سوزنی سمرقندی

• سوزنی سمرقندی

محمد بن علی ملقب به سوزنی اهل نسف یا سمرقند است.درهزل سرایی یدطولایی داشته وبه موجب گفته ی دولتشاه در569هجری وفات کرده است از شاگردان اویکی علی سطرنجی است سراینده ی قصیده ی لکلک ودیگری لامعی بخارایی است. شمس الدين‏ تاج الشعرا محمد بن على سوزنى‏  را تذكره‏نويسان معمولا بهمين نام و نشان كه گفته‏ايم ذكر مى‏كنند. آقاى فروزانفر استاد دانشگاه با تتبع در ديوان او نام پدر ويرا مسعود يافته و با دعاى شاعر بانتساب او بسلمان فارسى صحابى معروف اشاره كرده است‏. مولد او را عوفى «نسف» (- نخشب)، واقع در نزديكى سمرقند، ميداند و هدايت گفته است كه از قريه كلاش سمرقند بوده است. بهرحال نسبت او بسمرقند مشهور است.

در ابتداى جوانى براى تحصيل علوم ببخارا رفت و مدتى در مدرسه‏يى تعلّم ميكرد و بعد بنابر نقل عوفى بر اثر تعلق خاطر بشاگرد سوزن‏گرى بتعلّم آن صنعت همت گماشت و از غايت عشق زبان بشاعرى گشود.

سوزنى معاصر ارسلان خان محمد از پادشاهان آل افراسياب (495- 524) و فرزند او محمود، خواهرزاده و جانشين سنجر، در خراسان، و يكى ديگر از امراى آل افراسياب بنام طمغاج خان مسعود بن حسن، و سنجر، و اتسز بن محمد خوارزمشاه بوده است.

وفات او را هدايت در سال 562 و دولتشاه‏  در 569 نوشته است و از اشعار شاعر حيات او در سال 560 مسلم ميشود  و بنابرين قبول يكى از دو سال مذكور دشوار بنظر نميرسد. سوزنى با شاعران بسيار از قبيل عمعق و سنائى و انورى و معزى و اديب صابر و رشيدى سمرقندى معاصر و با بعضى از آنان در حال مهاجات بوده و آنانرا بتيغ تيز زبان‏خود آزرده است و از آنجمله نام كسى را بصورت «خمخانه» در ديوان او مى‏يابيم كه سوزنى در هجو او راه مبالغه و اصرار پيش گرفته است. اين شاعر كه بنابر اشارات سوزنى اسم او جلال الدين بوده‏ همانست كه عوفى او را بنام حكيم جلال ذكر ميكند و ميگويد «حكيم جلال كه نظم او چون سحر حلال و نثر او چون باد شمال روح‏افزا و دلگشاى است، اگرچه او را قلايد قصايد بسيار است، چون در زبان سوزنى افتاد و ببلاء هجاء او مبتلى شد بآخر عمر جمله اهاجى و هزليات خود را بشست و استغفار كرد»

اتفاقا درباره سوزنى هم ميگويند كه در پايان عمر دست از بدزبانى و هجو و هزل برداشت و استغفار كرد و اين معنى را در يك قصيده شاعر كه در اواخر عمر سروده و از آن آثار پشيمانى لايح است بخوبى مشاهده ميكنيم.

سوزنى شاعرى بدزبان و هجاپرداز بود و در هجو معانى خاص ابداع ميكرد و مضامين بديع مى‏يافت و براى بيان معنى و مقصود خود از بكار بردن ركيك‏ترين كلمات امتناع نداشت. قصائد و قطعات سوزنى سخنى سهل و بيانى صريح و فصيح دارد و اينكه عوفى او را «در جدّ و هزل و رقيق و جزل نادره زمان و اعجوبه گيهان» دانسته گفتارى بصواب آورده است درتذکره ی ریاض العارفین آمده است: حکیم شمس الدین، محمد بن علی نام و لقبش بوده. در بخارا تحصیل کمالات نموده. از فحول حکماء و شعرای آن زمان محسوب شده. در ایام شباب با وجود فضایل ادراک متعالی اغلب اشعارش به طریق مهاجا و هزالی واقع آمده. بالاخره از فیضِ صحبت جناب حکیم سنایی از اهاجی رکیکه تائب و به تحصیل مراتب عالیه راغب گردید. زیارت حرمین الشریفین را دریافت و در سنۀ پانصد و شصت و نه به عالم دیگر شتافت. گویند نسبتش به حضرت سلمان رضی اللّه عنه می‌رسد.

هزلیات

***

در مطایبه

در جستن وصل آن بت چینا

بر اسب امید برنهم زینا

وندر ره عشق او بپویانم

باشد که رسم بکام دل زینا

یکچند به وصل او شدم شادان

دشمن ز وصال ما دوغمگینا

جان ودل من به وصل آن دلبر

چون باغ ارم پر از ریاحینا

ناگاه بما رسید چشم بد

بر بود مرا ز من شیاطینا

گویم که سبب چه بود هجران را

پنهان نکنم ز خلق چندینا

من بودم و من یقولکی با من

در هجر گلی برسم و آئینا

در پیش نهاده رطل جام می

رنگین چون ریحان آن نگارینا

اندر رخ آن صنم نگه کردم

آن خوبتر از بتان تکسینا

گفتم صنما چو روی خوب تو

نی هست بکافری نه در دنیا

………………………….

…………………………..

***

در مدح رکن الدین محمود و مطایبه

امیر عالم سالار رکن دین محمود

که از سعادت چرخ است بخت تو مسعود

چو من ز نام و ز بخت تو یاد گیرم و فال

چو بخت و نام تو مسعود گردم و محمود

سخا و جود همه عالم ار شود معدوم

مرا چه باک بود چون سخای تو موجود

تو آن عطا ده بی منتی که سائل را

بعمر تو نبد از تو خلاف یک موعود

سخای حاتم طائی و من شد بعدم

کف جواد تو تا آمد از عدم بوجود

ز شرم شمه خلق تو بوی خوش ندهد

اگر بر آتش سوزان نهند عنبر و عود

بسان عنبر و عودم بر آتش از خجلت

بدانکه دیرتر آیم بخدمت معهود

چرا نیابم و تقصیر را نخواهم عذر

نه از در تو مرا کرد هیچکس مطرود

ترا بحق من آن همتست و آن شفقت

که هیچ والد را نیست در حق مولود

چرا بهزل و بجد از تو چیز در خواهم

دهم بشاهد و شمع و شراب و نغمه عود

بدینطریق که من از تو چیز درخواهم

ترا خوش آید و نبود سئوال من مردود

عطای تست و سئوال من اندرین گیتی

که چون شمار کنی هر دواند نامعدود

بدانکه پیش بده سال من درین حضرت

چو شاه بودم و از شاهدان شهر جنود

کنون دو سال برآمد که سیم تو نرسید

عمود بازیکان رفته اند و مانده عمود

عمود بازی بی سیم هیچکس نکند

تو نیک دانی و نبود ز رأی تو مفقود

در عبادت معبود تا نه بر بندند

بقای عمر تو خواهم ز خالق معبود

بقا دهاد ترا کردگار چندانی

که در خواطر و اوهام ناید این محدود

***

مطایبه

این خواجه زادگان که درین شهر و برزنند

مردند مر زنانرا لیکن مرا زنند

………………………………

……………………………..

هست این جواب آنکه سنائی بنظم کرد

این ابلهان که بی سببی دشمن منند

***

در وصف حال خویش

از قصه ی دوشینه ی من تا که خداوند

آگاه شود من بسرایم سخنی چند

دوشینه مرا انده آن نامده فرزند

بربست بصد بند و فرو داشت بصد بند

تا صبح بمن خیل خیالات فرستاد

نا آمده محمود من آن جان و جگربند

میرفت و می آمد دل من تا بگه صبح

چون بانگ سگ از سیر بگرمای سمرقند

میبرد و می آورد جوانی و پیامی

من زو به پیامی و جوابی شده خرسند

آورد پیامی که بقای پدرم باد

چندانکه شمارنده نداند عددش چند

دادمش بدان جان و جگر بند جوابی

صد جان پدر باد اباجان تو پیوند

آورد پیامی که همیگوید مادر

تاب تو ز دل بیخ وفاداری برکند

دادمش جوابی که بگو باب من ای مام

در سینه همه تخم وفای تو پراکند

………………………………..

………………………………

آورد پیامی که ز ما تا تو برفتی

در خانه ی ما هیچ نه دود است و نه جرغند

دادمش جوابی که مکن سرزنشم بیش

کز نعمت الوان خوهم آنخانه در آکند

آورد پیامی که بما برگ زمستان

نفرست وزان پس بهمه عالم برخند

دادمش جوابی که بیارم چو بیایم

ده ساله نوای تو بیک جود خداوند

تاج سر سادات حسین عمر آنکو

پیغمبر حق راست گرامی تر فرزند

***

مطایبه

قصه ملک سلیمان دی بخواندم در سیر

راست همچون قصه ی دوش من آمد سر بسر

………………………………

…………………………….

باد بشناسد که من دیوم سلیمان نیستم

رنج من گردد هبا امید من گردد هدر

گر همه یکساله ره مان برده باشد بفکند

نه ز من یابد نشان کس نه ز یارانم خبر

باد را گفتم که بادا این چنین تندی مکن

گر مرا فرمانبری یکساعت این فرمان مبر

باد سردی کردن آغازید با تندی چنانک

گفتم از دوزخ نشان زمهریر آمد مگر

تا بدو گفتم که مسخرگی همی کردم بلی

من سلیمان نیستم سلمانم از من در گذر

چاکر عین دهاقینم که هست از قدر و جاه

نایب صدر اجل والا صفی دین عمر

چاکر عین دهاقین را زبر پوشیدنی

گر قبائی بودی از صرصر نیفکندی به سر

وان قبائی را کجا دهقان سپهسالار داد

غرق شد با بخیه و با مرد ورزی  واستـَر

***

در وصف حال خود گوید

منم آن گشته غایب از تن خویش

بیخبر از ستیز و از من خویش

از رهی اوفتاده سوی رهی

که ندانم شدن بمعدن خویش

…………………………..

…………………………

مر مرا بود از همه شعرا

پادشا وار حکم بر تن خویش

داشتم در میانه ی حکما

سرخ روی و سپیچ گردن خویش

……………………………

………………………..

هر زمان زین خطا که من کردم

سیلئی در کشم بگردن خویش

………………………………

…………………………….

در ره شعر و در عطا بخشی

من فن خویش دانم او فن خویش

پسر پادشاه شرع است او

دارد از علم و حلم گر زن خویش

چون ببستان شرع بخرامد

گل معنی چـِنـَد ز گلشن خویش

برتر از پادشاه چین دارد

کمترین ما یقول گردن خویش

باد چندان هزار سال بقاش

که ندانم بوهم کردن خویش

***

در هجاء نظامی

نظامی ارچه نمرده ست مرده انگارم

بنظم مرثیتش حق طبع بگذارم

چه گر نمیرد و آنگاه مرثیت گویم

چو نشنود که چه گویم چه سود گفتارم

لطیف مرثیتی پیش او فرو گویم

چنانکه در دل او آرزوی مرگ آرم

ز شعر مرثیت من بآرزو برسد

طمع بمجلس آن گنده سبلت این دارم

…………………………………

…………………………………..

از آنکه دیدن رویش بخواب و بیداری

همی بداند کاید گران و دشوارم

……………………………..

……………………………

ز گور تا لب دوزخ بیافتم رسنی

ز بهر بستن بار گناه بسیارم

……………………………..

……………………………..

چنانکه دانه بود در میان نار به بند

ببند و سلسله من در میانه ی نارم

……………………………

…………………………..

دریغ شهر نشابور و باغ و بستانم

دریغ شهر بخارا و کوی ابکارم

…………………………..

……………………………

دریغ دفتر اشعار ناخوش سردم

که بد نتیجه طبع فرخج مروارم

تو ای حکیم کزین خواب خوش شوی بیدار

مدار لعن دریغ از من و ز اشعارم

هزار لعنت بر شعر و بر نظامی باد

اگرچه باشم در خواب و گرچه بیدارم

یکی ز جمله ی کردارهای نیک منست

که آن سگ بد بدفعل را بیازارم

ز بهر آنکه خداوند مهتر است و بزرگ

مجیردین برساند سزای کردارم

***

حسین غاتفری رخت برد سوی جحیم

امید منقطع از رحمت خدای رحیم

پذیره آمدش ابلیس و گفت ای فرزند

چگونه آمدی اینجا بگفتگوی چو سیم

ز روزه و ز نماز و زکوة و حج و غزا

ز دین و ملت پاک حبیب و ابراهیم

بدانره آمدم اینجا که کردیم تعیین

بدانره آمدم اینجا که دادی ام تعلیم

خدایرا و همه خلق را بیازردم

که نز خلایق شرم آمدم نه ز ایزد بیم

بکوفتم بقدم فرق مهتران اصیل

بسوختم بقلم نقش خانه های قدیم

فراختم علم فتنه را بهفت فلک

بگستریدم فرش ستم بهفت اقلیم

بخون و خواسته ی مهتران شدم قاصد

ربا و رشوت پذرفتم از وصی و یتیم

بدینطریق بحیلت ستاندم از عامه

ز خانه و زر و دکان و باغ و ضیعت و تیم

سرای خود را کردم ستانه ی زرین

بسقف خان پدر برندیده کهگل و ریم

بقوت تو من از جمله ی بنی آدم

تراش کردم چیزی که کفشگر زادیم

بنام ظلم شدم در جهان عدیم المثل

شدم عدیم و نشد ظلم من ز دهر عدیم

ز باد جور و ستمکاری و بلیّت من

جراحت دل مظلوم را رسید ستیم

شدند جمله دعاگوی من بوقت سحر

به آه سینه ی پر درد از کریم و لئیم

چو آه سینه ی ایشان و یا رب سحری

تن صحیح مرا کرد ناله مند و سقیم

بیوفتادم از پای و رفت کار از دست

ز کامرانی ماندم جدا و ناز و نعیم

چو کار تنگ رسیدم شهادت آوردم

نگفتم از پی آزارم اوستاد رحیم

بلیس کرد ورا دست بوسه و شاباش

نشست پیش وی اندر بحرمت و تعظیم

بگفت از همه اتباع من کسی چو تو نیست

شگرف کاری پرداختی عظیم عظیم

پی مفاخرت ابلیس گفت با فرعون

چه مرد پنهان می داشتم بزیر گلیم

سبک خدوی خود انداخت در دهانش و گفت

بکردم این پسر و گفت تو همه تسلیم

بزن همیشه بدریای لعنت و خذلان

شناه و غوطه چو بط سفید و ماهی شیم

گرفت دستش و بنشاند همبر فرعون

که ای پسر تو ملک را شدی حریف و ندیم

جواب دادش فرعون و گفت هر چه مرا

بدوزخ اندر باشد فتوح با تو دو نیم

چو دید هامانش اندر حمایت فرعون

بحکم یاری دادش در او زقوم و حمیم

هزار کاسه ی طعم اثیر دادندش

هزار کاسه حمیم از پس اثیر و اثیم

بمیزبانی او مالک اهل دوزخ را

فزود را تبه ی شدت عذاب الیم

کنون قرار گهش در دهان مارانی است

که کرم پیله نمایند در عصای کلیم

شدست گورش وسواس خانه ی ابلیس

درو شدند بسی دیو و دیو بچه مقیم

هزار بچه ی ابلیس را مجیب کند

معزم ار بسر گور او کند تعزیم

عذاب اهل جهنم کزان قویتر نیست

بجای سهلترین رنج اوست سهل و سلیم

بدار دنیا چون برفروخت آتش ظلم

سکار آن بجهنم همی خورد چو ظلیم

چو خون و ریم بپالود خیره از مردم

بدوزخ اندر لابد که خون دهندش و ریم

بمرگ او برهانید اهل عالم را

خدای عالم فتاح ذوالجلال علیم

بمرگ یکتن چندین هزار تن مردم

چگونه شکر کنند از تو ای خدای کریم

حکیم گوید در گور سگ شود ظالم

مگر ز گور وی آواز سگ شنید حکیم

وی از جحیم همی بانگ سگ کند لیکن

صدای بانگ سگ آید بگور او ز جحیم

بحق سوره ی حا میم و سوره طه

که هست ظالم را جای جیم وحی بامیم

ستمگران را چون جایگه چنین باشد

ستمگری نکند مردم لبیب و فهیم

پس ای کریمان پیشه ستمگری نکنید

که نه کریم پسندد ستمگری نه لئیم

اگر خدای حلیم است خشم اوست قوی

حذر کنند هه بخردان ز خشم حلیم

هر آنکه توبه کند از ستمگری یا رب

بجرم او برسان از صبای عفو نسیم

***

در وصف دلدار

ای پشت دل خسرو ای کام دل شیرین

ای سرخ سرخسی رو ای شوخ خوش شیرین

بسته کمری داری همچون کمر خسرو

بر سر کلهی داری چون تاج سر شیرین

فرهاد بگه گاهی شیرین بکف آوردی

گر در کف او بودی هم شدت تو میتین

بودی کلهت پنهان تا بسته کمر بمیان

هم شد چو کمر بستی پیدا کلهت در حین

در وقت کمر جستن پیدا شدن تاجت

بستند بشهر اندر عام از پی تو آذین

شاهنشه اعضائی تاج و کمرت زیبد

آری همه شاهانرا تاج و کمرست آیین

چشمت نی و چشمت نی پایت نی و پایت نی

بی پای بوی رهرو بی چشم بوی ره بین

بر بالش شاهانه ای پر دل مردانه

پیش کس و بیگانه خوه خسب و خوهی بنشین

هر گاه که بنشینی بر پای بود مسند

هر گه که فرو خسبی بر پای بود بالین

کین است ترا مانا با جان و دل اندر تن

ور چند بنزد تو مهر است از آن و این

……………………………………..

………………………………………..

هر کس که بخواب اندر دیدست خیال تو

تعبیر چنین آرد او را پسر سیرین

گر هیچ به بیداری یک نیمه ی تن داری

یاقوت و گهر باری از طرف لگام و زین

هست این صفت تسعین چون باره و چون سندان

از هر چه خوری آن دان مار و پدر تسعین

……………………………………….

……………………………………….

فرزانه اثیرالملک آن مهتر با احسان

کز چرخ برین آمد احسان ورا تحسین

آن قبله اقبالی کز فره ی جاه او

خرم شد و آبادان ملک شه شرق و چین

چندانکه درم بارد بر فرق سر سائل

بر گل نزند باران اندر مه فروردین

حتم است که روز جود از کف زر افشانش

رو تیره شود حاتم شرمنده شود افشین

زایر که بر او شد درویش چو واو و ها

با مال برون آمد در حال چو سین و شین

شطرنج کفایت را بایسته تر است از رخ

مر شاه سخاوت را فرزانه تر از فرزین

آیم سوی هزل از جد کز هزل بجد رفتم

کاین دانم و آن دانم روشن چو مه و پروین

ای صدر بصدر تو جد من و هزل من

این مایه صد چندان و آن پایه صد چندین

در دولت تو هر کس کو طعنه زند دولت

بایدش ادب کردن زان دره دوغ آگین

کین تو چو یک کنجد هر کس که بدل دارد

زان تیر که خودداری کنجاله کش از کونین

زد حاسد تو از غم چنگال بریش اندر

نهمار برویش زن در دیمه و در تشرین

مجلس ز بتان چین خرم چو بهاری کن

پر لاله و پر نرگس پر سوسن و پر نسرین

در زلف بتان چین چین افکن و تاب افکن

……………………………………….

…………………………………………

……………………………………….

***

امام غاتفر

دهقان امام غاتفرای مهتر سره

در منت تواند چه زیرک چه عنقره

آزاد سرفرازی چون سرو غاتفر

بر خواجه زادگان سمرقند یکسره

بیتو همه ظریفان بی ترب و تره اند

تو همچو ترب غاتفری زینت تره

ممدوح را بترب صفت هیچکس نکرد

جز من که شاعری سخن آرایم و سره

بیتی دو سه برای توخواهم بنظم کرد

وانگه فرورم بره دنج و مسخره

ای آنکه بر سخای تو هر کس سؤال کرد

آمد بغم جواب و نیامد مناظره

تا باز بروجود تو پرواز برگرفت

رفتی بفوطه رفت بکودار و کردره

تا همت تو گشت بر اهل هنر درست

آهو ز تو رمیده چو آهو ز قسوره

گردیده ام من از تو خردمند تر کسی

آنم که کرده ام بخرد بر مکابره

از مدح تو تماخره و رنج بر گرم

هر چند دوری از ره رنج و تماخره

دی آمدم ز غاتفر آمد مرا به پیش

شیرین خط آوری چو شکر در مهنطره

خدش بشمش غاتفری بر فسوسگر

قدش بسرو غاتفری بر مفاخره

نرد جمال باخته با نیکوان عصر

وندر فکنده مهره ی خوبان بششدره

………………………….

……………………….

نزد تو آمدم من و شاهد بحجره در

در انتظار مرغ کند خواب مسخره

گر بر بهای مرغ فزائی بهای می

گردد بمی گشاده طریق معاشره

با من چو در معاشره آید هر آینه

بر من گشاده دارد راه مباشره

تا جان بپرورد ز حدیث نکو چنانک

جان را حدیث بیهده آرد بحنجره

پرورده باد جان تو از هر حدیث خوش

جان منازع تو رمیده بفرغره

***

در هجو مؤید

مؤید ای فلکت دایه وار پرورده

بزیر سایه ی دیوار نا بر آورده

ز آفتاب و ز مهتاب کرد جامه ی تو

بروز سرخ و سپید و به شب سیه چرده

رمه رمه بز و بزغاله ی کبود و سیاه

بمرغزار فرو دین بر تو پرورده

بشاهنامه ی ناگفته بر ز خامه تو

دو صد هزار سوار است نقش ناکرده

بمطبخ هوس و فکرت تو بی ورزش

هزار بره ی ناپخته هست ناخورده

گمان برم که بزراقی و بجلدگری

ز کلک سنگ و گهر را تراش و بشکرده

تراش کرده بود آرزوی زر دو هزار

درست و نیمه برون از قراضه و خرده

شبی بخفتی از غایت تنعم و ناز

بهفت بستر بر پشت گاو گسترده

بدرد خاست کمرگاه و پشتت از پیری

که بستر ز برین بوی بود آغرده

بخواب درهم از آنروی بر خیال و امید

زری خریدی بر جای باش ده مرده

بموری زر تو مرغکی برون آمد

سرش بلعلی همچون عروس در پرده

دو …. کرد و بلغده شد وهم اندر حال

شکست و ریخت همانجا سپیده و زرده

ز خواب جستی و گفتی زهی مبارک زر

که خمره خمره ازو می کشند بر غرده

هجات گفتم کز کاهلی و دون کاری

سیه گلیمی چون هندوان نو برده

غلام کنجد کاکی و قبسهای تنک

رهی بچهره جانانی و به لب کرده

چو چیزکی بکف آری بپوش و بستر کن

کفن سپید کن ای زشت زنده و مرده

ز روی طیبت گفتم بزرگواری کن

جواب گوی بطیبت مشو دل آزرده

***

عاشقم بر نجیبک منده

آن اجل غمزه ی امل خنده

آنکه عاشق کشد بغمزه و ناز

کند از خنده مرده را زنده

آن بت شوخ دیده کز رخ اوست

طیره خورشید و ماه شرمنده

آن بدندان من ز جمله ی خلق

چو بدندان گرسنه منده

منده ی من نگار صوفی طبع

آن بصد جان صافی ارزنده

زو دلم چون مرقع صوفی است

پاره بر پاره ژنده بر ژنده

سرو آزاده ای که کرد بعشق

تن آزاده ی مرا بنده

چهره اش آینه است و صیقل حسن

رانده بروی ز آفرین رنده

تا بدان چهره چشم بد نرسد

چشم بد کور باد و برکنده

لؤلؤ افشان کند دو جزع مرا

عشق آن لعل لؤلؤ آکنده

بخم زلفک بنفشه سرش

چون بنفشه شدم سر افکنده

برچده زلفک فراهم او

کرده صبر از دلم پراکنده

کردم اندر جهان چو پنبه ی سرخ

هجر آن سینه ی چو یاغنده

گره ی هجر اوست پیش دلم

گنده و شوخناک و برعنده

تبر از زر و سیم باید ساخت

تا شود کارگر بران کنده

راه باید برید و رنج کشید

کیسه باید گشاد و بلغنده

تا بوصل نجیب منده رسم

ای قلاووزی ات یلم قنده

گر بصورت نگه کنم هستم

من ز نخشب وی از سمر کنده

باز چون بنگرم بمعنی هست

هو عندی واننی عنده

یاد از آن حجره ی حکیم شریف

وان حریفان گرم خوش خنده

کز دم سرد قاضی سراج

وان قوامی سیاه چون عنده

واندگر گندگان در آن حجره

بشب تیره خورد را کنده

همه با یکدگر همی بازند

بازی کودکان نوکنده

……………………..

……………………..

در میانشان نجیب منده ی من

همچو در بند خار گلغنده

چه رساند مرا بدان قومک

طالع سعد و بخت فرخنده

تا بدان گندگان رسم یکره

خر بیار ای غلام خربنده

که چو من در نشاط این سفرند

منده در سفره نانی از بنده

***

من کیستم

من یکی شاعرم نه سامانی

نز نژاد ملوک ساسانی

نه مرا باد حشمت میری

نه مرا اسب و طوق سلطانی

نه غلامان رومی و خزری

نه کنیزان بزمی و خانی

نه کلوکان پیشی و پشتی

متهم نی بمائی و نانی

……………………..

……………………..

از خسک تا هزار میخ کری

آنکه باشد ز ملک دهقانی

نیست سی آسیا بمن بر وقف

نه ز بی آبی و نه بی نانی

نه بمردیکت اندرم یخدان

نه سخن چون فقاع یخدانی

جامه شوئی نکرده مادر من

نه پدر هم ز آبگه بانی

نه مرا چنبر رسن تابی

کرده بی پیرهن گریبانی

اینهمه باد و بار نامه و لاف

داشتم من بر آن کل ارزانی

تیز در ریش و سبلت آن کل

خوه کلی باش خواه سامانی

کس نداند ازو چه بربخورند

ماورالنهری و خراسانی

ندهد از رنج آن کل کافر

هیچ کس خلق را تن آسانی

جز مظفر مجیر دین بوبکر

آن چو بوبکر در مسلمانی

***

در هجو دوستی

عطا گرفتی و شکر و ثنا نگستردی

کسی چنین کند ای قلتبان که تو کردی

بجای شکر شکایت نمودی از همه خلق

نماند کس که نیازردی و خود آزردی

ولی نعم بشناسد سگ از تو بهتر سگ

بدین سبب که نئی سگ بحسرت و دردی

بشرط اینکه اگر سگ شوی مرا نگری

لعاب در نچکانی بکاسه ی خوردی

وگر سرائی پیدا کنی مرا چو سگان

بپاسبانی گرد سرای من گردی

دعای من بتو بر تو که مستجاب شود

دعا کنم بتو بر تو بود که سگ گردی

چو سگ شوی بشناسی حق ولی نعمت

بمردمی در ازین حق شناختن فردی

ترا بنامه بخود خواند افتخارالدین

چرا بخدمت او دین و دل نپروردی

تو آنکسی که به سی سال خدمت خاقان

ز زر و سیم بریدی سپیدی و زردی

بجز خریطه ی شطرنج و گنج شعر و برنج

ز بزم خاقان چیزی برون نیاوردی

ترا طبیبک ترسا مربی آمد و بس

طریق دین محمد سزد که بنوردی

بنزد من نه جوانمرد باشد آنکه ترا

بحق بداند و با تو کند جوانمردی

……………………………

……………………………

***

در هجو ابوالمظفر

ای دیو بوالمظفر چون دزد بغنوی

یکشب بنخشب اندر پی فتنه نغنوی

از فعل زشت و سیرت ناخوب همبری

با دیو بوالمظفر خر کنگ کسنوی

تو گنده مغز شرعی و او گنده مغز شعر

باوی بگنده مغزی همچون ترازوی

با دیو بوالمظفر گشته بحق و داد

سیب دو نیمه کرده و گوز دو پهلوی

او راست بر تو فخر که او مؤمن نواست

عار از تو بروی است که تو کافر نوی

معزول گشته ای ز پی اعتزال را

از مذهب حنیفی و از راه شفعوی

منکر شده عذاب نکیر و سؤال گور

خوش کرده در دل آنکه نبینی و نشنوی

منکر شو ار توانی نار سعیر را

تا اندرو بحشر نسوزی و برنوی

هستی بزندگانی اندر عذاب گور

وانگه بوی نیاری ایمان و نگروی

بر تو عقیل و عدنان چون منکر و نکیر

بر سر زنی دبوس که نان آر وی شوی

گوئی که مرد معنوی ام در همه سخن

مرد سخنت خواند تصحیف معنوی

بر موسی پیمبر و بر یوشع بن نون

بهتان زور بندی ای طاعن غوی

گوئی که از نبوت موسی بیوفتاد

گنجید در دهان تو کفری چنین قوی

از تو اگر جهودان این قول بشنوند

بربایدت کسی ز جهودان بجادوی

تا آنگهی که جمله در انبار تو نهند

هر یک فراز خویش چوثعبان موسوی

مربوالیقین امام همه شرق و غرب را

گوئی که ز اهل دین نبود او ز بد خوی

باب ورا گرامی خوان و بدو گرای

تا زین سخن که گفتی باشد برون شوی

برهان امام دین را خواندی خر سیاه

زین زیر بار کفر و ضلالت چو خر بوی

با مرسلان نسازی با عالمان همی

ای مادرت جلب بچه ره برهمی روی

ماخولیای کفر تبه کرد مغز تو

چشم علاج تو ز طبیبان عیسوی

گفتند قطب دولت داند نمود و بس

داروی مغز او بسر تیغ هندوی

عثمان بن سلیمان کز تیغ او قوی ست

هم دین مصطفائی هم ملک خسروی

***

در هجو شاعری

من آن کسم که چو کردم بهجو گفتن رأی

هزار منجیک از پیش من کم آرد پای

خجسته خواجه نجیبی خطیری و طیّان

قریع و عمعق و حکام قرد یافه درای

اگر بعهد منندی و در زمانه ی من

مراستی ز میانشان همه برای و درای

مرا بشاعری اندر بگو چه باک بود

زرومه سوز کل کور پای خانه گدای

فرخج کوری بد طلعتی چنانکه به است

………………. ازو برای و درای

دو دیدگانش چون ماکیان برآمده تن

…………….. خاه زای و خاه مزای

ز جغد و بوم بدیدار شومتر صد ره

ولی بطعمه و هیچال ………… همای

خبر ندارد از کار شاعری چیزی

جز آنکه مرده ستائی کند ز جای بجای

نهاده گوش بر آواز تعزیت شب و روز

که تا که میر دو تا از کجا برآید وای

کسی نهاده ببالین مرگ سر تا وی

ز جای شستن خود زود گردد اندر وای

پس آن مصیبت و ماتم بخویشتن گیرد

میان ببندد و گردان شود بگرد سرای

گهی معرف سازد ز ناکسی خود را

گهی کجا نهم این کاسه گاه نوحه سرای

بسی بنالد بر مرده ی کسان او زار

بآوخ آوخ و درد و دریغ و هایاهای

لبی ز نان خبازه بگور کن ندهد

وگرش باید با مرده خفت پایاپای

عذاب خلد و نهیب قیامت و دوزخ

بجای مرثیتش مرده راست خلد نمای

بشعر مرثیت او عذاب کرده شود

کسی که نبود مستوجب عذاب خدای

خران دیزه به آواز پیش او نایند

چو او به خواندن شعر آید و بدرّد نای

بدو که گوید از من چنانکه فرمایم

که ای پلید بد بدسگال بد فرمای

بهجو من چو رسیدی و از چه فارغ شد

زگور باب خود ای قلتبان مرده ستای

مرا بهجو مترسان چنین ز دورا دور

که گر برابر من شاعری و بزم آرای

بیا و گوی بمیدان شاعری افکن

که تا که آید از ما به شعر گوی ربای

اگر من آیم دم را ز هجو من درکش

وگر تو آئی میگوی و هیچگون ناسای

مسای با من پهلو به ابلهی چندین

که نیک ناید با پیل پشه پهلو سای

بآتش اندری از آبروی رفته ی خویش

مپاش بیش به سر خاک و باد کم پیمای

به پیش هجو من ای کور پایدار نه ای

مرا بخیره بیکدست گونه برمگرای

……………………………………..

…………………………………..

نصیحت است مرا بر تو گرچه خصم منی

بخصم خویش نمودن خطاست بندگشای

اگر طریق تو این است و نظم شعر تو این

ز کار خویش به بیهوده خود براری لای

بریش خویش چرا… همی فرو بیزی

اگر نه ریش تو پرویزنی است… پالای

ترا بخواهم سوگند داد و دست بدست

گرفت خواهم آن خواه شای و خواه مشای

گل نصیحت من خواه بوی و خواه مبوی

ترا طریقت من خواه پای و خواه مپای

***

در هزل و مدح علاءالدین

ای سرخ باد سار چو سر کفته بادرنگ

با سرخی طبر خون با سختی زرنگ

صوفی شدی و صوف سیه شد لباس تو

چون صوفیان کلوته بسر بر عقیق رنگ

از زیر پنج پرده بشاهد نظر کنی

چون صوفیان برقص درآئی هم از درنگ

سنگی و بر سر تو شکافی چو چشمه ای

و آب حیات قطره چکان از شکاف سنگ

با زور پیل مستی و با سهم شیر نر

با شکل اژدهائی و با هیبت پلنگ

با یک نفس عوض نشود زور تو بضعف

تا یکزمان بدل نشود نام تو بننگ

از بهر قوت تو خورد مرد کیسه دار

جوشیده و کباب سقنقور و استرنگ

چون چشمت آب گیرد پیشت یکی بود

هندی و زنگباری و آلانی و فرنگ

از روم و زنگ بر تو نشانست روز و شب

از سهم تو بروم نخسبند و نه بزنگ

همچون پشنگ کوژی رگناک و شوخناک

گوئی که گرز توری در قبضه ی پشنگ

آن را که از تو خورد و بناجایگه فتاد

برداشت از زمین نتواند بصد پشنگ

فغفور چین هزیمت گردد بروز حرب

گر سید اجل ز تو سازد سلاح جنگ

والا علاء دین ملک آل مرتضی

کایزد زدود آینه ی ملک او ز زنگ

نادیده تخت ملک سعادت چنو ملک

فرهنگ دان و زیرک و بازیب و فروهنگ

آن سید اجل که ز سهم مها بتش

بگسست نسل خارجی از ترمد و زرنگ

نام ورا بسینه ی اطفال شیعه بر

تا نقش برکنند ببندد بآذرنگ

……………………………..

………………………………

تا کی دهم شراب مدیحش بجام هزل

نیشکر است هزل من و جد من شرنگ

از بحر هزل گوهر مدح و را بجد

رانم بسوی ساحل تا برکشم بکنگ

مدح ورا بخامه ی جد نقش برکشم

دیوان کنم منقش از آن چون بهشت کنگ

……………………………………

…………………………………..

