در چمنی

جهل باشد فراق صحبت دوست

به تماشای لاله و سمنی

ای که هرگز ندیده ای به جمال

جز در آیینه مثل خویشتنی

تو که همتای خویشتن بینی

لاجرم ننگری به مثل منی

در دهانت سخن نمی گویم

که نگنجد در آن دهن سخنی

بدنت در میان پیرهنت

همچو روحیست رفته در بدنی

وانکه بیند برهنه اندامت

گوید این پرگلست پیرهنی

با وجودت خطا بود که نظر

به ختایی کنند یا ختنی

باد اگر بر من اوفتد ببرد

که نماندست زیر جامه تنی

چاره بیچارگی بود سعدی

چون ندانند چاره ای و فنی

***

کس نگذشت در دلم، تا تو به خاطر منی

یک نفس از درون من، خیمه به در نمی زنی

مهرگیاه عهد من، تازه ترست هر زمان

ور تو درخت دوستی، از بن و بیخ برکنی

کس نستاندم به هیچ، ار تو برانی از درم

مقبل هر دو عالمم، گر تو قبول می کنی

چون تو بدیع صورتی، بی سبب کدورتی

عهد وفای دوستان، حیف بود که بشکنی

صبر به طاقت آمد از، بار کشیدن غمت

چند مقاومت کند، حبه و سنگ صدمنی ؟

از همه کس رمیده ام، با تو درآرمیده ام

جمع نمی شود دگر، هر چه تو می پراکنی

ای دل اگر فراق او، و آتش اشتیاق او

در تو اثر نمی کند، تو نه دل که آهنی

هم به در تو آمدم، از تو که خصم و حاکمی

چاره ی پای بستگان، نیست بجز فروتنی

سعدی اگر جزع کنی، ور نکنی چه فایده

سخت کمان چه غم خورد، گر تو ضعیف جوشنی

***

من چرا دل به تو دادم که دلم می شکنی؟

یا چه کردم که نگه باز به من می نکنی ؟

دل و جانم به تو مشغول و نظر در چپ و راست

تا ندانند حریفان که تو منظور منی

دیگران چون بروند از نظر از دل بروند

تو چنان در دل من رفته که جان در بدنی

تو همایی و من خسته ی بیچاره گدای

پادشاهی کنم ار سایه به من برفکنی

بنده وارت به سلام آیم و خدمت بکنم

ور جوابم ندهی می رسدت کبر و منی

مرد راضیست که در پای تو افتد چون گوی

تا بدان ساعد سیمینش به چوگان بزنی

مست بی خویشتن از خمر، ظلومست و جهول

مستی از عشق نکو باشد و بی خویشتنی

تو بدین نعت و صفت گر بخرامی در باغ

باغبان بیند و گوید که تو سرو چمنی

من بر از شاخ امیدت نتوانم خوردن

غالب الظن و یقینم که تو بیخم بکنی

خوان درویش به شیرینی و چربی بخورند

سعدیا چرب زبانی کن و شیرین سخنی

***

ای سرو حدیقه ی معانی

جانی و لطیفه ی جهانی

پیش تو به اتفاق، مردن

خوشتر که پس از تو زندگانی

چشمان تو سحر اولین اند

تو فتنه ی آخرالزمانی

چون اسم تو در میان نباشد؟

گویی که به جسم در میانی

آن را که تو از سفر بیایی

حاجت نبود به ارمغانی

گر ز آمدنت خبر بیارند

من جان بدهم به مژدگانی

دفع غم دل نمی توان کرد

الا به امید شادمانی

گر صورت خویشتن ببینی

حیران وجود خود بمانی

گر صلح کنی لطیف باشد

در وقت بهار و مهربانی

سعدی خط سبز دوست دارد

پیرامن خد ارغوانی

این پیر نگر که همچنانش

از یاد نمی رود جوانی

***

بر آنم گر تو بازآیی که در پایت کنم جانی

و زین کمتر نشاید کرد در پای تو قربانی

امید از بخت می دارم بقای عمر چندانی

کز ابر لطف بازآید به خاک تشنه بارانی

میان عاشق و معشوق اگر باشد بیابانی

درخت ارغوان روید به جای هر مغیلانی

مگر لیلی نمی داند که بی دیدار میمونش

فراخای جهان تنگست بر مجنون چو زندانی

دریغا عهد آسانی که مقدارش ندانستم

ندانی قدر وصل الا که درمانی به هجرانی

نه در زلف پریشانت من تنها گرفتارم

که دل دربند او دارد به هر مویی پریشانی

چه فتنه ست اینکه در چشمت به غارت می برد دل ها

تویی در عهد ما گر هست در شیراز فتانی

نشاید خون سعدی را به باطل ریختن حقا

بیا سهلست اگر داری به خط خواجه فرمانی

زمان رفته بازآید ولیکن صبر می باید

که مستخلص نمی گردد بهاری بی زمستانی

***

بنده ام گر به لطف می خوانی

حاکمی گر به قهر می رانی

کس نشاید که بر تو بگزینند

که تو صورت به کس نمی مانی

ندهیمت به هر که در عالم

ور تو ما را به هیچ نستانی

گفتم این درد عشق پنهان را

به تو گویم که هم تو درمانی

بازگفتم چه حاجتست به قول

که تو خود در دلی و می دانی

نفس را عقل تربیت می کرد

کز طبیعت عنان بگردانی

عشق دانی چه گفت تقوا را؟

پنجه با ما مکن که نتوانی

چه خبر دارد از حقیقت عشق

پای بند هوای نفسانی ؟

خودپرستان نظر به شخص کنند

پاک بینان به صنع ربانی

شب قدری بود که دست دهد

عارفان را سماع روحانی

رقص وقتی مسلمت باشد

کآستین بر دو عالم افشانی

قصه ی عشق را نهایت نیست

صبر پیدا و درد پنهانی

سعدیا دیگر این حدیث مگوی

تا نگویند قصه می خوانی

***

بهار آمد که هر ساعت رود خاطر به بستانی

به غلغل در سماع آیند هر مرغی به دستانی

دم عیسیست پنداری نسیم باد نوروزی

که خاک مرده بازآید درو روحی و ریحانی

به جولان و خرامیدن درآمد سرو بستانی

تو نیز ای سرو روحانی بکن یک بار جولانی

به هر کویی پری رویی به چوگان می زند گویی

تو خود گوی زنخ داری بساز از زلف چوگانی

به چندین حیلت و حکمت که گوی از همگنان بردم

به چوگانم نمی افتد چنین گوی زنخدانی

بیار ای باغبان سروی به بالای دلارامم

که باری من ندیدستم چنین گل در گلستانی

تو آهوچشم نگذاری مرا از دست تا آنگه

که همچون آهو از دستت نهم سر در بیابانی

کمال حسن رویت را صفت کردن نمی دانم

که حیران باز می مانم چه داند گفت حیرانی ؟

وصال توست اگر دل را مرادی هست و مطلوبی

کنار توست اگر غم را کناری هست و پایانی

طبیب از من به جان آمد که سعدی قصه کوته کن

که دردت را نمی دانم برون از صبر درمانی

***

جمعی که تو در میان ایشانی

زان جمع به در بود پریشانی

ای ذات شریف و شخص روحانی

آرام دلی و مرهم جانی

خرم تن آنکه با تو پیوندد

وآن حلقه که در میان ایشانی

من نیز به خدمتت کمر بندم

باشد که غلام خویشتن خوانی

بر خوان تو این شکر که می بینم

بی فایده ای مگس که می رانی

هر جا که تو بگذری بدین خوبی

کس شک نکند که سرو بستانی

هرک این سر دست و ساعدت بیند

گر دل ندهد، به پنجه بستانی

من جسم چنین ندیده ام هرگز

چندان که قیاس می کنم جانی

بر دیده ی من برو که مخدومی

پروانه به خون بده که سلطانی

من سر ز خط تو بر نمی گیرم

ور چون قلمم به سر بگردانی

این گرد که بر رخست می بینی

وان درد که در دلست می دانی

دودی که بیاید از دل سعدی

پیداست که آتشیست پنهانی

می گوید و جان به رقص می آید

خوش می رود این سماع روحانی

***

ذوقی چنان ندارد، بی دوست زندگانی

دودم به سر برآمد، زین آتش نهانی

شیراز در نبستست، از کاروان ولیکن

ما را نمی گشایند، از قید مهربانی

اشتر که اختیارش، در دست خود نباشد

می بایدش کشیدن، باری به ناتوانی

خون هزار وامق، خوردی به دلفریبی

دست از هزار عذرا، بردی به دلستانی

صورت نگار چینی، بی خویشتن بماند

گر صورتت ببیند، سر تا به سر معانی

ای بر در سرایت، غوغای عشقبازان

همچون بر آب شیرین، آشوب کاروانی

تو فارغی و عشقت بازیچه می نماید

تا خرمنت نسوزد، تشویش ما ندانی

می گفتمت که جانی، دیگر دریغم آید

گر جوهری به از جان، ممکن بود تو آنی

سروی چو در سماعی، بدری چو در حدیثی

صبحی چو در کناری، شمعی چو در میانی

اول چنین نبودی، باری حقیقتی شد

دی حظ نفس بودی، امروز قوت جانی

شهر آن توست و شاهی، فرمای هر چه خواهی

گر بی عمل ببخشی، ور بی گنه برانی

روی امید سعدی، بر خاک آستانست

بعد از تو کس ندارد، یا غایةالامانی

***

کبر یک سو نه اگر شاهد درویشانی

دیو خوش طبع به از حور گره پیشانی

آرزو می کندم با تو دمی در بستان

یا به هر گوشه که باشد که تو خود بستانی

با من کشته ی هجران نفسی خوش بنشین

تا مگر زنده شوم زان نفس روحانی

گر در آفاق بگردی بجز آیینه تو را

صورتی کس ننماید که بدو می مانی

هیچ دورانی بی فتنه نگویند که بود

تو بدین حسن مگر فتنه ی این دورانی

مردم از ترس خدا سجده ی رویت نکنند

بامدادت که ببینند و من از حیرانی

گرم از پیش برانی و به شوخی نروم

عفو فرمای که عجزست نه بی فرمانی

نه گزیرست مرا از تو نه امکان گریز

چاره صبرست که هم دردی و هم درمانی

بندگان را نبود جز غم آزادی و من

پادشاهی کنم ار بنده ی خویشم خوانی

زین سخن های دلاویز که شرح غم توست

خرمنی دارم و ترسم به جوی نستانی

تو که یک روز پراکنده نبودست دلت

صورت حال پراکنده دلان کی دانی ؟

نفسی بنده نوازی کن و بنشین ار چند

آتشی نیست که او را به دمی بنشانی

سخن زنده دلان گوش کن از کشته ی خویش

چون دلم زنده نباشد که تو در وی جانی ؟

این توانی که نیایی ز در سعدی باز

لیک بیرون روی از خاطر او نتوانی

***

ندانمت به حقیقت که در جهان به که مانی

جهان و هر چه در او هست صورتند و تو جانی

به پای خویشتن آیند عاشقان به کمندت

که هر که را تو بگیری ز خویشتن برهانی

مرا مپرس که چونی، به هر صفت که تو خواهی

مرا مگوی که چه نامی، به هر لقب که تو خوانی

چنان به نظره ی اول ز شخص می ببری دل

که باز می نتواند گرفت نظره ی ثانی

تو پرده پیش گرفتی وز اشتیاق جمالت

ز پرده ها به درافتاد رازهای نهانی

بر آتش تو نشستیم و دود شوق برآمد

تو ساعتی ننشستی که آتشی بنشانی

چو پیش خاطرم آید خیال صورت خوبت

ندانمت که چه گویم ز اختلاف معانی

مرا گناه نباشد نظر به روی جوانان

که پیر داند مقدار روزگار جوانی

تو را که دیده ز خواب و خمار باز نباشد

ریاضت من شب تا سحر نشسته چه دانی ؟

من ای صبا ره رفتن به کوی دوست ندانم

تو می روی به سلامت سلام من برسانی

سر از کمند تو سعدی به هیچ روی نتابد

اسیر خویش گرفتی بکش چنان که تو دانی

***

نگویم آب و گلست آن وجود روحانی

بدین کمال نباشد جمال انسانی

اگر تو آب و گلی همچنانکه سایر خلق

گِل بهشت مخمر به آب حیوانی

به هر چه خوبتر اندر جهان نظر کردم

که گویمش به تو ماند تو خوبتر ز آنی

وجود هر که نگه می کنم ز جان و جسد

مرکبست و تو از فرق تا قدم جانی

گرت در آینه سیمای خویش دل ببرد

چو من شوی و به درمان خویش درمانی

دلی که با سر زلفت تعلقی دارد

چگونه جمع شود با چنان پریشانی ؟

مرا که پیش تو اقرار بندگی کردم

رواست گر بنوازی و گر برنجانی

ولی خلاف بزرگان که گفته اند مکن

بکن هر آنچه بشاید نه هر چه بتوانی

طمع مدار که از دامنت بدارم دست

به آستین ملالی که بر من افشانی

فدای جان تو گر من فدا شوم چه شود؟

برای عید بود گوسفند قربانی

روان روشن سعدی که شمع مجلس توست

به هیچ کار نیاید گرش نسوزانی

***

نه طریق دوستانست و نه شرط مهربانی

که به دوستان یک دل سر دست برفشانی

دلم از تو چون برنجد؟ که به وهم درنگنجد

که جواب تلخ گویی تو بدین شکردهانی

نفسی بیا و بنشین سخنی بگو و بشنو

که به تشنگی بمردم بر آب زندگانی

غم دل به کس نگویم که بگفت رنگ رویم

تو به صورتم نگه کن که سرایرم بدانی

عجبت نیاید از من سخنان سوزناکم

عجبست اگر بسوزم چو بر آتشم نشانی ؟

دل عارفان ببردند و قرار پارسایان

همه شاهدان به صورت تو به صورت و معانی

نه خلاف عهد کردم که حدیث جز تو گفتم

همه بر سر زبانند و تو در میان جانی

اگرت به هر که دنیا بدهند حیف باشد

وگرت به هر چه عقبی بخرند رایگانی

تو نظیر من ببینی و بدیل من بگیری

عوض تو من نیابم که به هیچ کس نمانی

نه عجب کمال حسنت که به صد زبان بگویم