زین شعر شاعران را گردد یقین که من

از هزل و جد توانگرم از زر و سیم دنگ

در جد قرینشانم لیکن بباب هزل

من کوس خسروانم و ایشان دف تبنگ

با عیب گیر شعر من اندر قرین شود

بازی همی دهد خلخی را بشالهنگ

دارم امید ازو که ادبشان کند بهم

زانسرخ باد سار چو سر کفته بادرنگ

ای خسرو سیادت بر ملکت شرف

ملک تو بی مخافت تاراج رند و شنگ

بی یار در سیاست و در مردی و هنر

بی مثل در کیاست و فرهنگ و هوش و هنگ

گر رستم است خصم چو حمله بوی بری

بندی گره بپاردم رخش و پالهنگ

از حربگه غریو بر آید چو خصم را

از حلقه ی کمند بحلق افکنی کمنگ

زیر و زبر شود دل خصم تو در نبرد

زینت چو بسته شد بزبر تنگ و زیر تنگ

پیکان تیر تو سزد از تیر آسمان

روز شکار چون بکمان درکشی خدنگ

تا خام خویش غاشیه ی زین تو کند

از پوست ما ر باز برون افکند پلنگ

تا شاخهای خود بکمانت کنند وصل

تیر ترا بدیده پذیرند غرم و رنگ

هر مردمی که هست جز آن تو در جهان

مکر است و زرق و لوس و لباسات ریو و رنگ

تا از دبنک دانه ی انگور بر کنند

وزوی شراب وار کند باده ی چو زنگ

بادی تو باده بر کف و دل پر نشاط و لهو

گوش تو پر ز نغمت و الحان نای و چنگ

حنگ غنا فشارده نای حسود تو

وانگور وار کرده نگونسارش از دبنگ

***

قصاید

***

در مدح علاءالدین محمد بن سلیمان

آورد گرد فتح و ظفر پیش چشم ما

باد از رکاب عالی لازال عالیا

گرد از رکاب عالی بر نصرت و ظفر

در دیده ی رعیت باشد چو توتیا

عالی علاء دولت و دین آنکه تا بحشر

هرگز مباد دولت و دین را جز او علا

حاقان محمد بن سلیمان که ملک او

دارد نهاد ملک سلیمان پادشا

آن پادشا که تا که خدایست نصرتیست

بر دشمنان مر او را هر روز از خدا

ناصرویست دین خدای و رسول را

نصرت بجز ورا بجهان کی بود روا

نیک آمد و بد آمد خلق خدا ازوست

آن به بود که قدرت و قوت بود روا

چون کند ناز روی زمین دشمنان دین

سر بر زدند از حد چین تا درختا

دست فلک ربود سر دشمنان دین

از تیغ کند نا شبه او چو کند نا

آنان که بر مخالفت پادشاه دین

بودند دست برده بمکر و بسیمیا

نه سیمیا و مکر بفر همای شاه

زیشان نشان دهد نه ز سیمرغ و کیمیا

آن پادشا که هر که خلافش صواب دید

شمشیر او صواب جدا کرد از خطا

آن پادشا که هیبت زور سپاه او

افکند فتنه در ختن و خطه ختا

دشمن شکر شهی که چو عزم شکار کرد

از هر کجا که روی نهد تا بهر کجا

چون گردناست نیزه ی آتش سنان او

دشمن چو مرغ گردان در گرد گردنا

یاقوت را شنیدم کز روی خاصیت

دفع وبا کند چو عفونت بود هوا

روی هوا ز لشکر کفار شد عفن

از گونه گونه وسوسه ی فاسد و هوی

پیکان تیر شاه چو یاقوت سرخ گشت

از خون دشمنان و در افکندشان ز پا

گر دافع وبا بد یاقوت ور نبود

آرنده ی وبا بچه معنی شد و چرا

خاقان قضای ایزد باریست از قیاس

بر دشمنان دین همه شور و شر و بلا

خواهند کز قضا و بلا درکشند روی

کارد فرود بر سر ایشان بلا قضا

کوشد اگر بجهد کسی با قضا بجنگ

مغلوب گردد و بودش جهد نابجا

ایزد سزای نصرت مر شاه را گزید

چون شاه عزم کرد بآوردن غزا

نصرت سزای شاه بدوشه سزای او

و اقبال ره نمود سزا را سوی سزا

از کردگار نصرت و از شاه کوشش است

از کافران هزیمت و از مؤمنان دعا

دشمن قفای لشکر شه دیده کی کند

مادام تا که دعوت نیکوست در قفا

ایزد خدایگان جهانرا بقا دهاد

بیرون ز حد غایت و بیرون ز انتها

***

در مدح شه مظفر تمغاج خان

شه مظفر تمغاج خان کامروا

که گردش فلک توسن است رام ورا

ورای او ملکی نیست در بسیط زمین

مطاع و نافذ فرمان نباروا وروا

شه بزرگ عطا کدخدای خرد و بزرگ

گرفت خرد و بزرگ از خدای هفت عطا

ملک طغان خان بر وفق رأی صائب شاه

سفر گزید بخط ختا بکشف خطا

بسوی شاه ختا رفت و بر صواب آمد

نه رفتنش بخطا بد نه آمدن بسنا

بدان نیت شد و آمد که گسترد سایه

همای ملت اسلام بر سپاه ختا

همای وار شهنشاه ترک رکن الدین

ز چتر سایه دولت فکند بر دنیا

بحق ما که رعایای حق پرست وئیم

تمام کرد مراعات حق پرستی را

صلاح دین بجگر گوشه برکشید رقم

کراست این دل و این زور و زهره و یارا

ز بهر ما بره دور دیر باز دراز

گسیل کرد بکردار سیل از بالا

خدای عرش باقبال برد و باز آورد

بتخت ملکت اجداد و مسند آبا

خدایگان جهان را خدای خوشدل کرد

بپادشاهی آبا نشاندن ابنا

بتهنیت امرای نواحی و اطراف

همیرسند بدرگاه شاه بی همتا

چو طوطیان بزمین بوس بارگاه بزرگ

سخن سرای و سخن چین شده لب امرا

چو خار و خرما بودند لشکر از بد و نیک

ملک بعلم جدا کرد خار از خرما

اگر برآید غوغاز سد اسکندر

فرونشاند شمشیر خسرو آن غوغا

وگر ز عنقا بر صعوه در ولایت شاه

ستم رود بکند صعوه شهپر عنقا

بزندگانی شاه جهان که دیر زیاد

ستم نروید چون بر زمین مرده گیا

زمی نبیره ی افراسیاب و افریدون

توئی یگانه سزاوار ملک هر دو نیا

بروز رزمی همچون فراسیاب پشنگ

بوقت بزم فریدون آبتین بلقا

چو گاو سار فریدونست تازیانه ی تو

ز رمح تو علم کاویان شود پیدا

اشارت تو بشارت دهد بلشکر تو

ز حمله بردن و لشگر شکستن اعدا

ز جنبش سپه تو سپاه خصم ترا

بکیش در پر و پیکان شود ز تیر جدا

شعاع تیغ تو بر روی خصم بگدازد

اگر سپر بود از روی و آهن و خارا

عجب نباشد اگر تیغ آسمان رنگت

بر آسمان کمر از سهم بگسلد جوزا

بهر شب شبه گون آسمان دریا رنگ

دو روز استد از بهر تو بهر دریا

هر آن درر که به دریای حکمت اندرهست

حکیم سوزنی آرد بسلک مدح و ثنا

ثناگر است و دعا گوی و نظم و نثرانگیز

ترا بنظم ثنا گوید و بنثر دعا

ز مجلس تو دعا و ثنا گسسته مباد

ثنای دیر درنگ و دعای دیر بقا

هم از دعا و ثنا باد چتر فروزیت

گه از یمین به یسار و گه از جبین به قفا

همیشه تا بدعا و ثنا بود رغبت

ملوک را ز برای ذخیره ی فردا

بهر کجا بروی یار هر کجا آئی

خدای یار تو باد ای ز خسروان یکتا

***

در مدح طغان تکین

بسی ز عطای خدایست بی خلاف و خطا

خدایگان را هست از خدای هفت عطا

یکی ز هفت عطا سوی تخت شاه آمد

که رفته بود بفرمان شاه سوی ختا

حکیم زد مثلی کز خطا صواب آید

صواب رفت و صواب آمد و نرفت خطا

خدایگان جهان شادمانه شد چو رسید

طغان تکین ملک نسل آدم و حوا

چنانکه هفت فلکرا بود بهفت اختر

دهد بهفت عطا هفت کشور دنیا

نفاذ امر شهنشاه مشرق و مغرب

خدای داند تا از کجاست تا بکجا

درخت دولت شه اصل رست و فرع رسید

ز روی صخره ی صما ببر ترین سما

ز برترین سما بانگ کوس دولت شاه

بگوش صخره صما رسید و شد شنوا

ز سور شاه خبر داد باغ را مه مهر

ز شاخسار هوا زرفشاند بر صحرا

هوای شاه کند زرفشان رعیت را

چنانکه شاخ شجر گشت زرفشان ز هوا

روا نداشته اند اهل دین هواداری

مگر هوای شه دادگر که هست روا

خدایگانا داد تو دست جور و ستم

ببست و خلق گشادند دست را بدعا

ستم نماند و ستمکاره نیز و سرکش هم

بتیغ تو چو قلم شد سر سران بهوا

متابعان تو ماندند و بس چنین بادا

منازعان ترا گوشمال داد قضا

بر آسمان کمر تو امان گسسته شود

اگر برهنه کنی تیع آسمان سیما

ترا به سایه ی یزدان همیزنند مثل

که دید سایه که خورشید را بود همتا

بنور تابش خورشید خامها بیزد

بسوختی طمع خام در دل اعدا

بتیغ گیرد خورشید بر و بحر زمین

کند زبانه بکوهان کوه بر پیدا

همه مصاف تو با کوه پیکران باشد

بتیغ اگر تو نه خورشید این مصاف چرا

بدست عدل در فضل کردگار گشای

که هست عدل ترا فضل کردگار جزا

همیشه تا ملکان را بتاج و تخت و نگین

بود تفاخر و زین هر سه هست فخر سزا

بتخت باش سلیمان بتاج افریدون

بزیر مهر نگین تو گنبد خضرا

تو بادی از ملکان پیر عقل برنا بخت

که پیر سوزنی از مدحتت شود برنا

پناه عالمی و پادشاه عالمیان

پناه دیر فنا باش و شاه دیر بقا

***

در مدح سلطان رکن الدین

خدایگان جهان را خدای داد عطا

شهنشهی ز شهنشاه زاده ی والا

خدایگان بعطائی که از خدای گرفت

چه گنجها که بخلق خدای داد عطا

قلج قراخان پیوند ارسلان خاقان

که جست و یافت کنوز و دفاین صحرا

خدایگان جهان شاه شرق رکن الدین

کزوست شهر سمرقند جنت دنیا

ز نور طلعت او فر ارسلان خانی

همی شود چو خیال اندر آینه پیدا

بداد ملک سمرقند چون بهشت نشست

بپادشاهی دنیا بپشت هر دونیا

بکی نیا ملک بی نظیر افریدون

دوم نیا ملک افراسیاب بی همتا

ز گاو سار فریدون بمارسار چه کرد

بتازیانه همان کرد شاه در هیجا

بتخت ملک چو افراسیاب شاه نشست

بامر و نهی جهان کامران و کامروا

چنانکه گوئی افراسیاب کرد نمود

بتیغ مردی گاه نبرد بر اعدا

بدان عالم نیکان شدند از هیبت

ز شاه عالم بدرا چو بدرسید جزا

کمر بخدمت شاه جهان همی بندند

ملوک روی زمین چون بر آسمان جوزا

سپهر در کمر بندگان شه نگریست

که شد چو تاج مرصع بلؤلؤ لالا

ملک ز دریا در خشکی اوفتاد و بگفت

ستارگان من از دربه و من از دریا

بمن اشارت کن تا بسازم اندر وقت

نثار جشن ملکزاده را چنانکه سزا

خدایگانا فرمای تا نثار کنند

فلک کواکب دری و بنده دژننا

نثار سوزنی پیر اگر قبول افتد

از آن قبول شود پیر سوزنی برنا

سزاست ایکه ترا عقل پیر و برنا بخت

که پیرو برنا بر تو ثنا کنند و دعا

بقای تو بدعا خواهم ای ملک ز ملک

که هست عالمرا در بقای تو ابقا

برس بکام دل ایشاه زود و دیر بزی

ز گردش فلک زود گرد دیر بقا

***

در مدح قلج تمغاج خان

بسعد اختر میمون مظفر گشت بر اعدا

قلج تمغاج خان مسعود رکن الدین والدنیا

قلج تمعاج خان مسعود رکن الدین والدنیا

بسعد اختر میمون مظفر گشت بر اعدا

مکرر کردم این یک بیت و هر بیتی مکرر به

بمدح خسرو منصور کرار صف هیجا

صف هیجا نخواهد دید گر ممکن بود دیدن

بجز غمر او خورشید می نهادی شاه را همتا

ز تیغش یاغی و طاغی دل آوارند و سرگردان

ازینجا تا بقسطنطین و جابلقا و جابلسا

شه غوغا بر غوغا شکن کز سهم تیر او

بنات النعش بر گردون و پرین بشکند غوغا

چو باز عدل و انصافش کند صید ستمکاران

بخندد کبک بر شاهین بگرید قمری از عنقا

ز افریدون و از افراسیاب آن پر دلی ماند

که آمد از فریدون فرشه افراسیاب آسا

گذشت از آب جیحون با نکو خواهان و بدخواهان

بتیغ آبگون جیحون دیگر راند بر صحرا

جهانگیر و جهاندار است چون دارا و اسکندر

جهانرا گیرد و دارد چنو اسکندر و دارا

نه دارا داشت این یار او نه اسکندر این زهره

که شاه خسروان دارد زهی زهره خهی یارا

بحرق و غرق نزدیکند بدخواهان شاهنشه

ز تاب سینه با دوزخ ز آب دیده با دریا

صراط و سهم دوزخ را چرا پنهان کند دهری

چو بر دریا نمودار صراط از تیره شد پیدا

ایا دریای موج انگیز دیبا رنگ تیغ تو

که هست آن گوهر از دریا و رنگ از گنبد خضرا

نگین آرایش آن را سزد در خاتم شاهی

خود آن زیر نگین تست اگر خضر است یا حمرا

زهی سودای بیهوده که بود اعدات را بر سر

که ناگشته سبک گردن ز سر بیرون نشد سودا

بجباران عهد خویش بنمودی ز فضل حق

چو بر فرعون و بر فرعونیان موسی ید بیضا

شود عالم چنان معمور از انصاف تو کاسان

توان از بلخ با می شد ببام مسجد اقصی

ستانی تخت سلطان را ز نا اهلان باهلیت

که جان پاک سلطان خواند بر تو مرحبا اهلا

جهانداری مسلم شد بتو کسبی و میراثی

هم از شمشیر و از بازو هم از اجداد و از آبا

ز حد بندگی هر کو تجاوز کرد و عاصی شد

ز شمشیر تو یک پیکر دو پیکر گشت چون جوزا

نه سلطانی بمه مانی چو مه داری بسی منزل

بهر منزل که بخرامی تو آن منزل شود زیبا

نگویم شبه و کفوت نیست کاین کفر است اگر گویم

که شبه و کفر اگر داری شه اشباهی و اکفا

جهان کل ملک تست ایشاه خوبان کان افریدون

چو افریدون بفرزندان بر از کل می کنی اجزا

هما آسای بر ما بخت تو چون سایه گستر شد

رعیت سایه پروردان بدند از پیر و از برنا

بدانایان و نادانان رسید از گنج تو ثروت

ثنا و مدح تو شد ورد هر نادان و هر دانا

امام اهل حکمت انوری را دیده روشن شد

بدیدار تو وز گرد رهت پر نور چشم ما

سخنور سوزنی با رشته و سوزن همی آید

بخدمت تا بسلک آرد ز خاطر لؤلؤ لالا

دعا گفتی ثنا خواندی بصد موقف زدی زانو

کزین خدمت اجازت یافتی از مجلس اعلا

بقای مجلس اعلا خداوند جهان بادا

جهانداری بر او باقی جهان را تا بود ابقا

دل شاه جهان جفت طرب بادا و فرد از غم

زهر روزی که با فرد است تا آن روز بی فردا

***

خدایا مرا دریاب

ای نکودارنده تا اندر جهان داری مرا

بر نکو نامی نگهدار و نکوکاری مرا

چون طریق خوب کرداری به است از هر طریق

بر مگردان از طریق خوب کرداری مرا

چون بهر کاری بحق یاری گر خلق توام

بر من از خلقی بد اندیشند ده یاری مرا

نام من چون صاحب عادل عمر خوانند خلق

دور دار از جور گردون وز ستمکاری مرا

تا بود باقی طریق سنت همنام من

بر سبیل سنت همنام من داری مرا

تا بود ز انصاف من خلق تو اندر خواب خوش

خود کرامت کن ز خواب غفله بیداری مرا

تا نه از خود بینم از فیض تو بینم جاه خویش

دور دار از خویشتن داری و جباری مرا

پادشاها بنده ای عاجزتر از هر عاجزم

از تو هست این بر سر خلق تو سالاری مرا

تا بعماری درون بنشینم و ره پیش کرد

چون سماری گشت از آب دیده عماری مرا

از جگر بندان خود گشتم جدا با درد دل

کرد تیمار جگر بندان جگرخواری مرا

بر سر ایشان گهر باریدم از کف تاکنون

از بن مژگان پدید آمد گهرباری مرا

بی ضیاءالدین روشن رای و بی اولاد او

می نماید جمله ی روشن جهان تاری مرا

در دل و در دید شوق نورسان نوخطم

آذر برزین نهاد و ابر آزاری مرا

شد دلم غمخوار فرزندان و دلبندان خویش

نامده از کس بگیتی در غم و خواری مرا

زندگان را غم همی خوردم نبود آن غم تمام

تا بغمخواری در افزودند غمخواری مرا

چون ز بیماری بر ستم مرگ فرزندی رسید

تا که از سر تازه دارد رنج و بیماری مرا

چرخ زنگاری بشادیهای من می برد رشک

زنگ غم بر دل نهاد این چرخ زنگاری مرا

غنچه ی گل را که چون وی نی بگلزار بهشت

زار کار من که باید دید گل زاری مرا

با چنین جاه و چنین حشمت که من دارم کنون

نیست لایق این چنین درد و چنین زاری مرا

تا جدا ماندم از آن قوت و غذای جان خویش

اشک یاقوتی شدست و روی دیناری مرا

از پی دینار و یاقوت سرشک و روی من

کرد خواهد خسرو عادل خریداری مرا

پادشا سنجر خداوندی که هر کو را بدید

فال زد بر فرخ و فرخنده دیداری مرا

تا به پیش تخت او گویم ثنا و شکر او

کردگارم دل قوی دارد زبان جاری مرا

خوب گفتاری کنم از خلق تو در پیش وی

زانکه او دادست جاه از خوب گفتاری مرا

راحت سلطانی و دهقانی و بازاریم

چون بود در پیش تختش تیز بازاری مرا

آن کنم با خلق تو یا رب که اندر روز حشر

ناید از کردار من رنج و گرفتاری مرا

مر رعیت را سبکباری همی خواهم ز شاه

تا که در روز جزا باشد سبکباری مرا

تکیه بر امید فضل تست و بس ای کردگار

تا بری با عز و با اقبال باز آری مرا

***

در مدح سلطان سنجر

عزیز دین و دنیا کرد و جاه افزود صاحب را

شهنشاه جهان سنجر معزالدین والدنیا

خداوند جهانداران که کمتر بندگان دارد

به از جمشید و افریدون به از اسکندر و دارا

بجان و جاه خلعت داد و بنوازید از گیتی

ببد کردن بدو گیتی ندارد زهره و یارا

باعلی حضرت سلطان کمین شد صاحب عادل

کمین حضرت اعلا خداوندی بود والا

بملک مشرق و چین صاحب عادل بهر وقتی

چو شمس مشرقی بوده است روز افزون و سر بالا

حسود جاه او دایم چو شمس مغربی بوده

بچهره زرد و تن لرزان ز کید گنبد مینا

ایا صدری که بر گردون جاه و حشمت و دولت

چو خورشید جهان افروز و روز نو شده پیدا

بجاه و حشمت و دولت فلک همتای تو نارد

بدان معنی که خورشیدی و خورشید است بی همتا

توئی آن صاحب عادل که یک جزو از علوم تو

نبد مر صاحب ری را و کس چون او نبد دانا

تو صاحب عدل و صاحب علم و صاحب دولتی الحق

بعدل و علم و دولت هست بر تو صاحبی زیبا

بدان معنی که همنامی تو با فاروق می کوشی

که تا مر سنت او را بهمنامی کنی احیا

بعدل اندر از اینسانی وزان سیرت بجود اندر

که دست بخل را داری شراب از دست بو یحیا

گنه بر خاطرم باشد که ار جود تو نندیشد

که وصف کف راد تو کند دریا و کان حاشا

هر آن چیزی که از دریا و کان خیزد بدشواری

ببخشد کف تو آسان چه از کان و چه از دریا

بدی در خلقت و خلق تو بیشک نافرید ایزد

نگهدار تو بادا ایزد از چشم بد اعدا

همی تا باد و ابر تیر وینسان شاخساران را

کند پاشنده ی دینار و بر پوشنده در دیبا

چو دینار خزانی با دو چون دیبای نیسانی

رخ اعدای تو زرد و سر احباب تو خضرا

همی گویند کز سودا نباشد آدمی خالی

بجان حاسدانت آرد اندوه و تعب غوغا

مبادت یکزمان جان و دل از لهو و لعب خالی

جز از عیش پری رویان مباد اندر دلت سودا

مهیا باد عیش تو مهنا باد بر عشرت

برت با یار سیمین بر کفت با ساغر صهبا

***

در مدح نصیرالدین

عاشقی شد رسم و راه و سیرت و آئین مرا

هر که بیند بیند این را با من و با این مرا

رنج فرهاد است بر من عاشقی را گاهگاه

کامرانی خیزد از معشوق چون شیرین مرا

عاشقم بر روی خوب آنکه با دیدار او

آسمان داد است روی از اشک چون پروین مرا

دیلمی موئی که بی جنگ و جدل هر ساعتی

بر دل و جان از سر مژگان زند زو بین مرا

چهر او چون بوستان در ماه فروردین درست

دیده بی بستان او چون ابر فروردین مرا

لعل در آگین او شکر فروشد وانگهی

خود بدان شکر خریداری کند تعیین مرا

در ناسفته بها خواهد هزار از جزع من

تا فروشد یک شکر زان لعل در آگین مرا

بر گل و نسرین ز عنبر بندد آذین ای عجب

وانگهی نظار گرداند بر آن آذین مرا

سوخت و پژمرده کرد آن بستن آذین او

چون بر آتش عنبر و بر باد ری نسرین مرا

چین زلف و تابش رخسار آن خورشید چین

با دلی پر تاب کرد و با رخی پر چین مرا

گرد گل پر چین همی بندد ز مشک و غالیه

تا ببندد راه گلچیدن بدان پرچین مرا

آن خداوندی که در راه ثنا و مدح او

تازه گردد هر زمانی گلشن و گلچین مرا

وان هنرمندی که صدر دین و دنیا گویدش

نیک یا رو نیک رائی ای نصیر دین مرا

ملک آرائی که گوید ملک شاه شرق و چین

کلک میمون نصیرالدین دهد تزیین مرا

خسرو ترک و عجم گوید که از تدبیر او

بنده گردد صد چو شاه ز اول و غزنین مرا

ور من از کلک نصیرالدین فرستم نامه ی

انقیاد آرد بدان قیصر ز قسطنطین مرا

تخت می گوید بدان کاندر خور پای ویم

از بلندی سر همی ساید بعلیین مرا

مرکب اقبال گوید تند بودم تاکنون

از پی ران وی آوردند زیر زین مرا

جود گوید تا که معن و حاتم و افشین شدند

کف او بوداست معن و حاتم و افشین مرا

ای خردمندی که تا بفزایدم هوش و خرد

جز ثنا و مدح تو نکند خرد تلقین مرا

هر مدیحی را که آن اندر خور تحسین نبود

از تو حاصل گشت هم احسان و هم تحسین مرا

تا عروس طبع من شد جلوه گر بر صدر تو

دست و دامن پر شد از دستی و از کابین مرا

زانکه داماد عروس طبع من اول توئی

هیچ دامادی نخواهد آمدن عنینن مرا

از ثنای تست نزد مهتران روزگار

حشمت و جاه و شکوه و حرمت و تمکین مرا

همچو قمری طوق منت دارم از احسان تو

صید کرده جود و احسان تو چون شاهین مرا

نرمی سنگ قدم سنگینی خلق ترا

هست در تو اعتقادی راست چون شاهین مرا

بامدادان تکیه گه بر گوشه ی کیوان نهم

هر شبی کز آستان تو بود بالین مرا

تا بسازم سرمه ای از گرد سم مرکبت

عالم روشن نبیند چشم روشن بین مرا

تا بود بر سینه من رسته مهر خدمتت

دهر کین توزنده کی بیند بچشم کین مرا

تا فلک داند که از من نیست این دوران من

تا زمین گوید که از من نیست این تسکین مرا

من دعاگوی توام زینرو ترا خواهم بقا

وین زمین و این فلک گوینده آمین مرا

تا بحین حشر ایزد مر ترا عمری دهاد

این دعا بادا اجابت گشته اند رحین مرا

***

در حسب حال خود گوید

چو شست گشت کمان قامت چو تیر مرا

چو شست راست بر آمد بهار و تیر مرا

چو تیر کان ز کمان از گشاد شست پرد

پرید عمر و کمان گشت و شست تیر مرا

ز شست زلف کمان ابروان و تیر قدان

نماند بهره و حظ و نصیب و تیر مرا

چو تیر محترقم ز آفتاب و با پیری

فتاده کار چو با آفتاب و تیر مرا

تحیر است چو از دیدن ستاره بروز

ز دیدن قمر اندر شبان تیر مرا

چنان بنور دو چشمم رسیده نقصانی

که جز سها ننماید مه منیر مرا

کنون دو چشم مرا لاله و زریرکی است

چرا که عارض چون لاله شد زریر مرا

بفحش و هزل جوانی به پیری آوردم

که هیچ شرم نبود از جوان و پیر مرا

یکی به دونه برآمد شمار طاعت من

برآمد از گنهان مبلغ خطیر مرا

بفسق و عصیان اندر تف سعیر شدم

که دم نشد ز ندامت چو زمهریر مرا

بسی گناه صغیر و کبیر کردم کسب

که نز کبیر خطر بود و نز صغیر مرا

بهر صغیر عذابی کبیر را اهلم

اگر نه عفو کند خالق کبیر مرا

ز پادشاه و دبیر است شر و خیر نویس

که یک نفس نبود زان و این گزیر مرا

دبیر خیر ز من فارغ و نوشته شده است

هزار نامه شر از دگر دبیر مرا

نیامد از من خیری و در دلم همه آن

که حق پذیرد بی خیر خیر خیر مرا

بیک ندم بپذیرد حق ار بود یکدم

زبان و سینه ی حق گول حق پذیر مرا

بهر گناه مشارالیه خلق شدم

از آنکه وسوسه ی دیو بد مشیر مرا

نماند در همه عالم ره بدی الاک

هماره بود در آن راه بد مسیر مرا

پیاز نیکی من هیچگونه تن نگرفت

بدین سزد که بکوبند سر چو سیر مرا

چو مصر جامعم از هر بدی و می ترسم

از آنکه سوی جهنم بود مسیر مرا

به آب فسق و فساد و خطا و جرم و زلل

نیافریده خداوند من نظیر مرا

ورا از آنکه نگویم نظیر و نشناسم

ز جور این تن جابر بود مجیر مرا

ز دست شیطان در پای دام معصیتم

جز او نباشد ازین دام دستگیر مرا

ز رفتن در سلطان بکسب کردن زر

نگاه دارد سلطان بی وزیر مرا

چنانکه دایه دهد انگبین و شیر بطفل

دهد ز کوثر فضل انگبین و شیر مرا

در آفرینش خود چون نگه کنم گویم

سرشته شد ز بدی مایه ی خمیر مرا

تنور عفو تو گرم آمد ای خدای ودود

بدست توبه شود بسته یک فطیر مرا

گمان من بتو است آنکه عاقبت نکنی

نه از قلیل عقوبت نه از کثیر مرا

نقیر و قطمیر از من گناه اگر بودی

مکن خطاب ز قطمیر و از نقیر مرا

ز نفس خود بنفیر آمدم تورس فریاد

ز نفس من که نفس آمد از نفیر مرا

من ار بمیرم شمع ضمیر من نمرد

که چشم دل بود از نور اوقریر مرا

ز بحر جرم نماند اثر برحمت تو

اگر بود ز ثری جرم تا اثیر را

اگر بظاهر در ظلمتم ز جرم و زلل

ز نور دین تو شعله است در ضمیر مرا

بوقت مرگ چو با دیو کارزار کنم

تو باش تا نبرد دیو دین نصیر مرا

دم از ندم چو برارم ز قعر سینه بلب

مران بسوی دو لب دوزخ قعیر مرا

بمن فرصت بتسلیم و قبض جان ملکی

که از سلامت ایمان بود بشیر مرا

بزیر خاک ملقن تو باش وقت سوآل

که تا صواب رود پاسخ نکیر مرا

رسول گفت امیر سخن بود شاعر

بدین قصیده سزد خوانی ار امیر مرا

امیر اگر بود از اهل تیغ و تاج و سریر

ز فضل تاج ده و از خرد سریر مرا

تو دار تیغ زبان مرا چنان جاری

که گاه نظم نداند کس از جریر مرا

چو سوزنی لقب آمد ز حر نار سفر

برون جهان چو سر سوزن از صریر مرا

ز من بجد شبیر و شبر سلام رسان

بحشر با شبرانگیز و با شبیر مرا

***

در موعظه و نصیحت

در این جهان که سرای غمست و تا سه و تاب

چو کاسه بر سر آییم و تیره دل چو سراب

خراب عالم و ما جغد وار و این نه عجب

عجب از آنکه نمانند جغد را بخراب

بخواب غفلت خفتیم خورده شربت جهل

که تا شدیم ز بیدار فتنه بی خور و خواب

کباب آتش حرصیم و آن ز خامی ماست

حقیقت است که هر خام را کنند کباب

کتاب خویش نخوانیم و زو عمل نکنیم

که ناگزیر ستایندمان ز اهل کتاب

بحرص خواسته ورزیم تا شود بر ما

وبال خواسته چونانکه موی بر سنجاب

تقی و عاقبت اندیش نیست از ما کس

ازین شدیم سزاوار گونه گونه عقاب

عقاب طاعت ما باز مانده از پرواز

شدیم صید معاصی چو کبک صید عقاب

همه طریق صواب از خطا همی دانم

گرفته راه خطائیم و باز مانده صواب

عنان ز طاعت حق تافتیم و بر باطل

بر اسب معصیت آورده پای را برکاب

اگر خدای تعالی حساب خواهد و بس

بس است ما را گر عاقلیم شرم حساب

که دست طاقت آن گر ملک نهد بر ما

گرانترین گنهی را سبکترین عذاب

همی پزیم همه در تنور چوبین نان

همی بریم همه جامه بر تن از مهتاب

دماغ ما ز خرد نیستی اگر خالی

نرانده ایمی گستاخ وار جز بخلاب

درین جهان که دودم بیش نیست مایه عمر

درنگ سود ندارد چو دم بود شتاب

از آن چه به که یکی زین دودم بتوبه زنیم

چو باب توبه نه بستست ایزد تواب

شدیم جمله بگرداب معصیت گردان

که هم امید خلاص است و هم ز غرق بآب

دو دیده را زندم سیل بار باید کرد

بر آن امید که سیلاب می کند گرداب

به آب دیده بشوئیم نامه عصیان

که هست نامه عصیان چوریم خورده بتاب

اگر به نسبت سلمانیم ز روی پدر

نسب چو سود چو گوید فلک فلا انساب

که تا بسیرت سلمان شوم دعائی کن

مگر دعای تو در حق من شو ایجاب

بحکم ایزد وهاب تا بخواهد داشت

سپهر روشن دوران بگرد تیره تراب

چه بوتراب و جنید و شفیق و شبلی باش

دو دیده بر ره فرمان ایزد وهاب

درود باد ز ما و تو بر رسول خدای

فزون ز ذره خورشید و قطره های سحاب

***

در مدح سلطان مسعود بن الحسین

برآمد ز برج حمل آفتاب

بنظاره جشن مالک رقاب

بر آن تا بمنظر چو بیند چو دید

شهی دید بر تخت افراسیاب

چو افراسیاب ملک نام جوی

چو افراسیاب ملک کامیاب

چو افراسیاب ملک در شکار

چو افراسیاب ملک در شراب

مر او را بشاهی و شهزادگی

بافراسیاب ملک انتساب

شهنشاه مسعود ابن الحسین

بحق وارث مسند و گاه باب

شه شرق کز بخت مسعود اوست

سعادات ایام را فتح باب

چو تمغاج خان جد و جد پدر

به تمعاج خانی بسوده رکاب

سرشت و نهاد وی از خلق و خلق

ز انصاف صرفست و از عدل ناب

بانصاف او شاخ آهو بره

ز شیر ژیان برکند چنگ و ناب

ز بیداری دیده ی عدل او

رعیت ستم را نبید بخواب

ستم منهزم باشد از عدل او

بمانند سایه که از آفتاب

ز بالای منبر چو گویا شود

زبان خطیبان شیرین خطاب

شود هر دعائی که بر وی کنند

بآمین روح الامین مستجاب

زهی رکن دنیا و دین خسروی

که آباد کردی جهان خراب

بر ابنای دنیا و دین داوری

مبین سوآل و مبرهن جواب

ببخت جوان و بتدبیر پیر

بعزم درست و برأی صواب

جهانگیر شاه و جهاندار باش

مبادت ازین دار و گیر انقلا

ز عدل تو در اعتدال هوا

صبا برگشاد از رخ گل نقاب

بتان بهشتی باردی بهشت

یکایک برون آمدند از حجاب

چو اکرام و افضال تو بیکران

چو انعام و احسان تو بی حساب

بجشن همایون میمون تو

چو گشت آفتاب از حمل گرم تاب

همائی شود عدل تو کز هوا

شود سایه دار سر شیخ و شاب

در ایام ملک تو چشم کسی

نبینند گریان جز آن سحاب

ز انصاف و عدل تو رعد است و بس

غریوان و نالان چه وعد از رباب

چو وعد و ربابند در جشن تو

غریوان شده نای و نالان رباب

گر از برق آتش جهد زان جهد

که تا دشمنت را کند دل کباب

کباب دل دشمنان ترا

بنویند از بدگواری کلاب

گل چهره دوستدارانت را

عرق زاید از گرمی دل گلاب

سزد در مدیح تو چون عنصری

برشته کشد سوزنی در ناب

چو حزم تو و عزم تو تا بود

زمین را درنگ و فلک را شتاب

درنگ زمین و شتاب فلک

بطول بقای تو دارد مآب

کتاب بقای تو مطوی مباد

اگر طی کند این و آن را کتاب

***

در مدح سلطان مسعود ثانی

ای بتاج و تخت شاهی وارث افراسیاب

گرد فتح و نصرت از نعل سم افراس یاب

از تجمل نعل زرین ساز مر افراس را

کز تجمل نعل زرین ساختی افراسیاب

عکس ماه نو فلک بر آب دریا افکند

تا بمه منعل شوند از بهر تو افراس آب

چشمه ی آب حیات دشمنانت خشک شد

ز آب دریا رنگ تیغ تو که خون دارد حباب

پادشاه مشرقی تیغ جهانگیر تو هست

خونفشان چون از قراب صبح تیغ آفتاب

آفتاب از اختران مالک رقاب ار هست و نیست

بیگمان باری توئی از خسروان مالک رقاب

تیغ برکه آزماید وی تو بر که پیکران

وی کند لعل از دل سنگ و تو از روی تراب

دست فرمان تو نافرمانبران را دور کرد

سر ز گردن جان ز تن دست از عنان پا از رکاب

خسرو مسعود ثانی شاه مسعود اختری

اختر و نام ترا باسعد اکبر فتح باب

چون تو شاهی از نژاد شاه و خاتون جهان

آدم و حوا نزاد از هیچ مام و هیچ باب

منصف و عادل شهی ذات ترا ایزد سرشت

زافرین محض و از انصاف صرف و عدل ناب

گر بعدل تو زیوز آهو بنالد برکند

کلبتین شاخ آهو از دهان یوز ناب

خلقرا ز ایزد عطائی گر عطاهای ترا

خلق بر خود بشمرند الحق نیاید در حساب

هم تو بر حقی و هم خاطب اگر در حق تو

از بر منبر کند بر تو عطاء الله خطاب

بخت بیدار تو دارد مر رعیت را چنانک

دایه طفل نازنین را شیر خوار و شیر خواب

سوزنی را سوزن خاطر بسلک مدح تو

گر بهر حرفی در آرد دانه ی در خوشاب

در خجالت باشد از طبع سخن پیرای خویش

تا خوش آید یا نیاید شعر او بر شیخ و شاب

در ثناش و در دعاش ار چند نسیانست و سهو

هم ثنا و هم دعا مسموع باد و مستجاب

کمترین پرده سرای کاخ و ایوان تو باد

این مشبک خیمه ی سیماب رنگ بی طناب

دشمنان ملک تو زین خیمه ی سیماب رنگ

همچو بر آئینه سیمابند اندر اضطراب

طاق درگاه سرای تست محراب ملوک

هر که روی آرد برین محراب روی از وی متاب

دیده دریا با دو دل دوزخ بد اندیش ترا

تا چو فرعون لعین هم غرق گردد هم بیاب

عالم از عدل تو آباد است و شاه عالمی

تا تو باشی شاه عالم کی شود عالم خراب

خلق عالم ز آفرینش همچنان چون بود و هست

تا بباد و خاک و آب و نار دارند انتساب

آب را لطفست و صفوت نار را نور و ضیا

خاک را حلم و درنگ و باد را خشم و شتاب

تا نباشد در عبارت منقلب چون مستوی

مستوی باب فتحت را مبادا انقلاب

***

در مدح علی بن الحسین ذوالفقار

ای بپیروزی گرفته ملکت افراسیاب

آفتاب ملکی و ملکت چو ملک آفتاب

شرق تا غربست ملک آفتاب و ملک تو

آن او با انقلاب و آن تویی انقلاب

نور قرص آفتاب از نور رای تست کم

بیش باشد لشکرت از ذره های بیحساب

آفتاب چرخ بر انجم شهنشاهست و تو

بر ملوک عصر شاهنشاهی و مالک رقاب

از قراب صبح تیغ آفتاب از حرب شب

چون برآید تیغ تو چونان برآید از قراب

گر چو تیغ آفتاب آن تیغ بر کوهی زنی

کوه تا کوهان گاو آن زخم را نبود حجاب

جز بپیروزی نتابد بر همایون چتر تو

آفتاب از خیمه ی پیروزه رنگ بی طناب

سایه ی یزدان توئی و آفتاب ملک تو

خلق یزدان از تواند انصاف جوی و دادیاب

ز آفتاب و سایه ی کس را نیست در گیتی گزیر

کافتاب و سایه ار نبود جهان گردد خراب

سایه ای زان سایه پروردند خلق از عدل تو

آفتابی وز تو عالم را ضیاء و نور و تاب

آفتاب بخششی و سایه ی بخشایشی

ز آفتاب و سایه پرسیدم همین آمد جواب

آب ملک از ذوالفقار آبدار تست و نیست

هیچ کس از ملک داران همچو تو بافر و آب

نور جرم آفتاب چرخ پوشیده شود

از سحاب ار پیش نور روی او آید سحاب

آن علی کز عکس لمع ذوالفقارش بر فلک

آفتاب از بیم خون آلود رفتی چون شهاب

گر بایام تو بودی چون تو بنشستی بملک

از برای تهنیت یا از برای فتح باب

ذوالفقار خود بهم نامی بپیش تخت تو

تحفه آوردی بخون دشمنانت داده آب

ذوالفقاری نسبتی ایشاه و نوحی گوهری

همچنین دانم ترا شاها بروی مام و باب

عمر تو خواهم چو عمر نوح و اندر دست تو

ذوالفقاری از کمرگاه عدو برده کباب

ملک داریرا بهم در دست و شاهنشهی است

ذوالفقاری انتساب و ذوالفقاری اکتساب

ملک داریرا شه افراسیابی شرط نیست

ملک ملک تست شاها توبهی ز افراسیاب

حضرت از جاه تو یابد حرمت ام القری

منبر از نام تو باید رفعت ام الکتاب

گفت چون خاطب علی بن الحسین ذوالفقار

از نیام آهخته گردد ذوالفقار بوتراب

شاد باش ای آفریده آفریننده ترا

ز افرین صرف و از احسان محض و لطف ناب

از دعای شیخ و شاب از آفت دوران پیر

در امان بادی تو ای اصل امان شیخ و شاب

***

در مدح شمس الملک

سوی ختا بسفر شد بعزم و رأی صواب

بدفع شر حشم شاه شرع با اصحاب

ز پادشاه ختا جست عدل نوشروان

چو یافت آنچه بجست آمد از خطا بصواب

امان خطه ی اسلام بود ز اهل خطا

درآمد و شد او از مسبب الاسباب

چو سنگرا نتواند گزید و بوسه دهد

کسی که باشد دعوی نمای معنی یاب

کمر چو نتوان بستن بجاهد الکفار

گشاده به به لکم دینکم ولی دین باب

رقاب اهل هدی در طناب جور و ستم

کسیکه خواست کشیدن کشیده شد بطناب

ملک تعالی مالک رقاب عادل داد

که خسروان را در طوق امر اوست رقاب

شراب عدل چشاند شکار خصم کند

رعیت و حشم آسوده زین شکار و شراب

چو در سفر برکاب ملک عنان پیوست

بحضرت آمد با شاه همعنان و رکاب

مراد شاه اولوالعزم از و مختص شد

چنین بود اثر علم یا اولوالالباب

زهی نبیره ی برهان و سیف و شمس و حسام

حسام حجت برهان سوآل سیف جواب

از آن حسامی وارث که سیف حجت او

بخصم حجت بنمود و در نشد بضراب

سحاب خوانم یا شمس یا همین و همان

بنور زائی شمس و بکف راد سحاب

ز ذره ها که نماید بنور شمس فلک

فضائل تو زیادت بود ز روی حساب

اگر صحیفه ی القاب تست صفحه ی لوح

ستوده القاب از تست نی تو از القاب

توئی چو جد و پدر خسرو ممالک شرع

سپهبدان تو صفدار منبر و محراب

متابعان تو از شام تا سحر بسهر

بر اهل بدعت در حرب رستم و سهراب

مبارزانت بتیغ زبان و رمح قلم

خضاب کرده بخون مداد روی کتاب

کجا باشهد ان لا اله الا الله

عمل کنند در آنجا نهاده ای نواب

ز حد چین و ختن تا بحد مصر و یمن

بود ائمه دین را به تو مصیر و مآب

کسی بخواب نبیند نظیر تو چو بدید

گه تعلم تعلیم ناظران تو خواب

بزرگواری میراث داری از اسلاف

مؤثر است ز اسلاف خیر در اعقاب

بر آل برهان شاهی بر آل سیف ملک

ترا سزاست ملکشاه اهل علم خطاب

بحشر در سر پل هر که روزنامه ی شرع

بر آل برهان خوانده است رسته شد ز عقاب

عزیز آل دو عبدالعزیزی از دو طرف

یکی ز جانب مام و دگر ز جانب باب

عزیز مصر بخارا توئی بدین دو نسب

عزیز بادی تا مدت فلا انساب

همیشه تا خطبا نام آن عمر گویند

که هست باب ترا جد و باب او خطاب

خطیب منبر مصر ثنا و مدح ترا

فصیح باد زبان بر معاشر احباب

اگر دگر شعرا کاذبند باکی نیست

بنظم مدحت تو نیست سوزنی کذاب

ترا ز رحمت ناب آفرید خالق خلق

کجا تو باشی باشد مکان رحمت ناب

بهر کجا که روی یا ز هر کجا آئی

میاد جز بطریق بهی مجئی و ذهاب

***

در مدح وزیر نظام الدین

شد برج حمل موکب سلطان کواکب

کز نوبتیانش بر تر بهتر بمراتب

گوئی حمل از گنبد پیروزه سلب نیست

جز مرکب پیروزی سلطان کواکب

آغاز سواریش بدو بود و ازو شد

گردان بدگر مرکب چون غازی لاعب

هر گه که شود راکب این مرکب پیروز

سی روز خرامد ز مشارق بمغارب

تا عرض دهد لشکر پیروزه سلب را

بر پشته و صحرای زمین راجل و راکب

چون گشت هوا معتدل آیند پدیدار

اشجار بگلها و باوراق عجایب

بلبل چو مذکر شود و قمری مقری

محراب چمن تخت سمن فاخته خاطب

هان موسم آنست که از بوی ریاحین

بر مشک ختن خاک چمن گردد غالب

گردند سپیدار و سیه بید بمیدان

بر یکدیگر از باد سحر طاعن و ضارب

آن را که دو بادام جهان بین بود از باد

بیند گل بادام ربودن ز جوانب

ای باد که آری گل بادام ربوده

از بهر موالی ز سمرقند بصاحب

سلطان وزیران ملک آل امیران

ممدوح امیران سخن حاضر و غایب

فرزانه نظام الدین کاندر صفت او

نظام یداع نبود خاطی و کاذب

آرایش صد دفتر دیوان بمدیحش

بر هر سخن آرای بود لازم و واجب

از مکرمت اوست که از منقبت اوست

آرایش دیباچه ی دیوان مناقب

نبود عجب ار مدح وی انگیخته گردد

بر آب روان از قلم قائل و کاتب

ای قول تو در دینی و دنیائی صادق

وی رأی تو در مملکت آرائی صائب

از ملک تو شمشیر زن لشکر اسلام

بر قیصر و فغفور نهد تاج و ضرائب

آیند بدرگاه تو اشراف و اکابر

بر خدمت صدر تو چنان طامع و راغب

کز وجه زمین بوسی درگاه و سرایت

که برگ رباینده ی بیحاده ی جاذب

داری هبت از ایزد وهاب سه نعمت

عیش هنی و طبع سخی و کف واهب

یک بنده ی وهاب نیابند بگیتی

نایافته صد بار ز جود تو مواهب

از مائده و مشرب و بر و کرم تست

آز و امل اهل هنر طاعم و شارب

هر کس که شراب حسد و حقد تو نوشد

ساقی دهدش مژده ببر کندن شارب

با دولت والای تو اعدای نگون بخت

هستند ز پیروز شدن خاسر و خائب

از نسبت والای تو اندر چمن ملک

چون سرو سرافرازی تو هست مناسب

چون سرو سهی در چمن جاه و بزرگی

بادا علم دولت و اقبال تو ناصب

از مشرق تا مغرب اهل قلم و تیغ

بر خدمت درگاه تو بادند مواظب

نوروز جلالی و سر سال عجم باد

بر صدر تو میمون و بر احباب و اقارب

چندانت بقا باد که ناید عدد سال

اندر قلم کاتب و در ذهن محاسب

***

در مدح نصیرالدین

ای رخ خوبت بمثل آفتاب

چون بمثل گویم بل آفتاب

هیچ شناسی تو که روی ترا

خوانده رهی از چه قبل آفتاب

روی ترا نیست بخوبی بدل

گر چه خوهد بود بدل افتاب

شکل رخ و زلف تو گیرد اگر

بندد از مشک کلل آفتاب

وان دهن تنگ تو گوئی بنیش

جست مگر نخل عسل آفتاب

دیدن تو آب دواند ز چشم

آب دواند ز مقل آفتاب

ای بصفات رخ رخشان تو

یافته مقدار و محل افتاب

اکثر اوصاف چگویم که هست

روی ترا وصف اقل آفتاب

از خط مشکین خلل اندر میار

زانکه نپوشد بخلل آفتاب

باده فراز آر چو خون حمل

کامد زی برج حمل آفتاب

برج حمل خانه و کوی تو شد

طلعت دهقان اجل آفتاب

شهره نصیرالدین صدری که هست

بر فلک دین و دول آفتاب

آن شرف دولت عالی که هست

رایش بی هیچ علل آفتاب

هر که ورا دید نشسته بصدر

گوید او هست لعل آفتاب

صبحدمان از قبل خدمتش

سازد چون ماه عجل آفتاب

بر در دربارش بوسه دهد

گشت چو پیدا ز قلل آفتاب

اختر مسعود ورا بر فلک

هست ز خدام و خول آفتاب

از پی اسباب تنعم سزد

مجلس او چرخ و حمل آفتاب

گشت سپروار و ازو دفع کرد

تیر نحوسات زحل آفتاب

ای شده در صدر بزرگان عصر

پیدا چون بر سر تل آفتاب

نور تو پنهان نشود تا نشد

پنهان در زیر بغل آفتاب

عدل تو برداشت ستم از جهان

چون ز گیا قطره طل آفتاب

جمله بخرج کف راد تو داد

آنچه بکان کرد عمل آفتاب

حیلت خصم تو نپوشد ترا

زانکه نپوشد بحیل آفتاب

با تن خصم تو کند خشم تو

آنچه کند بر سر کل آفتاب

بر سر تو جز بسعادت نتافت

از ره تقدیر ازل آفتاب

تا که سپر وار مقابل کند

خود را با تیغ جبل آفتاب

در پی اعدای تو بادا بکین

کرده بکف تیغ اجل آفتاب

***

در مدح تمغاج خان

بخت بیدار شهنشه خسرو مالک رقاب

کرد بر بالین غفلت شور بختان را بخواب

دید چون در خواب غفلت رفت ماه نو همی

تیغ خون آلود بر بالین چو تیغ آفتاب

غفلت اندر طاعت سلطان بحق گردن کشی است

گردن گردنکشان را تیغ باید یا طناب

بی طناب این خیمه ی گردان با زینت که هست

باد رفتار آب کردار و نه باد است و نه آب

تیغ گوهردار شاهنشاه را ماند بشب

روز بخت شاهرا ماند چو برخیزد حجاب

کافتاب خسروان شرق بنشیند بتخت

سایه ی یزدان قلج تمغاج خان مالک رقاب

آفتاب و سایه خواندن شاهرا زیبا بود

آفتاب سایه هیبت سایه ی خورشید تاب

آفتاب و سایه ماند تا جهان عمران بود

کافتاب و سایه گر نبود جهان باشد خراب

خسرو توران کز ایران بر رقاب سرکشان

کم شود سر گر بتوران برکشد تیغ از قراب

شاهرا ایران و توران کسبی و میراثی است

کسبی از تیغ و فرس میراثی از افراسیاب

هر کجا شاه جهان لشگر کشد بر خصم ملک

نصرت و تایید باشد همعنان و همرکاب

چون مقیمان مصاف شه بیارایند صف

چهره ی فتح و ظفر را باد بردارد نقاب

جز دل و چشم جهانسوزان نسازد آشیان

بی گمان داغ کمان و تیر چون پر عقاب

تیغ شاه شرق باشد در مصاف خصم ملک

همچنان دریا و هر دریا بود پیشش سراب

از در انصاف شاه انصاف جستن شرط نیست

نیست نا انصاف خوان شاه با انصاف ناب

تیغ شاهنشاه هامون را کند دریای خون

وز دل گردان طعام او بود وز خون شراب

از عتاب و گوشمال شاه منصف زهره نیست

باد بدرا فی المثل مالیدن گوش رباب

کبک و شاهین راست عشق ویس ورامین در میان

باز را با غاز ناز و کشی دعد و رباب

کوس رعد آواز شه افکند بر هامون صدا

شد ز عدل شه بصحرا راعی حملان ذئاب

ای دیار مشرق از عدل تو چون دارالسلام

گر سوآل آید ز دارالملک تو گویم جواب

هست دارالملک تو حسن المآب اهل دین

اهل دین را نیست در دنیا جز این حسن المآب

رحمت نابی رعیت را عطا از کردگار

گرچه باب رحمتی هم بر تو رحمت باد ناب

شیر گردون گر نریزد خون بدخواهان تو

گنده باد و کنده و انداخته چنگال و ناب

خسروا باب سخن مفتوح شد بر طبع من

تا بنظم آرم مدیحت نوع نوع و باب باب

بسکه مام و باب فرزندان بد بودم بطبع

وز تو اکنون بر بسی فرزند گشتم مام و باب

چون بحد مدح تو دیوان من ثابت شود

هزلها را قول یمحوالله براند از کتاب

تا سیه پوشان نورانی سلاطین را بعید

خطبه آرایند بر منبر بنیکوئی خطاب

هر دعای خطبه کاندروی صلاح ملک تست

در تو و اولاد اتباع تو بادا مستجاب

عید قربان بر تو فرخ باد و بدخواهانت را

تیغ محنت کرده قربان آتش حسرت کباب

طول عمر نوح بر ملک سلیمان وصل باد

هر دو بر تو وقف باد این بی زوال آن بی مآب

سوزنی بر پادشا گفتی دعا آمین بگوی

در دعای پادشا مزد است و در آمین ثواب

***

شاعر دروغگوست؟!

ز روزگار بجان آمدم ز غم بشتاب

اگر بنالم جای است ازین عنا و عذاب

زمانه می دهدم گوشمال و می زندم

مگر که خیک شدستم زمانه را دریاب

مثل زنند که شاعر دروغگوی بود

خطاست باری نزد من این مثل نه صواب

بباب مدح خداوندگار و قصه خویش

بجان پاک پیمبر که نیستم کذاب

ایا گزیده ی اولاد پاک پیغمبر

بجاه خویش بدین قصه برنویس جواب

رسید خیل زمستان و آن تموز برفت

که خلق زنده بی آتش همی شدند کباب

ز بر و جود تو دارم تمام جامه ی تن

تمام بقعه و فرزند خود برونق و آب

بصدر بار تو بردارم از جهان حاجت

اگر به یک لب نان باشد و به یک دم آب

ذئاب وار بهر در نرفتم و نروم

وگر روم ز در تو منافقم چو ذئاب

تو آفتابی و مهتاب دیگران و تبش

ز آفتاب توان خواستن نه از مهتاب

بتاب سال و مه ای آفتاب فضل و شرف

بر آسمان سعادت بروزگار شباب

بنای جاه تو آباد باد تا بابد

سرای دولت اعدای تو خراب و بیاب

***

در مدح ملک مسعود

ماه رجب فرخ فرخنده چه ماه است

کز یازده همتاه ورا رفعت و جاه است

چون یوسف کنعان ملک یازده کوکب

در سال بحرمت ملک یازده ماه است

آمد بسلام ملک مشرق و مغرب

مسعود که عم و پدر سینزده شاهست

بر تک..ه سلطنت و شاهی هر روز

تابنده چنان چون بشب چارده ماه است

با شاه جهان ماه رجب راست وصیلت

شه ظل الله است و رجب ماه اله است

ماه اصم است این مه و این ماه اصم به

زیرا ملک شرق ز همتاهان تاه است

همتای شه شرق ز کس نشنود این ماه

تا کم نشود زانکه نه حجت نه گواهست

خورشید جهانداران شاهی که مر او را

بیش از عدد ذره ی خورشید سپاه است

ایزد بنگهبانی او داد جهان را

چون دیده ی عدلش بجهان نیک نگاهست

از چشم بدان این ملک نیک نگه را

دارای جهانداران دارنده نگاهست

در عمر وی از غایت دیری و درازی

تا شام قیامت نشود روز پگاه است

از آتش اندیشه دل خصم بداندیش

در سوز و گداز آمده چون سیم بکاه است

با باره ی صرصرتک او روز ملاقات

گر زاهن و کوهست که با صرصر کاهست

گر بزم بود بخشش او دوست فزایست

ور رزم بود کوشش او دشمن کاه است

بر عرصه ی شطرنج خلاف تو عدو را

مات از سر تیغ و سر طاق و بن چاهست

بر لشگر منصور اگر گردد معلوم

کز صفه دل شاه صف معرکه خواه است

ز آغاز ره انجام به بینند که شه را

پیروزی و تأیید و ظفر بر سر راهست

ترسان و هراسان بهزیمت رود آصف

از صفحه ی شمشیرش اگر دیو سیاه است

بر صفحه ی شمشیر تو گوئی که کتابت

لا حول و لا قوة الا بالله است

از حشمت سلطانی او تاج فریدون

چاوش و راقبه و قوقوی کلاهست

ای شاه اولوالامر که شاهان جهان را

گردنکشی از طاعت تو عین گناهست

از بهر زمین بوس تحیت ملکانرا

ایوان تو محراب وجوهست و جباه است

تعظیم تو در امت پیغمبر آخر

بایسته چو تکبیر نخستین ز صلاه است

در دولت برنای تو هر با هنری را

آغاز غنی گشتن و فیروزی و جاهست

پاداشن نیکان همه نیکی است درین ملک

چونانکه بدان را بدی باد فراه است

سهم تو ز اعدای تو ببرید تناسل

کاندیشه ی جان قاطع هر شهوت وباه است

در آینه ی دولت تا زنگ پذیرد

درد هر کر از هره از کردن آهست

اخلاق تو ای خسرو اشراف خلایق

خوشبوی چو مشک تبت و باد هراه است

هر یک ز ضعیفان رعیت برعایت

زی عدل تو تا زنده و لاغر چو گیاهست

هر چند شها پشت و پناه ضعفائی

دانی که دعای ضعفا پشت و پناه است

تا از بر این بر شده دریای نگونسار

هر کوکب سیاره چو شاهی بسپاه است

از خنجر مه بادا تا جوشن ماهی

مک تو و ملک تو که وقت آمد و گاه است

بادا بجهان مسند و گاه تو مزین

تا زینت شاهان بجهان مسند و گاه است

شرم است مر آنرا که بایام تو خسرو

در سر هوس فاسد و سودای تباه است

چشم و دل اعدای تو دریا و سقر باد

تا در سقر و دریا میزان و میاه است

***

در مدح قدر طغان خان

بخت یار قدر طغان خانست

فتح کار قدر طغان خانست

بخت یار کسی است کز بن گوش

بختیار قدر طغان خانست

صاحب ذوالفقار از آنکه بنام

در جوار قدر طغان خانست

بدل ذوالفقار او به نبرد

ذوالفقار قدر طغان خانست

حشم ذوالفقار نصرت حق

حق گذار قد طغان خانست

قدرت آل نوح در کشور

ز اقتدار قدر طغان خانست

در جهان هر کجا جهانداریست

از تبار قدر طغان خانست

قبله ی جمله ی جهانداران

صدر بار قدر طغان خانست

گردن سرکشان ز بار منن

زیر بار قدر طغان خانست

شجر ملک و دین ملت را

برگ و بار قدر طغان خانست

حسن جمشید و فر افریدون

در عذار قدر طغان خانست

از ره بندگی بگوش سپهر

گوشوار قدر طغان خانست

بر فلک آفتاب شیر سوار

نی سوار قدر طغان خانست

شیر گردون بترس و بیم و هراس

از شکار قدر طغان خانست

آسمان گر شکار شیر کند

مرغزار قدر طغان خانست

روز بازار شغل عزرائیل

کارزار قدر طغان خانست

ملک جان ستان ز دشمن ملک

جان سپار قدر طغان خانست

سبزه زار سر عدو بمصاف

لاله زار قدر طغان خانست

تیغ نیلوفری از آنکه بدست

لاله کار قدر طغان خانست

خصم را بهترین ظفر که مباد

زینهار قدر طغان خانست

از همه کارها جوانمردی

اختیار قدر طغان خانست

عارض سیم و چهره ی دینار

بنگار قدر طغان خانست

اصل و فرع ستایش شعرا

از شعار قدر طغان خانست

یمنی تیغ در یمین و نگین

در یسار قدر طغان خانست

این چهار است اصل و باقی فرع

هر چهار قدر طغان خانست

بدعا و ثنا شبانروزی

یاددار قدر طغان خانست

در کنار فلک قرار زمین

از وقار قدر طغان خانست

تا زمین است ملک روی زمین

برقرار قدر طغان خانست

***

در مدح شمس الدین

در دل هر که مهر ایمانست

مهر شمس حسام برهانست

آنکه بر ملک و دین جد و پدر

ملک کامران و سلطانست

پادشاهی که حرب لشگر او

از سوآل و جواب ایمانست

مدد او چو بحث حرب شود

از حدیث رسول و قرآنست

چون دو لشگر مصاف راست کند

هر کجا اوست فتح با آنست

پیش هفتاد صف بدعت ور

سپه آرا و مرد میدانست

شیخ الاسلام اهل اسلام است

که هنوز از شماره صبیانست

از بزرگان بدانش افزونست

گرچه زیشان بسال نقصانست

نه بزرگان چو بنگرند بدو

بحقیقت ز عمر تا وانست

ای بزرگی که مثل تو بجهان

همچو آب حیات پنهانست

در الفاظ تو بجان عریز

بخرند اهل علم و ارزانست

لفظ تو در بحر خاطر تست

خاطرت نیز بحر عمانست

بر براق بهشت فخر کند

مرکبی کز تو داغ بررانست

هر کجا مرکب تو گام زند

زیر نعلش ریاض رضوانست

از خرامیدن رکاب تو شاه

جنت و خلد هر دو یکسانست

خلدوار است خانه ای که درو

کمترین بنده ی تو مهمانست

گفتن وصف آن سرای که تو

میهمانی درونه امکانست

بر تو مهمان نثار کردن جان

بر خداوند خانه آسانست

در بخارا دلی مدان امروز

که نه در فرقت تو بریانست

وز جمال تو اهل نخشب را

دل و جان چون بهار و بستانست

یوسف عهدی و دو شهر بتو

ای چو مصر است و آن چو کنعانست

این و آن هر دو ملک و ملک تواند

وز تو بر هر دو جای فرمانست

شرف شمس تا بود بحمل

خانه ی ماه تا که سرطانست

شمس اقبال تو مشرف باد

خود مه دولت تو تابانست

تا سپهر شریف را مادام

گرد خاک کثیف دورانست

بر مراد تو باد دور سپهر

دور او تا بحکم یزدانست

باد یزدان نگاهبان ملک

علم تو دینش را نگهبان است

***

در مدح وزیر شمس الملک

ای صاحبی که خطبه ی دولت بنام تست

کوس شهنشهی زده برطرف بام تست

جام جهان نمای دل تست و شاه را

اندر جهان نظر بنمودار جام تست

دلرا بجای جام نمودی بچشم شاه

تا شاه کامگار بدید آنچه کام تست

او کام دل ز مصلحت ملک خویش دید

این دل نمودن تو ز عقل تمام تست

ترتیب ملک داشتن شاه شمس ملک

چون زر پخته از دل چون سیم خام تست

بی غل و غش وزیری سلطان شرق را

بی غل و غش بدین دو سبب احترام تست

نامی تری ز صاحب عباد و در جهان

سایر چو نام صاحب عباد نام تست

بر مسند وزارت و در محفل صدور

خیر الکلام اهل کفایت کلام تست

بی بار منتی و کرام و کبار را

گردن ز بار منت در طوق وام تست

از جاه پادشاه جهان مالک الرقاب

هر خواجه ای که خواجه تر است آن غلام تست

دشمن نهاده دام که تا صید او شوی

ز اقبال شاه دام نهنده بدام تست

با دشمنان شاه الد الخصام باش

مندیش از آن کسی که الد الخضام تست

رامند خلق مر فلک تند را از آنک

در بند بندگی فلک تند رام تست

از دست جور دور فلک آن کسی امان

یابد که در حمایت و در اهتمام تست

حضرت ز عدل شاه چو دارالسلام شد

حاضر در او کسی است که اهل سلام تست

تنها قدم بدین در دارالسلام در

هر کس که در عتاب شه و در ملام تست

تیغ قدر طغان خان زانست مستقیم

کش در دماغ وسوسه ی انتقام تست

نزد شه بلند مقامی قوی محل

حاشا که دیگری بمحل و مقام تست

ز اقبال شه سرای تو بیت الحرام شد

احرام اهل عقل به بیت الحرام تست

از کلک تست نصرت دین محمدی

گو بهر دفع خصم تو کلکم حسام تست

باد از حسام شاه چو کلک تو سر زده

آن را که سر نه بهر زمین بوس گام تست

ای صاحبی که بر فلک آبگون هلال

در رشک نعل مرکب خرم خرام تست

شو بر فلک سوار ز همت که بر فلک

انجم ز بهر زینت زین و ستام تست

ملک جهان ز دولت تو بر نظام باد

با دست و کلک و لفظ که خور بر نظام تست

تا عام نام سال بود شهر نام ماه

اقبال را نظر به سوی شهر و عام تست

آن شهر و عام تو که درآمد خجسته باد

بر آنکه نیکخواه بود خاص و عام تست

احوال من قوام تو بر تو بیان کناد

زیرا وکیل محترم من قوام تست

***

در مدح شمس الملک

هر کجا شاه جهانرا سفر است

فتح بر فتح و ظفر بر ظفر است

ظفر و فح شهنشاه جهان

از جهان داور پیروزگر است

خسرو مشرق و چین شمس الملک

که چو شمس فلکی مشتهر است

ملک دارا.. چو شمس فلکی

ملکش از خاور تا باختر است

زانچه مر شمس فلک را ذره است

عدد لشگر او بیشتر است

چو کشد لشگر دشمن شکرد

شاه لشگر کش دشمن شکر است

دشمن شاه جهان شمس الملک

سایه وار از پس دیوار در است

نتواند بملاقات افتاد

که بمردانگی زال زر است

یک جهان دشمن شاهند ولیک

همه را دشمن دور قمر است

ملک شرق علی بن حسین

که بانصاف و بعدل عمر است

ذوالفقاری نسب و نوحی اصل

شرف و رتبت اصل گهر است

از رون خانی ملک ار بگذشت

از طغانخانی او در گذر است

پنج نوبت را اهل است و زا

که جهاندار ز پنجم پدر است

جز کمربند زمین بوسش نیست

هر که در روی زمین تاجور است

چون کمر بندان در خدمت شاه

آسمان است و مجرد اش کمر است

آسمان را بهزاران دیده

در شهشه بسعادت نظر است

نیست غایب نظر سعد از شاه

شاه اگر در سفر و در حضر است

سفر شرق شه مشرق را

باد فرخنده که فرخ سفر است

اختیار سفر خسرو شرق

قاف تا قاف صلاح بشر است

مرکبش سیر قمر دارد و هم

چون قمر راه برو راه بر است

زین سفر زود خرامد بحضر

شمس ملک آنکه براقش قمر است

حافظ و ناصر او باد خدای

این دعا تیر بلا را سپر است

تا زمین است و فلک از بر او

آن یکی سرکش و این پی سپر است

بی سپر باد سر دشمن او

چو زمین گرچه ز افلاک بر است

***

در مدح شمس الملک

تا مرا بر رخ خوبت نظر است

دلم آسوده ز هر خیر و شر است

مکن از عشق مرا منع که عشق

سیره و عادت نوع بشر است

نه همین بوس و کنار از تو خوهم

که جز اینم بتو کار دگر است

کاسه و کیسه ام از دور فلک

این تهی از می و آن یک ز زر است

شمع بزم دگرانی و مرا

ز آتش دل بسر اندر شرر است

گر تو بیدادگری جانا من

دادخواهم ملک دادگر است

ملک عادل آن شمس ملوک

که ز انجم سپهش بیشتر است

عدد ذره خورشید فلک

کمتر از لشگر آن با هنر است

هر که بر درگه او برد پناه

ایمن از فتنه ی دور قمر است

هست آن نخل ببستان جهان

که سخا و کرمش برگ و بر است

آن نهالیست عدویش بزمین

که تهی از برو برک و ثمر است

در شجاعت بعلی می ماند

عدل او گوئی عدل عمر است

خطر و جاه مر او را باشد

دشمن جاه وی اندر خطر است

اثر خشم وی و لطف ویست

هر چه در گیتی نفع و ضرر است

دوستش را بجنان باشد جای

بسقر دشمن او را مقر است

آن جهان نیست جحیم او را جای

کاین جهان نیز برایش سقر است

گرد آفان جهان خسرو ما

سال و مه همچو قمر در سفر است

عدل او گرد جهان می گردد

اگر او خود بسفر یا حضر است

مدحش ار چند مطول گویم

باز چون می نگرم مختصر است

مهر آن شاه گزین گر که ترا

آرزوی شرف و جاه و فراست

بنده ا ش باش که در بندگیش

شاهی گیتی کمتر اثر است

خطر و جاه اگر می خواهمی

خدمتش مایه ی جاه و خطر است

تا جهانست جهاندار بود

زانکه او خسرو عالی گهر است

خسروی در خور بد گوهر نیست

اوست خسرو که بگوهر سمر است

***

در مدح وزیر صدرالدین

صدری که بر صدور زمانه مقدم است

درگاه او چو کعبه شریف و معظم است

اندر میان آدمیان چون فرشته است

وندر دل فریشتگان همچو آدم است

زی آنکه او فریشته و آدم آفرید

چون آدم و فرشته عزیز و مکرم است

ان صدر کیست صاحب عادل که در جهان

صاحبقران و صاحب صدر مسلم است

از رای روشن وی و تدبیر محکمش

روشن جهان و قاعده ی ملک محکم است

در ملکت عجم سر هر محترم ویست

چون در عرب سر سال از محرم است

زیر نگین اوست سراسر همه جهان

گوئی مگر که خاتم او خاتم جم است

ذخر الملوک اوست و سراسر همه جهان

از دولت خجسته ی سلطان عالم است

دانست ان شهنشه عالم که آن بزرگ

اندر خور وزارت سلطان اعظم است

اندر بزرگواری او نیست هیچ شک

وندر بزرگواران مانند او کم است

ای صاحبی که کف حداد تو روز بزم

خورشید ذره پرور و ابر گهر نم است

فرخنده فال صدری و دیدار روی تو

منشور شادمانی و بیزاری از غم است

با همت رفیع تو و کف راد تو

پست است اگر سپهر و بخیل است اگر بم است

گر فی المثل باکمه و ابرص نظر کنی

بی آنکه در تو معجز عیسی بن مریم است

بینا شود بهمت تو آنکه اکمه است

گویا شود بمدحت تو آنکه ابرص است

در زیر نعل مرکبت ار خاگ گل شود

آن بر جراحت دل مظلوم مرهم است

ور باد جود تو بوزد بر نیازمند

با وی همه خزائن قارون فراهم است

از عدل تو هر آنچه بگفتم نه مشکل است

وز جود تو هر آنچه بگویم نه مبهم است

در دین پاک خاتم پیغمبران ز عدل

تو خاتمی و نام تو چون نقش خاتم است

خورشید اهل دین ببقای تو روشن است

دیبای آفرین بثنای تو معلم است

در خورد تست خاتم اقبال و سروری

چونانکه رخش رستم در خورد رستم است

با حاسد تو دولت چون آب و روغنست

با ناصح تو ساخته چون زیر پا نم است

مهر تو بر ولی و خلاف تو بر عدو

آن چون جنان خرم و این چون جهنم است

گویم اگر عدوی تو کلبست راستست

ور چند با شجاعت و با سهم ضیغم است

هرچ آورد بچنگ همه بهره ی تو است

وین اندرو نشانه ی کلب معلم است

از عکس و لمع اختر رخشنده هر شبی

تا آسمان بگونه پیروزه تارم است

بر تارم هوای دل خود نشاط کن

با مهوشی که قبله ی یغما و تارم است

گردون خمیده می رود ار راست بنگری

تعظیم آستان ترا پشت او خم است

***

در مدح وزیر

ای روز عید خلق وز غم خلق را نجات

بر تو بخیر باد و سعادت شب برات

باشد بلی بخیر و سعادت برات تو

چون خلق را ز عدل تو باشد ز غم نجات

در دیده ی مروت و اندر تن خرد

شایسته چون حیائی و بایسته چون حیات

از بهر تازه بودن دلهای خاص و عام

پیوسته درفشانی چون ابر بر نبات

بر اعتقاد تست دل عام را قرار

بر رأی تست قاعده ی خاصر انبات

صاحب توئی و صاحب دولت توئی و هست

دولت بتو فروخته خود را ببیع بات

گر در میان بادیه جوئی نشان کنی

آنجا رود بدولت تو دجله و فرات

هر شاهرا که چون تو وزیری بود بود

شطرنج ملک خصم رسیده بشاه مات

از فتح سومنات وز محمود ز اولی

باقیست زنده نامی و او یافته وفات

محمود شاه مشرق دخر الملوک را

دیدار تو وزیر به از فتح سومنات

بهتر ز سومنات گشائی بنوک کلک

بر فال نیک چون بگشائی سردوات

از خالق کریم سوی تو کرامت است

وز تو بخلق او همه بر است و مکرمات

دادی زکوة جاه بسی بندگانش را

ایزد کناد جاه تو افزون ازین زکوة

باز آمده بخیر و سعادت برات تو

پذرفته باد روز و شبت روزه و صلوة

گر نیک بنگرند بلطف و بقهر تو

دانند کاین حیات دهد واند گر ممات

من بنده را نجات ده از محنت زمان

ای روز عید خلق و ز غم خلق را نجات

***

در مدح سعدالملک وزیر

رسیده ماه محرم بسال پانصد و شصت

ببارگاه وزیر خدایگان بنشست

که تا نظر کند اندر جمال طلعت او

که هیچ شه را مانند او وزیری هست

خجسته رای و همایون لقا و فرخ فال

دراز عمر بعدل و ز ظلم کوته دست

ستوده سیرت و پاک اعتقاد و نیکوظن

بدل خدای شناس و بتن خدای پرست

سر وزیران صدر بزرگ سعدالملک

که سعد اکبر ناظر بود بوی پیوست

در سعادت نام خدایگان مسعود

گشاد بروی بخت آنچنانکه نتوان بست

اگر نه عدل شهستی و یک رائی او

شدی سراسر کار جهان تباه و تبست

ز باغ دولت شاه جهان بخلق جهان

گل سعادت او بوی داد و خار نخست

ز خار غم دل و جان کسی که در دل او

درخت دوستی و مهر او نرست نرست

هر آنکه جست مراد وی از جهان حاصل

ز چنگ جور و عنا جست ور نجست نجست

بلند همت قصدری که همچو جرم زمین

بجنب همت او آسمان نعایت پست

بگوهر از همه آزادگان شریفتر است

بر آن قیاس که یاقوت ناروان ز جست

ز باده ی کرده ی کرم و لطف نوش لذت او

سران روی زمین اند خرم و سرمست

بکام حاسد او چون کیست بادانوش

بکام ناصح او همچو نوش باد کبست

بسال پانصد و شصت این قصیده گفتم و خواست

بقای عمر ورا شش هزار و ششصد و شصت

جهان بکام و مرادش رفاه تا ماهی

بکام حاسد او چون بکام ماهی شست

***

در مدح محمد بن ابی بکر

دل مرا دل معشوق من موافق نیست

وگر موافق باشد ز عشق لایق نیست

موافقت ز دل عاشقان پدید آید

موافقت نپذیرد دلی که عاشق نیست

از آن بسی که بخوشی چنان نباشد شهد

وزان رخی که بلعلی چنو شقایق نیست

موافقست مرانرا که نیست عاشق او

مرا که عاشق اویم چرا موافق نیست

بوعده صادق باشم چو او بخواهد جان

ازو چو بوسی خواهم بوعده صادق نیست

علایق همه عالم بعشق نامزد است

کسی که عاشق نبود درین علایق نیست

ز عشق فسق پدید آید آخر از چه سبب

کسی که در شره عاشقی است فاسق نیست

ز عشق دست بدارم که برد دل ز کفم

دلی که جز صدف حکمت و حقاین نیست

سپرده ام ز ارادت تمام هستی خویش

بدان دلی که چنو آگه از حقایق نیست

بخاطری که چنو دوربین و روشن نیست

بدان دلی که چنو تیز فهم و حاذق نیست

کنم مدیح کریمی که از گذشت حرم

جز آستانه ی او قبله ی خلایق نیست

همه خلایق دانند کان بجز دهقان

محمد بن ابی بکر عبد خالق نیست

عطا دهنده جوادی که گر بیندیشی

ثنای هیچ کسی بر عطاش سابق نیست

به آشنا و به بیگانه جود اوست رسا

اگر سوابق هست و اگر سوابق نیست

در سخا و کرم را گشاد بر همه خلق

مگر بر آنکه زبانش جری و ناطق نیست

نکوترین طرایق طریق خدمت اوست

که اعتقاد ورا سوی بر طرائق نیست

جمال خلق لطیفش بصورت عذراست

بر آن جمال ندانم کسی که وامق نیست

ز خاک پایش نور حدایق افزاید

کر آب رویش جز نزهت حدائق نیست

حقوق نعمت او را اگر بود منکر

بود کسی که شناسنده ی حقایق نیست

جز او بمن صلت گندمین همی نرسد

وکیل او را گوئی جز او جوالق نیست

مزاح و طیبت کردم بدان ترا که دلم

به از شنیدن آن هیچگونه شایق نیست

فلک تفوق دارد چو بنگری بزمین

وگر بهمت او بنگزیش فائق نیست

غلام روشن رایش چو بنگری بخرد

بجز که چشمه خورشید در مشارق نیست

بدور دولت هر کس منافقان بودند

بدور دولت او هیچکس منافق نیست

میان دلها فرقست و هیچ دل از دل

بباب دوستی و مهر او مفارق نیست

ز رازقست ورا روزی از در همه خلق

چه روزیست که آن بنده رازرارق نیست

همیشه تا بخداوند خالق و رازق

جز اعتقاد موثق صحیح و واثق نیست

صحیح و واثق باد اعتقاد دین و دلش

مبین بعصمت خالق که وهم لاحق نیست

حریق باد دل حاسدش بنار حسد

که همچو نار حسد هیچ نار حارق نیست

***

در مدح تاج الدین محمود بن عبدالکریم

تاج دین محمود بن عبدالکریم است آنکه هست

از می احسان او گیتی پر از هشیار روست

صاحب دیوان استیفا که اهل فضل را

اندر او اهلیت صاحبقرانی بود و هست

از دوات کله گیسوی منیر افسر بکلک

بر سر اهل هنر افسر نهاد و کله بست

چون برآرد ماهی زرین نقش انگیز او

قطره از قلزم قطران بقدر نیم شست

بر بساط سیمگون از دست دریا جود او

نقش مشک آثار خیزد دام دام و شست شست

عمرو وزید عصر دل خستند و در بستند بخل

سائلان و زائران را پشت خست و دل شکست

تاج دین در عمر خود روزی چو عمرو وزید عصر

زائری را در نبست و سائلی را دل نخست

رسم و آئین بخیلی جود او منسوخ کرد

شد یقین کان رسم و آئین تباه است و تبست

همتی دارد چنان عالی که چرخ برترین

با فرودین پایگاه همتش دونست و نیست

گر بچشم همت خود بنگرد بر دست خویش

آید اندر چشم او چون بر سخا بگشاد دست

اطلس رومی عبا زر نشابوری سرب

در عمانی شبه یاقوت رمانی جمست

هست فتوی فتوت را قلم در دست او

پاسخ فتوی نعم راند بجای لاولست

لفظ و او شیرینتری دعوی کند بر انگبین

این کسی داند که داند انگبین را از کبست

هر که اندر سایه ی اقبال او مسکن گرفت

از سموم فاقه ی ادبار و محنت جست و رست

زانکه در کردار نیکش چشم بد را راه نیست

بدسگال دولتش را دل درید و دیده خست

خلق ایزد را ازو شکر است و آزادی مدام

همچنین باشد همی آزاده و ایزد پرست

خوار باد و خسته دل بدخواه جاه و دولتش

گر ببغداد اسب وری یا در تخارستارستان و بست

سوزنی در مدح وی با قافیت کشتی گرفت

قاضیت شد نرم گردن گرچه توسن بود گست

***

در مدح تاج الدین

ای یافته تاج نسب از صاحب معراج

هستی بلقب دین همایون وراتاج

همنام تو است و پدر تو بدو خوشنام

جد تو رسول قرشی صاحب معراج

شاه شرفی تاج تو است از نسب تو

تاجی که نه غصب است نه آورده ز تاراج

ملک تو نه ملکی است بشمشیر گرفته

کی ملک بشمشیر توان کردن از عاج

از نسل حسین بن علی شاه شهیدی

نز تخمه ی جمشیدی و نز گوهر مهراج

آن شاه که گویند بجنت برد ان را

از جور که مر خون ورا ریخت زاوداج

منهاج سخا و کرم وجود و فتوت

جد تو نهاد دست و توئی رهرو منهاج

از منهج مهر تو بجز خارجی شوم

از امت جدت کند هیچ کس اخراج

طاوس ملایک بنوا مدح تو خواند

اندر قفس سدره چو قمری و چو دراج

گیسوی تو شهبال همای نبوی دان

بوینده چو مشک تبت و تنکت تمغاج

گر مدعیان گیسوی مشگین تو بینند

دانند که نز جنس همانست غلیواج

از نور جبین تو بود روز منور

وز گیسوی مشگین سیاه تو شب داج

از روی هواخواهی سادات دلم هست

پیوسته بدیدار شب و روز تو محتاج

تصویر کنم مدح تو بر خاطر روشن

وز نوک قلم نقش کنم غالیه بر عاج

دیباچه ی دیوان خود از مدح تو سازم

تا هر ورقی گیرد ازو قیمت دیباج

در مدحت صدر تو منم شوشتری باف

دیگر شعرا آستری باف چو نساج

بی فکرت مداحی صدر تو همه عمر

حاشا که زنم یک مژه را بر مژه با کاج

جفت دل من کرد هواخواهی سادات

هنگام مزاج تن من خالق ازواج

نامم بثناگوئی و مدح تو نوشتند

آنگه که سرشته شدم از نطفه ی امشاج

تا بدرقه از دوستی آل علی نیست

بر قافله دین هدی دیو، نهد باج

کعبه است دل من که بدان کعبه نیاید

بیدوستی آل نبی قافله ی حاج

هرگز بسوی کعبه ی معمور دل من

حجاجی ملعون نخوهد گشتن حجاج

تا تاج بود زینت فرق سر شاهان

و انداختن تیر بود رسم بآماج

تو تا حور ملک شرف بادی و اعدات

بر آتش غم سوخته همواره چو در تاج

آماجگه تیر عنا باد حسودت

وز خون جگر برزخ اعدای تو امواج

***

در مدح تاج الدین

ای فلک سوخته داده بر کف تاج

هیچ نیکی ز تو نداشته ماج

بخت نیکت چو به ماج دهان

در نهاده بآستان تو ماج

دل اعدات در تنوره ی غم

چو بخاکستر اندرون کوباج

رخ احباب تو طری چون گل

خوش و شیرینتر از گلاب و کلاج

چشم بدخواه و خلیده بخار

هم بر آنسان که سیخ در تیماج

دولت از خاج گوش بنده ی تو

بنده را حلعه در کشیده بخاج

هر مرادی که داری اندر دل

بتو آید چو کوز در معلاج

آن رسیده بجان دشمن تو

که ز عریر علاء دین و قماج

منم آن شاعری که شعر منست

حب بی قیل و قال و بی مج و ماج

گفته من حلالزاده ی طبع

نبوم مرخسوک را بازاج

شعرائی کم آرزو کم قیمت

از در مصر تا حد طعماج

از همه شاعران منم افصح

همه را از منست بر سر تاج

همچو من شاعری بجد و بهزل

نیست در روم و خلخ و قیجاج

قدر من بنده خود بود مجهول

قدر دانی بدی بگیتی کاج

تا نهد فرق خار را از گل

بید را تا دهد تمیز ز کاج

نسیت غیر از عطای خواجه دگر

درد فقر مرا دوا و علاج

صاحبا ایکه در سخا و سخن

بستانی ز معن و حسان باج

بسخا و بزرگواری خویش

نگذارم بدیگری محتاج

***

در مدح رکن الدین تمغاج خان

اعلی خدایگان جهان از سفر رسید

منت خدایرا که بفتح و ظفر رسید

تمغاج خان اعظم مسعود رکن دین

کز وی بسعد اکبر و اصغر نظر رسید

شاهی که ماه رایت منصور او بقدر

از ماه برگذشت و بخورشید در رسید

خورشید وار تیغ کشید و بهر کجا

در ملک سایه بود بدانسایه بر رسید

شاه ممیز متمیز بنیک و بد

کز وی جز بنیک و بد و نفع و ضرر رسید

لشگر بحرب یاغی و طاغی دلیر کرد