که هنوز پیش ذکرت خجلم ز بی زبانی

مده ای رفیق پندم که نظر بر او فکندم

تو میان ما ندانی که چه می رود نهانی

مزن ای عدو به تیرم که بدین قدر نمیرم

خبرش بگو که جانت بدهم به مژدگانی

بت من چه جای لیلی که بریخت خون مجنون؟

اگر این قمر ببینی دگر آن سمر نخوانی

دل دردمند سعدی ز محبت تو خون شد

نه به وصل می رسانی نه به قتل می رهانی

***

همه کس را تن و اندام و جمالست و جوانی

وین همه لطف ندارد تو مگر سرو روانی

نظر آوردم و بردم که وجودی به تو ماند

همه اسمند و تو جسمی همه جسمند و تو جانی

تو مگر پرده بپوشی و کست روی نبیند

ور همین پرده زنی پرده ی خلقی بدرانی

تو ندانی که چرا در تو کسی خیره بماند

تا کسی همچو تو باشد که در او خیره بمانی

نوک تیر مژه از جوشن جان می گذرانی

من تنک پوست نگفتم تو چنین سخت کمانی

هر چه در حسن تو گویند چنانی به حقیقت

عیبت آنست که با ما به ارادت نه چنانی

رمقی بیش نماندست گرفتار غمت را

چند مجروح توان داشت بکش تا برهانی

بیش از این صبر ندارم که تو هر دم بر قومی

بنشینی و مرا بر سر آتش بنشانی

گر بمیرد عجب ار شخص و دگر زنده نباشد

که برانی ز در خویش و دگربار بخوانی

سعدیا گر قدمت راه به پایان نرساند

باری اندر طلبش عمر به پایان برسانی

***

چرا به سرکشی از من عنان بگردانی؟

مکن که بیخودم اندر جهان بگردانی

ز دست عشق تو یک روز دین بگردانم

چه گردد ار دل نامهربان بگردانی ؟

گر اتفاق نیفتد قدم که رنجه کنی

به ذکر ما چه شود گر زبان بگردانی ؟

گمان مبر که بداریم دستت از فتراک

بدین قدر که تو از ما عنان بگردانی

وجود من چو قلم سر نهاده بر خط توست

بگردم ار به سرم همچنان بگردانی

اگر قدم ز من ناشکیب واگیری

وگر نظر ز من ناتوان بگردانی

ندانمت ز کجا آن سپر به دست آید

که تیر آه من از آسمان بگردانی

گرم ز پای سلامت به سر دراندازی

ورم ز دست ملامت به جان بگردانی

سر ارادت سعدی گمان مبر هرگز

که تا قیامت از این آستان بگردانی

***

فرخ صباح آنکه تو بر وی نظر کنی

فیروز روز آن که تو بر وی گذر کنی

آزاد بنده ای که بود در رکاب تو

خرم ولایتی که تو آن جا سفر کنی

دیگر نبات را نخرد مشتری به هیچ

یک بار اگر تبسم همچون شکر کنی

ای آفتاب روش و ای سایه ی همای

ما را نگاهی از تو تمامست اگر کنی

من با تو دوستی و وفا کم نمی کنم

چندان که دشمنی و جفا بیشتر کنی

مقدور من سریست که در پایت افکنم

گر زانکه التفات بدین مختصر کنی

عمریست تا به یاد تو شب روز می کنم

تو خفته ای که گوش به آه سحر کنی

دانی که رویم از همه عالم به روی توست

زنهار اگر تو روی به رویی دگر کنی

گفتی که دیر و زود به حالت نظر کنم

آری کنی چو بر سر خاکم گذر کنی

شرطست سعدیا که به میدان عشق دوست

خود را به پیش تیر ملامت سپر کنی

وز عقل بهترت سپری باید ای حکیم

تا از خدنگ غمزه ی خوبان حذر کنی

***

سرو ایستاده به چو تو رفتار می کنی

طوطی خموش به چو تو گفتار می کنی

کس دل به اختیار به مهرت نمی دهد

دامی نهاده ای که گرفتار می کنی

تو خود چه فتنه ای که به چشمان ترک مست

تاراج عقل مردم هشیار می کنی

از دوستی که دارم و غیرت که می برم

خشم آیدم که چشم به اغیار می کنی

گفتی نظر خطاست تو دل می بری رواست؟

خود کرده جرم و خلق گنهکارمی کنی

هرگز فرامشت نشود دفتر خلاف

با دوستان چنین که تو تکرار می کنی

دستان به خون تازه ی بیچارگان خضاب

هرگز کس این کند که تو عیار می کنی ؟

با دشمنان موافق و با دوستان به خشم

یاری نباشد این که تو با یار می کنی

تا من سماع می شنوم پند نشنوم

ای مدعی نصیحت بی کار می کنی

گر تیغ می زنی، سپر اینک وجود من

صلحست از این طرف که تو پیکار می کنی

از روی دوست تا نکنی رو به آفتاب

کز آفتاب روی به دیوار می کنی

زنهار سعدی از دل سنگین کافرش

کافر چه غم خورد چو تو زنهار می کنی ؟

***

چشم رضا و مرحمت، بر همه باز می کنی

چونکه به بخت ما رسد، این همه ناز می کنی

ای که نیازموده ای، صورت حال بیدلان

عشق حقیقتست اگر، حمل مجاز می کنی

ای که نصیحتم کنی، کز پی او دگر مرو

در نظر سبکتکین، عیب ایاز می کنی

پیش نماز بگذرد، سرو روان و گویدم

قبله ی اهل دل منم، سهو نماز می کنی

دی به امید گفتمش، داعی دولت توام

گفت دعا به خود بکن، گر به نیاز می کنی

گفتم اگر لبت گزم، می خورم و شکر مزم

گفت خوری اگر پزم، قصه دراز می کنی

سعدی خویش خوانیم، پس به جفا برانیم

سفره اگر نمی نهی در به چه باز می کنی ؟

***

دیدار می نمایی و پرهیز می کنی

بازار خویش و آتش ما تیز می کنی

گر خون دل خوری فرح افزای می خوری

ور قصد جان کنی طرب انگیز می کنی

بر تلخ عیشی من اگر خنده آیدت

شاید، که خنده ی شکرآمیز می کنی

حیران دست و دشنه ی زیبات مانده ام

کآهنگ خون من، چه دلاویز می کنی

سعدی گلت شکفت همانا که صبحدم

فریاد بلبلان سحرخیز می کنی

***

روزی به زنخدانت، گفتم به سیمینی

گفت ار نظری داری، ما را به از این بینی

خورشید و گلت خوانم، هم ترک ادب باشد

چرخ مه و خورشیدی، باغ گل و نسرینی

حاجت به نگاریدن، نبود رخ زیبا را

تو ماه پری پیکر، زیبا و نگارینی

بر بستر هجرانت، شاید که نپرسندم

کس سوخته خرمن را، گوید به چه غمگینی ؟

بنشین که فغان از ما، برخاست در ایامت

بس فتنه که برخیزد، هر جا که تو بنشینی

گر بنده ی خود خوانی، افتیم به سلطانی

ور روی بگردانی، رفتیم به مسکینی

کس عیب نیارد گفت، آن را که تو بپسندی

کس رد نتواند کرد، آن را که تو بگزینی

عشق لب شیرینت، روزی بکشد سعدی

فرهاد چنین کشتست، آن شوخ به شیرینی

***

شبست و شاهد و شمع و شراب و شیرینی

غنیمتست چنین شب که دوستان بینی

به شرط آنکه منت بنده وار در خدمت

بایستم تو خداوندوار بنشینی

میان ما و شما عهد در ازل رفتست

هزار سال برآید همان نخستینی

چو صبرم از تو میسر نمی شود چه کنم؟

به خشم رفتم و بازآمدم به مسکینی

به حکم آنکه مرا هیچ دوست چون تو به دست

نیاید و، تو به از من هزار بگزینی

به رنگ و بوی بهار ای فقیر قانع باش

چو باغبان نگذارد که سیب و گل چینی

تفاوتی نکند گر ترش کنی ابرو

هزار تلخ بگویی، هنوز شیرینی

لگام بر سر شیران کند صلابت عشق

چنان کشد که شتر را مهار دربینی

ز نیکبختی سعدیست پای بند غمت

زهی کبوتر مقبل که صید شاهینی

مرا شکیب نمی باشد ای مسلمانان

ز روی خوب، لکم دینکم ولی دینی

***

امروز چنانی ای پری روی

کز ماه به حسن می بری گوی

می آیی و در پی تو عشاق

دیوانه شده دوان به هر سوی

اینک من و زنگیان کافر

وان ملعب لعبتان جادوی

آورده ز غمزه سحر در چشم

درداده ز فتنه تاب در موی

وز بهر شکار دل نهاده

تیر مژه در کمان ابروی

نرخ گل و گلشکر شکسته

زان چهره ی خوب و لعل دلجوی

چاکر شده شه اخترانت

شیر فلک شده سگ کوی

بر بام سراچه ی جمالت

کیوان شده پاسبان هندوی

عارض به مثل چو برگ نسرین

بالا به صفت چو سرو خودروی

گویی به چه شانه کرده ای زلف؟

یا خود به چه آب شسته ای روی

کز روی به لاله می دهی رنگ

وز زلف به مشک می دهی بوی

چون سعدی، صد هزار بلبل

گلزار رخ تو را غزل گوی

***

خواهم اندر پایش افتادن چو گوی

ور به چوگانم زند هیچش مگوی

بر سر عشاق طوفان گو ببار

در ره مشتاق پیکان گو بروی

گر به داغت می کند فرمان ببر

ور به دردت می کشد درمان مجوی

ناودان چشم رنجوران عشق

گر فروریزند خون آید به جوی

شاد باش ای مجلس روحانیان

تا که خورد این می که من مستم به بوی ؟

هر که سودانامه ی سعدی نبشت

دفتر پرهیزگاری گو بشوی

هر که نشنیدست وقتی بوی عشق

گو به شیراز آی و خاک من ببوی

***

تا کی روم از عشق تو شوریده به هر سوی

تا کی دَوَم از شور تو دیوانه به هر کوی

صد نعره همی آیدم از هر بن مویی

خود در دل سنگین تو نگرفت سر موی

بر یاد بناگوش تو بر باد دهم جان

تا باد مگر پیش تو بر خاک نهد روی

سرگشته چو چوگانم و در پای سمندت

می افتم و می گردم چون گوی به پهلوی

خود کشته ی ابروی توام من به حقیقت

گر کشتنیم بازبفرمای به ابروی

آنان که به گیسو دل عشاق ربودند

از دست تو در پای فتادند چو گیسوی

تا عشق سرآشوب تو همزانوی ما شد

سر برنگرفتم به وفای تو ز زانوی

بیرون نشود عشق توام تا ابد از دل

کاندر ازلم حرز تو بستند به بازوی

عشق از دل سعدی به ملامت نتوان برد

گر رنگ توان برد به آب از رخ هندوی

***

گلست آن یاسمن یا ماه یا روی

شبست آن یا شبه یا مشک یا بوی ؟

لبت دانم که یاقوتست و تن سیم

نمی دانم دلت سنگست یا روی

نپندارم که در بستان فردوس

بروید چون تو سروی بر لب جوی

چه شیرین لب سخنگویی که عاجز

فرو می ماند از وصفت سخنگوی

به بویی الغیاث از ما برآید

که ای باد از کجا آوردی این بوی ؟

الا ای ترک آتشروی ساقی

به آب باده عقل از من فروشوی

چه شهرآشوبی ای دلبند خودرای

چه بزم آرایی ای گلبرگ خودروی

چو در میدان عشق افتادی ای دل

بباید بودنت سرگشته چون گوی

دلا گر عاشقی می سوز و می ساز

تنا گر طالبی می پرس و می پوی

در این ره جان بده یا ترک ما گیر

بر این در سر بنه یا غیر ما جوی

بداندیشان ملامت می کنندم

که تا چند احتمال یار بدخوی ؟

محالست این که ترک دوست هرگز

بگوید سعدی ای دشمن تو می گویی

***

مرحبا ای نسیم عنبربوی

خبری زان به خشم رفته بگوی

دلبر سست مهر سخت کمان

صاحب دوست روی دشمن خوی

گو دگر گر هلاک من خواهی

بی گناهم بکش بهانه مجوی

تشنه ترسم که منقطع گردد

ور نه بازآید آب رفته به جوی

صبر دیدیم در مقابل شوق

آتش و پنبه بود و سنگ و سبوی

هر که با دوستی سری دارد

گو دو دست از مراد خویش بشوی

تا گرفتار خم چوگانی

احتمالت ضرورتست چو گوی

پادشاهان و گنج و خیل و حشم

عارفان و سماع و هایاهوی

سعدیا شور عشق می گوید

سخنانت، نه طبع شیرین گوی

هر کسی را نباشد این گفتار

عود ناسوخته ندارد بوی

***

وقت آن آمد که خوش باشد کنار سبزه جوی

گر سر صحرات باشد سروبالایی بجوی

ور به خلوت با دلارامت میسر می شود

در سرایت خود گل افشانست سبزی گو مروی

ای نسیم کوی معشوق این چه باد خرمست

تا کجا بودی که جانم تازه می گردد به بوی ؟

مطربان گویی در آوازند و مستان در سماع

شاهدان در حالت و شوریدگان درهای و هوی

ای رفیق آنچ از بلای عشق بر من می رود

گر به ترک من نمی گویی به ترک من بگوی

ای که پای رفتنت کندست و راه وصل تند

بازگشتن هم نشاید تا قدم داری بپوی

گر ببینی گریه ی زارم ندانی فرق کرد

کآب چشمست این که پیشت می رود یا آب جوی

گوی را گفتند کای بیچاره سرگردان مباش

گوی مسکین را چه تاوانست؟ چوگان را به گوی

ای که گفتی دل بشوی از مهر یار مهربان

من دل از مهرش نمی شویم تو دست از من بشوی

سعدیا عاشق نشاید بودن اندر خانقاه

شاهدبازی فراخ و زاهدان تنگ خوی

***

سرو سیمینا به صحرا می روی

نیک بدعهدی که بی ما می روی

کس بدین شوخی و رعنایی نرفت

خود چنینی یا به عمدا می روی

روی پنهان دارد از مردم پری

تو پری روی آشکارا می روی

گر تماشا می کنی در خود نگر

یا به خوشتر زین تماشا می روی ؟

می نوازی بنده را یا می کشی

می نشینی یک نفس یا می روی ؟

اندرونم با تو می آید ولیک

خائفم گر دست غوغا می روی (؟)