تا باغ و بوستان ممالک ببر رسید

صیت و صدای کوس و مصافش بنصر و فتح

از شرق تا بغرب بهر بحر و بر رسید

از طعن و ضرب تیغ و سنان در صف نبرد

بر هر نئی سر بر نهاد و بسر رسید

بر فرق دشمنان ملک تیغ بندگانش

هر ضربتی ز کوی کله تا کمر رسید

سیمرغ را بتهمت طوطی چو بابزن

مرکبک را ز سینه سنان در جگر رسید

اعدای شاه را بلب آمد چو در فتاء

آتش بمرغزار و بهر خشک و تر رسید

گردان کارزاری پیکار جوی را

از سهم شاه کار باین المضر رسید

زی مستقر شاهی خود شاه بازوار

پرواز کرد و باز بدین مستقر رسید

دشمن شکار کرده و مقهور کرده خصم

ز احوال او مبشر خیر البشر رسید

شاهنشهی که جنت دنیاست حضرتش

چون از سفر بحضرت نزدیکتر رسید

گرد نعال و همهمه باد پایگانش

خوش چون سماع و سرمه بسمع و بصر رسید

از فر شاه جنت دنیا بخرمی

با جنت النعیم بهم در بدر رسید

اندر دل مقیم و مسافر ز عدل شاه

شادی مقیم گشت چو شاه از سفر رسید

بی آنکه شاه مژده وری نصب کرده بود

جان از قدوم شاه بدل مژده ور رسید

منت خدایرا که ز حظرت بقهر خصم

دشمن شکر برون شد و دشمن شکر رسید

ای بر سپهر سلطنت مشرق آفتاب

نور تو تا بخاور از باختر رسید

هر شاهرا مسند و گاهست زیب و فر

باز از تو گاه و مسند را زیب و فر رسید

تیغ تو از قضا و قدر بهره مند بود

اعدات را بلا ز قضا و قدر رسید

خون گردد آب در شمر از سهم تیغ تو

چون وقت آب خون شدن اندر شمر رسید

آش سیاست تو کلاغان و کرکسان

خوردند و باز نوبت جنسی دگر رسید

تو کامران و خرم و خوشدل بخسروی

بنشین که خسرویرا شیرین ببر رسید

افراسیاب وار ز عیش آی سوی جشن

کاین عیش و جشن با تو ز ببچه پدر رسید

ای سوزنی بمدحت سلطان گوهری

گاه طویله کردن در و گهر رسید

از عسگر طبیعت و عمان خاطرت

مشگ شکر گشادی و درج درر رسید

در بارگاه شه شکر و در نثار کن

گاه نثار کردن در و شکر رسید

طول بقای شاه جهان خواه و مدح گوی

عمر طویلت از بدمی مختصر رسید

هم در ثنای شاه زن آندم کز آن ثنا

عمر مدید و عیش هنی بر اثر رسید

عمر مدید و عیش هنی شاهرا سزد

قطع کلام بر سخن معتبر رسید

بیش از ستاره باد شها سال عمر تو

هم بیش از آنکه وهم ستاره شمر رسید

***

در مدح سلطان محمود تمغاج خان

عید شاه خسروان مسعود میمون فال باد

طایر میمون او مسعود پر و بال باد

پر و بال طایر میمون شه بی عید و عید

بر خلایق سایه دار دولت و اقبال باد

بخت پیروز شه روی زمین را بر سپهر

سعد اکبر باد عم و سعد اصغر خال باد

تا بچشم شه نماید خوب روئی آن نگار

از لیالی بر رخ دلبر چو زلف و خال باد

تا قیام ساعت اندر طول عمر شاه شرق

ساعتی روزی و روزی ماه و ماهی سال باد

آفرین گویان چو گویند آفرین کردگار

بر قلج تمغاج خان آن شاه اعدا مال باد

گر بگنج آفرین و مال دارد شاه میل

آفرین از گنج ما وز گنج اعدا مال باد

هر که تخم کین شه کارد چو وقت داس گشت

داس بردارنده را دست اجل کیال باد

هر که یال از طوق طوع شاه برناید بقصد

تیغ قهر اوش همچون طوق گرد یال باد

احسن الاقبال شاهست از همه شاهان عصر

احسن الاقبال شاهان احسن الاحوال باد

کسوت عدل ملک با کسوت عدل عمر

در طراز دادورزی بر یکی منوال باد

هر که او از انس و جن از اولیای شاه نیست

نام او اندر جوامع ماله من وال باد

بر صراط عدل و احسان شاه ز امر لایزال

ثابت الاقدام بی تحریف و بی زلزال باد

روز دار و گیر و دار و برد میدان نبرد

هر غلام شه بمردی هم نبرد زال باد

هر صف آیندگان شاهرا از دوستی

نصرت و فتح از صف دشمن باستقبال با

هیأت شیر شرر آیات شه را پیش صف

هیبت شیر نصابات قدر چنگال باد

خسرو اخصم تو چون نالست و خشمت آتش است

نال اگر سردی فرو شد آتش اندر نال باد

پایگایگاهی کو سری چو ید درخت کج بود

کژبر آید زار تا در دست استیصال باد

بارنال لشگر آمال اهل بغی را

تیر باران سپاهت لشگر آجال باد

رای تو بر رای دشمن دست تو بر دست خصم

غالب و قاهرتر از آجال بر آمال باد

روی دشت کارزار از خون حلق دشمنانت

همچو جیحون در بهار از سیل مالامال باد

هوش و حال اهل بغی از هیبت تیغ تو رفت

هر که یاغی شد ز تیغت رفته هوش و حال باد

عنف تو بر دشمنان کرد آنچه بایست و کند

لطف تو بر دوستان چون دایه بر اطفال باد

تا ز اهل علم و حکمت قیل و قالی باقی است

در سرای یار تو زین امر قیل و قال باد

از ثنای اهل حکمت وز دعای اهل علم

بر تو ملک دین و دنیا مستقیم الحال باد

تا ز عین و یا ودال آمد مرکب اسم عید

سال و ماه تو سراسر عین و یا ودال باد

تا بروز اول شوال باشد عید فطر

بر تو هر روزی چو روز اول شوال باد

سوزنی العود احمد مدح شه را شو معید

عید شاه خسروان مسعود میمون فال باد

***

فی مدح السلطان

خدایگان فاضل خدای یار تو باد

قرار ملک تو بر تیغ بیقرار تو باد

ز بیقراری تیغت سپهر را ماند

سپهر گفته بتیغت که کارکار تو باد

ز گوهر است شها روی تیغ تو چو نگار

گهر نگار به دست گهر نثار تو باد

ظفر چو تیغ بدست تو دید گفت بتیغ

همه سلامت آنروی چون نگار و باد

چو فتح دید کشن اسب تو باسب تو گفت

همه سعادت آن زلف مشکبار تو باد

بنفشه و سمن میغ تیغ تو ملکا

بلاله کاشتن دشت کارزار تو باد

بکارزار و بکاریز خون گشادن خصم

بنفشه زار و سمن زار و لاله زار تو باد

زدوده تیغ گهر دار رنگ داده بخون

بنفشه و سمن و میغ لاله کار تو باد

بنام تست جهانگیری و جهانداری

همه بسیط جهان صیت گیر و دار تو باد

چو ماه با حشمی یک سواره چون خورشید

شکست صد صف دشمن ز یک سوار تو باد

از آسمان نظر سعد اکبر و اصغر

ببخت و طالع و نام بزرگوار تو باد

بهر دیار که اسلام قوتی دارد

دعا و خطبه بنام تو تبار تو باد

تبارک الله ایشاه خسروان محمود

ز نام تو رقم سعد بر دیار تو باد

شکستن سپه و دستگیر کردن خصم

نهاد و رسم و ره و سنت و شعار تو باد

توئی بمملکت شرق شاه شاه شکار

که بر تو دعوی خصمی کند شکار تو باد

بزینهار خدای اندری ز چشم بدان

رعیت تو زهر زینهار تو باد

علی نبرد شهی فرق هم نبرد ترا

دو رویه تیغ تو قمقام ذوالفقار تو باد

بقهر کردن خصم ایشه فریدون فر

ز تازیانه ی تو گرز گاو سار تو باد

بدار دنیا در باغ دین ز دوحه عدل

طراوت از گل بیخار کامگار تو باد

بکام و حلق رعیت ز کامکاری تو

رسیده شربت انصاف خوشگوار و باد

عمر عدالت و عدلی علی شجاعت وجود

سبیل وسعت هر دو قدم گذار تو باد

قریر دیده ی فتح و ظفر بشرق و بغرب

ز جنبش سپه توتیا غبار تو باد

ملوک روی زمین را بخلعت و تشریف

نگین و تاج و سریر از سرای یار تو باد

نبی مدینه ی محفو خواند حضرت را

مدینه کاخ و سرای تو و حصار تو باد

چو تیغ شاهی شایسته ی یمین تو شد

نگین سلطنت اندر خور یسار تو باد

چو پادشاه نشینی باختیار تو بود

بپادشاه نشاندن هم اختیار تو باد

ز نسل هشت ملکزاده تا بهشت هزار

ز طول عمر تو برنامه ی شمار تو باد

حکیم سوزنی ای پیر غمگسار طلب

مدیح شاه جوانبخت غمگسار تو باد

حکیم وار دعاگوی شاهرا و بگوی

خدایگان فاضل خدای یار تو باد

***

در مدح رکن الدین عقاج خان

ای جهانداری که در عهد تو گرگ و گوسفند

نیست این آن را زیان کار آن نه این را سودمند

گوسفند از گرگ ترسان بود در ایام پیش

وندر ایام تو ترسان گشت گرگ از گوسفند

یک جهان گرگان دندان تیز بودند ارچه کرد

کلبتین قهر تو دندان گرگان کند و کند

شه قلج طمغاج خان کز یاد کرد نام تو

لب شود یاقوت و دندان در زبان در کام قند

خاطب از منبر چو گوید شاه مسعود حسن

خواند اعدای ترا در خطبه منحوس و نژند

گوهرت شاها پسندیده است و شاه کشوری

جز ترا نپسندد آنکس کو بود گوهر پسند

هر که در دل چون سپندان دانه ی کین تو داشت

زان سپندان دانه ی خود دید بر آتش سپند

گوهر شاهی پدیدار از تیغ گوهردار تست

بر تن بد گوهران چون گوهر تیغت بخند

بر جهان مالک رقابی ساخته از عنف و لطف

دوستان را طوق منت دشمنانت را کمند

خسرو روی زمینی کاسمان از ماه نو

نعل زرین سازد از بهر تو برسم سمند

آفتاب از ابر دارد چتر پیش روی خویش

تا ز نور رای تو بر جرم او ناید گزیر

جز تو از شاهان که دارد یا که داند داشتن

آفتاب چتر دارد و آسمان نعلبند

روز هیجا از بر چابک سواران پروری

از برای زین رخش خویش کمیخت و بفند

بسکه در میدان فکندی اسب تا خصم افکنی

خصم را پا در رکاب تو ز اسب اندر فکند

گر تو در میدان … خویشتن گوی افکنی

گوی بی چوگان بغلطد از یمن تا تاز کند

از فلک تا خاک پست ایزد بشش روز آفرید

تو بشش مه تا فلک بفراختی کاخی بلند

از بر کاخ تو بتوان دید کاندر شرق و غرب

چند کس باشند کز کاخ تاج بپذیرند پند

بند را فر هما آید پدید اندر هوا

از بر کاخ همایونت ار بود پرواز بند

قیصر و خاقان و خان ورای در کاخ تواند

پاسبان و پرده دار و آب پاش و خاک رند

تار و پود مفرش کاخ تو از عدلست و فضل

رنگ این مفرش به است از مفرش فال پرند

از پی نظاره کاخ تو آئین بست چرخ

از لب جیحون و ترمد تا بسیحون و خجند

تا بدیدار تو عید اقربا فرخ شود

عیدی کاخ تو شد بر اهل دانش نور خند

تا بود اهل عجم را نام بلبل زندواف

زند وافان سخن را نظم مدحت باد زند

مدح تو اهل عجم را یاد باد از سوزنی

همچو مر اهل عرب از معری سقط وزند

سال عمر نوح با عمر تو بادا اندلغ

تا بود سوگند را در لفظ ترکی نام اند

صد هزار و اند سال اندر جهان باقی بمان

کس ندانست و نداند در جهان تفسیراند

تا جهانداران ماضی را تو داری زنده نام

در جهانداری بزی چندانکه شو انگفت چند

کنده باد و کفته چشم دل بد اندیش ترا

کفتن نار خجند و کندن بادام کند

***

در مدح قدر طغان خان

پادشاه جهان ز راه رسید

ملک نوشد چو پادشاه رسید

شاه شاهان قدر طغان خاقان

از سفر با کمال و جاه رسید

فتح بر عطف زین ببسته برفت

نصر بر پره کلاه رسید

چو سکندر برفت و همچون خضر

بلب چشمه ی حیات رسید

از میان سپاه دیو و پری

چون سلیمان ب..ت و گاه رسید

داستان از درست و دیو زنند

او درست آمد و بگاه رسید

شد بعون اله سوی سفر

باز در عصمت اله رسید

حق ایزد نگاهداشته رفت

ایزدش داد تا بگاه رسید

اهل دین را ز خوف لشکر کفر

مأمن و ملجأ و پناه رسید

وان اسیران ممتحن شده را

فرخ و ملجأ و نجاه رسید

هر کسی این سفر گناه انگاشت

شه بآمرزش گناه رسید

شد بتدبیر اولیا بسفر

وز سفر قامع العداء رسید

بفنا بردن معادی را…

همچو صرصر بسوی گاه رسید

بنما دادن موالی چون

نم رحمت سوی گیاه رسید

ملکداری بخواب غفلت بود

از طغانخان بانتباه رسید

خشم افزون حضم کاسته خواست

حشم افزون و حضم کاه رسید

شد بدعوی ملک و صفحه تیغ

حجت آورد و با گواه رسید

این بشارت ز جوشن ماهی

تا بخفتان سبز ماه رسید

هیچ شه را بسالها نرسد

آنچه او را بیک دو ماه رسید

از حزاسیدن و رسیدن شاه

چو بشارت سوی سپاه رسید

دولت از خیمه ی کبود سپهر

بسر خرگه سپاه رسید

وز خشم ده هزار یکتا دل

پیش شه قامت … وتاه رسید

رفتن بارگاه او همه را

زینت عارض و جباه رسید

نه بر آیینه ی دل کسی از او

بد زنک و غبار راه رسید

سرمه ی دیده ی چشم شد و آن

نیک خواه و نکو نگاه رسید

باد ار اندیشه دل تباه آنرا

کز سر اندیشه ی تباه رسید

حاسد از رشک جاه عالی شاه

خائبا خا سرا بچاه رسید

در دریای ملک شاه گرفت

خصم را غوطه و شناه رسید

***

در مدح شمس الدین

صدر جهان بحضرت شاه جهان رسید

با کام دل بر ملک کامران رسید

گشت از حضور صدر جهان شاه شادمان

چون صدر نزد شاه جهان شادمان رسید

حضرت جنان مثال و بتدریس علم صدر

ادریس و ارشاد بصدر جنان رسید

صدر زمان ز مدرسه ی جوزجانیان

دارد نشان که نوبت صدر جهان رسید

صدر جهان که خسرو شرعست بیگمان

اینجا بفر خسرو خسرو نشان رسید

نام و نشان ز صدر گرفت این خجسته ی جای

کز وی هزار صدر بنام و نشان رسید

هر اسم کز ائمه دین نقش صفه بود

آن اسم جسم گشت و بدان جسم جان رسید

اکنون از استماع سبق در تعجبند

تا هیچ کس بخوس سبقی او توان رسید

گشتند خلق مژده ور خویش یکدگر

از سروران دین که فلانجا فلان رسید

شمس حسام برهان آن سیف گوهری

کورا سری ز گوهر سیف زمان رسید

دریای فضل و کان فتوت که صیت او

تا غایت رسیدن وهم و گمان رسید

دریا و کان بدل نکند بر مکان مکان

او کرد و از مکان سوی برتر مکان رسید

از دور آسمان که هوا و هوان ازوست

او را هوا و حاسد او را هوان رسید

مستغنیم از آنکه به دریا و کان رسم

بهر غنای بنده چو دریا و کان رسید

گردد غنی هر آنکه به دریا و کان رسد

در گوشها بسی سخن از این و آن رسید

برهان دین مبین حق کز زبان او

احکام علم شرع بشرح و بیان رسید

بر وی همه اگر بطبق زرفشان کنند

ارزد بدانکه او بسخن درفشان رسید

هر گوهری که لفظ وی افشاند بر زمین

شد بر سپهر و بر کمر توامان رسید

بگشاد توامان ز میان گوهرین کمر

تا بندگان خاص ورا بر میان رسید

زو می رسد بخلق درین آخر الزمان

آنچ از ملک بسید آخر زمان رسید

برهان و سیف و تاج و حسام از گذشته اند

از هر یکی به مدرسه او روان رسید

هست این روانی سخنش از روانشان

او را چنین کرامت حق بیکران رسید

بر هر یک از ائمه ی دین از قدوم او

رنج گران سبک شد و گنج گران رسید

هست اتفاق اهل سمرقند را که اوست

گنج گرانبها که بما رایگان رسید

از خاندان برهان برهان نمای شرع

هر کس که در رسید بدین رسم وسان رسید

هرگز نرفت دولت ازین خاندان که تا

گوید کسی که باز بدین خاندان رسید

ای صدر سوزنی را در بحر شاعری

در سخن بفکرت بازارگان رسید

دردانه ها بسوزن نظام طبع راد

از بهر سلک مدح تو با ریسمان رسید

هر دانه ای که در صدف سینه راز داشت

از کام و از زبانش بکلک و بنان رسید

بعد از ثنا چو کرد دعا بر وجود تو

آمین بگوش جان وی از آسمان رسید

***

در مدیحه میرعمید سعدالدین

عید شد ایام ما نا آمده ایام عید

چون رسید از راه با شاه جهان میرعمید

سعد دین صدری که دیدار همایونش بفال

همچو نام شاه مسعود است و چون بختش سعید

قبله ی اهل قلم ممدوح مخدومی که هست

آستان دولتش محراب اصرار و عبید

مبدی انعام و احسان بنده پرور منعمی

در حق هر بنده ای یک مبدی و صدره معید

بر شه از رای سدید وی بود آسان گشای

سد اسکندر که هست از خاره و روی و حدید

خاره و روی و حدید اندر گداز آید چو موم

ز آتش شمشیر شه چون خشم شه گردد شدید

چون قلم در پیش او اهل قلم خدمت کند

چون قلم از سر قدم سا زند تا باشد مفید

خدمتش ارباب دانش را سراسر فایده است

هر که را دانش بود داند مفید از مستفید

نور چشم اهل علم و عقل در دیدار اوست

هست بی دیدار او دیده غدودی در قدید

هر کسی در دانشی گوید فریدم هست و نیست

آن ویست از جمله ی دانش بهر فنی فرید

ای بهر فنی زهر فاضل زیارت نزد شاه

آبروی جاه تو هر روز بادا بر مزید

هست در بازار جودت جان معن زائده

کرده ای خلقان سخای حاتم طی من یزید

پاکبازی دوست داری در سخا با دوستان

بر دل صافی زنی چون پیر صافی بر مرید

سایه وار از آفتاب جود تست اندر فراز

بخل چون از سایه ی همنام تو دیو مرید

خاص و عام از قاصی و دانی هواخواه تواند

عمرو و زید و جعفر و صالح یزید و با یزید

از امام اهل حکمت انوری تا سوزنی

در ره یک مدحت تست رقبه حبل الورید

گر در ایام تو باشندی نباشندی بجز

مادح صدر همایون تو حسان و ولید

مهر تو بر صادر و وارد باحسان و کرم

هست افزونتر که باشد مهر والد بر ولید

در ثنا و مدح تو ارباب نظم و نثر را

نی زبان گردد کلیل و نی شود خاطر بلید

چون قلم گیرد بدان نادر نبان آرد زبان

جان بود استاد کامل عقل شاگرد رشید

هر کجا مدح تو خوانند از خوشی و خرمی

.. ار تنک مانی گردد و قصر مشید

باش ممدوح بسی مادح که ممدوحان بسی

زنده نامند از دقیق و کسائی و شهید

تا ز روز شب مدد یابند سال و ماه باد

سال و ماه و روز و شب عیشت هنی عمرت مدید

عید باد ایام عمر تو سراسر چون ز تو

عید شد ایام ما نا آمده ایام عید

***

در مدح ملک الدهاقین

صدر جهان ز مجلس جهان رسید

مهمان همیرسد شه و او میزبان رسید

آراست خانمان بخجسته لقای خویش

کز پیش تخت خوان بسوی خانمان رسید

خلد شهر نخشب و از خلد خوشتر است

صدره از آنکه صدر بدو شادمان رسید

صدری که آستان رفیقش بمرتبت

گز ز آسمان نه برتر تا به آسمان رسید

بر آسمان بساید فرق سر از شرف

هر کز قدم بخدمت این آستان رسید

از آستان او ز ره جاه و منزلت

آسان بآسمان برین بر توان رسید

صدری که بر دهاقین دارد ملک لقب

زی ملک خویش چون ملک کامران رسید

این لفظ بر زبن دهاقین نخشب است

شادی کنیم چون ملک از نزد خان رسید

جسمند اهل نخشب بی جان چو بی و بند

واکنون که او رسید سوی جسم و جان رسید

از دست روزگار ستمگر بعهد او

زی اهل شهر نخشب خط امان رسید

دریای جود و کان سخا کف راد اوست

کاحسان او بجمله ی خلق چهان رسید

از شهر نخشب است شرف بر همه جهان

کامروز سوی نخشب در یاوکان رسید

شد بوستان دولت نخشب بعدل شاه

یک سرو در دو بستان کسرا گمان رسید

سرو روان بود که بهر بوستان رسد

این سرو سرفراز بدین و بدان رسید

یک چند گه نیابت آن بوستان گذشت

وین چند گه نیابت این بوستان رسید

ای آنکه هر که دید ترا ز اهل این دیار

پند است مادر و پدر مهربان رسید

پندانشت نیست هست حقیقت درین سخن

زینسان سخن بگوش تو از هر زبان رسید

بر تو زبان اهل زمانه دعا گر است

جود و سخای تو چو باهل زمان رسید

نزدیک شه مکانت شه بین و ظن مبر

در کس که کس بدین شرف و این مکان رسید

از رسم و سان خوب رسیدی بدین محل

هر کس بدین محل بهمین رسم و سان رسید

باری سپاس از ملک غیب دان پذیر

کاین جاه و دولت از ملک غیب دان رسید

گویند مهدی آید صاحب قرآن برون

چون مدت زمانه خوهد بر کران رسید

صاحبقران تو بادی و مدت بسر مباد

چون مملکت جهان بتو صاحبة ان رسید

چون آمد از ثنا بدعا بقای تو

شد مستجاب و مژده ور جادان رسید

***

در مدح اطهرالدین بن اشرف الدین

روی من زرین ز عشق یار سیمین برد سزد

بر سر معشوق سیمین بر نثار زر سزد

زرگر رخسار من شد عشق یار سیمبر

این چنین زر کردن آری از چنان زرگر سزد

دل فدای دلبری کردم که از بس نیکویش

هر که دل دارد مقر آید که او دلبر سزد

دیده ی چون عبهرش دیدم شمر شد چشم من

گر شمر شد چشم من از بهر آن عبهر سزد

یار من شکر لعب و گلروی و من با درد دل

گر کند درمان دردم زان گل و شکر سزد

چه زنج زنجیر زلفست و دل پر جرم من

چون بدین زنجیر شد بسته بدان چه در سزد

پیش از آن کان چاه سیمین را بخط عنبرین

او بپوشد گر دلم زان چه برآرد سر سزد

سر سزد بر آل تکین از نکوئی یار من

در شرف بر آل یاسین سر امیر اطهر سزد

اطهر و اشرف شه آل حسین بن علی

آنکه عالی جاه او هر روز عالیتر سزد

گر سزیدی از پس جدش دگر پیغمبری

امت جدش بر آنندی که پیغمبر سزد

جز خداوندی که بر وی نام معبودی سزاست

.. خداوندی که باشد مرد را چاکر سزد

جون مناقب نامه ی آل علی دفتر کنند

نام او چون فاتحه آغاز آن دفتر سزد

از مدار گنبد فیروزه ی پر اختران

قسم آن والاگهر پیروزی اختر سزد

اظهر از اشرف چو از بحر سیادت گوهریست

از چنان بحر سیادت آنچنان گوهر سزد

آن همائی را که سوی جد او بازو زدی

عنبر گیسوی او بازوش را در بر سزد

عنبرین گیسوی او همبوی خلق جد اوست

وصف خلق جدش ار عنبر کنم عنبر سزد

از چنان شایسته فرزند ار نیازد روز حشر

سید کونین امیرالمؤمنین حیدر سزد

ای جهان از جاه تو همچون جنان از فر و ریب

فر پیغمبر توئی وز تو جهان را فر سزد

مر علی مرتضی را بود قنبر یک غلام

هر که مهر مرتضی دارد ترا قنبر سزد

ای در خیبر ز بن برکنده دست باب تو

بدسگالان ترا دل چون در خیبر سزد

ای سر عنتر بتیغ جد تو از تن جدا

جملگی اعدات را سر چون سر عنتر سزد

هر که سازد آذر کین ترا در سینه جای

تا بدوزخ در نیاید هم بدان آذر سزد

هر که او از کوثر مهر تو جامی نوش کرد

منزلش فردوس اعلی مشریش کوثر سزد

خاطرم در مدح تو دریاست بی معبر ولی

خاطر مداح تو دریای بی معبر سزد

این عروس خاطر بنده که صد گنج گهر

از سزاواری او پیرایه و گوهر سزد

گر .. تا ایشاه اولاد رسول

بنده ی مداح را بس دوستی در خور سزد

تا سزا باشد ثنا گستردن آل عباء

بنده در عالم بنام تو ثنا گستر سزد

شاه آل مصطفی و مجتبائی و ترا

هر یکی از آل او از جمله ی لشگر سزد

تا بتو یا جوج چشم بد نیارد تاختن

از دعای اهل ایمان سد اسکندر سزد

تا نیاساید ز دوران آسمان چنبری

قد اعدادی تو سر تا پای چون چنبر سزد

سالهای عمر تو بادا ز دور آسمان

بی حد و بیمر که بیحد زیبد و بیمر سزد

***

در مدح دهقان سعدالدین

ای رخ و زلفت چنانک ماه بمشکین کمند

ساخته نظاره گاه بر سر سرو بلند

منظر ماه منیر از بر سرو سهی

طرفه و نادر بود خاصه بمشگین کمند

ای بت بادام چشم پسته دهان قند لب

در غم عشق تو نیست چاره ی این مستمند

ایکه شبی تا بروز وعده ی وصلم دهی

ویکه بنقلم نهی پسته و بادام و قند

کی چو دو لعل تو هست گر بدو نیمه کنی

از سر سرو سهی دانه ی نار خجند

کی چو دو جزع تو هست گر بقلم برکشی

زیر دو مشکین کمان نقش دو بادام کند

گونه ی رخسار تست آتش افروخته

خال سیاهت بر او سوخته تخم سپند

صبح گر از چشم بد بر تو گزندی رسد

خال و رخ تو ز دور دفع کنند آن گزند

هست پسند من آنک از تو بوم با نصیب

صحبت من بی نصاب بر تو بیاید پسند

چند من اندر پیت زار بگریم همی

طیره گری را تو زان گیره من خند خند

گریه ی من خنده شد چون بسعادت رسید

گنج هنر سعد دین از سفر اورجند

***

در مدح دهقان میر عمید

دهقان میر عمید صدر همایون که بخت

بر سر او چون همای سایه ی دولت فکند

آنکه چو افشین و معن وانکه چو سحبان و فضل

در ره فضل و هنر بنده ی اویند اند

صد یک آنکو کند بر زر و بر سیم خویش

گرگ درنده نکرد با رمه ی گوسفند

در ره آزادگی است قول وی و فعل او

پاک ز تزویر و زرق دور ز تلبیس و فند

کلک سبک سیر اوست از پی اصلاح ملک

از حبشه سوی روم تیز رونده نوند

روشنی و خرمی مملکت از کلک اوست

گر چه سر کلک او تیره رخست و نژند

ای ز تو در باغ فضل سرو هنر سرفراز

وز تو شده نخل جهل سر زده و بیخ کند

بهره ورند از سخات اهل صلاح و فساد

زاهد و عابد چنانک مفلس و قلاش ورند

کف جواد تو چون ابر بهار است راست

زوزده بر شوره زار ژاله چو بر کشتمند

آمد فصل بهار و آمدنت را بباغ

از گل و سبزه فکند مفرش قال و پرند

بر گل نو زند باف مطربی آغاز کرد

خواند بالحان خوش نامه ی پازند و زند

قاعده ی بزم ساز بر گل و لعلی نبید

کز سفرت سوده شد نعل کمیت و سمند

باد بهاری اگر بر تو گل افشان کند

جز بسر آستین جای مروب و مرند

مطرب بزم تو باد آنکه کند از فلک

زهره نشاط زمین تا شود او را لوند

خصم تو چون شمع باد بر گذر تند باد

بر کف تو چون چراغ باده ی انگور بند

باده بخور روز و شب از کف سمین بران

شاد بزی سال و ماه با صنم نوشخند

***

در مدح اسفهسالار

پری دیدار حوری یاسمن خد

دری رفتار کبکی نارون قد

نه نی خدوی اندر یاسمن رنگ

نه بی قد وی اندر نارون حد

برشک از نور رویش ماه و خورشید

بدرد از بوی زلفش عنبر وند

بلای دین بزهر آگین دو نرگس

شفای جای بنوش آگین دو بسد

ز سبلتگاه و دندان و لب او

نشان در و مرجان و زبرجد

چه بویست اندران زلف معنبر

چه رنگست اندران خد مو رد

هزاران جان چه جای عشقبازیست

فدائی خواهد آن سرو سمن خد

ولیکن زو کسی را بهره ای نیست

بجز صلوا علی آل محمد

کرا یارای آن باشد که باشد

بر او والی بجز والای صفهد

خداوند خداوندان دولت

سپهسالار منصور مؤید

پناه لشکر خاقان اعظم

بنای عز و جاه اصل سودد

شجاعی در وغا و جنگ بی مثل

جوادی در سخا و جود مفرد

برزم اندر بود آشوب میدان

ببزم اندر فروغ گاه و مسند

چو بیرون شد بمیدان روز هیجا

سر گردنکشان آرد بمفصد

بروز رزم خاک ره نماید

بچشمش گوهر و یاقوت و عسجد

شود مطرود جان از خصم او چون

طرید او بمیدان دید مطرد

اگر زاهن سپر سازد نگردد

سنان و تیغ و تیر از خصم اورد

ور از میدان مردی گاه حمله

جریده لشگری دارد مجرد

بلاد ترک را ز اعدای خاقان

تهی دارد بشمشیر مهند

بیک حمله ز هم بیرون کشاند

بگرد او گر از آهن بودسد

نهایت نیست مردیهای او را

چنان چون مردمیهای وراحد

سخای او برون از حد و از وهم

عطای او برون از وهم و از حد

شمار بخشش یکروزه ی او

چو بنویسی بباید صد مجلد

در اخلاق پسندیده بهر باب

برایت باقی است از حیدر و جد

بنازد جد ازو در روز محشر

چنان کاکنون همی نازد بمهتد

همیشه شادمان و کامران باد

بهر کام و مرادی یافته ید

بدان شادی که نوشد تا ابد باد

هزاران شادی دیگر معدد

موفر عز و جاه و دولت او

مباد اندر جهان الا مؤید

***

( در مدح صاحب ملک الدهاقین)