ما خود اندر قید فرمان توایم

تا کجا دیگر به یغما می روی ؟

جان نخواهد بردن از تو هیچ دل

شهر بگرفتی به صحرا می روی

گر قدم بر چشم من خواهی نهاد

دیده بر ره می نهم تا می روی

ما به دشنام از تو راضی گشته ایم

وز دعای ما به سودا می روی

گر چه آرام از دل ما می رود

همچنین می رو که زیبا می روی

دیده ی سعدی و دل همراه توست

تا نپنداری که تنها می روی

***

ای باد صبحدم خبر دلستان بگوی

وصف جمال آن بت نامهربان بگوی

بگذار مشک و بوی سر زلف او بیار

یاد شکر مکن سخنی زان دهان بگوی

بستم به عشق موی میانش کمر چو مور

گر وقت بینی این سخن اندر میان بگوی

با بلبلان سوخته بال ضمیر من

پیغام آن دو طوطی شکرفشان بگوی

دانم که باز بر سر کویش گذر کنی

گر بشنود حدیث منش در نهان بگوی

کای دل ربوده از بر من حکم از آن توست

گر نیز گوییم به مثل ترک جان بگوی

هر لحظه راز دل جهدم بر سر زبان

دل می طپد که عمر بشد وارهان بگوی

سر دل از زبان نشود هرگز آشکار

گر دل موافقت نکند کای زبان بگوی

ای باد صبح دشمن سعدی مراد یافت

نزدیک دوستان وی این داستان بگوی

***

ای که به حسن قامتت سرو ندیده ام سهی

گر همه دشمنی کنی از همه دوستان بهی

جور بکن که حاکمان جور کنند بر رهی

شیر که پای بند شد تن بدهد به روبهی

از نظرت کجا رود، ور برود تو همرهی

رفت و رها نمی کنی آمد و ره نمی دهی

شاید اگر نظر کنی، ای که ز دردم آگهی

ور نکنی اثر کند دود دل سحرگهی

سعدی و عمر و زید را هیچ محل نمی نهی

وین همه لاف می زنیم از دهل میان تهی

***

اگرم حیات بخشی، وگرم هلاک خواهی

سر بندگی به حکمت، بنهم که پادشاهی

من اگر هزار خدمت، بکنم گناهکارم

تو هزار خون ناحق، بکنی و بی گناهی

به کسی نمی توانم، که شکایت از تو خوانم

همه جانب تو خواهند و، تو آن کنی که خواهی

تو به آفتاب مانی، ز کمال حسن طلعت

که نظر نمی تواند، که ببیندت که ماهی

من اگر چنان که نهیست، نظر به دوست کردن

همه عمر توبه کردم، که نگردم از مناهی

به خدای اگر به دردم، بکشی که برنگردم

کسی از تو چون گریزد، که تواش گریزگاهی

منم ای نگار و چشمی، که در انتظار رویت

همه شب نخفت مسکین و، بخفت مرغ و ماهی

و گر این شب درازم، بکشد در آرزویت

نه عجب که زنده گردم، به نسیم صبحگاهی

غم عشق اگر بکوشم، که ز دوستان بپوشم

سخنان سوزناکم، بدهد بر آن گواهی

خضری چو کلک سعدی، همه روز در سیاحت

نه عجب گر آب حیوان، به درآید از سیاهی

***

نشنیده ام که ماهی، بر سر نهد کلاهی

یا سرو با جوانان، هرگز رود به راهی

سرو بلند بستان، با این همه لطافت

هر روزش از گریبان، سر برنکرد ماهی

گر من سخن نگویم، در حسن اعتدالت

بالات خود بگوید، زین راستتر گواهی

روزی چو پادشاهان، خواهم که برنشینی

تا بشنوی ز هر سو، فریاد دادخواهی

با لشکرت چه حاجت، رفتن به جنگ دشمن

تو خود به چشم و ابرو، برهم زنی سپاهی

خیلی نیازمندان، بر راهت ایستاده

گر می کنی به رحمت، در کشتگان نگاهی

ایمن مشو که رویت، آیینه ایست روشن

تا کی چنین بماند، وز هر کناره آهی؟

گویی چه جرم دیدی، تا دشمنم گرفتی

خود را نمی شناسم، جز دوستی گناهی

ای ماه سروقامت، شکرانه ی سلامت

از حال زیردستان، می پرس گاهگاهی

شیری درین قضیت، کهتر شده ز موری

کوهی در این ترازو، کمتر شده ز کاهی

ترسم چو بازگردی، از دست رفته باشم

وز رستنی نبینی، بر گور من گیاهی

سعدی به هر چه آید، گردن بنه که شاید

پیش که داد خواهی، از دست پادشاهی ؟

***

ندانم از من خسته جگر چه می خواهی؟

دلم به غمزه ربودی دگر چه می خواهی؟

اگر تو بر دل آشفتگان ببخشایی

ز روزگار من آشفته تر چه می خواهی ؟

به هرزه عمر من اندر سر هوای تو شد

جفا ز حد بگذشت ای پسر چه می خواهی ؟

ز دیده و سر من آن چه اختیار تو است

به دیده هر چه تو گویی به سر چه می خواهی ؟

شنیده ام که تو را التماس شعر رهیست

تو کان شهد و نباتی شکر چه می خواهی ؟

به عمری از رخ خوب تو برده ام نظری

کنون غرامت آن یک نظر چه می خواهی ؟

دریغ نیست ز تو هر چه هست سعدی را

وی آن کند که تو گویی دگر چه می خواهی ؟

***

ترجیع بند:

ای سرو بلند قامت دوست

وه وه که شمایلت چه نیکوست

در پای لطافت تو میراد

هر سرو سهی که بر لب جوست

نازک بدنی که می‌نگنجد

در زیر قبا چو غنچه در پوست

مه پاره به بام اگر برآید

که فرق کند که ماه یا اوست؟

آن خرمن گل نه گل که باغست

نه باغ ارم که باغ مینوست

آن گوی معنبرست در جیب

یا بوی دهان عنبرین بوست

در حلقه ی صولجان زلفش

بیچاره دل اوفتاده چون گوست

می‌سوزد و همچنان هوادار

می‌میرد و همچنان دعاگوست

خون دل عاشقان مشتاق

در گردن دیده ی بلاجوست

من بنده ی لعبتان سیمین

کاخر دل آدمی نه از روست

بسیار ملامتم بکردند

کاندر پی او مرو که بدخوست

ای سخت دلان سست پیمان

این شرط وفا بود که بی‌دوست

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

در عهد تو ای نگار دلبند

بس عهد که بشکنند و سوگند

دیگر نرود به هیچ مطلوب

خاطر که گرفت با تو پیوند

از پیش تو راه رفتنم نیست

همچون مگس از برابر قند

عشق آمد و رسم عقل برداشت

شوق آمد و بیخ صبر برکند

در هیچ زمانه‌ای نزادست

مادر به جمال چون تو فرزند

باد است نصیحت رفیقان

و اندوه فراق کوه الوند

من نیستم ار کسی دگر هست

از دوست به یاد دوست خرسند

این جور که می‌بریم تا کی؟

وین صبر که می‌کنیم تا چند؟

چون مرغ به طمع دانه در دام

چون گرگ به بوی دنبه در بند

افتادم و مصلحت چنین بود

بی‌بند نگیرد آدمی پند

مستوجب این و بیش ازینم

باشد که چو مردم خردمند

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

امروز جفا نمی‌کند کس

در شهر مگر تو می‌کنی بس

در دام تو عاشقان گرفتار

در بند تو دوستان محبس

یا محرقتی بنار خد

من جمرتها السراج تقبس

صبحی که مشام جان عشاق

خوشبوی کند اذا تنفس

استقبله و ان تولّی

استأنسه و ان تعبّس

اندام تو خود حریر چینست

دیگر چه کنی قبای اطلس؟

من در همه قولها فصیحم

در وصف شمایل تو اخرس

جان در قدمت کنم ولیکن

ترسم ننهی تو پای بر خس

ای صاحب حسن در وفا کوش

کاین حسن وفا نکرد با کس

آخر به زکات تندرستی

فریاد دل شکستگان رس

من بعد مکن چنان کزین پیش

ورنه به خدا که من ازین پس

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

گفتار خوش و لبان باریک

ما أطیب فاک جل باریک

از روی تو ماه آسمان را

شرم آمد و شد هلال باریک

یا قاتلتی بسیف لحظ

والله قتلتنی بهاتیک

از بهر خدا، که مالکان، جور

چندین نکنند بر ممالیک

شاید که به پادشه بگویند

ترک تو بریخت خون تاجیک

دانی که چه شب گذشت بر من؟

لایأت بمثلها اعادیک

با اینهمه گر حیات باشد

هم روز شود شبان تاریک

فی‌الجمله نماند صبر و آرام

کم تزجرنی و کم اداریک

دردا که به خیره عمر بگذشت

ای دل تو مرا نمی‌گذاری ک

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

چشمی که نظر نگه ندارد

بس فتنه که با سر دل آرد

آهوی کمند زلف خوبان

خود را به هلاک می‌سپارد

فریاد ز دست نقش، فریاد

و آندست که نقش می‌نگارد

هرجا که مولّهی چو فرهاد

شیرین صفتی برو گمارد

کس بار مشاهدت نچیند

تا تخم مجاهدت نکارد

نالیدن عاشقان دلسوز

ناپخته مجاز می‌شمارد

عیبش مکنید هوشمندان

گر سوخته خرمنی بزارد

خاری چه بود به پای مشتاق؟

تیغیش بران که سر نخارد

حاجت به در کسیست ما را

کاو حاجت کس نمی‌گزارد

گویند برو ز پیش جورش

من می‌روم او نمی‌گذارد

من خود نه به اختیار خویشم

گر دست ز دامنم بدارد

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

بعد از طلب تو در سرم نیست

غیر از تو به خاطر اندرم نیست

ره می‌ندهی که پیشت آیم

وز پیش تو ره که بگذرم نیست

من مرغ زبون دام انسم

هرچند که می‌کشی پرم نیست

گر چون تو پری در آدمیزاد

گویند که هست باورم نیست

مهر از همه خلق برگرفتم

جز یاد تو در تصورم نیست

گویند بکوش تا بیابی

می‌کوشم و بخت یاورم نیست

قسمی که مرا نیافریدند

گر جهد کنم میسرم نیست

ای کاش مرا نظر نبودی

چون حظ نظر برابرم نیست

فکرم به همه جهان بگردید

وز گوشه ی صبر بهترم نیست

با بخت جدل نمی‌توان کرد

اکنون که طریق دیگرم نیست

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

ای دل نه هزار عهد کردی

کاندر طلب هوا نگردی؟

کس را چه گنه تو خویشتن را

بر تیغ زدی و زخم خوردی

دیدی که چگونه حاصل آمد

از دعوی عشق روی زردی؟

یا دل بنهی به جور و بیداد

یا قصه ی عشق درنوردی

ای سیم تن سیاه گیسو

کز فکر سرم سپید کردی

بسیار سیه، سپید کردست

دوران سپهر لاجوردی

صلحست میان کفر و اسلام

با ما تو هنوز در نبردی

سر بیش گران مکن، که کردیم

اقرار به بندگی و خردی

با درد توام خوشست ازیراک

هم دردی و هم دوای دردی

گفتی که صبور باش، هیهات

دل موضع صبر بود و بردی

هم چاره تحملست و تسلیم

ورنه به کدام جهد و مردی

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

بگذشت و نگه نکرد با من

در پای کشان، ز کبر دامن

دو نرگس مست نیم خوابش

در پیش و به حسرت از قفا من

ای قبله ی دوستان مشتاق

گر با همه آن کنی که با من

بسیار کسان که جان شیرین

در پای تو ریزد اولا من

گفتم که شکایتی بخوانم

از دست تو پیش پادشا من

کاین سختدلی و سست مهری

جرم از طرف تو بود یا من؟

دیدم که نه شرط مهربانیست

گر بانگ برآرم از جفا من

گر سر برود فدای پایت

دست از تو نمی‌کنم رها من

جز وصل توام حرام بادا

حاجت که بخواهم از خدا من

گویندم ازو نظر بپرهیز

پرهیز ندانم از قضا من

هرگز نشنیده‌ای که یاری

بی‌یار صبور بود تا من

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

ای روی تو آفتاب عالم

انگشت نمای آل آدم

احیای روان مردگان را

بویت نفس مسیح مریم

بر جان عزیزت آفرین باد

بر جسم شریفت اسم اعظم

محبوب منی چو دیده ی راست

ای سرو روان به ابروی خم

دستان که تو داری از پریروی

بس دل ببری به کف و معصم

تنها نه منم اسیر عشقت

خلقی متعشقند و من هم

شیرین جهان تویی به تحقیق

بگذار حدیث ما تقدم

خوبیت مسلمست و ما را

صبر از تو نمی‌شود مسلم

تو عهد وفای خود شکستی

وز جانب ما هنوز محکم

مگذار که خستگان بمیرند

دور از تو به انتظار مرهم

بی‌ما تو به سر بری همه عمر

من بی‌تو گمان مبر که یکدم

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

گل را مبرید پیش من نام

با حسن وجود آن گل اندام

انگشت‌نمای خلق بودیم

مانند هلال از آن مه تام

بر ما همه عیب‌ها بگفتند

یا قوم الی متی و حتام؟

ما خود زده‌ایم جام بر سنگ

دیگر مزنید سنگ بر جام

آخر نگهی به سوی ما کن

ای دولت خاص و حسرت عام

بس در طلب تو دیگ سودا

پختیم و هنوز کار ما خام

درمان اسیر عشق صبرست

تا خود به کجا رسد سرانجام

من در قدم تو خاک بادم

باشد که تو بر سرم نهی گام

دور از تو شکیب چند باشد؟

ممکن نشود بر آتش آرام

در دام غمت چو مرغ وحشی

می‌پیچم و سخت می‌شود دام

من بی تو نه راضیم ولیکن

چون کام نمی‌دهی به ناکام

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

ای زلف تو هر خمی کمندی

چشمت به کرشمه چشم‌بندی

مخرام بدین صفت مبادا

کز چشم بدت رسد گزندی

ای آینه ایمنی که ناگاه

در تو رسد آه دردمندی

یا چهره بپوش یا بسوزان

بر روی چو آتشت سپندی

دیوانه ی عشقت ای پریروی

عاقل نشود به هیچ پندی

تلخست دهان عیشم از صبر

ای تنگ شکر بیار قندی

ای سرو به قامتش چه مانی؟

زیباست ولی نه هر بلندی

گریم به امید و دشمنانم

بر گریه زنند ریشخندی

کاجی ز درم درآمدی دوست

تا دیده ی دشمنان بکندی

یارب چه شدی اگر به رحمت

باری سوی ما نظر فکندی؟

یکچند به خیره عمر بگذشت

من بعد بر آن سرم که چندی

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

آیا که به لب رسید جانم

آوخ که ز دست شد عنانم

کس دید چو من ضعیف هرگز

کز هستی خویش درگمانم؟

پروانه‌ام اوفتان و خیزان

یکباره بسوز و وارهانم

گر لطف کنی بجای اینم

ور جور کنی سزای آنم

جز نقش تو نیست در ضمیرم

جز نام تو نیست بر زبانم

گر تلخ کنی به دوریم عیش

یادت چو شکر کند دهانم

اسرار تو پیش کس نگویم

اوصاف تو پیش کس نخوانم

با درد تو یاوری ندارم

وز دست تو مخلصی ندانم

عاقل بجهد ز پیش شمشیر

من کشته ی سر بر آستانم

چون در تو نمی‌توان رسیدن

به زان نبود که تا توانم

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

آن برگ گلست یا بناگوش

یا سبزه به گرد چشمه ی نوش

دست چو منی قیامه باشد

با قامت چون تویی در آغوش

من ماه ندیده‌ام کله‌دار

من سرو ندیده‌ام قباپوش

وز رفتن و آمدن چه گویم؟

می‌آرد و جد و می‌برد هوش

روزی دهنی به خنده بگشاد

پسته، دهن تو گفت خاموش

خاطر پی زهد و توبه می‌رفت

عشق آمد و گفت زرق مفروش

مستغرق یادت آنچنانم

کِم هستی خویش شد فراموش

یاران به نصیحتم چه گویند

بنشین و صبور باش و مخروش

ای خام من اینچنین بر آتش

عیبم مکن ار برآورم جوش

تا جهد بود به جان بکوشم

وانگه به ضرورت از بن گوش

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

طاقت برسید و هم بگفتم

عشقت که ز خلق می‌نهفتم

طاقم ز فراق و صبر و آرام

زآن روز که با غم تو جفتم

آهنگ دراز شب ز من پرس

کز فرقت تو دمی نخفتم

بر هر مژه قطره‌ای چو الماس

دارم که به گریه سنگ سفتم

گر کشته شوم عجب مدارید

من خود ز حیات در شگفتم

تقدیر درین میانم انداخت

چندانکه کناره می‌گرفتم

دی بر سر کوی دوست لختی

خاک قدمش به دیده رفتم

نه خوارترم ز خاک بگذار

تا در قدم عزیزش افتم

زانگه که برفتی از کنارم

صبر از دل ریش گفت رفتم

می‌رفت و به کبر و ناز می‌گفت

بی‌ما چه کنی؟ به لابه گفتم

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

باری بگذر که در فراقت

خون شد دل ریش از اشتیاقت

بگشای دهن که پاسخ تلخ

گویی شکرست در مذاقت

در کشته ی خویشتن نگه کن

روزی اگر افتد اتفاقت

تو خنده زنان چو شمع و خلقی

پروانه صفت در احتراقت

ما خود ز کدام خیل باشیم

تا خیمه زنیم در وثاقت؟

ما اخترت صبابتی ولکن

عینی نظرت و ما اطاقت

بس دیده که شد در انتظارت

دریا و نمی‌رسد به ساقت

تو مست شراب و خواب و ما را

بیخوابی کشت در تیاقت

نه قدرت با تو بودنم هست

نه طاقت آنکه در فراقت

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

آوخ که چو روزگار برگشت

از من دل و صبر و یار برگشت

برگشتن ما ضرورتی بود

وآن شوخ به اختیار برگشت

پرورده بدم به روزگارش

خو کرد و چو روزگار برگشت

غم نیز چه بودی ار برفتی

آن روز که غمگسار برگشت

رحمت کن اگر شکسته‌ای را

صبر از دل بیقرار برگشت

عذرش بنه ار به زیر سنگی

سر کوفته‌ای چو مار برگشت

زین بحر عمیق جان به در برد

آنکس که هم از کنار برگشت

من ساکن خاک پاک عشقم

نتوانم ازین دیار برگشت

بیچارگیست چاره ی عشق

دانی چه کنم چو یار برگشت؟

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

هر دل که به عاشقی زبون نیست

دست خوش روزگار دون نیست

جز دیده ی شوخ عاشقان را

بر چهره دوان سرشک خون نیست

کوته نظری به خلوتم گفت

سودا مکن آخرت جنون نیست

گفتم ز تو کی برآید این دود

کت آتش غم در اندرون نیست؟

عاقل داند که ناله ی زار

از سوزش سینه‌ای برون نیست

تسلیم قضا شود کزین قید

کس را به خلاص رهنمون نیست

صبر ار نکنم چه چاره سازم؟

آرام دل از یکی فزون نیست

گر بکشد و گر معاف دارد

در قبضه ی او چو من زبون نیست

دانی به چه ماند آب چشمم؟

سیماب که یکدمش سکون نیست

در دهر وفا نبود هرگز

یا بود و به بخت ما کنون نیست

جان برخی روی یار کردم

گفتم مگرش وفاست چون نیست

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

در پای تو هرکه سر نینداخت

از روی تو پرده بر نینداخت

در تو نرسید و پی غلط کرد

آن مرغ که بال و پر نینداخت

کس با رخ تو نباخت اسبی

تا جان چو پیاده در نینداخت

نفزود غم تو روشنایی

آن را که چو شمع سر نینداخت

بارت بکشم که مرد معنی

در باخت سر و سپر نینداخت

جان داد و درون به خلق ننمود

خون خورد و سخن به در نینداخت

روزی گفتم کسی چون من جان

از بهر تو در خطر نینداخت

گفتا نه که تیر چشم مستم

صید از تو ضعیفتر نینداخت

با آنکه همه نظر در اویم

روزی سوی ما نظر نینداخت

نومید نیم که چشم لطفی

بر من فکند، و گر نینداخت

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

ای بر تو قبای حسن چالاک

صد پیرهن از محبتت چاک

پیشت به تواضعست گویی

افتادن آفتاب بر خاک

ما خاک شویم و هم نگردد

خاک درت از جبین ما پاک

مهر از تو توان برید؟ هیهات

کس بر تو توان گزید؟ حاشاک

اول دل برده باز پس ده

تا دست بدارمت ز فتراک

بعد از تو به هیچ‌کس ندارم

امید و ز کس نیایدم باک

درد از جهت تو عین داروست

زهر از قبل تو محض تریاک

سودای تو آتشی جهانسوز

هجران تو ورطه‌ای خطرناک

روی تو چه جای سحر بابل؟

موی تو چه جای مار ضحاک؟

سعدی بس ازین سخن که وصفش

دامن ندهد به دست ادراک

گرد ارچه بسی هوا بگیرد

هرگز نرسد به گرد افلاک

پای طلب از روش فرو ماند

می‌بینم و حیله نیست الّاک

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

ای چون لب لعل تو شکر نی

بادام چو چشمت ای پسر نی

جز سوی تو میل خاطرم نه

جز در رخ تو مرا نظر نی

خوبان جهان همه بدیدم

مثل تو به چابکی دگر نی

پیران جهان نشان ندادند

چون تو دگری به هیچ قرنی

ای آنکه به باغ دلبری بر

چون قد خوش تو یک شجر نی

چندین شجر وفا نشاندم

وز وصل تو ذره‌ای ثمر نی

آوازه ی من ز عرش بگذشت

وز درد دلم تو را خبر نی

از رفتن من غمت نباشد

از آمدن تو خود اثر نی

باز آیم اگر دهی اجازت

ای راحت جان من، و گر نی

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

شد موسم سبزه و تماشا

برخیز و بیا به سوی صحرا

کان فتنه که روی خوب دارد

هرجا که نشست خاست غوغا

صاحبنظری که دید رویش

دیوانه ی عشق گشت و شیدا

دانی نکند قبول هرگز

دیوانه حدیث مرد دانا

چشم از پی دیدن تو دارم

من بی تو خسم کنار دریا

از جور رقیب تو ننالم

خارست نخست بار خرما

سعدی غم دل نهفته می‌دار

تا می‌نشوی ز غیر رسوا

گفتست مگر حسود با تو

زنهار مرو ازین پس آنجا

من نیز اگرچه ناشکیبم

روزی دو برای مصلحت را

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

بربود جمالت ای مه نو

از ماه شب چهارده ضو

چون می‌گذری بگو به طاوس

گر جلوه‌کنان روی چنین رو

گر لاف زنی که من صبورم

بعد از تو، حکایتست و مشنو

دستی ز غمت نهاده بر دل

چشمی ز پیت فتاده در گو

یا از در عاشقان درون آی

یا از دل طالبان برون شو

زین جور و تحکمت غرض چیست؟

بنیاد وجود ما کن و رو

یا متلف مهجتی و نفسی

الله یقیک محضر السو

با من چو جوی ندید معشوق

نگرفت حدیث من به یک جو

گفتم کهنم مبین که روزی

بینی که شود به خلعتی نو

در سایه ی شاه آسمان قدر

مه طلعت آفتاب پرتو

وز لطف من این حدیث شیرین

گر می‌نرسد به گوش خسرو

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

***

قطعات:

متی حللت بشیراز یا نسیم الصبح

خذالکتاب و بلغ سلامی الاحباب

اگر چه صبر من از روی دوست ممکن نیست

همی کنم به ضرورت چو صبر ماهی از آب

***

گر مرا بی تو در بهشت برند

دیده از دیدنش بخواهم دوخت

کاین چنینم خدای وعده نکرد

که مرا در بهشت باید سوخت

***

گفتا چه کرده ام که نگاهم نمی کنی

وآن دوستی که داشتی اول چرا کمست؟

گفتا به جرم آنکه به هفتاد سالگی

سودای سور می پزی و جای ماتمست

***

آشفتن چشمهای مستت

دود دل یار مهربانست

وین طرفه که درد چشم او را

خونابه ز چشم ما روانست

دو فتنه به یک قرینه برخاست

پیداست که آخرالزمانست

***

خوب را گو پلاس در بر کن

که همان لعبت نگارینست

زشت را گو هزار حله بپوش

که همان مرده شوی پارینست

***

در قطره ی باران بهاری چه توان گفت؟

در نافه ی آهوی تتاری چه توان گفت؟

گر در همه چیزی صفت و نعت بگنجد

در صورت و معنی که تو داری چه توان گفت؟

***

سخن عشق حرامست بر آن بیهده گوی

که چو ده بیت غزل گفت مدیح آغازد

حبذا همت سعدی و سخن گفتن او

که ز معشوق به ممدوح نمی پردازد

***

من بگویم ندیده ام دهنی

کز دهان تو تنگتر باشد

تنگتر زین دهان فراخ ولیک

نه همه تنگها شکر باشد

***

کوه عنبر نشسته بر زنخش

راست گویی بهیست مشک آلود

گر به چنگال صوفیان افتد

ندهندش مگر به شفتالود

***

تو آن نه ای که به جور از تو روی برپیچند

گناه تست و من استاده ام به استغفار

مرا غبار تو هرگز اثر کند در دل

که خاکپای توام؟ خاک را چه غم ز غبار؟

***

بس ای غلام بدیع الجمال شیرین کار

که سوز عشق تو انداخت در جهان آتش

به نفط گنده چه حاجت که بر دهان گیری

تو را خود از لب لعلست در دهان آتش

***

آن پریروی که از مرد و زن و پیر و جوان

هر که بینی دم صاحبنظری می زندش

آستینم زد و از هوش برفتم در حال

راست گفتند که دیوانه پری می زندش

***

مرا به صورت شاهد نظر حلال بود

که هرچه می نگرم شاهدست در نظرم

دو چشم در سر هرکس نهاده اند ولی

تو نقش بینی و من نقشبند می نگرم

***

شبی خواهم که پنهانت بگویم

نهان از آشنایان و غریبان

چنان در خود کشم چوگان زلفت

کزو غافل بود گوی گریبان

ولیکن هر گناهی را جزاییست

گناه عشق را جور رقیبان

***

هزار بوسه دهد بت پرست بر سنگی

که ضر و نفع محالست ازو نشان دادن

تو بت ز سنگ نه ای بل ز سنگ سخت تری

که بر دهان تو بوسی نمی توان دادن

***

کسی ملامتم از عشق روی او می کرد

که خیره چند شتابی به خون خود خوردن

ازو بپرس که دارد اسیر بر فتراک

زمن مپرس که دارم کمند در گردن

***

چند گویی که مهر ازو بردار

خویشتن را به صبر ده تسکین

کهربا را بگوی تا نبرد

چه کند کاه پاره ای مسکین؟

***

بر آن گلیم سیاهم حسد همی آید

که هست در بر سیمین چون صنوبر او

گلیم بین که در آن بر، چه عیش می راند

سیه گلیمی من بین که دورم از بر او

***

گفتم به ره ببینم و دامن بگیرمش

کای رشک آفتاب جمال منیر تو

شهری بر آتش غم هجران بسوختی

اول منم به قید محبت اسیر تو

انعام کن به گوشه ی چشم ارادتی

تا بنده ی تو باشم و منت پذیر تو

صاحبدلی به تربیتم گفت زینهار

غوغا مکن که دوست ندارد نفیر تو

شاهد منجمست چه حاجت به شرح حال

در وی نگاه کن که بداند ضمیر تو

***

وه که چه آزار بود من از مهر تو

لیک چو باز آمدی آن همه برداشتی

سر چو برآورد صبح بپوشد گناه

روز همه روز جنگ شب همه شب آشتی

***

رباعیات:

هر ساعتم اندرون بجوشد خون را

واگاهی نیست مردم بیرون را

الا مگر آنکه روی لیلی دیدست

داند که چه درد می کشد مجنون را؟

***

عشاق به درگهت اسیرند بیا

بدخویی تو بر تو نگیرند بیا

هرجور و جفا که کرده ای معذوری

زان پیش که عذرت نپذیرند بیا

***

ای چشم تو مست خواب و سرمست شراب

صاحبنظران تشنه و وصل تو سراب

مانند تو آدمی در آباد و خراب

باشد که در آیینه توان دید و در آب

***

چون دل ز هوای دوست نتوان پرداخت

درمانش تحملست و سر پیش انداخت

یا ترک گل لعل همی باید گفت

یا با الم خار همی باید ساخت

***

دل می رود و دیده نمی شاید دوخت

چون زهد نباشد نتوان زرق فروخت

پروانه ی مستمند را شمع نسوخت

آن سوخت که شمع را چنین می افروخت

***

روزی گفتی شبی کنم دلشادت

وز بند غمان خود کنم آزادت

دیدی که از آن روز چه شبها بگذشت

وز گفته ی خود هیچ نیامد یادت؟

***

صد بار بگفتم به غلامان درت

تا آینه دیگر نگذارند برت

ترسم که ببینی رخ همچون قمرت

کس باز نیاید دگر اندر نظرت

***

آن یار که عهد دوستداری بشکست

می رفت و منش گرفته دامان در دست

می گفت دگرباره به خوابم بینی

پنداشت که بعد از آن مرا خوابی هست

***

شبها گذرد که دیده نتوانم بست

مردم همه از خواب و من از فکر تو مست

باشد که به دست خویش خونم ریزی

تا جان بدهم دامن مقصود به دست

***

هشیار سری بود ز سودای تو مست

خوش آنکه ز روی تودلش رفت ز دست

بی تو همه هیچ نیست در ملک وجود

ور هیچ نباشد چو تو هستی همه هست

***

گر زحمت مردمان این کوی از ماست

یا جرم ترش بودن آن روی از ماست

فردا متغیر شود آن روی چو شیر

ما نیز برون شویم چون موی از ماست

***

وه وه که قیامتست این قامت راست

با سرو نباشد این لطافت که تراست

شاید که تو دیگر به زیارت نروی

تا مرده نگوید که قیامت برخاست

***

سرو از قدت اندازه ی بالا بردست

بحر از دهنت لؤلؤ لالا بردست

هر جا که بنفشه ای ببینم گویم

مویی ز سرت باد به صحرا بردست

***

امشب که حضور یار جان افروزست

بختم به خلاف دشمنان پیروزست

گو شمع بمیر و مه فرو شو که مرا

آن شب که تو در کنار باشی روزست

***

آن شب که تو در کنار مایی روزست

وآن روز که با تو می رود نوروزست

دی رفت و به انتظار فردا منشین

دریاب که حاصل حیات امروزست

***

گویند هوای فصل آزار خوشست

بوی گل و بانگ مرغ گلزار خوشست

ابریشم زیر وناله ی زار خوشست

ای بیخبران اینهمه با یار خوشست

***

خیزم بروم چو صبر نامحتملست

جان در قدمش کنم که آرام دلست

و اقرار کنم برابر دشمن و دوست

کانکس که مرا بکشت از من بحلست

***

آن ماه که گفتی ملک رحمانست

این بار اگرش نگه کنی شیطانست

رویی که چو آتش به زمستان خوش بود

امروز چو پوستین به تابستانست

***

آن سست وفا که یار دل سخت منست

شمع دگران و آتش رخت منست

ای با همه کس به صلح و با ما به خلاف

جرم از تو نباشد گنه از بخت منست

***

از بس که بیازرد دل دشمن و دوست

گویی به گناه مسخ کردندش پوست

وقتی غم او بر همه دلها بودی

اکنون همه غمهای جهان بر دل اوست

***

ای در دل من رفته چو خون در رگ و پوست

هرچ آن به سر آیدم ز دست تو نکوست

ای مرغ سحر تو صبح برخاسته ای

ما خود همه شب نخفته ایم از غم دوست

***

چون حال بدم در نظر دوست نکوست

دشمن ز جفا گو ز تنم برکن پوست

چون دشمن بیرحم فرستاده ی اوست

بدعهدم اگر ندارم این دشمن دوست

***

غازی ز پی شهادت اندر تک و پوست

وآن را که غم تو کشت فاضلتر ازوست

فردای قیامت این بدان کی ماند

کان کشته ی دشمنست و آن کشته ی دوست؟

***

گر دل به کسی دهند باری به تو دوست

کت خوی خوش و بوی خوش و روی نکوست

از هر که وجود صبر بتوانم کرد

الا ز وجودت که وجودم همه اوست

***

گر زخم خورم ز دست چون مرهم دوست

یا مغز برآیدم چو بادام از پوست

غیرت نگذاردم که نالم به کسی

تا خلق ندانند که منظور من اوست

***

گویند رها کنش که یاری بدخوست

خوبیش نیرزد به درشتی که دروست

بالله بگذارید میان من و دوست

نیک و بد و رنج و راحت از دوست نکوست

***

شب نیست که چشمم آرزومند تو نیست

وین جان به لب رسیده در بند تو نیست

گر تو دگری به جای من بگزینی

من عهد تو نشکنم که مانند تو نیست

***

با دوست چنانکه اوست می باید داشت

خونابه درون پوست می باید داشت

دشمن که نمی توانمش دید به چشم

از بهر دل تو دوست می باید داشت

***

بگذشت و چه گویم که چه بر من بگذشت

سیلاب محبتم ز دامن بگذشت

دستی به دلم فرو کن ای یار عزیز

تا تیر ببینی که ز جوشن بگذشت

***

روی تو به فال دارم ای حور نژاد

زیرا که بدو بوسه همی نتوان داد

فرخنده کسی که فال گیرد ز رخت

تا لاجرم از محنت و غم باشد شاد

***

تو هرچه بپوشی به تو زیبا گردد

گر خام بود اطلس و دیبا گردد

مندیش که هرکه یک نظر روی تو دید

دیگر همه عمر از تو شکیبا گردد

***

نوروز که سیل در کمر می گردد

سنگ از سر کوهسار در می گردد

از چشمه ی چشم ما برفت اینهمه سیل

گویی که دل تو سخت تر می گردد

***

کس عهد وفا چنانکه پروانه ی خرد

با دوست به پایان نشنیدیم که برد

مقراض به دشمنی سرش برمی داشت

پروانه به دوستیش در پا می مرد

***

دستارچه ای کان بت دلبر دارد

گر بویی ازان باد صبا بردارد

بر مرده ی صد ساله اگر برگذرد

در حال ز خاک تیره سر بردارد

***

گر باد ز گل حسن شبابش ببرد

بلبل نه حریفست که خوابش ببرد

گل وقت رسیدن آب عطار ببرد

عطار به وقت رفتن آبش ببرد

***

کس نیست که غم از دل ما داند برد

یا چاره ی کار عشق بتواند برد

گفتم که به شوخی ببرد دست از ما

زین دست که او پیاده می داند برد

***

هر وقت که بر من آن پسر می گذرد

دانی که ز شوقم چه به سر می گذرد؟

گو هر سخن تلخ که خواهی فرمای

آخر به دهان چون شکر می گذرد

***

خالی که مرا عاجز و محتال بکرد

خطی برسید و دفع آن خال بکرد

خال سیهش بود که خونم می ریخت

ریش آمد و رویش همه چون خال بکرد

***

چون بخت به تدبیر نکو نتوان کرد

بیفایده سعی و گفت و گو نتوان کرد

گفتم بروم صبر کنم یک چندی

هم صبر برو که صبر ازو نتوان کرد

***

شمع ارچه به گریه جانگدازی می کرد

گریه زده خنده ی مجازی می کرد

آن شوخ سرش را ببریدند و هنوز

استاده بد و زبان درازی می کرد

***

ای باد چو عزم آن زمین خواهی کرد

رخ در رخ یار نازنین خواهی کرد

از ماش بسی دعا و خدمت برسان

گو یاد ز دوستان چنین خواهی کرد؟

***

آن دوست که آرام دل ما باشد

گویند که زشتست بهل تا باشد

شاید که به چشم کس نه زیبا باشد

تا یاری از آنِ منِ تنها باشد

***

آن را که جمال ماه پیکر باشد

در هرچه نگه کند منور باشد

آیینه به دست هرکه ننماید نور

از طلعت بی صفای او در باشد

***

آن را که نظر به سوی هر کس باشد

در دیده ی صاحبنظران خس باشد

قاضی به دو شاهد بدهد فتوی شرع

در مذهب عشق شاهدی بس باشد

***

هر سرو که در بسیط عالم باشد

شاید که به پیش قامتت خم باشد

از سرو بلند هرگز این چشم مدار

بالای دراز را خرد کم باشد

***

گر دست تو در خون روانم باشد

مندیش که آن دم غم جانم باشد

گویم چه گناه از من مسکین آمد

کو خسته شد از من غم آنم باشد

***

بیچاره کسی که بر تو مفتون باشد

دور از تو گرش دلیست پر خون باشد

آن کش نفسی قرار بی روی تو نیست

اندیش که بی تو مدتی چون باشد

***

آهو بره را که شیر در پی باشد

بیچاره چه اعتماد بر وی باشد؟

این ملح در آب چند بتواند بود

وین برف در آفتاب تا کی باشد؟

***

ما را به چه روی از تو صبوری باشد

یا طاقت دوستی و دوری باشد

جایی که درخت گل سوری باشد

جوشیدن بلبلان ضروری باشد

***

مشنو که مرا از تو صبوری باشد

یا طاقت دوستی و دوری باشد

لیکن چه کنم گر نکنم صبر و شکیب؟

خرسندی عاشقان ضروری باشد

***

آن خال حسن که دیدمی خالی شد

وان لعبت با جمال جمالی شد

چال زنخش که جان درو می آسود

تا ریش برآورد سیه چالی شد

***

دانی که چرا بر دهنم راز آمد

مرغ دلم از درون به پرواز آمد؟

از من نه عجب که هاون رویین تن

از یار جفا دید و به آواز آمد

***

روزی نظرش بر من درویش آمد

دیدم که معلم بداندیش آمد

نگذاشت که آفتاب بر من تابد

آن سایه گران چو ابر در پیش آمد

***

گفتم شب وصل و روز تعطیل آمد

کان شوخ دوان دوان به تعجیل آمد

گفتم که نمی نهی رخی بر رخ من

گفتا برو ابلهی مکن پیل آمد

***

وقت گل و روز شادمانی آمد

آن شد که به سرما نتوانی آمد

رفت آنکه دلت به مهر ما گرم نبود

سرما شد و وقت مهربانی آمد

***

در چشم من آمد آن سهی سرو بلند

بربود دلم ز دست و در پای افکند

ای دیده ی شوخ می برد دل به کمند

خواهی که به کس دل ندهی دیده ببند

***

در خرقه ی توبه آمدم روزی چند

چشمم به دهان واعظ و گوش به پند

ناگاه بدیدم آن سهی سرو بلند

وز یاد برفتم سخن دانشمند

***

گویند مرو در پی آن سرو بلند

انگشت نمای خلق بودن تا چند؟

بی فایده پندم مده ای دانشمند

من چون نروم که می برندم به کمند؟

***

کس با تو عدو محاربت نتواند

زیرا که گرفتار کمندت ماند

نه دل دهدش که با تو شمشیر زند

نه صبر که از تو روی برگرداند

***

آنان که پریروی و شکر گفتارند

حیفست که روی خوب پنهان دارند

فی الجمله نقاب نیز بیفایده نیست

تا زشت بپوشند و نکو بگذارند

***

آن کودک لشکری که لشکر شکند

دایم دل ما چو قلب کافر شکند

محبوب که تازیانه در سر شکند

به زانکه ببیند و عنان برشکند

***

کس عیب نظر باختن ما نکند

زیرا که نظر داعی تنها نکند

بیکار بهیمه ای و کژ طبع کسی

کو فرق میان زشت و زیبا نکند

***

مجنون اگر احتمال لیلی نکند

شاید که به صدق عشق دعوی نکند

در مذهب عشق هر که جانی دارد

روی دل ازو به هر که دنیی نکند

***

آن درد ندارم که طبیبان دانند

دردیست محبت که حبیبان دانند

ما را غم روی آشنایی کشتست

این حال نباید که غریبان دانند

***

مردان نه بهشت و رنگ و بو می خواهند

یا موی خوش و روی نکو می خواهند

یاری دارند مثل و مانندش نیست

در دنیی و آخرت هم او می خواهند

***

هر چند که عیبم از قفا می گویند

دشنام و دروغ و ناسزا می گویند

نتوان به حدیث دشمن از دوست برید

دانی چه؟ رها کنیم تا می گویند

***

با دوست به گرمابه درم خلوت بود

وانروی گلینش گِل حمام آلود

گفتا دگر این روی کسی دارد دوست؟

گفتم به گل آفتاب نتوان اندود

***

من دوش قضا یار و قدر پشتم بود

نارنج زنخدان تو در مشتم بود

دیدم که همی گزم لب شیرینش

بیدار چو گشتم سر انگشتم بود

***

داد طرب از عمر بده تا برود

تا ماه برآید و ثریا برود

ور خواب گران شود بخسبیم به صبح

چندانکه نماز خاست از ما برود

***

سودای تو از سرم به در می نرود

نقشت ز برابر نظر می نرود

افسوس که در پای تو ای سرو روان

سر می رود و بی تو به سر می نرود

***

من گر سگکی زان تو باشم چه شود؟

خاری ز گلستان تو باشم چه شود؟

شیران جهان روبه درگاه تواند

گر من سگ دربان تو باشم چه شود؟

***

چون صورت خویشتن در آیینه بدید

وان کام و دهان و لب و دندان لذیذ

می گفت چنانکه می توانست شنید

بس جان به لب آمد که بدین لب نرسید

***

گر تیر جفای دشمنان می آید

دل تنگ مکن که دوست می فرماید

بر یار ذلیل هر ملامت کاید

چون یار عزیز می پسندد شاید

***

من چاکر آنم که دلی برباید

یا دل به کسی دهد که جان آساید

آن کس که نه عاشق و نه معشوق کسیست

در ملک خدای اگر نباشد شاید

***

این ریش تو سخت زود برمی آید

گرچه نه مراد بود برمی آید

بر آتش رخسار تو دلهای کباب

از بس که بسوخت دود برمی آید

***

امشب نه بیاض روز برمی آید

نه ناله ی مرغان سحر می آید

بیدار همه شب و نظر بر سر کوه

تا صبح کی از سنگ به در می آید

***

هرچند که هست عالم از خوبان پر

شیرازی و کازرونی و دشتی و لر

مولای منست آن عربی زاده ی حر

کاخر به دهان حلو می گوید مُر

***

بستان رخ تو گلستان آرد بار

وصل تو حیات جاودان آرد بار

بر خاک فکن قطره ای از آب دو لعل

تا بوم و بر زمانه جان آرد بار

***

از هرچه کنی مرهم ریش اولیتر

دلداری خلق هرچه بیش اولیتر

ای دوست به دست دشمنانم مسپار

گر می کشیم به دست خویش اولیتر

***

ای دست جفای تو چو زلف تو دراز

وی بی سببی گرفته پای از من باز

ای دست از آستین برون کرده بعهد

وامروز کشیده پای در دامن باز

***

تا سر نکنم در سرت ای مایه ی ناز

کوته نکنم ز دامنت دست نیاز

هرچند که راهم به تو دورست و دراز

در راه بمیرم و نگردم ز تو باز

***

نامردم اگر زنم سر از مهر تو باز

خواهی بکشم به هجر و خواهی بنواز

ور بگریزم ز دست ای مایه ی ناز

هر جا که روم پیش تو می آیم باز

***

ای ماه شب افروز شبستان افروز

خرم تن آنکه با تو باشد شب و روز

تو خود به کمال خلقت آراسته ای

پیرایه مکن، عرق مزن، عود مسوز

***

یا روی به کنج خلوت آور شب و روز

یا آتش عشق بر کن و خانه بسوز

مستوری و عاشقی به هم ناید راست

گر پرده نخواهی که درد، دیده بدوز

***

رویی که نخواستم که بیند همه کس

الا شب و روز پیش من باشد و بس

پیوست به دیگران و از من ببرید

یارب تو به فریاد من مسکین رس

***

گر بیخبران و عیبگویان از پس

منسوب کنندم به هوا و به هوس

آخر نه گناهیست که من کردم و بس

منظور ملیح دوست دارد همه کس

***

منعم که به عیش می رود روز و شبش

نالیدن درویش نداند سببش

بس آب که می رود به جیحون و فرات

در بادیه تشنگان به جان در طلبش

***

نونیست کشیده عارض موزونش

وآن خال معنبر نقطی بر نونش