صاحب عادل بنیکی از سفر آمد

رفت بفرخندگی و با ظفر آمد

اینت خجسته سفر کز آمدن او

کشت امید جهانیان ببر آمد

چشمه ی خورشید بود خواجه و حضرت

باخترش بود و سوی باختر آمد

چشمه ی خورشید سوی باختر خویش

با شرف و عز و جاه و با خطر آمد

اهل سمرقند راز آمدن او

شد طرب از سر نو و حزن بسر آمد

مژده ور یکدگر شدند خلایق

زامدن او بشهر چون خبر آمد

موسم عید آمد وز آمدن عید

عید خرامیدنش خجسته تر آمد

گشت بجای سلام تهنیت اینست

خواجه خرامید و عید بر اثر آمد

از پس یک عید چون گذشت بهر سال

مدت هفتاد روز تا دگر آمد

عید خرامیدنش به آمد کز وی

عید دگر تا بهفت روز برآمد

خواجه بخلق نکو بعید نظر کرد

عید همه خلق را نکو نظر آمد

صاحب عادل عمر که بر همه گیتی

از ره انصاف و عدل چون عمر آمد

شهره وزیر آنکه بر سپهر خلافت

همچو مه و آفتاب مشتهر آمد

همت او را قیاس کردم با چرخ

چرخ برین زیر و همتش زبر آمد

دست چو بادش بگاه جود و فتوت

ابر سخا سایه ی عطا مطر آمد

از کف رادش سخاوت آمد بر خلق

زان بزیارت گواه بر خطر آمد

پر خطر از ابر قطره ی مطراوی

وز کف او بدره بدره سیم و زر آمد

او چو جهانست معتبر گه بخشش

هر دو جهان یک جهان مختصر آمد

شاد بود چون وزیر عالم عادل

شاه جهان را جهان معتبر آمد

ملک کمربند و تاج دارد و اینش

مصلحت ملک شاه تاجور آمد

تاجوران را برای صنعت کلکش

از ظفر و فتح بر میان کمر آمد

خسرو چین را بهمت قدم او

نصرت و فیروزی و ظفر بدر آمد

بی جدل و حرب کین بیک نظر او

شاه جهان را هزار فتح برآمد

بنه نوازیست کز لطایف و احسان

عام و حشم را ز حشمت پدر آمد

گشت قوی دین سیدالبشر از وی

زانکه ورا خلق سید البشر آمد

بادا ورا سید البشر بقیامت

عذر خود جرم چون بحشر درآمد

باد از و هر چه خیر و خوبی مقبول

هرگز ازو خود کجا بدی بسر آمد

روزه سپر باد پیش او ز بلیات

زانکه در اخبار روزه چون سپر آمد

***

در مدح سعدالملک مسعود

وزیر شاه سعدالملک مسعود

چو سعد آباد کرد از روی محمود

که سعدین فلک مسعود گشتند

ز سعد الملک سعد آباد مسعود

ملک مسعود را گوئی عطا داد

فلک تخت سلیمان بن داود

که سعد الملک بر کرسی چو آصف

بسعد آباد بنشست از ره جود

ز سعد الملک و سعدالدوله اسعد

شد از آوازه ی معدوم و موجود

بصدر و مسند جد و پدرشان

نشست این پاک اصل پاک مولود

چو از اشباه و اقرانست برتر

بر اشباه و بر اقران گشت محمود

باقبال شهنشاه معظم

شد اندر هر دلی محبوب و مجدود

شدند احباب او مقبول و مقبل

شدند اعدای او مخذول و مطرود

بشد نور از مه و خورشید و ناهید

بشد بوی از عبیر و عنبر و عود

بزخم و گوشمال اندر فتادند

بد اندیشان و بدخواهان چون عود

باستحقاق و اهلیت به از به

بهاءالدین محصل کرد مقصود

در احسان خود بر خلق بگشاد

ببخشیدن گرفت از فیض و از سود

چو باب و عم خزاین کرد خالی

ز مال و نعمت موزون و معدود

بطبع خوش بدست خویش بخشید

ضیاع و غله و مفروش و منقود

قصب بخشید و اطلس داد و انگاشت

که برگ تود افکندست از تود

چو انبان میان از سیم و از زر

بسازد شاهد و نبود چو مشهود

بماه روزه در هر روز گنجی

ببخشیدن بود مرسوم و معهود

بعیدی صادق الوعد است و ناید

بعمر از وی خلایق هیچ موعود

بدخل مال باشد جهد هر کس

بود جهدوی اندر بذل مجهود

بیزدانی که جز وی نیست یزدان

بمعبودی که جز وی نیست معبود

که نار کین او سوزنده ناریست

کز او واقد شود در حال موقود

دل اعدای او پر نار بادا

بسان خندق اصحاب اخدود

همیشه تا سخن دو طبع دانا

گهی محلول باشد گاه معقود

حکیم سوزنی را از مدیحش

چو درجی باد ر از در منضود

ندارد مدح اوحدی ندانم

که نا محدود گنجد چون بمحدود

بجاه پادشا خورشید عالم

بعالم ظل عمرش باد ممدود

حسودش را کان لم تغن بالامس

بداس یأس کشت عمر محصود

وصی وار است بر اولاد آدم

بحرمت باد آدم وار مسجود

***

در مدح صاحب عزالدهاقین

ترک من مهر و وفا سیرت و آیین نکند

تا که بر برگ گل از غالیه آذین نکند

اندر آذین وی آیین وفا دست امید

تا که نومید ز آذین بود آیین نکند

بیقین دانم کان ترک ستمکاره ی من

از پی رغم مرا آن کند و این نکند

آنچه خط بر رخ آن دلبر من خواهد کرد

گر بود مانی بر روی بت چین نکند

زلف پر چینش چه بس فتنه و بیداد که کرد

چو خط آرد دگر آن زلف پر از چین نکند

کند از غالیه پیراهن گل را پر چین

تا کس آن باغ پر از گل را گلچین نکند

خود خطا باشد انصاف همی باید داد

کس چنان باغ پر از گل را پر چین نکند

از خط نامده هر چند سخن دانم راست

زلف مشکینش خطا داند و تمکین نکند

چو در آرد خط مشکین و بر آراید رخ

زلف یک لحظه خلاف خط مشکین نکند

رازها گوید هر سوی خط آورده چنان

کان بجز صاحب ما عز دهاقین نکند

هنری عین دهاقین که خداوند هنر

بجز او را بخداوندی تعیین نکند

آسمان پایه ی تخت شرف و قدر ورا

جای جز فرقگه فرقد و پروین نکند

از بزرگی و ز احسان که کند بر همه خلق

از همه خلق کسش نیست که تحسین نکند

دین پاکیزه و عقل خرد کامل او

مرو را جز همه نیکوئی تلقین نکند

کین او کان بلا گردد در سینه ی خصم

زانکه او با همه کس مهر کند کین نکند

دشمن جاه ورا زهره و یارا نبود

کانچه او گوید در ساعت و در حین نکند

آن کند با سر دشمن چو قلم بر گیرد

که قلم کند شود بروی و مسکین نکند

باده ی کین ورا هر که بنوشد عجب است

گر عسل باشد ایامش غسلین نکند

لفظ شیرین ورا هر که بنوشد عجب آنک

تلخی گوش بگوش اندر شیرین فکند

از زمین سایه ی علم خود اگر بر دارد

تا قیامت ز می از زلزله تسکین نکند

تا صبا رایحه ی خلق در او در ندمد

چهره ی باغ پر از تازه ریاحین نکند

ابر نایافته از کف جوادش تعلیم

لؤلؤ افشانی در باغ و بساتین نکند

هر که جود و کرم او بعیان دیده بود

بیهده گوش بافسانه ی افشین نکند

بسخا صید کند کف جوادش دل خلق

ز سخا کس بجز او با شه شاهین نکند

هر که میزان سخن سنجی داند کردن

بجز از راستی مدحش شاهین نکند

مرکب دانش و فضل و هنر و دولت را

بجز از بهرورا دست و زبان زین نکند

شاه شطرنج کفایت را یک بیدق او

لعب کمتر زد و اسب و رخ و فرزین نکند

هر دلی کز قبل شادی او شاد بود

گرش طوفان غمان بارد غمگین نکند

هر کرا عقل و بصر باشد خاک در او

بجز از سرمه ی دو چشم جهان بین نکند

تا بدانگه که سرو کار شیاطین از نار

سجده بر آدم پیدا شده از طین نکند

باد بر کل بنی آدم فرمانش روا

که همی کار بفرمان شیاطین نکند

تا که از ملک بود نام و نشان از آئین

کس جز او تربیت ملک به آیین نکند

***

در مدح ثقةالدین

ای سرو سرمایه ی کرام سمرقند

نام تو مشهورتر ز نام سمرقند

شمس امینان و صائبان ثقة الدین

معتمد شاه و خاص و عام سمرقند

احمد بن الامام آنکه ز رتبت

سرور و سرمایه ی کرام سمرقند

از تو پسر صاین و امین سمرقند

پور و پدر مفتی و امام سمرقند

گر بسمرقند هیچ نعمت نبود

فرتو بس نعمت تهام سمرقند

از خوشی و خرمی چو دار سلام است

بافر و زیب تو هر مقام سمرقند

خواهد دارالسلام تا تو دروئی

کاید هر روز بر سلام سمرقند

هر که درو بنگرد بدیده ی تعظیم

گردد از جمله ی عظام سمرقند

بیت حرامست خانه ی تو ز تعظیم

حامی او اهل احترام سمرقند

خان و در جود او نهاده گشاده

از ره انعام بر عوام سمرقند

هست ز خوان تو ای کریم بسی خلق

بیخبر از عشرت طعام سمرقند

خوان نه و نان ده کریم وار و میندیش

از حسد و طعنه ی لئام سمرقند

کرد ترا مام و باب راد بدینسان

از شفقت نیک باب و مام سمرقند

بشنوی ار چه زبان ندارد شکرت

از در و دیوار و صحن و بام سمرقند

گرچه سمرقند بی کلام نگوید

گوید مدح تو بی کلام سمرقند

شهری نبود در او همامی نبود

ای تو و فرزند تو همام سمرقند

بر تو و فرزند تست امن و صیانت

بر قلم بوئیان قوام سمرقند

کار شما بر نظام باد و برونق

ای ز شما رونق و نظام سمرقند

***

در مدح مؤید

ای عامل خراج کفایت نمای راد

دستور خسرو شرف دست میرزاد

خورشید جاودان مؤید یمین دین

کز سایه ی یمین تو ز فتان شوند راد

رادیست حرفت کف و کلک و بنان تو

خلقی ز حرفت کف و کلک و بنانت راد

تا از بنان و کلک و کف تو بمن رسید

تشریف و خلعتی که نشاید گرفت و داد

مادح نماند جز من و ممدوح جز توئی

من مادح از نژاد و تو ممدوح از نژاد

زان مهتران نئی تو که در خدمت و ثنات

بستن میان نشاید و نتوان زبان گشاد

دست و در دل تو گشاد است و طبع نیز

پاینده چون در دل و دستت گشاده باد

شعر مرا هر آینه از هزل چاشنی

ماند بجای بلبل و گشنیز و بغمخواد

تا بر حسود تو برم آن چاشنی بکار

کوبم در اجازه که تا بگذرم چو باد

گر کیقباد و کسری گردد حسود تو

صد..ر در..س زن کسری و کیقباد

نا گفته خوبتر بتو از حاسدان تو

ایشان کنید خود که از ایشان کنند یاد

از حب خویش یاد کنم وانچه بایدم

خواهم ز مجلس تو چو شاگرد از اوستاد

ای صدر اهل فضل مرا نان و جامه نیست

در گردنم هم از غله ی خانه غل فتاد

بر مجلس رفیع تو اطناب قصه را

این بنده رفع کرد و بر ایجاب دل نهاد

ده ساله کدخدائی شاهان بیکزمان

داری و بیش دارد ازین امر تو نفاذ

یک ماهه کدخدائی کردم ز تو سوآل

جودت سوآل من باجابت قرین کناد

***

(در توبه و انابه)

در هر گناه سخره ی دیوم بخیر خیر

یا رب مرا خلاص ده از دیو سخره گیر

من پیرو دیو پیر و چو گردیم هر دو جفت

هر لحظه صد گناه جوان زاید از دو پیر

راه سعیر میسپرم وز فساد مغز

سودای من بحور و بتکیه گه و سریر

یک پخته نی که گویدم ای خام پرستیز

حور و سریر کی بود اندر ره سخن

مویم چو شیر گشت و شد از عمر شیر باز

کز یک گناه باز نگردم بعمر ..

در سر و در علانیه کردم گناه و داشت

از سرو از علانیه من خبر خبیر

بودم دوان چو گو بدشت فساد و فسق

تا زنده و مراغه گرو بار ناپذیر

صیاد پیری آمد و بر اصطیاد من

داس و کمند و تیر گشاد از چهار تیر

یک تیر او زمستان یک تیر او بهار

یک تیر او تموز و دگر تیر ماه تیر

از داس پی زد و بکمندم ببند کرد

وانگاه از کمان بمن انداخت شصت تیر

چون شصت تیر خوردم شد تیره خاطرم

آن خاطری که نور ازو یافت ماه تیر

پیری چو عمر من بمه و سال صید کرد

شد روزهای روشن من چون شبان تیر

این سال و ماه و روز و شب عمر من ز من

چون من می پرد بدو پر چو شیر و قیر

چون قیر گشت نامه ی اعمال من ز جرم

بر من و بال و جرم ز قطمیر و از نقیر

چون طفل خرد کوشود از تربیت بزرگ

جرم صغیر من شد از اصرار من کبیر

گر باد عفو خالق اکبر بمن وزد

نی از کبیر ماند جرمم نه از صغیر

جرم کثیر دارم لیکن چو بنگرم

با عفو کردگار قلیل آید این کثیر

آسایشی نباشدم از ناله های زار

آسوده بسکه بودم بر ناله های زیر

هستم چو نار دانه در تیر مه ز شر

وز خیر همچو یخ که بود در بهار و تیر

لیسیدم آستان بزرگان و مهتران

چون یوز مسته کو طلبد کاسه ی پنیر

مأمور امر حق بده بایست مر مرا

من گوش خوش گشاده بفرمانده و امیر

مدح وزیر گفتم و سلطان و یافتم

روزی ز روزنامه ی سلطان بی وزیر

آگه شدم که خدمت مخلوق هیچ نیست

هست از همه گزیر وز الله ناگزیر

دارای آسمان و زمین خالق بشر

کز وی بماست آمده خیرالبشر بشیر

آن صانعی که هست ز تأثیر صنع او

چندین هزار شمع شب آرای بر اثیر

ملک کمینه بنده ی عاصیش در بهشت

افزون بود ز ملک فریدون و اردشیر

از خرمی چو عرصه ی جنت شود زمین

چون بگذراند از بروی عارض مطیر

جنت رضای اوست و رضای ورا ثمر

چندین هزار نعمت الوان بی نظیر

حور و قصور و مرغ و می و شیر و انگبین

حوران خوب صورت و مرغان خوش صفیر

خشم ویست دوزخ و خشم ورا اثر

بی حد عنا و کرم و فروان غم و زحیر

اهل ورا عذاب ز هر گونه رنج و غم

وز درد آن برآمده از هر یکی نفیر

کاس حمیم بر لب و زقوم بر اثر

یکروی تف نار و دگر روی زمهریر

در زیر بار جرم و زلل مانده چون خزان

از هر سوئی شهیق برآورده و زفیر

گردنده و رونده بفرمان و حکم اوست

گردون مستدیر و مه و مهر مستنیر

لاشئ… و شی بقدرت و تقدیر او شوند

او بر هر آنچه نام بشئی اوفتد قدیر

ای …که یک مفکر روشن ضمیر را

کیفیت تو ناید در فکرت و ضمیر

هستی یکی و هست مرا بر یگانگیت

اقرار و دیده و دل از اقرار من قریر

هر چند کز گناه مرا آبروی نیست

باشد بتو مآب من و مرجع و مصیر

بپذیر توبه من و بگذر ز جرم من

وز آتش جحیم خلاصم ده ای مجیر

ور دیو با من از ره توبه جدل زند

من بنده را تو باش در آن معرکه نصیر

ای سوزنی چو سوزن زنگاره خورده ای

بی آب و بی فروغ و فرومایه و حقیر

بیرنگ شو که تابد خیاط صنع حق

دوزد هم از پی تن تو حله و حریر

بسیار هزل گفتی یک چند زهد گوی

بنمای نقد نظم بهر ناقد بصیر

چون طبعرا مخمر کردی برهد و پند

زان گفته ها چون موی برون آی از خمیر

چو نان شوی که باشی استاد شاعران

اندر تنور نظم تو بندند زو فطیر

بر مهر مصطفی زی و اصحاب و آل او

با دوستی شبرزی با دوستی شبیر

چون نامه بقای تو خواهند در نوشت

عنوان بنام حق کن و بر نام حق بمیر

یا رب ز دیو دین مرا در حصار دار

زین پس همان بسلسله او مرا اسیر

***

در مدح قدرخان

سلطان شرق شاه قدرخان ملکدار

ملک پدر گرفت بتأیید کردگار

فیروز کرد و فرخ کرد و خجسته کرد

بر خاص و عام دیدن او روز روزگار

بفزود نور دیده و دلهای شهریان

از گرد نعل مرکب میمون شهریار

شاهی رسید ملک سمرقند را که هست

جمشید صف موکب و خورشید صدر بار

از شرق تا بغرب ببخشد بیک سوآل

ورقاف تا بقاف بگیرد بیک سوار

شاهی که هست روز نبرد و مبارزت

یک تن که حمله آرد در روی صد هزار

رنج موافقان برد از دست گنج بخش

آب مخالفان برد از تیغ آبدار

پیدا کند شجاعت و مردی بتیغ خویش

چونانکه کرد حیدر تازی بذوالفقار

خصمانه چون بجنگ درآید بروز حرب

بر خصم کارزار کند وقت کارزار

میراث خوار خسرو غازی است ملکرا

میراث را نماند میراث خوار خوار

تأثیر عدل او کند آن ملک را چنان

کز خار ظلم میوه عدل آورد ببار

ای از شهان بگوهر شاهی بزرگتر

ملکی چو تو نبیند شاهی بزرگوار

شاها بزرگوارا از بندگان خویش

خدمت پذیر و جرم و جنایت فروگذار

بنشین بشادمانی بر تخت مملکت

تا یابد از تو مسند تو عز و افتخار

بفرست بندگان بکنار همه جهان

تا آن کسان کز امر تو باشند بر کنار

گیرند در میان و بنزد تو آورند

بندمیان بخدمت تو بسته استوار

عفو و عقوبت تو بود بر همه روان

آنسان که کام تو بود ای شاه کامکار

بادت شراب خون عدو و شکار خصم

یکساعت از شراب میاسای و از شکار

جان عدو شکر که شکاریست بیملال

خون حسود خور که شرابیست بی خار

جان تو پادشاها در زینهار حق

بر جان خویش دشمن تو خورده زینهار

***

در مدح ملک محمد بن سلیمان

ای ز پشت ارسلان خان ارسلان خان دگر

ملکداری را نزیبد جز تو سلطان دگر

سایه ی یزدان توئی شاهی ترا زیبد بحق

سایه ی دیگر نشاید همچو یزدان دگر

خسرو غازی محمد بن سلیمان آنکه بود

مر نهاد پادشاهی را سلیمان دگر

از جهانداری بر آسود و جهان را گفت دان

از پس من شه قدر خانرا جهانبان دگر

خسروا گردون گردان کرد خواهد تا ابد

بر ثبات ملک تو هر روز پیمان دگر

دولت و پیروزی و فتح و ظفر هر ساعتی

با تو سازند ای ملک میثاق و پیمان دگر

شاید از اقبال و بخت تو که کیهان آفرین

آفریند از پی ملک تو کیهان دگر

ملک باب خود گرفتی باد بر تو پایدار

این خود آن تست شاها هم گری و آن دگر

تو چنان کردی بشاهی کاندر این گیتی بجز

حکم و فرمان تو نبود حکم و فرمان دگر

لشگر توران فرستی سوی ایران بی عدد

تا بایران در پدید آرند توران دگر

هم زایران گر بخواهی سوی توران آوری

تا بتوران در بنا سازند ایران دگر

در صف کین آزمائی خسروا هر ساعتی است

بازوی و تیغ ترا مردی و برهان دگر

آبگون شمشیرت از شیران جنگی در مصاف

خون چنان ریزد که گوئی هست طوفان دگر

هر که یک میدان به بیند صفحه تیغ ترا

از اجل مهلت نیابد تا بمیدان دگر

گرز سندانها سپر سازد عدو در پیش خویش

بگذرانی نیزه از سندان بسندان دگر

ور سپندان بر سپندانی بود پیکان تو

بر رباید یک سپندان بر سپندان دگر

بر هر آن جائی که نگشائی دو تیر از روی حکم

هست بر سوفار پیشین نوک پیکان دگر

خنجرت را آب و افسان حنجر بدخواه تست

خو بر این کرد و نخواهد اسب و افسان دگر

چون سوار آئی بمیدان در زمان آید پدید

آسمان دیگر و کین جوی کیوان دگر

تیغ جانخواه تو عزرائیل را گوید بجنگ

کی اخی جائی نشانی ده مرا جان دگر

خسروا از تو و ترکان تو ما را روزگار

رستم دیگر پدید آورد و دستان دگر

کرد یک دستان بدستان و فلک از ما ببرد

نیست بر … دستان روی دستان دگر

از تو ایشاه جهان وز بندگان تو جهان

یوسف دیگر بما بنمود و اخوان دگر

عفو بر اخوان گما رای یوسف کنعان از آنک

تا نیارد شرم یک عصیان بعصیان دگر

گر لباس عفو تو بر خلق پوشد خلق تو

در همه عالم نماند هیچ عریان دگر

شهر بر یعقوب دیگر شد پدیدار از تو باز

تا سمرقند ترا شد نام کنعان دگر

شهریارا شادمان بنشین بتخت ملک خویش

تا برد منشور خانی از تو صد خان دگر

سیرت و سان پدر کن با رعیت روز و شب

خود ندانی شهریارا سیرت و سان دگر

تا ز دوران … شاها جهانرا دید نیست

تیر و تابستان و نیسان و زمستان دگر

عالم از فر تو بادا چون بنیسان بوستان

عدل تو بر دوستان بادا برینسان دگر

مدت ملک تو بادا بر همه روی زمین

تا نباشد چرخ را امکان دوران دگر

***

(در مدح سلطان مسعود بن حسن)

ای شهنشاه فریدون فر دارا دار و گیر

جم نگین نوذر سنان قارن کمان بهرام تیر

خسرو بهرام تیری کز گشاد شست تو

ز آفتاب و مه سپر بر سر کشد بهرام تیر

داری از رسم و ره و سان ملوک نیکنام

حصه و خط و نصیب و قسم و بخش و بهر تیر

سال عالم لطف و عنف و مهر کینت مایه کرد

تا زمستان و بهار آورد تابستان و تیر

ظلمت ظلم از جهان برداشت عکس تیغ تو

ظلمت شب را چو عکس شمع خورشید منیر

آفتابی خسروا تیغ تو شمع آفتاب

مرکب کیهان نوردت آسمان مستدیر

شاه توران دار ایران گیر بود افراسیاب

وارث افراسیابی این بدار و آن بگیر

در حسن خلقی و مسعود اختری آن ظن مبر

کز جهانداران کسی اندر جهان داری نظیر

خاطب از نام تو شاهنشاه مسعود حسن

احسن القولست و از سعد فلک تحسین پذیر

در نیام تیغ تو تأیید و نصرت مضمر است

تیغ برکش تا درآرد آنچه دارد در ضمیر

چون مؤید گردی و منصور بر هر دشمنی

منت از نعم المؤید دار و از نعم النصیر

اندر ایام تو بر خوان غرور روزگار

ناکسان کس شده خوردند در لوزینه سیر

عدل تو در طینت آدم محمز کرد حق

تا بر آری خلق را از ظلم چون مو از خمیر

از زیانکاران روز و شب ز عدلت خوف نیست

کاروانی را و شهریرا ز قطمیر و نقیر

از جهان آوازه ی عدل تو ظلم آواره کرد

ظلم کو ظالم کجا افسانه گویم خیر خیر

راست آید از من ار گویم ز عدل تو بدشت

بره از پستان گرگ گرسنه شد سیر شیر

در سرای بار تو گر جانشان باز آمدی

حاجب بار تو بودی اردوان و اردشیر

نام پیغمبر بشیر است و نذیر اندر نبی

تو نه پیغمبر و لیکن هم نذیری هم بشیر

بر وفای وعده ی نیک و جزای خیر کرد

بر وفاداران بشیری بر جفاکاران نذیر

برفرازد چون عبیدان سهم آوازت نوا

رایت آلت چو آتش برفرازد بر اثیر

لشگری کز جنبش ایشان نفیر عام خاست

خاست از اندک غلام خاص توز ایشان نفیر

کوه آهن غله ندهد بس کزان گردنکشان

غل بغل زنجیر در زنجیر پیوستی اسیر

گر کنی بر سد اسکندر صنانرا آزمون

بگذرد از سد اسکندر چو سوزن از حریر

سوزنی در سلک مدح خسرو دریا دل آر

هر چه در دریای خاطر لؤلؤئی داری خطیر

پادشاها شاعران باشند امیران سخن

من چو مداح تو باشم بر سخن باشم امیر

تا امیرم بر سخن گنج سخن باید نهاد

باید از گنج سخن میر سخن را ناگزیر

نام میری بر چو من پیری کجا لایق بود

بنده ی مداح پیرم بنده ی مداح پیر

شاد باش ای دوستان از دولت تو شادمان

دیر زی ای .. از هیبت تو زود میر

شاد باش و دیرزی تا بر خوری کاندر حوری

بر خور از تیغ و نگین و شاهی و تاج و سریر

***

(در مدح رکن الدین)

هم ز افریدگان و هم از آفریدگار

بر شاه باد هر نفسی آفرین شمار

شاهی که اصل و فرع نهال نهاد او

از آفرین بشنو و نما یافت برگ و بار

باشد ملک ملقن هر مالک سخن

در نظم آفرین ملک در سرای تار

بی آفرین شاه نباشد بهیچ وقت

هیچ آفرین سرائی در هیچ روزگار

جایت اگر ندارد هیچ آفریده را

بی آفرین شه ملک آفریده دار

دارای ملک مشرق و چین رکن دین قلج

تمغاج خان فتح یمین و ظفر یسار

شاهی که با عطای یمین و یسار او

دریا و کوه را نبود عدت و یسار

شاهنشه سلاطین مسعود بن حسن

مسعود بخت شاه حسن خلق شهریار

چون شهریار شهر سمرقند را نداشت

از شهرهای روی زمین هیچ شهریار

تا دار ملک شهر سمرقند شد ترا

تو دار ملک داری و اعدات ملک دار

حضرت بهشت روی زمین بود و از تو شد

اندر بهشت روی زمین آسمان نگار

ور ملک تو نشان از بهشت وز آسمان

شهر از بهشت خرم و از آسمان حصار

از منظر حصار چو خورشید از آسمان

تابی ز برج عدل و منور کنی دیار

خورشید ملک و سایه ی یزدان توئی شها

خورشید و سایه ای که بشبدیز شد سوار

از نور و نار مهر و هوای تو خلق را

دل هست ازان قیاس که باشد ز دانه نار

خورشید نور و نار بود نور و نار باش

باشد ز بهر مصلحت خلق نور و نار

در روز کارزار تو زار است کار خصم

خصم از کجا و کی و کدام و چه کارزار

خورشیدوار از فلک خسروی بتاب

هم روز بار دادن و هم روز کارزار

تا ذره وار بر تو موالی دهند عرض

تا منهزم شوند معادی ستاره وار

از بیشمار یاغی و طاغی که جمع شد

شمشیر تو کشید قلم دو خط شمار

چون در شکار شیر نمودی یگانگی

گشتند جمله شیر شکاران تراشکار

از هیبت تو شیر شکاران نهان شدند

زانسان که تا بحشر نگردند آشکار

طاقی ز ملکداران باقی بمان بملک

وز تیغ جان طاغی و یاغی ز تن برآر

بر اهل بغی و طغیان چون بر گوزن گور

تیری همی گشای و سنانی همی گذار

کام دل از هزار یکی دلداده ای بران

تا از مخالفانت نماند یک از هزار

دنیا که هست مزرعه ی آخرت در او

از بهر داس فضل ملک تخم عدل کار

عدلست و فضل و مرحمت و برو مکرمت

کار تو شاه و هر چه جز اینست نیست کار

کار جهان اگر گذرانست باک نیست

مگذر از این جهان و جهانرا همی گذار

ای سوزنی برشته ی خاطر برشته کن

در مدح شاه عالمیان در شاهوار

بر پادشاه عالمیان باد آفرین

هم ز افریدگان و هم از آفریدگار

***

(در مدح علی بن حسین بن ذوالفقار)

ای شهریار شرق و شه آل ذوالفقار

با شاه ذوالفقار بنام و نبرد یار

بر ذوالفقار و بازوی تو آفرین کند

روز نبرد جان علی شیر ذوالفقار

روح از هوا بحرب علی گفت لافتی

الاعلی چو شد ز علی کشته ذوالحمار

اکنون همان منادی روحست و بر تو جست

کز تست زنده نام حسین بن ذوالفقار

خورشید حمله ی حشم تو رعیت است

بیش ز شمار ذره شمار سپاه دار

خورشید وار نیزه ی تو نور افکند

جمشید وارا بنشینی بصدر بار

اندر سر حسام تو باشد قرار ملک

وندر نیام نیست حسام ترا قرار

در خدمت رکاب تو گردان لشکرند

با همت تهمتن وزور سفندیار

هر یک بگاه حمله چو صرصر مصاف گر

در حمله چون سکندر گرد مصاف وار

زارست کار آنکه بوقت مبارزت

با کمترین غلام تو افتد بکارزار

از شیر رایت تو در افتد بروز حرب

ترس و هراس و بیم بشیران مرغزار

جز در مصاف دشمن تو سیر طعمه نیست

شیر اجل چو تیز کند پنجه بر شکار

هم در میان بیشه ز تأثیر عدل تو

آهو بشیر سر کند و بره شیرخوار

پیش سنان نیزه ی سندان گداز تو

چون عنکبوت خانه بود آهنین حصار

در پیش اژدهای دمان در محاربت

بر تار عنکبوت دو اسبه شوی سوار

در حصن و آهنی بامان باشد آنکه بست

از عنکبوت هیبت تو بر میانش تار

هر دشمنی که کین تو در سینه راز داشت

شد بر زبان خنجر تو رازش آشکار

اندر مصاف رستم دستانی ارچه خصم

چون روزگار حیله و دستان بردبکار

گوئی که در تو گفت امام سخن رشید

ای در مصاف رستم دستان روزگار

آن روزگار خویش بآزادگی گذاشت

کز روزگار بندگیت کرد اختیار

یک ساعت سخای یمین و یسار تو

تا تو یمین خویشی بدانستی از یسار

در چشم همیت تو کزو دور چشم بد

سیم حلال بی خطر است وزر عیار

از بسکه خازن تو بزوار زر دهد

باشد چو تنگ زر کف دستش پر از نگار

باد سخاوت تو اگر بر زمین وزد

بر سائلت خزانه ی قارون کند نثار

آبادتر ولایت توران بعهد تو

کز عدل تست کشور توران بهشت وار

با سرکشان توران آهنگ باده کن

ای باده ی هوای تو بی زحمت خمار

تا میر مجلس تو بساقی کند خطاب

خیزای بهشتی و بمن آن جام می بیار

تا آسمان بشکل چو لشکرگهی است گرد

سیارگان چو لشکر و خورشید شهریار

بارند لشکر تو ز سیارگان فزون

بگرفته زین کنار جهان تابدان کنار

تو شهریار وار چو خورشید آسمان

گسترده نور عدل بهر کشور و دیار

بادا هزار سال بشادی و خرمی

بر هر یک از هزار زیادت شده هزار

***

(در مدح افتخارالدین رضا ابن شمس الدین عمر)

داستان عشق فرهاد آمد و شیرین بسر

وان من نوشد ز سر در عشق آن شیرین پسر

آن بت شیرین که با یاد لب شیرین او

گردد اندر کام اگر پنداری افسنتین شکر

آنکه رویم چون کمر کرد و سر شکم چون میان

تا که بر بست از بر سیمین میان زرین کمر

آذر برزین شرر شد در دل من عشق او

تا سر مژگان من شد ابر فروردین مطر

ز ابر فروردین من هرگز مطرکی کم شود

تا برافزونتر شود زان آذر برزین شرر

پیش او کردم همه راز دل مسکین عیان

راز چون کردم عیان شد از دل مسکین خبر

من چو شاهین ترازو داشتم باری بدل

در شکار جان من زلف وی از شاهین بتر

گوئیا آنکس که داند صورت داد از ستم

وین ستمکاری از آن شاهین ترین شاهین نگر

دادخواهم خواست زان شاهین شکار زاغ رنگ

ز افتخار دین رضا فرزند شمس الدین عمر

نامور میر خراسان آنکه نام نیک اوست

در عراق و شام و هند و روم و ترک چین سمر

آن پیمبر زاده ی آخر زمان کایزد بحق

از برای جد او را آفرید از طین بشر

صدرو بدر آل یاسین آنکه هر بادانشی

مدح صدر او کند چون سوره ی یس زبر

ایشه آل علی کز روی عالی همتی

هست پای همتت از فرق علیین زبر

تا شود مولای تو آید بدین جد تو

فیض آمد پیش تخت تو ز قسطنطین خبر

ذات هر کس از هنر تزیین پذیرد در جهان

وز بزرگی تو گرفت از ذات تو تزیین هنر

دیگری از صاحب و سحبان بدانائی و فضل

وز سخا و مردمی از حاتم و افشین دگر

دولتی داری و اقبالی بدانسان کز قیاس

گر بمالی بر حجر دستی شود در حین گهر

همتی داری که گیتی پر زر و گوهر شود

زر را چون خاک ره دانی و گوهر را حجر

منظری داری بدیع آئین که در هر دیده ای

نور بفزاید دران صنع بدیع آیین نظر

گر خیال فر تو اعمی بدل صورت کند

گردد از نور دلش در وقت روشن بین بصر

ز آرزوی سم و پشت مرکب میمون تو

بر فلک گردد چو نعل و چون حنای زین قمر

هر که از بغض تو سازد باز زاد و راحله

کرد باید چار و ناچارش سوی سجین سفر

هیبت تو چون بنات النعششان بپراکند

گر کند اعدای تو چون بر فلک پروین حشر

از جفا و کین تو هر کو بیندیشد بدل

جز بجان خود نبیند جز جفا و کین اثر

حاسدت را نبت دولت بر نروید تا ابد

ور بروید نابکار آید چو بر سرگین خضر

شربت کین تو غسلین است مراعدات را

چشم باید داشتن زان شربت غسلین ضرر

ای بحق فرزند حیدر در صف اعدای خویش

مینمائی قوت و برهان که در صفین پدر

گند ناگون تیغ تو چون گند سر بدرود

حاسدانت را وزان بر تو کند تحسین ظفر

از نهیب رمح طنین پیکر تو دشمنان

همچنان جویند گز تنین زهرآگین حذر

وربناگه سایه ی رمح تو بر تنین فتد

از سنان چون زبانش بفکند تنین ز فر

از سر تیغ و سنان رمح خون آشام تو

خون بدخواهان تو بادا علی التعیین هدر

از تن دشمنت کم باد آنچه بر بالین نهد

آستان تو کند بهر امان بالین مگر

تا که از یغما و تکسین از برای رزم و بزم

بندگان آرند شیطان بند حورالعین صور

از برای رزم دشمن وز برای بزم دوست

جز بت یغما مخوه جز لعبت تکسین مخر

پیش چشم او تبانی شوخ چون نرگس بچشم

در بر او لعبتانی نرم چون نسرین ببر

از لب و رخسار دلبندان و زلف و جعدشان

برگ گل چین و شکر مز حلقه گیر و چین شمر

آفرین ایزد از احباب تو در مگذراد

خود نداند کردن از اعدای تو نفرین گذر

***

(در مدح فخرالدین احمد)

ای بت گلرنگ روی آن باده ی گلگون بیار

کز فروغ او شود گلرنگ روی باده خوار

باده ای کزوی خورد بیمار گردد تندرست

باده ای کزوی خورد بیکار باز آید بکار

باده ای کزوی جدا گردد بخیل از رادمرد

باده ای کزوی شود پیدا حکیم از بادسار

باده ای چون گوهر رخشان که اندر نیک و بد

گوهر پنهان مردم گردد از وی آشکار

باده ی سوری بکف گیرای بت گلرنگ روی

آن گل سوری که بر سرو روان آید ببار

در میان انجمن بخرام و ساقی باش از آنک

باده ی سوری زمرد گلرخ آید خوشگوار

ساقی از سرو روان خیزد چو کرد آغاز سور

صاحب اقبالی شهی ز اولاد صاحب ذوالفقار

شاه بی معز ولی از ملک شرف اشرف که هست

تا ابد این ملک را در خاندان او قرار

کرد خویشی با بزرگی کز بزرگان جهان

خواند بتوان خسرو صاحبقران روزگار

فخر دین احمد که تا با مصطفی خیزد بحشر

خویشتنرا ساخت از اولاد او خویش و تبار

هر که او خویش و تبار آل پیغمبر بود

در دو گیتی باشد ایمن از خسار و از تبار

مهتران دین و دنیا بر مراد یکدگر

دین و دنیا را گرفتند و آن اندر کنار

فخر دین و اشرف از خویشی بیاری آمدند

زین چه به باشد که گردد یار خویش و خویش یار

ای شه آل نبی رایات شادی برفراز

تا هواخواهان تو دل هدیه آرند و نثار

تیره ماه آمد بخدمت تا کند در باغها

شاخساران را بروز سور تو دینار بار

دست نقاشان چین و کله بندان ساختند

در سرای تو بهاری خرم از نقش و نگار

تاج صاحبدولتی از بهر سورت شد پدید

تیر مه در باغ نو وندر سرایت نوبهار

تا بهار از تیرمه یک فصل بودی در میان

در سر او باغ باشد هر دو در یک فصل یار

ای نکوخواهان تو پیوسته شادان و عزیز

وی بداندیشان تو همواره اندر خار خار

حاصل آمد فخر دینرا و ترا از یکدگر

صد هزاران عزبی ذل فخرهم بی هیچ عار

خاندان پاک ختم انبیا را بی خلاف

عز و جاه و فخر و سنگ است از تو تا روز شمار

برخور از فرزند زیبا اظهر اشرف نسب

ایشه سادات اشرف سیرت اظهر شعار

مقتدای مشرق و مغرب بجاه و سروری

اطهر و اشرف بدند از جمع سادات کبار

چون تو باشی اظهر و اشرف بود فرزند تو

نام نیک و نسبت پاک از تو ماند یادگار

تا بود ملک شرف باقی بر آل مصطفی

کاندرین شرکت ندارد هیچ شه در روزگار

خسرو ملک شرف بادی و پیش و پس ترا

لشکری زال نبی فرمانبر و طاعت گذار

امت جد تو پیش تخت تو از طبع خویش

چون غلامان پادشاهانرا مطیع و بردبار

***

(در مدح تاج الامرا حسن)

نو شد بجهان جهان دیگر

چرخ دگر و زمان دیگر

زان نقش شد ارسلان سلیمان

آمد نقش ارسلان دیگر

سالار صف سپاه دین آنک

هست از شرف آسمان دیگر

تاج الامرا حسن کز احسان

بحر دگر است و کان دیگر

آن شیر دلی که همچنو نیست

در خلخ پهلوان دیگر

میری که سپهر پیر ناورد

زیباتر از او جوان دیگر

در روز مصاف رایت اوست

چون رایت کاویان دیگر

از مردی او زنند مردان

هر روزی داستان دیگر

میدان صف مبارزت را

پندارد بوستان دیگر

دردی بسر بنفشه گون تیغ

کار و گل و ارغوان دیگر

هر روز کند به نیکنامی

فعل و ره و رسم و سان دیگر

نخشب بجمال او شد امروز

از بعد جنان جنان دیگر

جز سایه ی عدل او بنخشب

کو جایگه امان دیگر

نام پدر و نیا بنگذاشت

ضایع بکف کسان دیگر

وین حشمت خاندان خود را

نفکند بخاندان دیگر

ای همچو پدر بروز هیجا

شیر یله ی ژیان دیگر

بعد از ملکی که جان ستاند

شمشیر تو جان ستان دیگر

در ملک شهنشهی که ندهند

در دهر چنو نشان دیگر

تیغ تو بس است پاسبانش

بی منت پاسبان دیگر

صفی که ز یک کران بحیله

دیدن نتوان کران دیگر

تنها شکنی چو حمله کردی

بی زحمت همعنان دیگر

رمح تو ز بس صواب زخمی

سنبد بسنان سنان دیگر

جز حلق مخالفان نشاید

مر تیغ ترا فسان دیگر

برنده خدنگ تست بیجان

هر روز بقصد جان دیگر

مرغیست که جز دل مخالف

نپسندد آشیان دیگر

دشمن که هوای تو نکو شد

هر لحظه کشد هوان دیگر

آرایش کار ملکرا نیست

جز رای تو قهرمان دیگر

ای بر حشم و رعیت خویش

خال و عم مهربان دیگر

امروز بعید میزبانی

نبود چو تو میزبان دیگر

مهمان تو هست شاه شاهان

زین بهتر میهمان دیگر

مداح تو صد هزار کس هست

هر سو بیکی زبان دیگر

زیشان چو محمد بن مسعود

نی کهتر و مدح خوان دیگر

هر لحظه فزون خوهد ز مدحت

در خاطر خود توان دیگر

وز جود کف تو هر زمانی

یابد صلت گران دیگر

مادام که تا مرین جهانرا

نازند بدل جهان دیگر

در ملک جهان مباد جز تو

کس والی و کامران دیگر

***

(در مدح ابوالعلا عمر بن محمد بن علا)

سخن سرای نگوید ثنا سزای سزابر

بجز بمجلس والای سیدالوزرا بر

ابوالعلا عمر بن محمد بن علاکو

زرای و همت عالی کشید سر بعلابر

اجل صاحب کز جاه و حرمت قدم او

کند تکبر و گردنکشی زمین بسمابر

صفی دولت باقی که دولت از دل صافی

دهد سزایش بوسه چو حاجیان بصفا بر

معین ملت باقی که جز بعونش ملت

خطر بود که تبدل کند فنا ببقا بر

جهان پیر کهن راست تکیه بر قلم او

بر آنصفت که بود تکیه پیر را بعصابر

زمانه را نبود هیچ کام و هیچ هوائی

جز آنکه کام روا دارش بکام و هوابر

به پیش رایش خورشید بر سپهر چهارم

بود حقیر نماینده چون هبا بهوا بر

نهاد خصمش چون در هوا هباست بر او

خطر ندارد بنیاد در هوا بهبا بر

سپهر و مهر هوای ورا گزید بدانسان

که وقف کرد دل حاسدش برنج و بلابر

ز نیک عهدی او عهد بست مادر گیتی

به نیک عهدی او میرود براه وفا بر

فتاده خصم ورا برکشد بلند ولیکن

بدست ذل و مشقت بدار رنج و عنابر

نتافت هیچکسی روی را ز خدمت صدرش

که صد طپانچه نخورد از فلک بروی و قفا بر

ز خدمت او بند قبا گشادن باشد

بنزد عقل چو زنار بستن بقفا بر

بباغ قدر سهی سرو قد و حشمت و جاهش

همی فرازد قد را بفرقدین و سها بر

اگر بمهر سها از بر سمای ویستی

سها فسوس گرفتی بنور شمس سما بر

صبا وزید نیارد بروی باغ و بساتین

نخست تا نوزد باد خلق او بصبا بر

گیا نگردد خشک از تف تموز و خزان بر

اگر سرشک مراعات او چکد بگیا بر

بروی عذرا وامق نبود عاشق از انسان

که هست عاشق کف عطادهش بسخا بر

کف عطاده او را ندید کس که نبیند

دو کف بکف ثریا همان عطا بعطا بر

ازو عطا بعطا در بود بنزد همه کس

بنزد او همه کس را بود ثنا بثنا بر

ایا زمانه مباهی ببنده بودن صدرت

توئی که مصدر مطلق بصدری و ببها بر

کمینه بنده ی صدر تو گر خوهد بستاند

مصدران جهانرا چو بندگان ببهابر

دو ملک را بیکی کلک همچو تیر تو داری

بدان دو ملک سزا پادشاه کامروا بر

خطا نیامد و نامد ز نوک کلک تو هرگز

بپادشاه خراسان ز راه چین و ختابر

ز سهم کلک تو تیر فلک بشمس گریزد

بسوزدش چو بخواند خط ورا بخطابر

صلاح ملک بکلک تو اندرست سراسر

توان منادی کرد این حدیث را بملابر

ز خلق تو همه خلق خدای شاکر بینم

خدای داند کزوی چه نعمتی تو بمابر

خلایق است که از بهر پایداری جاهت

گشاده اند زیانها و دستها بدعا بر

همیشه تا به بقا بر کسی فنا نگزیند

چنان کجا نپسندد کسی سخط برضا بر

بقای تو برضای خدای باد و عدو را

اجل روان سخط کوفته بطبل فنابر

درین جهان که جهانبان چو تو ندید و نبیند

هزار سال فزونتر ترا بواد بقابر

***

(در سپاس از ایزد و مدح سنجر)

هست بر پرورده شکر نعمت پروردگار

واجب از روی دیانت هم نهان هم آشکار

هستم آن پرورده ی نعمت که اندر عمر خویش

داد نتوانم شمردن نعمت پروردگار

چون شمار نعمت حق را ندانم برشمرد

کی توانم بر طریق شکر بودن حق گذار

گر زبان شکر دارم صد هزاران نعمتش

تا بعجز خود مقر نایم نگیرد دل قرار

آنچه با من کرد از نیکی خداوند جهان

گفت نتوانم بعمر خود یکی از صد هزار

بر یکی خود شناسا کرد تا بشناسمش

کو یکی بود و یکی باشد نه از روی شمار

کردگار گیتی و پروردگار عالمست

رازق خلق و پدید آرنده ی لیل و نهار

خالق کونین و هر چیزی که هست اندر دو کون

صانع گردون گردان کردگار نور و نار

مرسل پیغمبران حق بنزد بندگان

ایزد دارالقرار و داور دارالبوار

آنکه از تقدیر و حکم او نشاید بنده را

جز رضا در نیک و بد در هیچ وقت و هیچ کار

هر چه آید بر من از تقدیر او دارم رضا

بنده ام امروز را طاعت نمایم بنده وار

از دلی صافی و طبعی پاک و ایمانی درست

بر ره توحید حق باشم قوی و استوار

از پی توحید او گویم ثنای مصطفی

احمد مختار کو از انبیا بود اختیار

صاحب تاج و لوای حمد و معراج و براق

صاحب فرمان و حج و غزو صاحب ذوالفقار

وز پی حمد و درود وی ثنا گویم بسی

بر امامان پسندیده گزیده هر چهار

کار دین آرایم از تحمید یاران نبی

کار دنیا را برآرایم بمدح شهریار

پادشاه سنجر معز دین و دنیا آنکه هست

کارهای دین و دنیای من از وی چون نگار

یافتم از خدمت سلطان سلطانان دهر

حشمت و جاه و شکوه و دولت و عز و وقار

هم بفر دولت سلطان اعظم یافتم

خویشتن بر ملک خاقان کامران و کامکار

کار من بالا گرفت از اعتقاد نیک من

کار من هر روز به شد تا برآمد روزگار

مال بخشیدم نکو کردم بحق خاص و عام

خاص من بودم نگفتن خاص دار و عام دار

بر رعیت از حشم نامد بعهد من ستم

باز ماند از عدل من باز شکاری از شکار

عدل ورزیدم بعهد خویش چون همنام خویش

نا بعقبی باشم اندر خلد با همنام یار

مال خود بر کهتران خویشتن کردم فدا

تا فدای من شوند آنگه که باشد گیر و دار

از ره نیک اعتقادی در ره نیکو دلی

خواستم مر کهتران خویشتن را کار و بار

مرکبان تیز تک دادم مر آنها را کجا

جز پیاده می نرفتندی بهر شهر و دیار

در سر آنها قصب بستم که با بسیار جهد

می نبودیشان بپا اندر بجز کهنه ازار

دیبه ی زربفت پوشانیدم آنها را کجا

بر قبا و پیرهنهاشان نبودی پود و تار

بردگان ترک بخشیدم کسانی را که ترک

جز نتق ناوردشان خط رئیس یادگار

داشتم بر گنجهای گوهر آنها را امین

کز نفایه کس نداند شان سفال آبخوار

بس که بردند از بر من آشکارا و نهان

کیسه ها سیم حلال و بدره ها زر عیار

همچو موران مال من در لانه ی خود کرده جمع

وانگهی کردند بر من تیز دندانها چو مار

حق مال و نعمت من هیچگون نشناختند

آن سگان نابکار و آن خسان نابکار

کس بمال خویش چندین دشمن انگیزد که من

ای خداوندان مال الاعتبار الاعتبار

دشمنی کردند و بدگوئی بر خاقان مرا

در دل خاقان فکندند از خلاف من غبار

خانمان من در آنروزی که آن هرگز مباد

غارت آن کردی که با من بود همچون یار غار

زر و سیم و تر و خشک من همه بر باد شد

هم بر آن جمله که آتش افتد اندر مرغزار

گنجهای خواسته بی حجتی در خواستند

وز پس این خواسته گشتند جانرا خواستار

فضل کرد ایزد بمن تا بر من از حضمان خویش

جان برون بردم چو مردان از میانشان برکنار

چونکه بر سلطان سلطانان خبر شد حال من

کرد بر نیک آمد من حالی از جیحون گذار

پیش سلطان جهانداران چو بوسیدم زمین

باز بگشاد آسمان بر من زبان اعتذار

زر و گوهر یافتم خلقت ازو چون پیش او

از سرشک دیدگان وز خون دل بردم نثار

هر مرادی کز خداوند جهان درخواستم

زو پدید آمد اجابت بی درنگ و بی نثار

دولت و اقبال سلطانی بمن بنمود روی

گفت چون گفتی باندک حاجتی کرد اختصار

باز دیگر ره توانگر گشتم از احسان او

حج اسلام است مر مرد توانگر را شعار

از خداوند جهان خواهم بقای عمر شاه

ساعتی کان حلقه را در ساعد آرم چون سوار

عدل سلطان جهان خواهم زجبار جهان

چون بهنگام تضرع بر حجر مالم عذار

در زیارتگاه یثرب برکت عمرش خوهم

زانکه در دنیا نباشد زان مبارکتر مزار

باری از دیدار تو بی کم خلاف آورده اند

دورتر باشم بسالی و بفرسنگی هزار

تا نباید مر مرا پاداشن ایشان نمود

هم توانم کرد حاصل طاعت پروردگار

دست رس دارم که با خصمان خود گر بد کنم

سخت آسان باشدم ز ایشان برآوردن دمار

عهد یزدان نشکنم یا خلق نکنم هیچ بد

ور بدی کردند با من در گذارم مرد وار

تا ز باد صبح در بستان ز آب چشم ابر

بشکفد هر سال گلها را بهنگام بهار

روی احباب خداوند جهان بادا چو گل

دیده های بدسگالانش چو ابر تندبار

***

(در مدح صاحب الصدر عمر)

کار دین صدر دنیا صاحب عادل عمر

راست گشت از بذل دنیائی بدنیا سر بسر

هر چه در عالم ببینی خیر بینی زانکه هست

عامر آن صدر دنیا صاحب عادل عمر

هر که در دنیا برآرد مسجدی از بهر حق

باشد آن مسجد اگر چون آشیان سنک خور

حقتعالی خانه ای سازد مر او را در بهشت

هست بر گفتار من ناطق شده نص خبر

صاحب عادل بسی مسجد نهاد اندر جهان

هر یکی چون کعبه از آذین ببذل سیم و زر

مسجد جامع ز بعد آنکه از آتش نماند

اندر او چیزی بجز انگشت و خاکستر اثر

ز اعتقاد نیک و دین پاک و دست بیدریغ

کرد همچون بیت معمور از فروغ زیب و فر

منبر و محراب و طاقی کرد کز دیدار او

روح گردد تازه و خرم دل و روشن بصر

هر که یک مسجد کند یک خانه دارد در بهشت

او که چندین کرده باشد کی بود بیرون در

زین قبل تا حصن دینش باشد آبادان ربض

کرد آباد آن ربض تا شد حصین این مستقر

خصم دنیا را ظفر نبود بما بر زین و بض

خصم دینش را نباشد زان ربض بروی ظفر

تا بوی بر عقبه ی عقبی بود آسان گذار

عقبه ی کش کرد بر هر رهروی آسان گذر

چون بدو بر عقبه ی عقبی بود آسان گذار

عقبه های شغل دنیا را کجا باشد خطر

از برای فقه و تذکیر و نظر در راه شرع

مدرسه آراست از قصر خورنق خوبتر

روز محشر در ترازوی وی آید بیگمان

هر ثوابی کان بود از فقه و تذکیر و نظر

هم کنون باشد که بر کردند این فرخنده جای

بورشاد و بوالوزیر او امام معتبر

همچنین گردد که گفتم ور نگشتی کی شدی

اینچنین بنیاد خیری از چنان بنیاد شر

از برای روزه داران را همیشه خوان خویش

همچو خوان جنت آراید بهر شام و سحر

چون بود از خوان او هر روزه داری بهره مند

باشد از پاداش او هر روزه داری بهره ور

هیچکس چون صاحب عادل مدان در راه دین

در همه روی زمین از راهرو وز راه بر

بر سر خلق خدای از راه دین و اعتقاد

هست مشفق تر بسی از عم و خال و از پدر

اوست اندر باغ دین مصطفی چون گلبنی

عدل بیخ و فضل شاخ و جود برگ و بذل بر

گفتن اندر وی توان این هست و در وی لایق است

ای شکفته گلبنی بر رفته تا خورشید سر

تا دهد گلبرگ بوی و تا دهد خورشید نور

تا بود آن بر سپهر و تا بود این بر شجر

فرق او بادا چو برگ گلبن و رخ برگ گل

طلعتش با فره ی خورشید و با نور قمر

ماه روزه اش باد میمون و همایون روز عید

تا بگیتی خواهد آمد روزه و عید دگر

عید او بادا سعید و حال او فرخنده باد

روزه اش بادا قبول کردگار دادگر

***

(در مدح صاحب عادل ضیاءالدین)

بکام دل رسید از بخت شاه کامران سنجر

بصدر صاحب عادل ضیاء دین پیغمبر

بشد بر طالع میمون بفرخ فال باز آمد

بدان طالع شدن لایق بدین فال آمدن در خور

بزرگان خراسان را زیادت شد بفر او

جمال و رونق و زینت فروغ و آب و زیب و فر

ورا از طاعت سلطان سلطانان زیادت شد

شکوه و حشمت و دولت نعیم و نار و کام وکر

بزرگان را صلت فرمود و خلعت یافت از سلطان

رهی باشند سلطانان را بزرگان رهی پرور

رهی باشند و سلطان رهی پرور کند زینسان

جهان خدمت کند آن را که شد زی شاه خدمتگر

بخدمت پیش سلطان رفت و مخدوم خراسان شد

چو خدمتگر سلطان سزده مخدوم صد کشور

چو شد فرمانبر صاحب اگر بر خاک خشک افتد

چو گردون سبز گردد شاخ و برگ و گل چنو اختر

چو شد فرمانبر صاحب بطاعت کردن سلطان

بجز سلطان و صاحب شد ورا مطواع و فرمانبر

بباغ همت سلطان نهالی چون ضیاءالدین

که جز وی باشد از صاحب چه آرد جز سعادت بر

ز بخت صاحب عادل بهر کاری که رو آرد

بجز معجز همه چیزی بباید داشتن باور

بکار دین یزدانی و شغل ملک سلطانی

کسی کاقبال صاحب را شود منکر بود منکر

ایا فرزانه فرزندی که اندر دولت صاحب

برادر وار با اقبال یک بابی و یک مادر

بدیدار همایون تو ای فرزند شایسته

کریم عادل و عالم جوانی یافت باز از سر

دل و پشتی تو صاحب را و صاحب خلق عالم را

نه صاحب را پسر چون تو نه عالم را چنو مهتر

توئی آن گوهری مهتر که پیش کف راد تو

خجالت دارد آن ابری که باران دارد از گوهر

فلک همت خداوندی و رای عالم آرایت

چو خورشید فلک عالی و رخشان و ضیا گستر

ز رای تو منور عالم و خلق همه عالم

شده بر رأی تو فتنه چو بر خورشید نیلوفر

چو نیلوفر هر آن سایل که کف پیش تو بگشاید

چو نیلوفر نهد بر کف ز احسان تو طشت زر

نه بیند روز روشن حاسد جاه توزان معنی

که از رای تو بی بهره است چون شب پر ز نور خور

نباشد چشم بد خواه تو روشن تا بدانگاهی

که اندر چشمه خورشید نبود خانه ی شبپر

ملک خلق و فلک قدری و از شرم تو بگشاید

ملک را بازو از بازو فلک را چنبر از چنبر

بچشم همت خویش ار بخواهی دید کیوان را

بجز در میخ نعل مرکب میمون خون منکر

فلک بر تارک کیوان کند مسند مرانرا کو

سنات را کند بالین و از خاک درت مسند

کسی کو نیک بختی را نداند تا کجا جوید

ندا آید ز درگاه تو کاینجا جوی و در مگذر

جهان فری ندارد بی تو خاصه حضرت صدرت

گر از من باورت ناید بپرس از عام و از لشکر

گر انسان بنده ی احسان بود بر هر که چشم افتد

تو آن را بی گمان جز بنده ی احسان خود مشمر

چو دوزخ بود حضرت بی تو و مالک فراق تو

شراب هجر تو غسلین و سوز شوق تو آذر

کنون حضرت چو جنت گشت و شد رضوان وصال تو

نسیم خلد تو غلمان و کف راد تو کوثر

شوند اکنون بجاه تو رعیت در پناه تو

چو اهل جنت آسوده ز گوناگون بلا و شر

بقای عمر تو خواهند و جاه و دولت صاحب

که هر دو جاودان بادند برخوردار یکدیگر

الا تا در دل هر باب حرمت جوی در گیتی

بود فرزند حرمت دار و انده زای و عیش آور

دل باب تو بادا از تو با شادی و بی انده

تو آن فرزند با شادی و بی اندوه تا محشر

***

(در مدح صاحب عادل عمر)

عشق سیمین لعبت من کیمیا دارد مگر

روشن و زرین کند کان بت هوا دارد بزر

لعبت سیمین من دارد بزر میل و هوا

ور ندارد بر میان زرین چرا دارد کمر

تا بدیدم شکرین یاقوت پر لؤلؤی او

لؤلؤ از دو جزع من بر کهربا دارد گذر

جان بها دادم بیک بوس لب شیرین او

گفت یاقوتم ازین بهتر بها دارد مگر

عنبرین زلفین او از اژدها دارد نشان

عارض رخشانش از ماه سما دارد اثر

پس مقر اژدها چون شد همیشه عارضش

گه گه از ماه سما بر اژدها دارد مقر

در سر من هست مالیخولیای عشق او

آن نه عاشق کو نه مالیخولیا دارد بسر

هر که بر دارد نصیب از گنج حسن و زیب او

سرور عالی گهر کز بوالعلا دارد گهر

نور چشم صاحب عادل ضیاءالدین که دین

بی ضیاء فر و رایش نه ضیا دارد نه فر

آنکه بر ملک هنرمندی و دانش پادشاست

پادشاهی کو وزیر پادشا دارد پدر

صاحب عادل عمر کو را بنام داد و دین

روز محشر ثانی اثنین اذهما دارد عمر

شاد و برخوردار بادا جاودان از عمر و ملک

صاحب عادل عمر کو چون ضیا دارد پسر

آن هنرمندی که اندر مهتری و سروری

باغ جود و خلق او بر و عطا دارد ثمر

آن خداوندی کزاب مهر و نار و کین او

تازه و تر دوست دل دشمن شوا دارد جگر

مهر و کینش آماده مر احباب و مر اعداش را

این جزا دارد جنان و آن سزا دارد سقر

از کریمی بر متابع او دهد نفغ و منال

وز حلیمی بر منازع نار او دارد ضرر

گر کرم جوئی ازو بی انتها دارد کرم

ور هنر جوئی ازو بی منتها دارد هنر

خوش لقا و خوب سیرت نیست در گیتی کسی

اوست در گیتی که در خورد لقا دارد هنر

توتیای چشم مردم را ز خاک پای اوست

بی بصر باد آنکه بی آن توتیا دارد بصر

مهر او اصل صواب و کین او عین خطاست

حاسد خاطیش در راه خطا دارد خطر

شمه ی خلق ورا مشک ختا خواندن خطاست

والله اربا خلق او مشک ختا دارد خطر

کف رادش آستین سائلان زرین کند

جود او چون عشق یارم کیمیا دارد مگر

طبع او بحریست کابش هست برو مکرمت

دست او ابریست کاحسان و سخا دارد مطر

سال و ماه و روز و شب باران آن و موج آن

بهر هر بیگانه و هر آشنا دارد درر

نیکخواهش باد هر بیگانه و هر آشنا

تا بخدمت بر در خود هر دو را دارد بسر

در خوشی و خرمی بادا بقای عمر او

تا بدین گیتی در امکان بقا دارد بشر

در مثل تا هر کسی گوید که فال و نیک و بد

رسته دارد چون گیا را بر گیا دارد ممر

فال کردم دست بد خواهانش زیر سنگ باد

راست چون دستی که سنگ آسیا دارد زبر

تا دعا رد بلا باشد بگفتار نبی

وز دعا سازد سپر هر کز بلا دارد حذر

بر تنش تیر بلای دهر کاریگر مباد

خود نباشد کز دعای اولیا دارد سپر

***

(در مدح سعدالملک)

ای ز سعدالمک فخر دین جهانرا یادگار

بر جهانداری مهیا باش سعدالملک وار

بخت مسعود قلج تمغاج خان مسعود کرد

نام مسعود ترا القاب سعدالملک یار

تا بنام خسرو سعد اختر مسعود بخت

بر تو سعدالملکی و ملک سعادت برقرار

در سعاداتی و القاب سه سعدالملک را

وارث حقی بنیکی نام هر یک زنده دار

خاندان سعد ملک از سر باقبال تو صدر

گشت سعد آباد آبادان بسعی شهریار

روزگار ار آب جوئی را بجوئی باز برد

هم بجوی خویش باز آمد ز گشت روزگار

بر هوای شاه ترکستان چو شهباز و همای

زاشیان منشاء ار پرواز کردی اختیار

پر و بال تو شد از شه باز گشتی و فکند

با فراغ سایه ی او بر سر خویش و تبار

سایه پروردان پر جاه و اقبال تواند

آل سعدالملک ماضی از صغار و از کبار

کلک ملک آرای تو توقیع نکند جز بعدل

ظلم نپسندد دلت در هیچ شغل و هیچ کار

آسمان همت خداوندی و بر گرد زمین

آسمان را بر مراد تو زهد بودن مدار

از دوات و کاغذ تو چون ز دور آسمان

ظلمت لیل آشکارا گردد و نور ..ار

تا شود روی نهار از زلف لیل آراسته

کلک تو مشاطه گردد زین بران بندد نگار

از مدار آسمان پنهان شود از روز و شب

وز سر کلک تو شب بر روز گردد آشکار

شب ز روز و روز از شب از مدار آسمان

این همی جوید گریز و آن همی گیرد کنار

هر خطی از کلک تو بر کاغذی باشد ز قدر

چون شب قدری که گیرد روز عیدی در کنار

خلق را دیدار تو عید است بی خوف و عید

مهر تو در هر دلی خمر است بی رنج خمار

قبله ابنای ایامست صدر بار تو

زانکه در ایام تو در هیچ صدری نیست بار

از جمال طلعت خورشید رخشان آسمان

هرگز آن زینت بیابد کز تو مسند روز بار

چون بصدر بار بنشینی چنان کز ابر سیل

کف راد تو شود بر سائلان دینار بار

بنده ی پروردگاری و قلم رانده شده

کز تو پرورده شود هر بنده ی پروردگار

سوزنی پرورده ی انعام عم و باب تست

نعمت ایزا و آنرا شکر گوی و حق گذار

گر بحکم یادگاری مدحتی زو بشنوی

بر براق سنت عم و پدر باشی سوار

تا بکس ناظر خوهد بود اختر سعد فلک

تا بود کس نظرت سعد فلک را خواستار

باب سعد اکبر و اصغر شده ناظر بتو

هم بر احباب تو ناظر از صغار و از کبار

بخت مسعود تو خوانده بر سرای بار تو

خیر دار حل فیها خیر ارباب الدیار

هر که باشد دوستدار تو شکار غم مباد

زانکه هستی دوستدار خسرو دشمن شکار

***

در مدح بهاءالدین بن سعدالدوله

آمد چنانکه کرد ستاره شمر شمار

شاه ستارگان بحمل شهریار وار

تا بوسان بتابش شاه ستارگان

بر شاخ آسمان گون آرد ستار بار

بستان شود چنانکه ندانیش ز آسمان

چون ابر گشت بر رخ بستان ستاره بار

بر شاخسار بستان بلبل نوازند

نوی است خوش نوائی بلبل ز شاخسار

در جویبار سرو ببالد ز بهر آن

تا فاخته بنالد بر سرو جویبار

بی آب دیده بر طرف جویبار گل

قمری غریو دارد بر جستجوی یار

هنگام را محابا نبود مثل زنند

تا آن مثل زدند شد از عاشقان قرار

هنگام گل رسید ز گلروی لعبتی

بر بوسه رام گشته محابا مکن کنار

خوش بر کنار گیر و نشان در کنار خویش

مگذار کز کنار تو گیرد دمی کنار

از خاک و خار و خاره باردیبهشت ماه

روید بنفشه زار و سمن زار و لاله زار

اردیبهشت ماه بساقی کند ندا

خیز ای بت بهشتی وان جام می بیار

تا شهریار وار بدستوری خرد

جام می از تو گیرد دستور شهریار

صدر کبیر عالم عادل بهاء دین

آن هر حدیث او ببها در شاهوار

دستور داد گستر و سلطان دادگر

مسعود سعد ملکت و مسعود کامکار

فرزند سعد دولت و فرزند سعد ملک

چون جد و چون پدر شرف دوده و تبار

از دوده و تبار وی افکنده دور چرخ

در دوده و تبار بد اندیش او تبار

ای صدر روزگار که در روزگار خویش

نور دل گرامی و تاج سر کبار

پیروزه گون سپهر بزیر نگین تست

از دولت شهنشه پیروز روزگار

داری دو کف دو کفه شاهین مکرمت

بخشندگان سیم حلال و زر عیار

اندر یمین تو بسخا بیعت و یمین

خلق از یسار تو شده با عدت و یسار

در چشم تو که چشم بدان دور ازو سخن

چون زر عزیز باشد و زر عزیز خوار

آید بحاصل اهل سخن را بمدح تو

آن را که شعر باشد رسم و ره و شعار

نامی چنانکه در پس آن نام نیست ننگ

فخری چنانکه در پس آن فخر نیست عار

در باغ عمر سوزنی ای صدر روز به

هفتاد شد تموز و خزان و دی و بهار

چون هفده سالگان نتواند نگاشتن

بر روی کار نامه ی خود لعبت بهار

بسیار منت است ترا بر من از قیاس

کانرا بعمرها نتوان بود حق گذار

از شکر نعمت تو ز پیری مقصرم

کرد است باز بر تو شکر مرا شکار

تا در شکار گاه بتان عاشقی بلب

باشد شکر شکار چه پنهان چه آشکار

از بوسه گاه خوبان شکر شکار باش

تا پیشگاه باشی و اقبال پیشکار

تا در زبان تازی بستان بود بهشت

نام هزار دستان در بوستان هزار

شاعر هزار بار ببستان مدح تو

تا چون هزار دستان دستان زند هزار

سال بقای عمر تو پیش از ستاره باد

صد بار زانکه کرد ستاره شمر شمار

***

در مدح صدرالوزراء

سرو سیمین طرف ماه منیر

تیره کرد از خط شبرنگ چو قیر

هست شبرنگ خط تیره ی او

رخ رخشنده ی او ماه منیر

بنفیر آید عالم هر گاه

که رخ ماه بگیرد شبگیر

رخ آن ماه گرفت اینک و من

بنفیر آمده ام زو بنفیر

کرد دیوانه دلم را ز نخست

وانگهی بست بمشگین زنجیر

چنگ را در سر زنجیر زدم

شد کنارم همه پر مشک و عبیر

لب لعلش بمزیدم بخوشی

یافتم زو مزه شکر و شیر

شیر ازان لعل مزیدم که ز سر

باز کودک شدم ار بودم پیر

کودکی نو بحدیث آمده ام

سخنم نی بجز از مدح وزیر

صاحب عادل صدرالوزرا

صدر فرخ پی فرخنده ضمیر

بنسب فخر امیران بزرگ

بلقب صدر وزیران کبیر

مسند آرای بفر و بشکوه

ملک آرای برأی و تدبیر

آن امیری و وزیری که چنو

نه وزیر است بعالم نه امیر

در امارت بده بی کفو و شبیه

در وزارت شده بی مثل و نظیر

بسر کلک وی آراسته ملک

خسرو مشرق شه کشور گیر

ای وزیری که سر کلک تو کرد

صورت عدل کرم را تصویر

هر چه تصویر کند خامه ی تو

نبود خام و نباشد تزویر

دست عدل تو ستم یافته را

راست چون موی برآرد ز خمیر

در تنور کرم تو همه وقت

آز را مایه نبودست فطیر

پشت عمال بعون تو قویست

دیده ی شاه بروی تو قریر

وزرا و امرا را ای صدر

نیست از خدمت صدر تو گزیر

نیست در عالم یک نوع هنر

که ترا نیست ازان بهره و تیر

روز روشن شود از هیبت تو

بر دل حاسد تو چون شب قیر

تا فلک بر دل خصم تو زند

تیر در برج کمان گردد تیر

حاسد جاه تو از آتش دل

بادم گرم بود در مه تیر

نیست همتای تو در گیتی مرد

نیست همسان تو در گردون تیر

تیر از سهم سر خامه ی تو

گم کند بر فلک خویش مسیر

با سخا و کرم تو بجهان

هست نایاب چو سیمرغ فقیر

کرمت میت را چون دم صور

زنده گرداند کلکت بصریر

سائل از زر تو گردد قارون

اگر از مدح تو سازد اکسیر

نیست آیات کرامات ترا

بجز احسان و ایادی تفسیر

هر که مدح تو فرو خواند بخواب

بخت تعبیر بر آمد تعبیر

کوه بر کوه شود همچو پیاز

از برت مادح یک پوست چو سیر

تا چنین است ره و سیرت تو

نبود دولت تو عزل پذیر

تا که باشد فلک برشده را

از بر خاک مسطح تدویر

باد بر کام تو تدویر فلک

هچمچنین باد ملک را تقدیر

تو همه ساله بشادی و طرب

مانده بدخواه تو در کرم و زحیر

***

در مدح نظام الدین محمد بن علی

خورشید ببرج حمل آمد چو رخ یار

هم نور بحاصل شود از تابش وهم نار

نور از پی روشن شدن عالم تاریک

نار از جهت پختن هر خام بر اشجار

تا باز جهان از تبش و تابش خورشید

برنا شود اشجار پدید آرد اثمار

برگ گل از اشجار برون آرد بستان

الوان بدایع شود از خاک پدیدار

از رنگ چمن گردد چون رزمه ی بزاز

وز بوی هوا گردد چون کلبه ی عطار

دستان زن بستان بسحرگاهان گردد

بر سرو سراینده سرود غزل یار

هنگام تماشای خداوندان گردد

کز طارم و کاشانه خرامند بگلزار

بلبل بشود از دل راوی و بخواند

بیت و غزل رودکی اندر حق عیار

رازل نه همانا که بدی همچو نظامی

در صدر نظام الدین بر خواندن اشعار

صدری که نظام الملک ارزنده شود باز

از خدمت صدرش نه همانا که کند عار

مستوفی ملک ملک شرق محمد

فرزند علی بن امیر آن شه ابرار

میری که امیرن سخن رایگه نظم

از مدحت او به نبود فکرت گفتار

در شغل شه شرق قلم وار میان بست

تا اهل قلم پیش وی آیند قلم وار

آن صدر سرافراز که ارباب قلم را

بر روی زمین نیست چنو صدر سزاوار

هر کس که سزاواری او را نپسندد

گردد بسر تیغ شه از نیش سزاوار

لطف و کرم او بهمه خلق رسایست

با اندک و بسیار ویند اندک و بسیار

ای اندک منت کش بسیار مروت

کس را بمروت نخوهی منت بردار

آثار تو در عالم خواهی که نماند

نی نی تو خوهی ماندن در عالم آثار

هنگام بهار است درین موسم فرخ

از خاک پدیدار شود لعبت فرخار

با لعبت فر خار نشاط و طرب انگیز

وز خار تعب چشم بد اندیش همی خار

در عقد بنانت قلم سحر نمایست

چون زرین طیری که ورا مشکین منقار

چون طیر شود فرخ بمنقار خط او

ارزاق رسانیده بسوال و بزوار

نو گشت سر سال و باقبال شه غرب

تا سال دگر در دل و جان تخم طرب کار

تا چشمه ی خورشید بهر برج که باشد

باشد ملک و خسرو هر کوکب سیار

تو چشمه خورشید نشاط دل خود باش

هر جای که دل خواهد برج حمل انگار

در نور رخ یار نگه می کن و میگوی

خورشید ببرج حمل آمد چو رخ یار

گر سوزنی پیر دعاگوی ترا طبع

چون بحر عدن گردد پر لؤلؤ شهوار

بی در ثنای تو مبادا که همه عمر

در سوزن نظام کشد رشته بسوفار

از دست فنا نامه ی عمر تو مبادا

طی تا نشود دنیا طی گشته چو طومار

***

در مدح ملک الدهاقین

آراسته بعید برون آمد آن نگار

از فرق تا قدم همه آرایش بهار

با صورتی که هر که بر او بنگرید گفت

بادش بهار برخی ره عید برخی آر

برخاسته ز خیل ملایک ازو نفیر

وز قامتش قیامتی از سرو جویبار

آمد بعیدگاه چو سرو آن بچهره گل

بر برق چون براقی گلگون شده سوار

گل بود بار سر و چو آن بت پیاده شد

وانگه که شد سوار گل آورد سر و بار

تیر و کمان قبضه و بازوش را یکی

تیر و کمان غمزه و ابروش را هزار

پیش از نماز عید بقربان گشاد دست

وز تیر غمزه کرد دل عاشقان فکار

این رسم نو که دید که پیش از نماز عید

قربان بتیر غمزه کند لعبت تتار

گفتم بتیر غمزه چو قربان عاشقان

آیین نو نهادی و این بودت اختیار

از بهر تیر بازو قربان پدید کن

گفتا پدید نیست بد اندیش افتخار

فرزند پادشاه دهاقین علی که هست

عالی محل و قدر بنزدیک شهریار

خورشید آسمان معالی و مرتبت

کز نور روی اوست منور همه دیار

خورشید وار نور دهد بر همه جهان

جمشید وار چون بنشیند بصدر بار

خورشید را ببرج محل چون بود شرف

او را شرف زیادت از آن دان هزار بار

از قدر بر مثال سپهر است سرفراز

وز حلم بر مثال زمین است بر دیار

دستش بابر نیسان ماند گه سخا

گر باشد ابر نیسان زرنجش وزر نثار

هست از نسیم خلق وی آورده خلق را

شاخ درست دولت و اقبال برگ و بار

انعام و بر برحسب رزق خلق کرد

در بنده پروریدن او را نه اختیار

ای بیشمار دولت و اقبال یافته

در روزگار دولت تو اهل روزگار

در هر یکی رسیده ز تو جود بی قیاس

وز هر یکی رسیده بتو شکر بیشمار

آنی ز مهتران که نیاید بنام نیک

یار تو زین کنار جهان تا بدان کنار

زان تا بنام نیک برانی جهان ترا

از مهر دایه وار بپرورد در کنار

گر یار نیک خواهی شو نیکنام باش

تنها نماند آنکه بود نام نیکش یار

مهتر بسی است لیک نه همچو تو کامران

گلها بسی بود نه همه همچو کامگار

در باغ مهتری چو گل کامگار باش

تا نیکخواه بوی برد بدسگال خار

آیین عید کردی جشن بهار ساز

هم در بهار خانه چو بتخانه ی بهار

آوازده بساقی و این بیت را بخوان

خیز ای بت بهشتی آن جام می بیار

اردیبهشت ماه بسر بر بیک صبوح

کاردی بهشت کرد جهان را بهشت وار

با مطرب هزار نوا باده تو نوش کن

در موسمی که زاغ هزیمت شد از هزار

***

(در مدح دهقان علی بن احمد)