نی خود دهنش چرا نگویم نقطیست

خط دایره ای کشیده پیرامونش

***

گویند مرا صوابرایان به هوش

چون دست نمی رسد به خرسندی کوش

صبر از متعذر چه کنم گر نکنم

گر خواهم و گر نخواهم از نرمه ی گوش

***

همسایه که میل طبع بینی سویش

فردوس برین بود سرا در کویش

وآن را که نخواهی که ببینی رویش

دوزخ باشد بهشت در پهلویش

***

یا همچو همای بر من افکن پر خویش

تا بندگیت کنم به جان و سر خویش

گر لایق خدمتم ندانی بر خویش

تا من سر خویش گیرم و کشور خویش

***

ای بی تو فراخای جهان بر ما تنگ

ما را به تو فخرست و تو را از ما ننگ

ما با تو به صلحیم و تو را با ما جنگ

آخر بنگویی که دلست این یا سنگ؟

***

گر دست دهد دولت ایام وصال

ور سر برود در سر سودای محال

یک بوسه برین نیمه ی خالی دهمش

از رویش و یک بوسه بران نیمه ی خال

***

خود را به مقام شیر می دانستم

چون خصم آمد به روبهی مانستم

گفتم من و صبر اگر بود روز فراق

چون واقعه افتاد بنتوانستم

***

خورشید رخا من به کمند تو درم

بارت بکشم به جان و جورت ببرم

گر سیم و زرم خواهی و گر جان و سرم

خود را بفروشم و مرادت بخرم

***

هر سروقدی که بگذرد در نظرم

در هیأت او خیره بماند بصرم

چون چشم ندارم که جوان گردم باز

آخر کم از آنکه در جوانان نگرم

***

شبهای دراز بیشتر بیدارم

نزدیک سحر روی به بالین آرم

می پندارم که دیده بی دیدن دوست

در خواب رود، خیال می پندارم

***

از جمله ی بندگان منش بنده ترم

وز چشم خداوندیش افکنده ترم

با این همه دل بر نتوان داشت که دوست

چندانکه مرا بیش کشد زنده ترم

***

خیزم که نماند بیش ازین تدبیرم

خصم ار همه شمشیر زند یا تیرم

گر دست دهد که آستینش گیرم

ورنه بروم بر آستانش میرم

***

گر بر رگ جان ز شستت آید تیرم

چه خوشتر ازان که پیش دستت میرم ؟

دل با تو خصومت آرزو می کندم

تا صلح کنیم و در کنارت گیرم

***

آن دوست که دیدنش بیاراید چشم

بی دیدنش از دیده نیاساید چشم

ما را ز برای دیدنش باید چشم

ور دوست نبینی به چه کار آید چشم ؟

***

آن رفته که بود دل بدو مشغولم

وافکنده به شمشیر جفا مقتولم

بازآمد و آن رونق پارینش نیست

خط خویشتن آورد که من معزولم

***

مندیش که سست عهد و بدپیمانم

وز دوستیت فرار گیرد جانم

هرچند (که) به خط جمال منسوخ شود

من خط تو همچنان زنخ می خوانم

***

من بنده ی بالای تو شمشاد تنم

فرهاد تو شیرین دهن خوش سخنم

چشمم به دهان توست و گوشم به سخن

وز عشق لبت فهم سخن می نکنم

***

هر گه که نظر بر گل رویت فکنم

خواهم که چو نرگس مژه بر هم نزنم

ور بی تو میان ارغوان و سمنم

بنشینم و چون بنفشه سر برنکنم

***

آرام دل خویش نجویم چه کنم؟

وندر طلبش به سر نپویم چه کنم؟

گویند مرو که خون خود می ریزی

مادام که در کمند اویم چه کنم؟

***

گفتم که دگر چشم به دلبر نکنم

صوفی شوم و گوش به منکر نکنم

دیدم که خلاف طبع موزون منست

توبت کردم که توبه دیگر نکنم

***

من بی تو سکون نگیرم و خو نکنم

بی عارض گلبوی تو گل بو نکنم

گویند فراموش کنش تا برود

الحمد فراموش کنم و او نکنم

***

من با تو نیامدم که صحرا بینم

یابر لب جویی به هوس بنشینم

مقصود من آنست که تو لاله و گل

می چینی و من درد تو می چینم

***

خیزم قد و بالای چو حورش بینم

وآن طلعت آفتاب نورش بینم

گر ره ندهندم که به نزدیک شوم

آخر نزنندم که ز دورش بینم

***

می آیی و لطف و کرمت می بینم

آسایش جان در قدمت می بینم

وآن وقت که غایبی همت می بینم

هر جا که نگه می کنمت می بینم

***

چون می کشد آن طیره ی خورشید و مهم

من نیز به ذل و حیف تن در ندهم

باری دو سه بوسه بر دهانش بدهم

وانگه بکشد چو می کشد بر گنهم

***

من با دگری دست به پیمان ندهم

دانم که نیوفتد حریف از تو به هم

دل بر تو نهم که راحت جان منی

ور زانکه دل از تو برکنم بر که نهم؟

***

ما حاصل عمری به دمی بفروشیم

صد خرمن شادی به غمی بفروشیم

در یک دم اگر هزار جان دست دهد

در حال به خاک قدمی بفروشیم

***

بگذشت بر آب چشم همچون جویم

پنداشت کزو مرحمتی می جویم

من قصه ی خویشتن بدو چون گویم؟

ترکست و به چوگان بزند چون گویم

***

یاران به سماع نای و نی جامه دران

ما، دیده به جایی متحیر نگران

عشق آن منست و لهو از آن دگران

من چشم برین کنم شما گوش بر آن

***

یرلیغ ده ای خسرو خوبان جهان

تا پیش قدت چنگ زند سرو روان

تا کی برم از دست جفای تو قلان

نی شرع محمدست نی یاسه ی خان

***

من خاک درش به دیده خواهم رفتن

ای خصم بگوی هرچه خواهی گفتن

چون پای مگس که در عسل سخت شود

چندانکه برانی نتواند رفتن

***

مه را ز فلک به طرف بام آوردن

وز روم، کلیسیا به شام آوردن

در وقت سحر نماز شام آوردن

بتوان، نتوان تو را به دام آوردن

***

در دیده به جای سرمه سوزن دیدن

برق آمده و آتش زده خرمن دیدن

در قید فرنگ غل به گردن دیدن

به زانکه به جای دوست، دشمن دیدن

***

ای دوست گرفته بر سر ما دشمن

یا دوست گزین به دوستی یا دشمن

نادیدن دوست گرچه مشکل دردیست

آسانتر ازآن که بینمش با دشمن

***

ای دست تو آتش زده در خرمن من

تو دست نمی گذاری از دامن من

این دست نگارین که به سوزن زده ای

هرچند حلال نیست در گردن من

***

آن لطف که در شمایل اوست ببین

وآن خنده ی همچو پسته در پوست ببین

نی نی تو به حسن روی او ره نبری

در چشم من آی و صورت دوست ببین

***

چون جاه و جلال و حسن و رنگ آمد و بو

آخر دل آدمی نه سنگست و نه رو

آن کس که نه راست طبع باشد نه نکو

نه عاشق کس بود نه کس عاشق او

***

یک روز به اتفاق صحرا من و تو

از شهر برون شویم تنها من و تو

دانی که من و تو کی به هم خوش باشیم؟

آنوقت که کس نباشد الا من و تو

***

ما را نه ترنج از تو مرادست نه به

تو خود شکری پسته و بادام مده

گر نار ز پستان تو که باشد و مه

هرگز نبود به از زنخدان تو به

***

نه سرو توان گفت و نه خورشید و نه ماه

آه از تو که در وصف نمی آیی آه

هرکس به رهی می رود اندر طلبت

گر ره به تو بودی نبدی اینهمه راه

***

ای کاش نکردمی نگاه از دیده

بر دل نزدی عشق تو راه از دیده

تقصیر ز دل بود و گناه از دیده

آه از دل و صد هزار آه از دیده

***

ای بی رخ تو چو لاله زارم دیده

گرینده چو ابر نوبهارم دیده

روزی بینی در آرزوی رخ تو

چون اشک چکیده در کنارم دیده

***

ای مطرب ازان حریف پیغامی ده

وین دلشده را به عشوه آرامی ده

ای ساقی ازان دور وفا جامی ده

ور رشک برد حسود، گو جامی ده

***

ای راهروان را گذر از کوی تو نه

ما بیخبر از عشق و خبر سوی تو نه

هر تشنه که از دست تو بستاند آب

از دست تو سیر گردد از روی تو نه

***

هرگز بود آدمی بدین زیبایی؟

یا سرو بدین بلند و خوش بالایی؟

مسکین دل آنکه از برش برخیزی

خرم تن آنکه از درش بازآیی

***

گیرم که به فتوای خردمندی و رای

از دایره ی عقل برون ننهم پای

با میل که طبع می کند چتوان کرد؟

عیبست که در من آفریدست خدای

***

کی دانستم که بیخطا برگردی؟

برگشتی و خون مستمندان خوردی

بالله اگر آنکه خط کشتن دارد

آن جور پسندد که تو بی خط کردی

***

ای کاش که مردم آن صنم دیدندی

یا گفتن دلستانش بشنیدندی

تا بیدل و بیقرار گردیدندی

بر گریه عاشقان نخندیدندی

***

گفتم بکنم توبه ز صاحبنظری

باشد که بلای عشق گردد سپری

چندانکه نگه می کنم ای رشک پری

بار دومین از اولین خوبتری

***

هر روز به شیوه ای و لطفی دگری

چندانکه نگه می کنمت خوبتری

گفتم که به قاضی برمت تا دل خویش

بستانم و ترسم دل قاضی ببری

***

ای بلبل خوش سخن چه شیرین نفسی

سرمست هوی و پای بند هوسی

ترسم که به یاران عزیزت نرسی

کز دست و زبان خویشتن در قفسی

***

ای پیش تو لعبتان چینی حبشی

کس چون تو صنوبر نخرامد به کشی

گر روی بگردانی و گر سر بکشی

ما با تو خوشیم گر تو با ما نه خوشی

***

ماها همه شیرینی و لطف و نمکی

نه ماه زمین که آفتاب فلکی

تو آدمیی و دیگران آدمیند؟

نی نی تو که خط سبز داری ملکی

***

کردیم بسی جام لبالب خالی

تا بو که نهیم لب بران لب حالی

ترسنده ازان شدم که ناگاه ز جان

بی وصل لبت کنیم قالب خالی

***

در وهم نیاید که چه شیرین دهنی

اینست که دور از لب ودندان منی

ما را به سرای پادشاهان ره نیست

تو خیمه به پهلوی گدایان نزنی

***

گر کام دل از زمانه تصویر کنی

بی فایده خود را ز غمان پیر کنی

گیرم که ز دشمن گله آری بر دوست

چون دوست جفا کند چه تدبیر کنی؟

***

ای کودک لشکری که لشکر شکنی

تا کی دل ما چو قلب کافر شکنی؟

آن را که تو تازیانه بر سر شکنی

به زانکه ببینی و عنان برشکنی

***

ای مایه درمان نفسی ننشینی

تا صورت حال دردمندان بینی

گر من به تو فرهاد صفت شیفته ام

عیبم مکن ای جان که تو بس شیرینی

***

گر دشمن من به دوستی بگزینی

مسکین چه کند با تو بجز مسکینی

صد جور بکن که همچنان مطبوعی

صد تلخ بگو که همچنان شیرینی

***

گر دولت و بخت باشد و روزبهی

در پای تو سر ببازم ای سرو سهی

سهلست که من در قدمت خاک شوم

ترسم که تو پای بر سر من ننهی

***

ملحقات:

ز حد بگذشت مشتاقی و صبر اندر غمت یارا

به وصل خود دوایی کن دل دیوانه ی ما را

علاج درد مشتاقان طبیب عام نشناسد

مگر لیلی کند درمان غم مجنون شیدا را

گرت پروای غمگینان نخواهد بود و مسکینان

نبایستی نمود اول به ما آن روی زیبا را

چو بنمودی و بربودی ثبات از عقل و صبر از دل

بباید چاره‌ای کردن کنون آن ناشکیبا را

مرا سودای بت‌رویان نبودی پیش ازین در سر

ولیکن تا تو را دیدم گزیدم راه سودا را

مراد ما وصال تست از دنیا و از عقبی

وگرنه بی‌شما قدری ندارد دین و دنیا را

چنان مشتاقم ای دلبر به دیدارت که از دوری

برآید از دلم آهی بسوزد هفت دریا را

بیا تا یک زمان امروز خوش باشیم در خلوت

که در عالم نمی‌داند کسی احوال فردا را

سخن شیرین همی گویی به رغم دشمنان سعدی

ولی بیمار استسقا چه داند ذوق حلوا را؟

***

می‌ندانم چکنم چاره من این دستان را

تا به دست آورم آن دلبر پردستان را

او به شمشیر جفا خون دلم می‌ریزد

تا به خون دل من رنگ کند دستان را

من بیچاره تهیدستم ازان می‌ترسم

که وصالش ندهد دست تهیدستان را

دامن وصلش اگر من به کف آرم روزی

ندهم تا به قیامت دگر از دست آن را

در صفاتش نرسد گرچه بسی شرح دهد

طوطی طبع من آن بلبل پردستان را

هوس اوست دلم را چه توان گفت اگر

دست بر سرو بلندش نرسد پستان را؟

نرگس مست وی آزار دلم می‌طلبد

آنکه در عربده می‌آورد او مستان را

گر ببینم رخ خوبش نکنم میل به باغ

زانکه چون عارض او نیست گلی بستان را

هر که دیدست نگارین من اندر همه عمر

به تماشا نرود هیچ نگارستان را

نیست بر سعدی ازین واقعه و نیست عجب

گر غم فرقت او نیست کند هستان را

***

ای مسلمانان فغان زان نرگس جادو فریب

کو به یک ره برد از من صبر و آرام و شکیب

رومیانه روی دارد زنگیانه زلف و خال

چون کمال چاچیان ابروی دارد پرعتیب

از عجایبهای عالم سی و دو چیز عجیب

جمع می‌بینم عیان در روی او من بی حجیب

ماه و پروین تیر و زهره شمس و قوس و کاج و عاج

مورد و نرگس لعل و گل، سبزی و می وصل و فریب

بان و خطمی شمع و صندل شیر و قیر و نور و نار

شهد و شکر مشک و عنبر درّ و لؤلؤ نار و سیب

معجزات پنج پیغمبر به رویش در پدید

احمد و داود و عیسی خضر و داماد شعیب

ای صنم گر من بمیرم ناچشیده زان لبان

دادگر از تو بخواهد داد من روز حسیب

سعدیا از روی تحقیق این سخن نشنیده‌ای

هر نشیبی را فراز و هر فرازی را نشیب

***

قیامتست سفر کردن از دیار حبیب

مرا همیشه قضا را قیامتست نصیب

به ناز خفته چه داند که دردمند فراق

به شب چه می‌گذراند علی‌الخصوص غریب ؟

به قهر می‌روم و نیست آن مجال که باز

به شهر دوست قدم در نهم ز دست رقیب

پدر به صبر نمودن مبالغت می‌کرد

ک ای پسر بس ازین روزگار بی‌ترتیب

جواب دادم ازین ماجرا که ای بابا

چو درد من نپذیرد دوا به جهد طبیب

مدار توبه توقع ز من که در مسجد

سماع چنگ تأمل کنم نه وعظ خطیب

به مکتب ارچه فرستادیم نکو نامد

گرفته ناخن چکنم به زخم چوب ادیب

هنوز بوی محبت ز خاکم آید اگر

جدا شود به لحد بند بندم از ترکیب

به اختیار ندارد سر سفر سعدی

ستم غریب نباشد ز روزگار عجیب

***

چشم تو طلسم جاودانست

یا فتنه ی آخرالزمانست

تا چشم بدی به زیر بنهد

دیگر به کرشمه در نهانست

ما را به کرشمه صید کردست

چشمست که چو چشم آهوانست

با لشکر غمزه ی تو در شهر

( … ) الامانست

پیکان خدنگ غمزه ی تو

شک نیست که زهر بی‌کمانست

از لعل لب شکرفشانت

یک بوسه به صد هزار جانست

ارزان شده است بوسه ی تو

ارزان چه بود که رایگانست

هستم همه ساله دست بر سر

چون پای فراق در میانست

گویند صبور باش سعدی

این کار به گفت دیگرانست

***

حالم از شرح غمت افسانه ای ست

چشمم از عکس رخت بتخانه ای ست

هر کجا بدگوهری در عالمست

در کنار آنچنان دردانه ای ست

بر امید زلف چون زنجیر تو

ای بسا عاقل که چون دیوانه ای ست

گفتم او را این چه زلف ( … )

گفت هان فی‌الجمله در ( … )

از لبش یک نکته‌ای ( … )

وز خمش یک قطره‌ای پیمانه ای ست

با فروغ آفتاب حسن او

شمع گردون کمتر از پروانه ای ست

نازنینا رخ چه می‌پوشی ز من

آخر این مسکین کم از بیگانه ای ست

از بت آزر حکایتها کنند

بت خود اینست ارچه خود بتخانه ای ست

دل نه جای تست آخر چون کنم

در جهانم خود همین ویرانه ای ست

این نه دل خوانند کین ( … )

این نه عشق است از ( … )