هلال روزه نمود از سپهر دایره وار

بشکل و گونه چنان نیم دایره دینار

تمام دایره گردد چو مه بنیمه رسد

تمام نیمه بحرمت بدان برین پرگار

فلک نموده چو زنگار یافته لگنی

بر او هلال چو یک گوشه تازده رنگار

و یا چو زرین ماهی در آبگون دانی

که از میانه فرو خواهد آمدن بکنار

ز روزه داران کس ناشده نزار و نحیف

هلال روزه برای چه شد نحیف و نزار

خمیده قامت و زرین عذار چون عاشق

شدست گوئی بر آفتاب عاشق زار

هلال و چشمه ی خورشید ناخج و سپرند

یکی ز سیم حلال و یکی ز زر عیار

میان آخر شعبان و اول رمضان

سبب چه بد که شب و روز هر دو گشت سوار

چو کرد شعبان سیمین سپر در آب نهان

سپهر ناخخ زرین روزه کر اظهار

هوای مغرب گشت از شفق چو معرکه گاه

چو روز آن و شب این شدند در پیکار

هلال روزه بدین وصفها که دادم شرح

ز روی قبله فروشد ببحر لؤلووار

بطبع بنده فرستاد لؤلؤ منثور

بنظم کردم در مدح سید احرار

سر مفاخر فرزند فخر دین احمد

ابوالمعالی دهقان علی سپهسالار

سپهر مردی و جود افتخار دین که بدوست

همه مفاخرت دین احمد مختار

زهر که او بهنر فخر کرد در عالم

به است چون هنر از عیب و همچو فخر از عار

جمال گوهر خاک آنکه از نکو خلقی

رخ خرد را خال است و چشم بد را خار

مصدری که چو بر صدر بار بنشیند

چو آفتاب کند خیره دیده ی نظار

بر آسمان هنرمندی و شجاعت وجود

چو آفتاب ندارد قرین و همسر و یار

کمر بخدمت او سال و ماه بسته کرام

زبان بمدحت او روز و شب گشاده کبار

بزرگواری کز مدح و از مناقب او

بر آنچه دانا واجب نیاید استغفار

بدانسبب که رهی پرورست و بنده نواز

ز بندگیش ندیدم کسی شود بیزار

به بر و احسان ز ابرار برتری دارد

ببرگ و بار بدانسان که طوبی از اشجار

کف عطا ده او بی سخا و احسان نیست

درخت طوبی بی برگ نبود و بی بار

ایا کسی که نماید بچشم خلق جهان

جهان ز نیکی کردار تو چنان کردار

سرای بار تو از فر تو چنان صفت است

صفت همان که چنانست بی خلاف و غبار

بروزنامه ی عمر تو بی سخا و کرم

دمی کرام نرانند خامه بر طومار

شمار جود و سخای ترا فذلک نیست

ز عقد کردن مستوفیان بروز شمار

چه میزبان کریمی که آید از حضرت

می عزیز و مکرم بر تو مهمان وار

خجسته ماهی آمد بمهمانی تو

که برترست زهر ماه مرو را مقدار

ز کردگار که جانها فدای نامش باد

همیرساندت مهمان بگونه گونه نثار

نثار اول رحمت بسی بود بر تو

از آنکه بر ضعفا رحم کرده ای بسیار

دوم نثار بود مغفرت که جرم و خطا

فرو گذاشتی از کهتران خدمتکار

از آنکه مهمان باشد ز تو بآزادی

نثار آخر از اویت بود برات از نار

شبی ازین مه میمون به از هزار مه است

چنین شب آمده بادا بعمر تو دو هزار

همیشه تا ز خداوند روزه داران را

بود دو شادی چونانکه هست در اخبار

یکی بدنیا وقت گشادن روزه

دوم بعقبی وقت نمودن دیدار

از آنکه نبود در وعده خدای خلاف

زهر دو شادی چونانه هست برخوردار

خجسته باد مه روزه چونکه عید رسید

خجسته تر ز مه روزه عید تو صد بار

***

در مدح دهقان اجل احمد سمسار

شاید بسرو دیده شدن پیشرو کار

کاندر سفر بار خدای همه احرار

خورشید معالی فلک فضل و محامد

دهقان اجل اصل جلال احمد سمسار

فرخنده نصیرالدین صدری که ز دادش

بر دوخته شد دیده ی بیداد بمسمار

مخدوم جهان عین دهاقین که بگیتی

بی چهره ی او عین خرد ندهد دیدار

آن بنده نوازی که همه عمر مر او را

جز بنده نوازی بجهان نیست دگر کار

برده بتواضع سبق از مردم خاکی

وز همت عالی شده در نیکی کردار

زانروی که تا در کف او دیر عناند

اسپیدی روی درم و زردی دینار

خورشید و کف را دو را بر زر و بر سیم

دو کار عجیب است برین گونه و کردار

از خاک زر و سیم برآرد تف خورشید

او خاک برآرد ز زر و سیم بخروار

از تابش بسیار کند سیم و زر آن خاک

وین خاک کند سیم و زر از بخشش بسیار

ای سید احرار که احرار ندارند

از بنده بدان خاک کف پای ترا عار

جان تو که تا تو بسفر بودی بودم

اندر حضر آشفته و سرگشته چو پرگار

بی مجلس تو سوز نئی بودم ضایع

چون سوزن سر ریخته و کفته بسوفار

سوفار نه تا رشته درآرند و بدوزند

سر نیز نه کز پای بیارند برون خار

تا تو بشدی نیز نرفتم بدر کس

در زاویه ای مانده بدم روی بدیوار

تیمار تو و تربیت تو شده از من

من مانده میان غم و اندیشه و تیمار

غم خوردم و تیمار کشیدم بشب و روز

ای خورده غم من رهی وداشته تیمار

تیمار کشد هر که تو تیمار نداریش

غمخوار نبود آنکه نباشیش تو غمخوار

ببریده مرا هوش و خرد از هوس شعر

خاطر شده از کار و فرمانده ز اشعار

خاطر شود از کار فرمانده و از شعر

آنرا که نیابد چو تو ممدوح سزاوار

زان بار گرانتر نبدی بر دل و جانم

کم خواسته بایستی جز بر در تو بار

از خدمت تو دور نباشم بهمه حال

خواهی بحضر خوه بسفر این بار آن بار

گر در حضری بنده ترا هست ثنا خوان

ور در سفری بنده ترا هست دعا کار

من چون تو خداوند سرافراز ندیدم

تو نیز چو من بنده ی مطواع مپندار

تا گنبد زنگاری گرد کره ی خاک

آرد مه و خورشید شب و روز پدیدار

از گردش او باد مه و سال و شب و روز

در دیده ی اعدات فرو ریخته زنگار

بادا علم و جاه تو پیوسته سرافراز

اعدای ترا بخت نگون باد و نگونسار

***

در مدح دهقان اجل احمد

آب روشن گشت و تاری شد هوا از ماه تیر

بی گمان خم عصیر اندر هوا انداخت تیر

ریخت از شاخ درختان از نهیب تیر او

عیبه های جوشن زر آبگون برآبگیر

زاغ بگریزد ز تیرانداز چون از هر سوی

زاغ گرد آمد چو تیرانداز شد خم عصیر

ملک باغ و بوستان بگرفت زاغ پر نعیب

سرو گلبن عضب کرد از عندلیب خوش صفیر

ماه فروردین حریر فستقی بخشیده بود

هر درخت باغ را تا باغ شد زینت پذیر

تیر مه زینت بگردانید بستانرا وداد

آن حریر فستقی را رنگ دنیا و زر یر

چون فقیران بار و بر یکبارگی درباختند

سایه دار و میوه دار و مذهب این دارد فقیر

هر جمادی را ندانم تا در آموزنده کیست

عادت دست جواد نایب صدر کبیر

ماه تیر از بهر آن خوانند این ایام را

کاندرین ایام خلق از خرمی یابند تیر

باده پیرو برگ برنا بود در فصل بهار

برگ پیر و باده برنا شد چو آمد ماه تیر

برگ پیر و باده ی برنا بهنگام نشاط

کاندر آمیزد بطبع مردم برنا و پیر

پیر و برنا را برآمیزد بروز بار و بزم

صدر برنا بخت پیر اندیشه ی روشن ضمیر

صدر عالی رای دهقان اجل احمد که او

هست دولت را شرف چون دین یزدان را نصیر

دیده اهل کفایت کز صریر کلک خویش

دیده ی اهل کفایت را همی دارد قریر

آن هنرمندی که چون او کلک بر کاغذ نهد

تیر بر گردون ز شرم او بگرداند مسیر

ملک شرق و چین بشاهست و وزیر آراسته

رأی و تدبیر ویست آرایش شاه و وزیر

ای بلند اختر خداوندی که بر رفته سپهر

هست پیش همت والای تو پست و حقیر

بر سپهر حشمت و جاه و بزرگی و شرف

همچو خورشید از میان اخترانی بی نظیر

قرص خورشید مضئی از رای تو گیرد ضیا

همچنان کز قرص خورشید مضی ماه منیر

نی نظیر رأی رخشنده ات بود شمس مضی

نی عدیل کف بخشنده ات بود ابر مطیر

قطره ای از ابر جودتست صد بحر محیط

ذره ای از کوه حلم تست صد کوه تبیر

در کفایت چون سر کلک تو گردد قیرگون

روز بخت حاسد و بدخواه تو گردد چو قیر

هر که روی از تو بتابد زو بتابد روی بخت

هر که مأمور تو شد بر کام دل گردد امیر

جز رضای تو نگیرد دست و ننماید خلاص

هر که را دارد زبان در چنگ و بند غم اسیر

حاسد جاه تو خواهد خویشتن را همچو تو

یافته جان عریض و یافته شغل خطیر

هر که در جاه عریض تو نگه کرد از حسد

زان حسد خود را فکند اندر تک چاه قعیر

هر که در آئینه ی حاجت بجوید روی خویش

زان غرض بی بهره باشد چون ز آئینه صریر

تن چو زیر و چهره چون زر شد بداندیش ترا

تا ترا بیند که زر بخشی همی بر بانک زیر

چون تو باشی جاه و دولت را سزا ندهد فلک

آن سزاواری تراوین ناسزا را خیر خیز

حاسد بدخواه جاه تو بمرگت آزمند

گر درین حسرت بمیر باک نبود گو بمیر

گاه بر گل ریزدی نوش و گهی بربرک گل

از کف گلبرگ رو ماهی بلب چون شهد و شیر

تا جهان باشد نصیب تو طرب باد از جهان

بهره ی بدخواه تو اندیشه و کرم و زحیر

جاه بدخواه تو از ادبار در تحت الثری

رایت اقبال نگذشته از چرخ اثیر

***

در مدح سعدالدین عمر

سیم بر بارم شد از من سیم بر

سیم یارم نی و یارم سیمبر

عاشق سیم ار بخواند وی مرا

من ورا معشوق دانم سیم بر

زان نگار سیمبر با من نماند

جز نگاری کان بروی سیم بر

کرد زرین روی من وانگاه گفت

منت از من دان که زر از سیم بر

لعبتی سیمین صنوبر قامتی

بر سر سیمین صنوبر سیم بر

سیم پنهانی که ماه و مشک و گل

نرگس و شمشاد و مرجان و درر

نرگس او بر کمان پیوست تیر

تیر او را زهرکش پیکان و پر

تا شود زان شکرین مرجان او

زهر تیر نرگس او بی ضرر

ناردان مرجان در آگین او

گر بخندد یا سخن گوید شکر

مشک و شمشادش کشیده گرد گل

دایره چون طوق قمری پر قمر

خط و زلف است آن نه شمشاد و نه مشک

برده شم از مشک و از شمشاد فر

بر رخ رخشان آن میر بتان

تیره و مرغول و سر در یکدیگر

راست مانند خط میر عمید

سیدالکتاب سعد دین عمر

آنکه تشبیه دوات و کاغذش

هست چون از مشک بحر از سیم بر

از کمال عدل شاه بحر و بر

تا شود این بر ازان بحر آبخور

از بنان او به بحر و بر شود

ماهئی از سیم تن از مشک سر

ای سر اهل هنر در خط تو

خط تو تاج سر اهل هنر

چون دواتت تا جور گردد هر آنک

چون قلم در خدمتت بندد کمر

خدمت صدر تو از جان واجبست

بر کمر بندان شاه تا جور

تا عمید ملکتی بر کلک تست

اعتماد داد خواه دادگر

آستین سایلان و زایران

ز استان تو شود پر سیم و زر

بارگاه خسرو مشرق بتست

زان مزین تر که چرخ از ماه و خور

حکمت آرایان بمدح صدر تو

دفتر آرایند از الفاظ و صور

دفتر بی مدح تو دف تر است

در طرب نارد کسی رادف تر

سوزنی را در ثنا و مدح تو

گشت از سوزن سخن باریکتر

رشته فکرت بسوزن برکشید

تا برشته در کشد در و گهر

گر قبولی یابد از اقبال تو

بشکند از سوزن فکرت تبر

تا خداوند سخن را در جهان

از خداوند سخا نبود گذر

باد ارباب سخن را سال و ماه

آستان درگه تو مستقر

نور خورشید سخای تو بلطف

تافته بر هر یکی از بام و در

در جهان همچون سخن باد و سخا

نام تو باقی و محمود الاثر

***

در مدح نظام الدین

در ضمیرم بدی هوای امیر

وانکه باشم ثنا سرای وزیر

نشد اندیشه ی ضمیرم کم

خواجه را یافتم وزیر و امیر

بوزارت نشسته خوشدل و شاد

وز امارت نگشته عزل پذیر

شاه میران نظام دولت و دین

عالم عادل کریم کبیر

آنکه خورشید عدل و فضل ویست

نور گسترده بر کبیر و صغیر

در نیاید بچشم همت او

ملک و ملک جهان قلیل و کثیر

رأی و تدبیر ملک آرایش

نبود جز موافق تقدیر

آیت فضل و رحمتت از حق

که بجز حق نداندش تفسیر

دیده ملک و ملک دارانرا

دارد از تیره دل دوات قریر

صورت عقل را بدارالملک

بصریر قلم کند تصویر

از وزیران مشرق و مغرب

بصریر قلم گرفت سریر

خط او پیش دیده ی اکمه

گر بداری شود بدیهه بصیر

بجز انصاف و عدل شفقت و رحم

فکرتی در نیایدش بضمیر

عدل او ناخن ستم از گوش

برکشد همچو موی را ز خمیر

در جهان با کف عطاده او

همچو سیمرغ و کیمیاست فقیر

در سرای وزارتش کم و بیش

کیمیا در نگنجد و تزویر

همچو مظلوم باشد از ظالم

ظلم از دست عدل او بنفیر

هر که بیند خیال او در خواب

باشدش فرو فرخی تعبیر

وان کز او هیچ برنگیرد چشم

چه بود هم برین نسق میگیر

نظرش نور دیده افزاید

زانکه صدریست بی عدیل و نظیر

ای نظیر تو جز تونی بجهان

بجوانی بخت و دولت پیر

سوزنی پیر گشت و در پیری

گشت در خدمت تو با تقصیر

گر تغیر پذیر شد سخنش

نپذیرد عقیدتش تغییر

تا سپهر سریع دورانراست

سیر شمس مضیء و بدر منیر

تا دم صور از آفت ایام

ملکت حافظ و معین و نصیر

شمس و بدر بقات را بادا

جاودان بر سپهر جاه مسیر

***

فی مدح اشرف الدین

ای جهان شرف بتو معمور

یافته از دور پادشاه منشور

از خداوند دلدل و قنبر

وز خداوند ناقه و یعفور

پادشاه حسینیان اشرف

شرف دین کردگار غفور

هست در جنب پادشاهی تو

بندگی پادشاهی فغفور

پادشاه سیادتی و تراست

از شرف ملک و از خرد منشور

امت جد تو ترا حشمند

طایعا را غبا بجان مأمور

هیچکس نی ز دل بتو غمگین

هیچ کس نی ز تو بتن رنجور

بی هوا خواهی تو در دل کس

ندهد آفتاب ایمان نور

تا دم صور پادشاهی کس

نیست وان تو را نسوی دم صور

هست فراش جد او در خلد

شهپر روح و زلف و طره ی حور

شهر نخشب بفر دولت تست

همچو خلد برین و حور و قصور

چون نبوت بجد تو مختوم

شد فتوت بنام تو مقصور

از عطای کف عطاده تو

یک جهان شاکرند و تو مشکور

عالمی .. ثنای تواند

زوجه منظوم گوی و چه منشور

نظم و نثر همه ستایش تست

راستی بی دروغ و غیبت و زور

از مدیح تو بر صحیفه ی عمر

کرده مدحت سرای تو مسطور

عمر من در ثنا و مدح تو باد

تا بود قصر عمر من معمور

صرف در دولت و بقای تو باد

چرخ را مدت سنین و شهور

تا شهور و سنین پدید آرد

دور چرخ بلند روشن و دور

دور باد از خجسته مجلس تو

نکبت دهر پیر و دار غرور

***

در مدح میر عمید سعدالدین

هلال روزه نمود از سپهر پر اختر

بشکل مشرب زرین ز چشمه ی کوثر

کنار چشمه ی کوثر رسد بروزه گشای

رحیق محترم از حق بجای شام و سحر

بر اهل دین سحر و شام این همایون ماه

ز یکدگر متبرک ترند و میمون تر

مهی است فرخ یعقوب سال را یوسف

عزیز گشته بر یازده برادر و سر

بقدر یکشب این مه به از هزار مه است

چنانکه میر عمید از هزار مرد هنر

مقرب ملک شرق و غرب سعدالدین

که ناظرند بوی سعد اصغر و اکبر

چه سعد اصغر و اکبر که مهر و مه خجلند

ازو یکی بحمل دیگری بدو پیکر

زمین تواضع صدریست آسمان همت

چو این بحلم و وقار و چو آن بجاه و خطر

شود نکوخوه او برشده بجاه خطیر

فرو فتاده بد اندیش او بچاه خطر

بزرگوارا گوهرشناس اهل سخن

توئی و بر تو سخن عرضه دادن گوهر

به آب و آینه ماند ضمیر روشن تو

در آب و آینه پیدا شود خیال و صور

نسیم خلق تو گردد ض.. چو خضر

بخاره بر.. بر دمد ز خاره خضر

گر افتد از کف تو سایه بر سر درویش

چو آفتاب توانگر شود بسیم و بزر

بسایه ی سپر روزه در مهی بخرام

بحرب نفس که بهتر ز روزه نیست سیر

ز چشم بد تن و جان را بکردگار سپار

بجد و جهد ره عذر کردگار سپر

بخنجر و سپر ماه دیو را برمان

که هست ماه بیک ره سپرد و ره خنجر

ثواب روزه و مزد نماز دار طمع

بفرض و سنت شرع خدای و پیغمبر

زکوة جاه بده بندگان ایزد را

که در ادای زکوتست سود در محشر

همیشه تا بسه قسمت بود مه روزه

بهر سه قسمت از ایزد کرامتی دیگر

غریق رحمت بادی بقسمت اول

دوم ز مغفرت جرم بر سرت مغفر

چو از عذاب سفر بنده خواهد آزادی

بقسمت سیم آزاد باد یا زسقر

بمدح مجلس میمون تو مظفر باد

جریده ی سخن آرای پیر سوزنگر

***

در مدح علی بن حسین بن ذوالفقار

ای نامی از تو نام خداوند ذوالفقار

در دین سید ولد آدم افتخار

هم خلق سید ولد آدمی ز لطف

همنام و هم سخای خداوند ذوالفقار

از ذوالفقار جود تو شد کشته آز و بخل

همچون ز ذوالفقار علی عمرو و ذوالخمار

از بخل خالی است دل جود ورز تو

بر روی جود خالی و در چشم بخل خار

از فخر دین خال به نیکیت یاد کرد

از بهر آنکه ماندی ازو نیک یادگار

جایش بهشت باد که در خاندان خویش

پرورده ی بهشت شد آن مفخر تبار

اعمال نیک او شده از مرگ منقطع

بل کز تو شد یکی عمل نیک او هزار

زنده کند پدر را فرزند نیکنام

نام پدر تو از پسر خویش زنده دار

خاص خدایگانی خلق خدای را

یاری دهی بنیکی بادت خدای یار

از روزگار دولت تو خاص و عام را

از چنگ غم نجاتست از جور روزگار

در سینه ی تو بحر سخا موج می زند

تا غرق نعمت تو شوند اهل این دیار

از بیشمار خواسته بخشیدن تو نیست

در فهم و وهم خواسته بخشیت را شمار

با اهل علم و عقل بتقریر علم و عقل

کم پیشی سخاوت تو نیست بر قرار

اندر میان دلها شاهی است مهر تو

بگرفته زین کنار جهان تا بدان کنار

اقبال و بخت و دولت و پیروز روز را

فرزند نازنینی پرورده در کنار

قبله در سرای تو است اهل فضل را

گرد سرای تو فلک فضل را مدار

در خدمت تو اهل هنر را .. دین و فضل

وز خدمت تو دوری شین است و عیب و عار

هر شاعری که بوسه .. بر رکاب تو

گردد بدولت تو بر اسب سخن سوار

من بوسه داده ام دگران بوسه می دهند

تا همچو من شوند و به از من هزار بار

در بنده بودن تو ز پیری مقصرم

ای بخت تو جوان ز من پیر در گذار

دلشاد باش و خرم و خوش عیش و خوش طرب

بنده نواز باش و حق اندیش و حق گذار

دهقان کشتمند رضای خدای باش

اندر زمین فربه ی دل تخم خیر کار

تا جاش بر گری بقیامت ثواب و مزد

اینست کار و بهتر ازین کار خود چه کار

در ماه روزه کار شب قدر کن بشکر

تا بر تو آن ثواب نهان گردد آشکار

رحمت نثار یافته باشی و مغفرت

آزادی از جهنم و ز تف تفته نار

عیدت خجسته باد و تو اندر خجستگی

آیین عید ساخته و ساز عید دار

تا دور چرخ و سیر ستاره دهنده اند

هر سال و ماه را مدد از لیل و از نهار

لیل و نهار و سال و مه تو بخیر باد

با تو جهان چنانکه ترا باشد اختیار

ای سوزنی بمدح خداوند ازین نسق

در ثنا بسوزن خاطر برشته آر

***

در مدح فخرالدین

ناداده مژدگانی نادید مژده ور

دیدیم فر طلعت آن عالم هنر

ما را بفر طلعت خویش آن سپهر فضل

خود داد مژدگانی و خود بود مژده ور

تا آمدی خبر ز خرامیدنش بما

پیش از خبر رسید و خبر ماند بر اثر

بودیم از و بیک خبر خوش نیازمند

او خود رسید پیش که آید بما خبر

روز دوم بد از مه آزاده ی صیام

کازاد وار از سفر آمد بمستقر

از کردگار خود بدو آزادی اندریم

آزادی از غم وی و آزادی از خطر

منت خدای را که بصدر و سریر خود

آمد از آنکه رفت بصد بار خوب تر

خورشید سوی برج حمل بر چسان رسد

او سوی شهر خویش چنان آمد از سفر

خورشید دوده و گهر خاندان خال

آن گوی برده مهتری از عم و از پدر

فرزند پادشاه دهاقین روزگار

فرزانه فخر دین و خداوند دادگر

خورشید آسمان هنر افتخار دین

دهقان علی که هست علی خصلت و سیر

***

در مدح علی بن ذوالفقار

آیین این علی است سخاوت چنانکه بود

آیین ابن عم نبی سید البشر

تا ذوالفقار جود وی آهخته شد بدهر

شد خون عمر و وعنتر و بخل از جهان بدر

ای آنکه در زمانه باحسان و مردمی

شد نام تو چو مردی هم نام تو سمر

در جنب رای روشن و کف جواد تو

خورشید کم ز ذره و دریا کم از شمر

بی بار شکر منت احسان و جود تو

آزاده ای نیابی در کل بحر و بر

در باغ مکرمت شجر همت تراست

ز احسان وجود و بر و سخا شاخ و برگ و بر

یکتن ز اهل فضل نیابی درین دیار

زان باغ بی نصیبه و بی بهره زان شجر

بودند اهل حضرت جلت ز دیر باز

از جاه و از جلالت تو با جمال و فر

بالین مهتران و سران آستان تست

وز آفتاب تو بفلکشان رسیده سر

در خدمت تو آمده مخدوم پیشه گان

بسته بصدر مار تو چون بندگان کمر

وین بندگان نخشب مانده ز جاه تو

محروم چون پیمبر کنعانی از پسر

در هجر تو بجان یکایک ضرر رسید

چون آمدی بنفع بدل شد همه ضرر

شد نخشب از جمال تو یار دگر چنانک

گویند نخشب است این یا جنت دگر

تا ماه روزه و شب قدر است در جهان

تا عید در رسد چو مه روزه شد بسر

تا حشر ماه صوم و شب قدر و روز عید

بر تو بخیر باد و بر اعدای تو به شر

چندان بزی که از عدد سال عمر تو

عاجز بود خواطر و حیران شود فکر

***

در مدح تاج الدین محمود

گسترد نام نیک چو محمود تاجدار

محمود تاج شد و ز احرار روزگار

از شاهوار بخشش او ظن بری که او

محمود تاج نیست که محمود تاجدار

او تاجدار ملک هنر زیبد و عدوش

در بارگاه حشمت او گشته تاج دار

تا آمد از دیار خراسان بماورا

عالنهر نهر دولت او گشت چون بحار

بر فرق اهل فضل زرافشان شود هوا

هرگاه از آن بحار شود بر هوا بخار

نیل و فرات و دجله و جیحون موج زن

با کف داد او چو سرابند هر چهار

هر گه که سیر کلک کمر دار او کند

سر دل دوات کلهدارش آشکار

آرد برات او امرای کلام را

بر دوش طوق منت و در گوش گوشوار

محمود شاه غازی شاعر نواختن

آیین نهاد و سنت و رسم و ره و شعار

از سرگذشت بود و نبود همه جهان

دیوان عنصریست ز محمود یادگار

وز خادمان مجلس محمود تاج دین

چون عنصری هزار برآید به یک شمار

محمود سومنات گشای صنم شکن

در غزو سیگزی بسنان زره گذار

آن مرتبت نیافت که محمود تاج دین

از یک بدست کلک بریده سر نزار

ای تاج کز جواهردانش مرصعی

بر فرق دین سید و شاه بنی نزار

نور دلی و راحت روح و سدید دین

عبدالکریم صدر کرام و سر کبار

عبدالکریم صدری کز وی کریمتر

عبدی نیافریده کریم آفریدگار

او اصل مهتریست مران اصل را تو فرع

تا زان بتو چو جسم بروح و شجر ببار

مستوفی ممالک مشرق توئی و هست

بر کلک بی قرار تو هر ملک را قرار

ز ابنای روزگار نیاید کسی چو تو

بر مرکب کفایت و فضل و هنر سوار

گر کار تو بعقد بنانست و سیر کلک

اندرکشی ذرایر خورشید را بکار

بی سهو و بی غلط بجریده نشان کنی

از پیش باد اگر بهزیمت رود غبار

دانی شمار آن و ندانی که سیم و زر

بر شاعران ز جود تو چندین شود نثار

بر شاعران ثنای تو در سال سنت است

بر من رهی فریضه بروزی هزار بار

گر شعر بنده هست بدین چاشنی بسند

در یک دو مه بمدح تو دیوان کنم نگار

تا از برای گفت و شنود است خلق را

گوش سخن نیوش و زبان سخن گذار

سیماب باد ریخته در گوش آن کسی

کو دارد از شنودن مدح و ثنات عار

***

در مدح وجیه الدین

ای بنده مکارم تو اهل روزگار

جر مکرمت نداری نه شب نه روزگار

در هیچ روزگار نیامد چه تو کریم

کاندر عطا دهی نبرد هیچ روزگار

مشاطه ایست کلک تو کز مشک و غالیه

زلفین لیل شانه زند بر رخ نهار

از وی هران نگار که پیدا شود کند

کار هزار کس بیکی لحظه چون نگار

ز اهل کرم هزار بیک بخشش تو نیست

ز اهل قلم بدانش تونی یک از هزار

زان تا بدستخط عزیز تو اهل فضل

از ذل فقر باز رهند اندرین دیار

کلکی چو ذوالفقار علی تیز کرده ای

تا خون بخل ریزی چون خون ذوالخمار

تا تو وجیه دین لقبی اهل دین بتو

هستند در مواجهه ی قبله کبار

آنراست بخت یار که از جمله ی جهان

از جان کند بخدمت صدر تو افتخار

مداح صدر تو چو باوصاف خلق تو

در خاطر آرد آتش بی دود و بی شرار

در مجمر دماغ و دل او بهر نفس

عطار طبع مشک بر آتش کند نثار

زرین سخن سوار صفت کرد عسجدی

کلک هنروری را چون شد سخن گذار

در طبع آن امیر سخن گر کنون بدی

جز کلک تو نبودی زرین سخن سوار

چون تو سوار اسب فصاحت شدی اگر

سحبان بود پیاده دود از پس غبار

با قدر تو نه چرخ برین است سرفراز

با حلم تو نه جرم زمین است بردبار

عالیتری از آن متواضع تری ازین

زان باش کامران و ازین باش کامگار

اعدات را بلطف برآر از زمین بچرخ

تا لطف تو ببینند آنگه فروگذار

خرم بزی ز دور فلک بر هوای دل

تا از بر هوا بود افلاک را مدار

***

در مدح نظام الدین

باز دیگر ره جوان خاطر شد این مداح پیر

از ره مدح جوانبخت جوان دولت وزیر

صاحب عادل نظام الدین وزیر شاه شرق

مفخر اولاد میران هم وزیر و هم امیر

صاحب صاحبقران عالم فضل و هنر

وندران صاحبقرانی بیقرین و بی نظیر

مسند و صدر سری کم دید و کم بیند چنو

صدر والا قدر عالی همت روشن ضمیر

از ضمیر روشنش گیرد ضیا شمس مضی

هم بدان تقدیر کز شمس مضی بدر منیر

دستگیر خلق شد عدل وی از دست ستم

تا نگردد هیچکس در دست ظالم دستگیر

خلق را بودی نفیر از ظلم پیش از عهد او

عدل او آورد ظالم را بفریاد و نفیر

تا مشیر شاه شد اندر ره انصاف و عدل

بچه ی آهو شد از پستان شیران سیر شیر

دل چو قیر و رخ چو زر گردد عدو کز دست او

مرغ زرین تن زند منقار در دریای قیر

هم بدان دریای قیر و هم بدان منقار مرغ

آستین پر زر برد از خط او دست فقیر

خود کسی با جود او یابد فقیر اندر جهان

کس بدین فتوی نداند زو جواب دلپذیر

چون مخمر کرد طین خلقت او کردگار

بخل رازان گل برون آورد چون مو از خمیر

از تنور گرم مالیخولیای مهتری

حاسدان جاه او را خام سوز آید فطیر

ای صریر خامه تو ملک شه آراسته

وز تو آرایش گرفته مسند صدر و سریر

گر صریر سیر کلکت تیر گردون بشنود

پیش سیارات دیگر بشکند بازار تیر

حامی تیر ار شود کلکت نترسد ز احتراق

بگذرد از قرص خور چون از هدف پیکان تیر

از کمان چرخ بر جان بداندیشان تو

تیر باران بلا بادا چو دردی ز مهریر

حاسدانت را ز باد حسرت و بار ندم

دم بسان زمهریر و دل بکردار سعیر

آفرین گویان عالم آفرین گویان شده

پیش تخت چون تو صاحبدولت از برنا و پیر

نیست در علم سخندانی و در درس سخا

مفتئی چون تو مصیب و ناقدی چون تو بصیر

شعر من دانا خرد نادان هر گلبن بود

شعر من پیشش چو در پیش خر گلبن شعیر

تا قلم گیرد دبیر و چون مطرز برکشد

از قلم مشگین رقم بر روی کافوری حریر

از پی انهای گردون ماه بادت چون برید

وز پی تحریر دیوان تیر بادت چون دبیر

***

در مدح ابراهیم رکن الدین حبیب

ز گرد راه چو عنقا باشیانه ی باز

بسوی بنده خرامید شاه بنده نواز

شهی که بنده نوازی و لطف او آورد

شهان روی زمین را به بندگیش نیاز

شهی که بارگه اوست سجده گاه ملوک

همی برند بدان سجدگه ملوک نماز

کمی نیابد در عز و پادشاهی اگر

کمینه بنده ازو جاه یابد و اعزاز

رسید شاه جهان سوی فخر دین مهمان

چو شاه ز اول سوی غلام خویش ایاز

ایا ز قافیه بایست یا ز هیبت شاه

نبودمی ز شه ز اولی سخن پرداز

بشه نواخته شد فخر دین و جای بود

بدین نوازش شاه ار کند تفاخر و ناز

شهی که همچو سکندر سپهبدان دارد

سنان گذار و کمند افکن و خدنگ انداز

شه ملکوک براهیم رکن دین حبیب

که یافتست بهمنامی خلیل جواز

ملوک شرق و سلاطین چین بدو نازند

چو از خلیل و حبیب اهل شام و اهل حجاز

ز بهر قوت دین حبیب اگر چو پدر

اساس و قاعده غزو را نهد آغاز

خلیل وار بتان بشکند که نندیشد

ز آفرازه نمرود منجنیق افراز

گر این براهیم آنگه بدی که بد نمرود

بدی بکشتن نمرود با خلیل انباز

فروفکندی از یک خدنگ کرکس پر

چهار کرکس نمرود را گه پرواز

ایا شهی که در آفاق هر کجا شهریست

که دین و سنت فاش است و کفر و بدعت راز

ندای عدل تو در داده اند بر منبر

منادیان سیه جامه ی بلند آواز

شود ز عدل تو گیتی چنانکه بام ببام

ببیت مقدس بتوان شدن ز چین و طراز

نه دیر باشد تا نزد تو خراج آرند

ز مصر و کوفه و بغداد و بصره و اهواز

ز روی تجربه را گر کمینه بنده ی خود

سوی شهنشه کرمان فرستی و شیراز

بساعت ار ننهد بنده ی ترا گردن

بگور بیند کرمان بدو شده دمساز

چو شمع گریان خندان بسر دهد همه تن

چو شمع یکشبه عمرش بو نه دیر و دراز

مخالف تو اگر شمع گیتی افروز است

چو سر دهد همه تن سر جدا کنند بگاز

دم منازعت تو شها که یارد زد

در مخالفت تو که کرد خواهد باز

که خواند تخته ی عصیان تو که در نفتاد

ز تخت پنجه پایه بچاه پنجه باز

که رفت بر ره فرمان تو کزان فرمان

رمیده بخت بفرمان او نیامد باز

همای عدل تو چون پر و بال باز کند

تذر و دانه برون آرد از مخالب باز

ز بیم هیبت و سهم سیاست تو بدشت

ز گرگ پنجه فرو ریزد از نهیب نهاز

شکار دوستی ار نه ز عدل تو آهو

بپیش بازش یوز آمدی گر از گراز

سوار بی جان پیش سپاه دشمن تو

رود چو بیژن جنگی بسوی جنگ گراز

بشاهنامه برار هیبت تو نقش کنند

ز شاهنامه بمیدان رود بجنگ فراز

ز هیبت تو عدو نقش شاهنامه شود

کز او نه مرد بکار آید و نه اسب و نه ساز

همیشه تا که نبرد آزمای شاهانرا

بگوی بازی باشد مرا دو نهمت و آز

ز تیغ چوگان ساز از سر مخالف گوی

مراد بر تو بود خواه باز و خواه مباز

بخواه گوی ز نخ لعبتان چوگان زلف

گهی بگوی گرای و گهی بچوگان یاز

بیازمای چو شاهان حلاوت و تلخی

حلاوت لب معشوق و تلخی بگماز

***

(در مدح سعدالدوله)