***

خسته ی تیغ فراقم سخت مشتاقم به غایت

ای صبا آخر چه گردد گر کنی یکدم عنایت؟

بگذری در کوی یارم تا کنی حال دلم را

همچنان کز من شنیدی پیش آن دلبر روایت

یک حکایت سر گذشتم پیش آن جان بازگویی

گرچه از درد فراقم هست بسیاری شکایت

ای صبا آرام جانی چون رسی آنجا که دانی

هم بکن گر می‌توانی یک مهم ما کفایت

آن بت چین و خطا را آن نگار بی‌وفا را

گو بکن باری خدا را جانب یاری رعایت

شحنه ی هجر تو هر دم می‌برد صبرم به یغما

داد خود را هم ستانم گر کند وصلت حمایت

جانستانی دلربایی پس ز من جویی جدایی

خود به شیر بیوفایی پروریدستست دایت

آن شکایتها که دارم از تو هم پیش تو گویم

نی چه گویم چون ندارد قصه ی هجران نهایت

در هوای زلف بستت در فریب چشم مستت

ساکن میخانه گردد زاهد صاحب ولایت

هرکسی را دلربایی همچو ذره در هوایی

قبله ی هرکس به جایی قبله ی سعدی سرایت

***

می‌روم با درد و حسرت از دیارت خیر باد

می‌گذارم جان به خدمت یادگارت خیر باد

سر ز پیشت برنمی‌آرم ز دستور طلب

شرم می‌دارم ز روی گلعذارت خیر باد

هر کجا باشم دعا گویم همی بر دولتت

از خدا باد آفرین بر روزگارت خیر باد

گر دهد عمرم امان رویت ببینم عاقبت

ور بمیرم در غریبی ز انتظارت خیر باد

گر ز چین زلف تو بویی رسد بر خاک ما

زنده برخیزم ز بوی مشکبارت خیر باد

گر ز من یاد آوری بنویس آنجا قطعه‌ای

سعدیا آن گفته‌های آبدارت خیر باد

***

ما ترک سر بگفتیم، تا دردسر نباشد

غیر از خیال جانان، در جان و سر نباشد

در روی هر سپیدی، خالی سیاه دیدم

بالاتر از سیاهی، رنگی دگر نباشد

رنگ قبول مردان، سبز و سفید باشد

نقش خیال رویش، در هر پسر نباشد

چشم وصال بینان، چشمیست بر هدایت

سری که باشد او را، در هر بصر نباش

در خشک و تر بگشتم، مثلت دگر ندیدم

مثل تو خوبرویی، در خشک و تر نباشد

شرحت کسی نداند، وصفت کسی نخواند

همچون تو ماه سیما، در بحر و بر نباشد

سعدی به هیچ معنی، چشم از تو برنگیرد

تا از نظر چه خیزد، کاندر نظر نباشد

***

بخت و دولت به برم زآب روان باز آمد

وز سعادت به سرم سرو روان باز آمد

پیر بودم به وصال رخ خوبش همه روز

باز پیرانه سرم بخت جوان باز آمد

دوست بازآمد و دشمن برمید از پیشم

شکرنعمت که به تن جان گران باز آمد

مژدگانی بده ای دوست که محنت بگذشت

نعمت فتح و گشایش به زمان باز آمد

دولت آمد به بر و بخت و سعادت برسید

مشتری از سر شادی به کمان باز آمد

آفتاب کرم و ماه ضیا هم برسید

تاج اقبال و کرامت به عیان باز آمد

سعدیا تاج سعادت دگر از نو برسید

کان نگار شده چون آب روان باز آمد

***

رفت آن کِم بَر تو آبی بود

یا سلام مرا جوابی بود

از سر ناز وز سر خوبی

هر دمی با منت عتابی بود

وعده‌های خوشم همی دادی

گویی آن وعده‌ها سرابی بود

روزگار وصال چون بگذشت

گویی آن روزگار خوابی بود

بر کف من ز دست ساقی بزم

هر نفس ساغر شرابی بود

خسته ی مانده‌ام نمی‌پرسی

که مرا خسته ی خرابی بود

حبذا آنکه از زکات لبت

عاشقان تو را نصابی بود

سعدیا چون زمان وصل گذشت

ای دریغا که چون سرابی بود

***

یاد دارم که روزگاری بود

که مرا پیش غمگساری بود

با لب یار و در بر دلدار

هر زمانیم کار و باری بود

جام عیش مرا نه دُردی بود

گل وصل مرا نه خاری بود

ز اهوی شیرگیر روبه‌باز

دل بیچاره را شکاری بود

گرد آب حیات بر خورشید

از خط او بنفشه‌زاری بود

همه اسباب عیشم آماده

یارب آن خود چه روزگاری بود

گر جهان موجها زدی ز اغیار

سعدیش بس گزیده یاری بود

***

خسرو من چون به بارگاه برآید

نعره و فریاد از سپاه برآید

عاشق صادق ز خان و مان بگریزد

مرد توانگر ز مال و جاه برآید

بر سر کویش نظاره کن که هزاران

یوسف مصری ز قعر چاه برآید

صبح چنان صادقست در طلب او

کز هوس روی او پگاه‌ برآید

صومعه داران چو …

از همگان وافضیحتاه برآید

غمزه ی او مست و …

هر که برون آید از … برآید

گر به مثل دیرتر ز خواب بخیزد

صبح در آن روز چاشتگاه برآید

آینه گر عکس او ز دور ببیند

از دل سنگش هزار آه برآید

مرده اگر یاد او کند به دل خاک

بر سر خاکش بسی گیاه برآید

صبر کن ای دل …

کار برآید چو سال و ماه برآید

چون ز سر عشق او کنند گناهی

بوی عبادت ازان گناه برآید

ای دل سعدی نه …

سجده کن آنجا که …

***

باد بهاری وزید، از طرف مرغزار

باز به گردون رسید، ناله ی هر مرغ‌زار

سرو شد افراخته، کار چمن ساخته

نعره زنان فاخته، بر سر بید و چنار

گل به چمن در برست، ماه مگر یا خورست

سرو به رقص اندرست، بر طرف جویبار

شاخ که با میوه‌هاست، سنگ به پا می‌خورد

بید مگر فارغست، از ستم نابکار

شیوه ی نرگس ببین، نزد بنفشه نشین

سوسن رعنا گزین، زرد شقایق ببار

خیز و غنیمت شمار، جنبش باد ربیع

ناله ی موزون مرغ، بوی خوش لاله‌زار

هر گل و برگی که هست، یاد خدا می‌کند

بلبل و قمری چه خواند، یاد خداوندگار

برگ درختان سبز، پیش خداوند هوش

هر ورقی دفتریست، معرفت کردگار

وقت بهارست خیز، تا به تماشا رویم

تکیه بر ایام نیست، تا دگر آید بهار

بلبل دستان بخوان، مرغ خوش الحان بدان

طوطی شکرفشان، نقل به مجلس بیار

بر طرف کوه و دشت، روز طوافست و گشت

وقت بهاران گذشت، گفته ی سعدی بیار

***

ایا نسیم سحر بوی زلف یار بیار

قرار دل ز سر زلف بی‌قرار بیار

سلامی از من مسکین بدان صنوبر بر

پیامی از آن مهروی گلعذار بیار

حکایت از لب فرهاد ناتوان برسان

سلامی از من مسکین غمگسار بیار

نهان بگوی به آن دوستدار یکدل من

جواب بشنو و آنگه به آشکار بیار

دوای جان من و مرهم روان بویی

از آن دو زلف زره‌وار مشکبار بیار

بهار دیده ی من نیست جز که عکس رخش

تلطفی بکن و عکس آن بهار بیار

ز بهر روشنی چشم کز رخش دورست

غبار ازان طرف و گرد از آن دیار بیار

ز من درود فراوان ببر به دلبر من

به لطف مژده‌ای از وصل آن نگار بیار

من آن حدیث که گفتم نگاه دار و ببر

هر آن جواب که گوید به یاد دار و بیار

در انتظار تو سعدی همیشه می‌گوید

که ای نسیم سحر بوی زلف یار بیار

***

اگر چه دل به کسی داد، جان ماست هنوز

به جان او که دلم بر سر وفاست هنوز

ندانم از پی چندین جفا که با من کرد

نشان مهر وی اندر دلم چراست هنوز؟

به راز گفتم با دل، ز خاطرش بگذار

جواب داد فلانی ازان ماست هنوز

چو مرده باشم اگر بگذرد به خاک لحد

به بانگ نعره برآید که جان ماست هنوز

عداوت از طرف آن شکسته پیمانست

وگرنه از طرف ما همان صفاست هنوز

بتا تو روی ز من برمتاب ودستم گیر

که در سرم ز تو آشوب و فتنه‌هاست هنوز

کجاست خانه ی قاضی که در مقالت عشق

میان عاشق و معشوق ماجراست هنوز

نیازمندی من در قلم نمی‌گنجد

قیاس کردم و ز اندیشه‌ها وراست هنوز

سلام من برسان ای صبا به یار و بگو

که سعدی از سر عهد تو برنخاست هنوز

***

چه درد دلست اینچه من درفتادم

که در دام مهر تو دلبر فتادم؟

چه بد کرده بودم که ناگه ازینسان

به دست تو شوخ ستمگر فتادم؟

مرا با چنین دل سر عشقبازی

نبود اختیاری ولی درفتادم

به میدان عشق تو در اسب سودا

همی تاختم تیز و در سر فتادم

بدینگونه هرگز نیفتادم ارچه

درین شیوه صد بار دیگر فتادم

ز غرقاب این غم، رهایی نیابم

که در موج دیده چو لنگر فتادم

خیال لب و روی و خالش بدیدم

به سر در گل و مشک و شکر فتادم

بلغزید دستم از آن زلف مشکین

بدان خاک مشکین به چه درفتادم

دران چاه جانم خوش افتاد لیکن

ز بدبختی خویش بر در فتادم

به طالع همی خورده سعدی همه عمر

که بودی تو غمخوار و غمخور فتادم

***

من از تو هیچ نبریدم که هستی یار دلبندم

تو را چون بنده‌ای گشتم به فرمانت کمر بندم

سواری چیست و چالاکی دلم بستی به فتراکی

خوشا و خرما آن دل که باشد صید دلبندم

بدین خوبی بدین پاکی که رویت در نظر آید

تو را از جمله بگزیدم بجز تو یار نپسندم

به امیدت طربناکم به عشقت آرزومندم

گهی از ذوق می‌گریم گهی از شوق می‌خندم

بسی تلخی چشیدستم که رویت را بدیدستم

به گفتار و لبت جانا تویی شکر تویی قندم

به عشقت زار و حیرانم ز مدهوشی پریشانم

ز غیرت بیخ غیرت را ز دل یکبارگی کندم

نهال عشق ای دلبر به باغ دل فرو کشتم

حدیث مهربانی را به گیتی زان پراکندم

حدیث خویش بنوشتم چو آن گفتار ( … )

چو در دل مهر تو کشتم مبارک باد پیوندم

اگر چه نیست آرامم هنوزت عاشق خامم

بسوزان چون سپندم خوش به عشق ( … )

ایاز چاکرت گشتم به محمودی ( … )

به خود نزدیک گردانم چو خود را د( … )

***

من این نامه که اکنون می‌نویسم

به آب چشم پر خون می‌نویسم

ازین در بر نوشتم نامه لیکن

نه آن سوزست کاکنون می‌نویسم

به عذرا درد وامق می‌نمایم

به لیلی حال مجنون می‌نویسم

نگارا قصه ی خود را به خدمت

نمی‌دانم که تا چون می‌نویسم

تو بپذیر، ارچه من عذری نیارم

تو خوش خوان، گرچه من دون می‌نویسم

***

دیدی ای دل که دگر باره چه آمد پیشم

چه کنم با که بگویم چه خیال اندیشم؟

کاش بر من نرسیدی ستم عشق رخت

که فرو مانده به حال دل تنگ خویشم

دلبرا نازده در مار سر زلف تو دست

چه کند کژدم هجران تو چندین نیشم

همچو دف می‌خورم از دست جفای تو قفا

چنگ‌وار از غم هجران تو سر در پیشم

آبرویم چه بری آتش عشقم بنشان

کمتر از خاکم و بر باد مده زین بیشم

گر به جان ناز کنی گر نکنم در رویت

تا بدانی که توانگر دلم ار درویشم

دم به دم در دلم آید که دم کفر زنم

تا به جان فتنه ی آن طره ی کافر کیشم

عقل دیوانه شد از سعدی دیوانه مزاج

با پریشانی از آن بر سر حال خویشم

***

بیا بیا که ز عشقت چنان پریشانم

که می‌رود ز غمت بر زبان پریشانم

تو فارغ از من و من در غم تو…

بیا ببین که ز غم بر چه سان پریشانم

نه روی با تو نشستن نه رای دوری تو

من شکسته دل اندر میان پریشانم

نمی‌توان که به دست آورم کلاله ی تو

چو سنبل تو شب و روز از آن پریشانم

ز دست دیده ودل هیچ کس پریش نگشت

ازین بتر که من اندر جهان پریشانم

چگونه جمع شود خاطرم که رفت به باد

ز دست جور تو نامهربان پریشانم

ز عطر مجمر وصفت نیافتم بویی

ازآن ز آتش دل چون دخان پریشانم

دلم به وعده ی وصل ار چه خوش کند سعدی

چو در فراق بوم همچنان پریشانم

***

من خسته چون ندارم، نفسی قرار بی‌تو

به کدام دل صبوری، کنم ای نگار بی‌تو

ره صبر چون گزینم، من دل به باد داده

که به هیچ وجه جانم، نکند قرار بی‌تو

صنما به خاک پایت، که به کنج بیت احزان

به ضرورتم نشیند، نه به اختیار بی‌تو

اگرم به سوی دوزخ، ببرند باز خوش خوش

بروم ولی به جنت، نکنم گذار بی‌تو

سر باغ و بوستانم، به چه دل بود نگارا

که به چشم من جهان شد، همه زرنگار بی‌تو

نفسی به بوی وصلت، زدنم بهست جانا

که چنین بماند عمری، من دلفگار بی‌تو

تو گمان مبر که سعدی، به تو برگزید یاری

به سرت که نیست او را، سر هیچ یار بی‌تو

***

ای یار ناسامان من از من چرا رنجیده‌ای؟

وی درد و ای درمان من از من چرا رنجیده‌ای؟

ای سرو خوش بالای من ای دلبر رعنای من

لعل لبت حلوای من از من چرا رنجیده‌ای؟

بنگر ز هجرت چون شدم سرگشته چون گردون شدم

وز ناوکت پرخون شدم از من چرا رنجیده‌ای؟

گر من بمیرم در غمت خونم بتا در گردنت

فردا بگیرم دامنت از من چرا رنجیده‌ای؟

من سعدی درگاه تو عاشق به روی ماه تو

هستیم نیکوخواه تو از من چرا رنجیده‌ای؟

***

چنان خوب رویی بدان دلربایی

دریغت نیاید بهر کس نمایی

مرا مصلحت نیست لیکن همان به

که در پرده باشی و بیرون نیایی

وفا را به عهد تو دشمن گرفتم

چو دیدم مرا فتنه تو بیوفایی

چنین دور از خویش و بیگانه گشتم

که افتاد با تو مرا آشنایی

اگر نه امید وصال تو بودی

ز دیده برون کردمی روشنایی

نیاید تو را هیچ غم بی‌دل من

کسی دید خود عید بی‌روستایی

من و غم ازین پس که دور از رخ تو

چه باشد اگر یک شبی پیشم آیی؟

***

هر شبی با دلی و صد زاری

منم و آب چشم و بیداری

بنماندست آب در جگرم

بس که چشمم کند گهرباری

دل تو از کجا و غم ز کجا؟

تو چه دانی که چیست غمخواری؟

آگه از حال من شوی آنگاه

که چو من یک شبی به روز آری

گفته ای جان بیار و عشق ببر

چشم بد دور ازین کله داری

بار عشق تو بر دلم خوش بود

هجر خوشتر کنون بسرباری

مردمی کن مکن آزارم

که نه کاریست مردم آزاری

سعدی از دست تو نخواهد شد

گر کشی ور معاف می داری

***

در عهد تو از نگار دلبند

بس عهد که بشکنند و سوگند

بر جان ضعیف آرزومند

زین بیش جفا و جور مپسند

***

من چون تو دگر ندیده‌ام خوب

منظور جهانیان و محبوب

دیگر نرود به هیچ مطلوب

خاطر که گرفت با تو پیوند

***

ما را هوس تو کس نیاموخت

پروانه به جهد خویشتن سوخت

عشق آمد و چشم عقل بر دوخت

شوق آمد و بیخ صبر برکند

***

دوران تو نادر اوفتادست

کاین حسن خدا به کس ندادست

در هیچ زمانه‌ای نزادست

مادر به جمال چون تو فرزند

***

ای چشم و چراغ دیده وحی

خون ریختنم چه می‌کنی هی

این جور که می‌بریم تا کی

وین صبر که می‌کنیم تا چند؟

***

هرلحظه به سر درآیدم دود

فریاد و جزع نمی‌کند سود

افتادم و مصلحت چنین بود

بی‌بند نگیرد آدمی پند

***

دل رفت و عنان طاقت از دست

سیل آمد و ره نمی‌توان بست

من نیستم ار کسی دگر هست

از دوست به یاد دوست خرسند

***

مهر تو نگار سرو قامت

بر من رقمست تا قیامت

با دست به گوش من ملامت

واندوه فراق کوه الوند

***

دل در طلب تو رفت و دینم

جان نیز طمع کنی یقینم

مستوجب این و بیش ازینم

باشد که چو مردم خردمند

بنشینم و صبر پیش گیرم

دنباله ی کار خویش گیرم

***

مفردات:

می میرم و همچنان نظر بر چپ و راست

تا آنکه نظر در او توان کرد کجاست

***

از روی نکو صبر نمی شاید کرد

لیکن نه به اختیار می باید کرد

***

خفتی و به خفتنت پراکنده شدیم

برخاستی و به دیدنت زنده شدیم

***

نقاب از بهر آن باشد که بربندند روی زشت

تو زیبایی به نام ایزد چرا باید که بربندی؟

***

می شنیدم به حسن چون قمری

چون بدیدم از آن تو خوبتری