سعد دولت را بسعدالدوله باز آمد نیاز

هر دو بهر بندگی در پیش استادند باز

هست با وی نیک ساز ایام از روی خرد

تا که خواهد بود چون با وی نباشد نیک ساز

باز چون رأی رفیع و همت سعد دول

رایت اقبال سعدالملکیان شد سرفراز

هم کنون باشد که گردن بردگان از امر او

پیش درگاه تو آرند از بن دندان غاز

بی نیازان جهانرا باز بینی پیش او

بسته و بگشاده بند خدمت و دست نیاز

نیکخواه او اگر چون زر شود اقبال او

دارد آن قوت که آن زر را ببرد زیر گاز

بدسگال دولت او گر ز روی و آهن است

هست پیش او چو ز اتش موم و روغن در گداز

گر بود بر تخت پنجه پایه جای حاسدش

باشد او را تحت پنجه پایه چاه شصت باز

حاش لله گر بود در چاه جای ناصحش

شصت بازی چاه دارد تخت پنجه پایه باز

دایه وار اعدای او را چرخ چندان شیر داد

تا چو پستان گر شود آنگه کندشان شیر باز

وقت آن آمد که اعدا را بکوبد سر چو سیر

تا یکایک آگهی یابند از نرخ پیاز

حاسد او گفت کاید هر فرازیرا نشیب

ناصح او گفت کاید هر نشیبی را فراز

از پس عمر درازی کاندر آن پیمان بدند

ناصحش را شد زبان و دست بر حاسد دراز

گفت کای بدخواه سعدالدوله میبینی که گشت

گفت من جد و حقیقت گفت تو هزل و مجاز

آستان سعد دولت را ز عالم قبله کن

تا در اقبال سعدالدوله آید بر تو باز

خاک پای سعد دولت توتیای چشم کن

تا شوی بر چشم در او بیدریغ و پاکباز

ایخداوندی که بر صدر خداوندان جاه

بدر صدری تکیه کرده بر سریر عز و ناز

تا بباشی بدر صدر سروران دهر باش

در سر کلک تو کار دهر را منع و جواز

دوستان و دشمنانرا آب و آتش فعل باش

بدسگالانرا بسوز و نیکخواهانرا بساز

تا پدید آید بناگوش بتانرا خط سبز

همچو بر دیبای از مشک تاتاری طراز

گاه با زیبا رخان و گاه با مشکین خطان

جام می نوش از بتان چین و تاتار و طراز

تا بگیرد باز بازان کش خرامیدن ز کبک

تا بیاموزد خرامان کبک بازیدن ز باز

دست در زلف چو چنگ یار یار کمک زن

وز شکار بوسه چون بازان بسوی کبک یاز

***

در مدح وجیه الدین

این منم یا رب بصدر مهتر کهتر نواز

از ندیمان یافته بر خواندن مدحت جواز

قفل درج طبع بگشاه بمفتاح زبان

آشکارا کرده هر دری که در دل بود راز

مهتر کهتر نواز از مدحت من شاد و خوش

من خوش و شاد از قبول مهتر کهتر نواز

مهتر آزادگان والا وجیه الدین که خلق

مدح او خوانند چون وجهت وجهی در نماز

محترم صدری که در ساز سرایش در عجم

حرمت آباد است چون بیت الحرام اندر حجاز

آنکه در بستان و باغ رادی و آزادگی است

سوسن آزاده و آزاده سرو سرفراز

آنکه تا آزادگی بر نام او تحقیق شد

سرو و سوسن راشد است آزادگی نام مجاز

آنکه باشد بر سریر بی نیازی متکی

شد سریر جود او تکیه گه اهل نیاز

سفره ی جود ورا تا بازگستردند شد

بخل را آژنگ ابرو چهره چون سفره فراز

با سخای او حدیث آز گفتند اندکی

گفت هرگز من خبر دارد نداند نام آز

آز اندک باشد اندر لفظ ترکی و بعمر

ساقی بر و عطای من نداند داد آز

منت از سائل بجان بردارد از چیزی که خواست

ورچه جان خواهد دهد بی منت و با اعتذار

همچو طفل نازنین از باب و مام مهربان

سایلان و زایران از لفظ او یابند ناز

گر بصدر او درآید سایلی عریان چو سیر

با حریر و حله تو بر تو رود همچون پیاز

مهتران از بهر حرز مال خود سازند گنج

او ز حرز مال باشد روز و شب در احتراز

گر ز کف بخشش او سایه افتد بر زمین

در زمین افتد ز بهر گنج قارون اهتزاز

دل ز مهر سیم صافی صافتر دارد ز سیم

ندهد اندر زر گدازی بین چو زر اندر گداز

ای ز سهم پهلوان وز رأی عدل آموز تو

یوز ز اهو در گریز افتاده و گرگ از گراز

قاز اگر بازو زند بر باز عدل پهلوان

چرخ عنقاوار متواری شود از بیم قاز

صعوه در ظل همای عدل و داد پهلوان

مر عقاب ظلم را بر بردراند قاز قاز

در پناه پهلوان کبک و تذرو آرد برون

جوجه گان دانه چین از بیضه ی شاهین و باز

ملک توران مهره کردار است بر روی بساط

رأی ملک آرای تو بر مهره ماهر مهره باز

پیر پرور دایه ی لطف تو است آنکو نکرد

هیچ دانا را ز طفلی تا بپیری شیر باز

گر دره کم کرده بودم در فراق صدر تو

کر دره گم کرده را جاهت براه آورد باز

آمدم تا طبع را سازم ز مدح تو غذا

مدح تو طبع مرا باشد غذای طبع ساز

در امل تا دیربازی و درازی ممکنست

چون امل بادا ترا عمر دراز و دیر باز

بدسگالان تو از هر شادئی کوتاه دست

مانده از اقبال کوتاه اندر ادبار دراز

تا زنند از حسن خوبان طراز و چین مثل

از نکویان مجلس بزم تو چین با دو طراز

کسوت عمر ترا تا دامن آخر زمان

از بزرگی نام تو بر آستین بادا طراز

***

در مدح وزیری گوید

وزارتست باهل وزارت آمده باز

سرای دولت میرانیان شده در باز

نظام دین شه میرانیان که بر شاهان

خجسته فال تراست از همای و از شهباز

چهار سال چو شهباز از آشیانه ی ملک

بهر هوائی پرواز کرد و آمد باز

بمستقر و سرا و سریر و مسند خویش

بدان نسق که بمعشوق عاشق دلباز

گرفت صدر وزارت بفرخی تا کرد

همای دولت و پیروزی از سرش پرواز

عدم شود ستم از کلک عدل گستر او

چو شد منادی انصاف او بلند آواز

چو سیر کوفته دارد سر ستم پیشه

خبر دهد ستم اندیش را ز نرخ پیاز

شود بکلک وی آراسته ممالک شرق

برند نامه ی انصاف او بشام و حجاز

چو شمع دولت او برفروخت بفروزد

بنور عدلش گیتی همه نشیب و فراز

ایا حسود تو از جاه تو بغیرت و رشک

زرشک تو سر انگشت خود گزیده بگاز

چو شمع باد بداندیش تو ز شب تا روز

بگاز داده سر از سوز و تن ز سر بگداز

نیاز بود چنین ملک را بچون تو وزیر

در آرزوی تو میبود روزگار دراز

بشعر تهنیت این ملکرا کنم نه ترا

که ملک داشت بشغل وزارت تو نیاز

به بی نیازی ایزد اگر خورم سوگند

که نیست همچو منی شاعر سخن پرداز

خلاف باشد و اندازه ی من آن نبود

که نیستم چو حکیمان وقت حکم انداز

بدیهه حسبی گفتم بوسع طاقت طبع

ضعیف و سست بانجام بردم از آغاز

اگر بد آمد اگر نیک هیچ حاجت نیست

ترا بمدحت من چون خدایرا بنماز

من و دعا و نماز و ثنای مجلس تو

چو نیست بهتر ازین سه برین کنم ایجاز

همیشه تا که نبینند آزرا سیری

بقایت بادا بدانکه سیر گردد آز

***

در مدح سعدالملک مسعود بن اسعد

ای بنظم آراستن با سعد اکبر هم نفس

مدح سعدالملک مسعود بن اسعد گوی و بس

آنکه نفس ناطقه از سینه ی ارباب نظم

بهر سلک مدح او در نفیس آرد نفس

صدر عالی رای ملک آرای دستوری که بر

پایگاه قدر او کیوان ندارد دسترس

صاحب عادل بهاءالدین که هست از دوستی

شاق مشرق را چو شاه قاب قوسین را انس

آفتاب خسروان را سایه ی دستار او

چتر فیروزیست فتح و نصرت اندر پیش و پس

فر دیدار همایونش به از فر همای

چون همای از بوم و باز از جغد و طاوس از مگس

خلق در بستان حلقش همچو بلبل خوشنوا

شکر شکرش غذا کرده چو طوطی در قفس

ای سرو صدری که برگاه و سریر سروری

مثل تو صدری ندید است و نبیند چشم کس

آسمان قدری و تا قدر تو دید است آسمان

آسمانرا روز و شب آنست سودا و هوس

تا کنی از آفتاب آسمان زرین سپر

وز هلال آسمان زرین کنی نعل فرس

هست در میزان حلمت بی گرانی بوقییس

هست با میزان خشم تو جهنم بی قبس

مهر دینار و درم را در دل تو جای نیست

گنج دنیا رو درم ننهی بمهر لایمس

کعبه ی حاجت وران و سایلان درگاه تست

گشته مر هر ملتمس را زو محصل ملتمس

فی المثل گر جان شیرین خواهد از تو سائلی

هرگز اندر چهره ی شیرین تو ناید عبس

دشمن جاه تو در دل تیرگی دارد چو شب

نی غلط دان آنکه شب هرگز نباشد بی تکس

گر نیارد نور شمع مهر تو در پیش دل

شب رود او را بهر گامی بگیرد ده عسس

هر کرا کین تو دارد دل سیه چون لوبیا

از دو سنگ آس غم بی پوست گردد چون عدس

دیده ی حاسد بتو چون غژب انگور است سرخ

در لگدکوب عنا بادش جدا آب از تکس

در ثنای مجلس میمون تو مداح را

ناید اندر دل ملال و در زبان ناید خرس

سوزنی اسب قوافی راند در میدان تنگ

تاخر خمخانه بیهوده بجنباند جرس

چون نباشد شاعر منحول کار شعر دزد

گو گذارد قافیت را تنگنائی در حرس

خس بود در لفظ تازی کوک و اندر شاعری

کوک زن بر سوزنی گر خوش براید لفظ خس

شاه ملک آرای را بایسته چون بر رای چشم

بدسگال ملک او را چون بروی دیده خس

ملحدان سنی شوند اندر طبس گر مدح تو

راوی بازار خوان خواند ببازار طبس

تا بقرآن قصه ی اصحاب رس خوانده شود

بی رسن بادا بداندیش تواند زقعر رس

***

در مدح وزیر شاه

وزیر شاه بدیدار پهلوان بر غوش

گرفت و داد بپیمان دوستی دل و هوش

بموسم گل و بلبل ز جام و بلبله کرد

شراب گلگون از دست گلعذاران نوش

همه سعادت دستور شاه سعدالملک

همه سعادت ایام پهلوان برغوش

محمد بن سلیمان که چون سلیمان را

مسخرند ورا جن و انس ازین گوش

بقهر دشمن خاقان شه سلیمان فر

کشیده صف صف اهریمنان آهن پوش

زاور کند پی آمد که فتحنامه رسید

بدست پیک سلیمان باور گند و باوش

زاور گند بحضرت رسید نیک اندیش

بخدمت ملک نیک بخت نیکی کوش

وزیر شاه جهانرا جمال داد و ازو

جمال یافت که آمد دل حسود بجوش

بموسمی که ستوران دروش و داغ کنند

ستوروار بر اعدا نهاد داغ و دروش

ز عدل شاه خروش از جهانیان بنشست

ز عندلیب و زچنگ و رباب خاست خروش

خروش بلبل و چنگ و رباب لهوانگیز

مباد هیچ ز بزم وزیر شه خاموش

ز دو چرخ کهن تا همیشه نام بود

شب گذشته و روز گذشته راوی و دوش

ز دست ساقی دارند هر دو باده گسار

ز لفظ شاعر داننده دو مدح نیوش

***

در مدح امیر اتابک برغوش

اندر آورد سپهر از ره تشریف بگوش

حلقه ی بندگی میر اتابک برغوش

چرخ در گوش کشد حلقه فرمان ورا

دهر مر غاشیه ی دولت او را بر دوش

تا کله گوشه رسانید ز اقبال بچرخ

داد اعدای ورادست زمان مالش گوش

عیش بر دشمن او تلخ شد از گشت فلک

اینت تلخیکه کند عیش جهانی خوشنوش

او شجاعی است که هنگام وغا روز نبرد

نعره ی او ببرد شیر ژیان را از هوش

هیبت اهرمنان دارد اندر صف جنگ

باز در صدر سران سیرت و سیمای سروش

پیش او پای ندارد که سرافکنده بود

دشمن حیله گر کینه کش دستان کوش

پیش او دست نیارد که غنی گشته بود

سائل عاجز درمانده دل خلقان پوش

کمترین بنده ی او گر بخوهد روز دغا

بر رخ وران هژبران بنهد داغ و دروش

بنشاند بسر تیغ و به بازوی قوی

هر کجا خاسته شد فتنه چو دریای بجوش

خلق از فتنه و بیداد خروشید و کنون

کند از عدل همی فتنه و بیداد خروش

ای خداوندا گر زنده بدی رستم زال

داشتی فخر اگر بردی در پیش توتوش

با خداوندان در صدر بزرگی ..ن

باده نوش و طرب و لهو کن و مدح نیوش

رامش و لهو گزین لاله رخان اندر پیش

عشرت و عیش کن و سیمبران در آغوش

دیده ی حاسد و بدخواه تو بادا همه سال

خسته از خار عنا وز سر مژگان خون نوش

روز نا آمده را تا که بود فردا نام

تا بود نام شب و روز گذشته دی و دوش

در شب و روز میاسای ز شادی و طرب

نیمساعت مشو از نزهت ورامش خاموش

چون سلیمان نبی فال تو فرخنده و باد

زیر فرمان تو دیو و دد و انسان و وحوش

***

در مدح دهقان علی بن احمد

آن خط تیره گرد بناگوش روشنش

گوئی نوشته اند بخون دل منش

خون دل منست نه خط آن ز بسکه گشت

اندر دلم خیال بناگوش روشنش

در دل نهال عنبر و سوسن نشانده ام

کانددوه شد بعنبرتر برگ سوسنش

از سنبل دو زلفش و از لاله ی رخش

پر سنبل است گویش و پر لاله برزنش

بر روی من ز دیده چکان آب روینست

بی آن رخی که شست مگر آب روینش

از فرق تا قدم همه خوبی و دلبریست

غازی بت من آنکه ز جانم برهمنش

از غمزه تیر دارد و از ابروان کمان

آن دلفریب نرگس جادوی پر فنش

هر ناوکی که غمزه ی غازی زند بحکم

نتوان حجاب کرد بخفتان و جوشنش

گر خون من بریزد از آن غمزه غازیم

باشد ز بار خون من آزاد گردنش

یکتن ز اولیای من از بهر خون من

زنهار خصم وار مگیرید دامنش

بیچاره سوزنی که بسودای غازئی

شد همچو خسرانی خسران زده تنش

چون خسروانی از … غازی نحیف شد

زانگونه سوزنی که ندانی ز سوزنش

ای کاش خسروانی بودی بدین زمان

تا بودی آستان خداوند مسکنش

دهقان علی سپهر هنر افتخار دین

کز آفرین سرشت خداوند ذوالمنش

آن مهتری که آسان سیمرغ و کیمیا

یابند در جهان و نیابند دشمنش

گروی بدست بخت نگیرد عنان چرخ

جز نرم گردنی نکند چرخ توسنش

از صد هزار خصم پیاپی بجان و مال

ایمن شود هر آنکه درآید بمأمنش

پر آن خدنگ وی بگه صید و گاه حرب

از خون چنان شود که ندانی ز چندانش

زیباتر از پریست ببزم اندرون ولیک

در رزمگه ندانی باز از هریمنش

ز آثار صحبت کف گوهر فشان او

گوهر بر آید از دل برنده آهنش

آهن بپیش آتش خشم وی ار نهی

در حین کند گداخته چون موم و روغنش

هر خانه ای که آتش کینش فروختند

از باد مرگ دود برآید ز روزنش

در هر زمین که کشت کند تخم کین او

دست زمانه در زند آتش بخرمنش

در باغ خاطرم گل مدحش شکفته شد

از عکس نقش طارم ایوان و گلشنش

شیرین و چرب شد سخن من که طبع را

پرورد بشکر و مرغ مسمنش

زاید دلم مدایح الوان از آنکه تن

پوشیده ام بکسوت خوب ملونش

من آن مزینم که همه ساله بنده وار

دارم بفر و زینت مدحت مزینش

شاهی است او بمملکت مردی و هنر

کز فضل هست تختش و از جود گرزنش

ای پادشا که گر زن و تختت بکار نیست

آن تاج را مگیرش وزین تخت مفکنش

در هر دلی که رسته شد از وی درخت کین

ناآمده ببرگ و بر از بیخ بر کنش

گر دشمنش ز جاه بخورشید بر رسد

زان تا که ذره ذره شود بر زمین زنش

یا رب بروز حشر بر آن رحم کن که گفت

یا رب بروز حشر مگیر از پی منش

***

در مدح علی بن احمد

منم منم زده در دل ز عشق یار آتش

گمان مبر که یک آتش که صد هزار آتش

چو نار شد دلم از عشق ناردان لب دوست

میان دل همه چون دانه های نار آتش

هر آفریده بترسد ز آتش و دل من

همی خوهد بدعا ز آفریدگار آتش

اگر نه بر ره دیو است بیهده دل من

چرا چو دیو کند خیره اختیار آتش

خوش است آتش عشق .. وزین معنی

همی کنم بدل خویش بر نثار آتش

نه دل قرار پذیرد نه در دل آتش عشق

چه بی قرار دلست و چه بی قرار آتش

در آب دیده و تاب دلم از آنکه رخش

چو آبدار گل است و چو تابدار آتش

ز دیده و دل خود کسوتی همی پوشم

چه کسوتی که بود پود آب و تار آتش

ز بسکه از مژه بارم سرشک آتش گون

گمان برند که دارم همه کنار آتش

دلم نگار پرستی گرفت بر رخ دوست

بود سزای پرستنده ی نگار آتش

اسیر عشق نگاری شدم بجان و بدل

که عنبر است بدو زلف و دو عذار آتش

نگار من چو سر زلف بر عذار زند

زنند گوئی در تبت و تتار آتش

حدیث زلف و عذار و تتار و تبت را

بر آب مانم و در زد بهر چهار آتش

حدیث خلق خداوندگار خود گویم

که بوی مشک دهد نایدش بکار آتش

جهان جود و سخا افتخار دین که کند

ز بهر سوختن خصمش افتخار آتش

علی که همچو خداوند ذوالفقار زند

بجان و جسم عدو در ز ذوالفقار آتش

بزرگواری کز باد خشم و هیبت او

فرو شود بدل خاک آب وار آتش

آیا سپهر معالی که از سیاست تو

همی خوهد گه .. تو زینهار آتش

زرشک همت عالیت هر زمان بنفیر

سوی اثیر فر… همی شرار آتش

از آنکه تا بکف زرفشان تو ماند

همی جدا کند از خود زر عیار آتش

وز آنکه تا نپزد هیچ خام دشمن تو

بود در آهن و در سنگ استوار آتش

ز بهر سوختن خصم تو در آهن و سنگ

اگر چه هست نهان گردد آشکار آتش

کسی که گرد خود از حشمت تو دایره کرد

تفی بدو نرسد گر همه دیار آتش

بدولت تو سیاوخش وار برگذرد

که خوی نیارد بر مرکب سوار آتش

بگرم و سرد زمانش بیازماید چرخ

چو بر یمین بودش آب و بر یسار آتش

گر از تباری یکتن دم از خلاف تو زد

در افکند بهمه دوده و تبار آتش

دم خلاف تو ناچیزشان کند بدمی

بر آن صفت که در افتد بمرغزار آتش

بزیر سایه ی سروی که دشمن تو نشست

زند درخش دران سرو جویبار آتش

گل بهار که بر می دهد بدشمن تو

چو خار گردد و اندر فتد بخار آتش

زمانه دست حسود تو بشکند چو چنار

کز او سخاوت ناید چو از چنار آتش

همیشه تا نبود باد و خاک را بجهان

ز روی طبع جهان آب جفت و یار آتش

ز باد ساری خصم تو باد رفته بخاک

در آب دیده شده غرق و در کنار آتش

بدانگهی که تو گلبرگ کامکاری گری

بر او فشانده چو گلبرک کامکار آتش

***

در مدح فخرالدین علی بن احمد

ایدل ز عشق یار چو از دانه نار باش

گر دانه نار نبود گودانه نار باش

ور اشک من ز جور تو چون ناروان شود

در عشق آن دو لعل چو یکدانه نار باش

بر جان خیال صورت جانان نگار کن

وندر میان جان سمران نگار باش

در دل هوای عذر اوامق چگونه داشت

تو همچنان بر آن بت مشکین عذار باش

هر چند مستی از می مهر و هوای او

تا پی ز پی خطا ننهی هوشیار باش

دست از تو شستم ایدل و دادم ترا بدوست

در زلف او قرار کن و استوار باش

یار ار برأی تو نرود روی ازو متاب

در روی کار بنگر و بر رأی یار باش

گر باد بی قرار کند زلف دوست را

در خط گریز و گاه طلب بیقرار باش

تا در تن و روان تو تاب و توان در..ست

در زلف مشکبوی و خط مشکبار باش

با بوی مشک و با غزل خوش بمجلس آی

هشیار گرد و مادح صدر کبار باش

فرزند فخر دین که ز جان نبی بدو

آمد ندا که دین مرا افتخار باش

دهقان علی که جان علی گویدش ز خلد

با حضم دین همیشه بکف ذوالفقار باش

ای صدر مهتران و بزرگان روزگار

خوش عیش و خوش طبیعت و خوش روزگار باش

پروردگان غریو شدند از نعیم تو

دایم غریق نعمت پروردگار باش

کار بزرگواران شادی و عشرتست

تا فارغیت باشد مشغول کار باش

دینار بار بر کف آزاده زادگان

آزاده وار با کف دینار یار باش

در … شراب و شکار نیست

زین هر دو کار دایم با اختیار باش

گاهی شراب نوش کن از سیم ساعدان

وز بسدین نگاران شکر شکار باش

از عشق و از عقار طرب را سبب گزین

در سینه عشق و در کف جام عقار باش

خوبان پیاده پیش تو باشند صف زده

بر مرکب نشاط دل خود سوار باش

در دهر نیست چون تو یکی ور بود هزار

از مهتری تو صدر و سر صد هزار باش

خورشید مهترانی و جمشید سروران

چون این جهان فروز و چو آن ملکدار باش

خورشید وار از فلک مهتری بتاب

بر تخت کامرانی جمشید وار باش

اندر جهان چو بی هنری عیب و عار نیست

با فخر و با هنر زی و بی عیب و عار باش

فخر از هنر نمای و باهل هنر گرای

وز عیب و عار بی هنری بر کنار باش

اقبال و عز و جاه و جوانی قرین تست

با هر قرین بمهر زمانه گذار باش

هستند هر چهار ترا چون چهار طبع

جاوید بر طبیعت این هر چهار باش

***

در مدح امیر اتابک برغوش

ببر ای باد صبا مژده بتلقین سروش

بهمه خلق جهان در بدر و گوش بگوش

که شفا یافت سر تاجوران تاج الدین

عین دولت شرف لشکر خلخ برغوش

سرکش توران مسعود که دارد ز شرف

مشتری غاشیه ی اسب مرادش بر دوش

هر شب و روز که بر وی بسلامت گذرد

به از امروز بود فردا چون از دی دوش

آن نه نوش است که گویند پس از تلخی می

صحت اوست پس از تلخی نالانی نوش

پهلوانا ز تو در پرده پهلو دل خلق

بود از آتش اندیشه چو دریا در جوش

جوش دریای دل خلق برگشتن تو

یافت آرام و دل جمله بعقل آمد و هوش

ز سمرقند بسی کس بدعای تو شدند

بزیارتگه کاشان و عبادتگه اوش

هر دعائی که بگفتند پی صحت تو

بشنیدند در آندم همه آمین ز سروش

هفته پیش ترا دیدم از شدت درد

سرو قدت بضعیفی شده چون مرزنگوش

اندرینهفته بتخت آمدی از جامه ی خواب

بدگر هفته زره ور شوی و جوشن پوش

بسوم هفته بدانسان شوی از زور و توان

کز تکاور بتکاور جهی از غوش بغوش

بگه معرکه گر شیر بود دشمن تو

همچو روباه شود چاره گر و حیلت کوش

کارزاری نشود با تو بمیدان نبرد

مگر آنکس که ز جان آمده باشد بخروش

شود از کوشش تو ببر دلاور بدو دل

شود از بخشش تو گنج توانگر در یوش

نیست همتای تو در ظل سپهر ازرق

این نه زرقست بر این گفته نیم زرق فروش

هیچ مادح را بهتر ز تو ممدوحی نیست

خاصه امروز که من مادح و تو مدح نیوش

تا سخن طفل بود شاعر دانا دایه

خاطرش پستان زو شیر خورد دوشادوش

سوزنی دایه ی اطفال مدیحت بادا

پرورش داده سخن را بکنار و آگوش

ای جهان از سر شمشیر تو دریای بجوش

جوش دریای تو شمشیرزن و جوشن پوش

نصرت دین حقی دین حق از تو منصور

پهلوان حشم مشرق و مغرب بر غوش

هست اسم علمت نام رسول قرشی

که برد مرکب او غاشیه بر دوش سروش

مرترا هست کنون نقش فتوت در دل

همچو همنام ترا مهر نبوت بر دوش

دوش در نظم ثنای تو بدم تا دم صبح

صبح صادق ندمید از دم من الادوش

بدل صافی مدح تو چنان دادم نظم

که از ان اخرس و ابکم بزبان آمد و گوش

خرد و هوش زیادت شود از مدحت تو

کس مبادا که بنقصان خرد کوشد و هوش

کیمیای زر درویش کف راد تو است

مدح گوینده چنین گوید با مدح نیوش

از کف راد تو درویش غنی شد چندانک

کیمیا یابی و سیمرغ و نیابی دریوش

گر جهان از سر شمشیر تو گفتم که رزم

که چو دریای بجوش است نیم زان خاموش

بعطا دست و دل و طبع ترا گویم یم

که چو دریای بجوشند چو دریای بجوش

بعطا دست تو گر حاتم دیدی از شرم

دست خود را بکشیدی ز عطا در آگوش

کین و مهر تو بزنبور همی ماند راست

که بر اعدای تو نیش است و بر احباب تو نوش

نوش کن باده ی تلخ از کف شیرین صنمی

از بناگوش چو گل از کله چون مرزنگوش

در شادیت گشاد است و در غم بسته

بسته بگشای همه عمرو گشاده تا گوش

می آسوده بکف گیر وز عشرت ناسای

کز نوا بلبل آسوده در آمد بخروش

***

در مدح شرف الدین محمد

آفتاب شرف و حشمت و سلطان شرف

نور گسترد و ضیا بر نسف و اهل نسف

ظل طوبی است بر آن کس که ضیا گستر شد

آفتاب شرف و حشمت و سلطان شرف

آفتاب همه سادات که با طلعت او

… فلکی را نه فروغست و نه تف

خلف حیدر کرار محمد که بود

همچو حیدر بشجاعت چو محمد بلطف

یکزمان صدر وی از اهل هنر خالی نیست

همچو خالی نبدی تخت سلیمان ز آصف

آسمان بوسه دهد خاک درش را بامید

کاستانش بزداید ز رخ ماه کلف

هر که در خدمت او گشت رهی گشت رها

از غم و رنج و عنا و تعب و کرم واسف

ای سیادت را از سید مختار بدل

وی شجاعت را از حیدر کرار خلف

پسر حیدر کراری و بر دشمن و دوست

چو پدر حامی تیغی چو پدر وافی کف

بر نکوخوه بکف راد کنی خواسته بذل

بسر تیغ کنی خون بد اندیش تلف

پدرت را ملک العرش بقرآن مادح

هفده آیت نبئی مدح وی اندر مصحف

بستان کشف کنی راز دل از سینه خصم

گر بود خصم ترا سینه سنگین چو کشف

چون خدنگ تو ز شست وزه تو گشت جدا

نگزیند بجز از جبهت اعدات هدف

علف تیغ شود خصم تو در دشت نبرد

بتنش یازد تیغ تو چو لاغر بعلف

نسف از فز خرامیدن تو یافت کنون

قر فرو دوش اگر بود چوقا عاصفصف

تا بزیر فلک چنبری اندر همه وقت

گل به از خار و گهر از شبه وزر زخزف

فلک چنبری اندر خط فرمان تو باد

ورنه بشکسته چو از عربده گان چنبر دف

***

در مدح مؤیدالدین

مؤیدین جمال ای ستوده ی آفاق

ترا بمدح من اهلیت است و استحقاق

مرا بجود تو دانم که همچنین باشد

که از حکیمان طاقم تو از کریمان طاق

بحق من نبود جود تو بروی و ریا

بمدح تو نبود نظم من بزرق و نفاق

بدان سبب که ترا دانم از کرام جهان

سخی وراد و پسندیده سیرت و اخلاق

بر تو بیشتر آرم ز دیگران ابرام

ز حال نیک و بد خویش خشیة الاملاق

گمان برم بکف راد تو که رازق را

بدست تست کلید خزانه ی ارزاق

ز گندم تو بنخشب زدند چندین سال

بخانه و زن و فرزند من بنان محراق

اگر کنون بسمرقند بازشان نگرند

زنان نخشب جویند زهر را تریاق

مرا بگندم مرسوم وعده ای دادی

بده بدادن آن مر وکیل را اطلاق

همانکه دیر دهد ناگران نیاید از آنک

گران شود چو بماند بآب در سرماق

مرا ز گندم فرمودن تو یاد آمد

رزند میخی فرمودن امیر اسحاق

تو از سخای بافراط و از مروت خویش

روا مدار که این بند بشکند میثاق

همیشه تا بشب و روز از مه و خورشید

ضیاء و نور بود گستریده در آفاق

مه سعادت و خورشید جاه و دولت تو

منیر باد و مضی بالعشی والاشراق

حسود دولت و اقبال و عز و جاه ترا

رسیده جان بمضیق و رسیده مه بمحاق

***

خطاب به خود

تا کی ز گردش فلک آبگینه رنگ

بر آبگینه خانه ی طاعت زنیم سنگ

بر آبگینه سنگ زدن رسم ما و ما

علت نهاده بر فلک آبگینه زنگ

رنگیم و با پلنگ اجل کارزار ما

آخر چه کارزار کند با پلنگ رنگ

کبر پلنگ در سرما و عجب مدار

کز کبر پایمال شود پیکر پلنگ

یکباره شوخ دیده و بی شرم گشته ایم

پس نام کرده خود در اقلاش و شوخ و شنگ

اصرار کرده بر گنه خود بسر و جهر

نی شرم از صغیره و نی از کبیره ننگ

پرهیز نیست در دل ما جایگیر جز

جائی که باخسان بسگالیم نرد ننگ

در پله ی ترازوی اعمال عمر ماست

طاعات دانه دانه و عصیان بتنگ تنگ

میدان فراخ یافته ایم و دلیر وار

بر مرکب هوی و هوس بسته تنگ تنگ

با آنکه جنگ باید پذیرفته ایم صلح

با آنکه صلح باید آشفته ایم جنگ

پیران چنگ پشت و جوانان چنگ زلف

در چنگ جام باده و در گوش بانگ چنگ

چنگ اجل گرفته گریبان عمر ما

ما خوش گرفته دامن آز و امل بچنگ

آیینه ی خدای شناسی دلست و حق

ز آیینه ی خدای شناسی زدوده زنگ

ما باده ی چو زنگ بر آیینه ریخته

و آیینه زنگ بر زده از باده ی چو زنگ

رومی رخان ما را در فسق و در فجور

زنگی گرفت و باز برومی سپرده زنگ

ای کردگار دوزخ تفتیده ی ترا

از آدمی و سنگ بود هیزم وز زنگ

ما از شمار آدمیانیم سنگ دل

از مصیبت توانگر و از طاعتیم دنگ

آونگ دوزخیم بزنجیر معصیت

دوزخ نهنگ و باز گنه لقمه ی نهنگ

ما را بهوش و هنگ ز دوزخ نجات نیست

وز سهم آن نهنگ نه هوش استمان نه هنگ

دنیا قمارخانه ی دیو است و اندر او

ما منکیا گران و اجل نقش بین منگ

ایمان کلید جنت و در بی مدنگ نی

دندانه ی نیاز گشاینده ی مدنگ

جای درنگ ماست بدوزخ ز عدل تو

وز فضل و رحمت تو بخلد برین درنگ

دریای فضل و رحمت تو موج می زند

نبود روا سفینه ی امید ما بکنگ

ما را بهشت تست بکار و بکار نیست

سر بر زدن ز خاک بهار و بهشت کنگ

در کام ما حلاوت شهد شهادتست

در مهد بسته انه بدین پود و تار رنگ

در عمر خویش بر تو نیاورده ایم شرک

ای بی شریک شهد و شهادت مکن شرنگ

در ملک تو پسنده نکردند بندگی

نمرود پشه خورده و فرعون پیس و لنگ

ما بندگان و کوس خدائی همیزنیم

آگاه نی که کوس خدائیست پا به سنگ

نمرود بر گذشت بپواز کرکسان

آنجا که بیش از آن نپرد کرکس و کلنگ

از بیم چرخ خویش پرانید بر هوا

با کرکسان چرخ پر کرکس و خدنگ

پیکان آن خدنگ بخون راه داده اند

شد شاد و رسته شد ز غریو و غم و غرنگ

فرعون شوم خرکس بازار خربزه

بر اسب جهل و فتنه فرو بسته بتنگ تنگ

شد میر رود نیل چو در نیل غرق شد

خاشاک وار بر سر آب آمد آن خشنگ

بی آدرنگ باشد مر لنگ را عصا

فرعون لنگ را ز عصا آمد آدرنگ

با آن دو گنده مغز بود حشر آنکسی

کز دست دیو خورده بود کو کنار و بنگ

ای سوزنی بر اسب انابت سوار شو

بستان ز دست دیو فریبنده پا لهنگ

ایمن مباش تا دم آخر ز دست دیو

تا دیو دین ز تو نستاند بشالهنگ

بیت المقدس است دل تو بنور دین

وه تا نه خوک خانه کند کافر فرنگ

هفتاد ساله گشتی توحید و زهد کو

کم ژاژخای پیش مد و چون خران غنگ

بی یار حق مباش که بی یاد کرد حق

نزدیک اهل و عقل چه مردم چه استرنگ

در راه دین حدیث درشت و درست گوی

مفروش دین بچربک و سالوس و ریو و رنگ

***

در مدح فخرالدین علی بن احمد

مفکن بغمزه بر دل مجروح من نمک

وز من بقله سرمکش ای قبله نمک

دانم کز آب گرم دو چشمم بیک زمان

بگدازی ار همه شکری یا همه نمک

ای ترک ماه چهره چه باشد اگر شبی

آئی بحجره ی من و گوئی قتق گرگ

تا من بنور ماه تو شب را برم بروز

زان پیش کز سمور بمه درکشی یلک

تا از تو یک بیک شودم کام دل روا

کم کم بکام درفکنم خامه ی تبک

گر پیش گل کشم کله مشکبوی تو

بر من کلک مزن که نیندیشم از کلک

گل روی ترکی و من اگر ترک نیستم

دانم بدینقدر که بترکی است گل حجک

از چشمم ار بران حجک تو چکد سرشک

ترکی مکن بکشتن من برمکش نجک

کان گل بدینسرشک پذیرد جمال و زیب

چون باغ علم شافعی از طاهر علک

فرزانه فخر دین که شد از اهل دین خطاب

کای آدمی بصورت و با سیرت ملک

ای چون ملک بسیرت و از صورت آدمی

هم آدمی و هم ملکی یاز هر دو یک

در دین طاهری ملکی لاشریک له

کس در فنون فضل و هنر لا شریک لک

دیریست تا ریاست اصحاب را بحق

اندر کتابخانه ی اسلاف تست چک

تو در چکان ز لفظ بر احباب ویش باش

گو بر رخ معادی تو خون دیده چک

آید صواب هر چه تو گوئی و خصم را

یار او زهرئی که کند هیچگونه حک

بر آتش نظر دل زیرکترین خصم

جوشی بر آن قیاس که در زیر بامجک

هر حجتی که گفت بدو رد کنی و باز

اندر دهان نهیش چو گلمهره در تفک

بسیار علمهاست که آن خاص مرتر است

بیرون علم شرع که با خلق مشترک

داند هر آنکه باز شناسد شک از یقین

کاندر بزرگواری تو نیست هیچ شک

گر بر شرنگ و شنگ وزو باد لطف تو

در حال شهد و شکر گردد شرنگ و شنگ

گر بوی خلق تو بجنگ برگذر کند

نسرین تازه بر دمد از تری حنک

ور بار حلم تو بزمین برنهد خدای

موی بشیزه بفکند از گاو و از سمک

طوفان غم بدان نرسد کو بعون تو

خود را سفینه سازد چون نوح بر فلک

زایر ز بس که زر گرد از کف راد تو

دارد بزر نگار کف خویش چون محک

یابد ز تو جواب نعم سائل نعم

از پیر سال یافته تا طفل شیر مک

با هر کسی که دست نیازی بتو نمود

احسان کنی وجود نمائی بما ملک

نور دل تو از کرم و بر و مردمی است

چونانکه نور دیده ی مردم بمردمک

قادر دلت ملال نیاید ز شعر من

حالی بمانم و ببرم ژاژ بی ودک

تا بر فلک بروج بود وندر او نجوم

چونانکه در زمین کور و در کور سلک

روی زمین ز فر تو زنیت پذیر باد

چونانکه از نجوم وز شمس و قمر فلک

تو بر شده بجنت شادی درج درج

دشمن فتاده در سقر غم درک درک

سنجاب گون سپهر فتک جو عدوت را

پیراسته بقهر چو سنجاب و چون فتک

***

در مدح نظام الدین

ای پایگاه قدر و بر چرخ نیمرنگ

دور ورا شتاب و بقای ترا درنگ

اندر شتاب اوست درنگ ترا مدد

وندر درنگ تست شتاب ورا درنگ

پیدا دو رنگ او دو زبان کلک تو کند

چون بر بیاض روم نگارد سواد زنگ

آیینه ی ضمیر تو اندر مقابله

بزداید از دو آینه ی چرخ ریم زنگ

از چرخ نیل رنگ چه نالند حاسدانت

از سیر کلک تو شده با ناله و غرنگ

تیر خدنگ شاه بکلک تو داد شغل

تا راستی وراست روی گیرد از خدنگ

مستوفی ممالک مشرق نظام دین

کز کلک تست تیر فلکرا مسیر تنگ

تنگ شکر حدیث ترا بندگی کند

کاندر عبارت تو شکر هست تنگ تنگ

چون تو سوار فضل کجا در همه جهان

بر مرکب کمال و هنر بسته تنگ تنگ

زرین سخن سواری از شعر عسجدیست

بردست چون سوار عنان سخن بچنگ

از مدحت تو سوزنی پیر شد جوان

چون تیر کرد قد خمیده چو پشت چنگ

لیکن بگرد عسجدی اندر کجا رسد

چون هست ترکتازی او با خران لنگ

از تربیت نمودن تو مهتر کریم

روباه شیر گردد و ص عوه شود کلنگ

هر شهسوار فضل که شد همعنان تو

یابد بگرد گردن از الزام پالهنگ

در ذات تو نهاده ملک عز اسمه

ذهن و ذکاو و فطنت و فرهنگ و هوش و هنگ

جستن نظیر تو بهنر پر مکابره است

نایافته نمودن بر عقل شالهنگ

امن تو است احسان نیکیت مکرمت

نبود در آل میران آیین جز این دبنگ

منت نهنگ دم زن دریا مردمی است

در مردمی ندارد دریای تو نهنگ

احسان تو بسان دبنگ است و سله است

در خوشاب خوشه انگور بر دبنک

در خدمت تو بودن فخر است و نیست عار

وز مدحت تو گفتن نام است و نیست ننگ

اهل ثنا و مدحت ارباب نظم و نثر

مطلق توئی و نیست درین باب ریو و رنگ

بی حشمت نشان تو از هیأت فلک

نکند نظر پلنگ بتربیع سوی رنگ

با اهل صلح صلح بتوقیع کلک تست

برداشتن برأی تو از اهل جنگ جنگ

از لطف و سازگاری تو با سران عصر

در دانه ی زلال همی داده چنگ چنگ

خشم تو آذرست و حسود تو نان خشک

هر نان خشک را رسد از آذر آذرنگ

آید هر آنکه با تو کند استری بفعل

در هاون هوان بضرورت چو استرنگ

در موسم بهار که دریا شود جهان

بستان و باغ گردد همچون بهشت کنگ

در مجلس تو ز ورق باده رونده باد

هر چند نیست عادت ز ورق روان بکنگ

تا بر کند حسود تو سبلت بدست خویش

در سبلت حسود تو افتاده باد کنگ

تا سیم و زر بآتش و سنگ امتحان کنند

مردان کار دیده چه مصلح چه رند و شنگ

منت پذیر باشی منت نهنده نی

کز تو غنی شوند بروزی هزار دنگ

در راه عشق آتش رویان سنگدل

سیم و زر امتحان کن و در باز هوش و هنگ

جد مرا زهزل بباید نصیبه ای

هر چند یک مزه نبود شهد باشرنگ

تا بنگ و کو کنار بدیوانگی کشد

دیوانه باد خصم تو چون کوکنار و بنگ

تا باد ساریش بسر آید ادب نمای

آن سرخ باد سار چو سر کفته بادرنگ

***

در مدح تمغاج خان

ز امدن سال نو بفرخی فال

شاه جهانراست فتح و نصرت و اقبال

سال نو آمد بخدمت قدم شاه

لشکر انواع گل مقدمه ی سال

خسرو سیارگان چرخ بتعجیل

از سر ماهی برون گذشت و ز دنبال

در علم آل شاه فتح و ظفر دید

کرد بلند از سر حمل علم آل

زان علم آن نصرت متوالی است

در حشم شاه و در عشرت و در آل

موسم جشن خدایگان جهانست

نوبت بخشیدنست و موسم ابذال

منتظر جشن شاه مطرب و بستان

بلبل دستانسرای و قمری قوال

تاج مرصع نهاده بر سر طاوس

فاخته افکنده طوق مشکین در بال

شاه سلیمان مثال و طیر سخنگوی

از ظفر پادشاه بنده ی امثال

سلطان طمغاجخان که سلطنت او

برکند از هر هژبر پنجه و چنگال

با علم گاو سار شیر نشانش

شیر فلک روبه است و دمنه ی محتال

ای ملک بی عدیل عالم عادل

خسرو مسعود نام محمود احفال

بخت تو با نام تو مساعد و با بخت

طالع سعدت قرین همیشه بهرحال

بر فلک پیر سعد اصغر و اکبر

از تو گشایند بر سعادت تو فال

خسرو افراسیاب هیبتی و هست

از تو در اعدای تو هزار هزار و زلزال

زلزله ی لشکر تو روز ملاقات

به ز نبرد آزمای روستم زال

چشم جهان چون تو پادشاه نبیند

بزمی و رزمی عدوی مال و عدو مال

هر که بفرمان تست تابع و راغب

با نعم و عزتست و رتبه و بامال

وانکه ز درگاه تست طاغی و یاغی

جفت هوانست و یار شدت و اهوال

بسکه درآورد حاسدان ترا چرخ

ایدی و اعناق در سلاسل و اغلال

حنجر آمال دشمنانت ببرید

دهر زدست قضا بخنجر آجال

ای خلف آخر از خلیفه ی اول

آنکه سرشته شد از سلاله صلصال

ملک سلاطین گیتی از وی با تو

کرد محول همی محول احوال

بر تو و شهزادگان تست بحق وقف

ملک زمین تا ابد بقسمت آزال

مهدی صاحبقران روی زمینی

امر ترا رام گشته مهدی و دجال

خواهد بودن بملکداری تو شاه

نصرت عیسی و رقص کردن دجال

سوزنیا با مدیح شاه جوانبخت

از دل و جان خو کن و مدیحش بسکال

در سخن دانه چین نما و بسلک آر

دانه و که را فر و بیز بغربال

طبع سخن زای را ز حشو نگه دار

باش با بیات خود چو دایه بر اطفال

تا شود از مدح شاه دفتر شعرت

همچو رخ نیکوان بزلف و خط یار

عمر ابد خواه پادشاه جهانرا

در شرف و عز لایزال و لازال

باد بر این اتصال شاه همایون

با رغد عیش و با رفاه در افعال

***

در مدح افتخارالدین

آمد بصدر خویش چون خورشید در حمل

خورشید اهل بیت نبی سید اجل

شادند خلق و رسم بشادیست خلق را

هر موسمی که آید خورشید زی حمل

خورشید چرخ فضل و شرف افتخار دین

آن بی بدل ز عالم و از شمس دین بدل

زینسان که او بصدر خود آمد کجا بود

خورشید را ببرج حمل رتبت و محل

خورشید از زحل بسه منزل فروتر است

او از ستاره پیش خدم دارد و خول

خورشید یک ستاره ندارد بهمرهی

منشور بی کسوف و زوالست از ازل

خورشید را کسوف و زوالست و مرو را

او از زمینست تا بزحل برتر از زحل

بینندگان اگر که بخورشید بنگرند

در نور دیده نقص پدید آید و خلل

او را بود جمالی خورشیدوش ز نور

افزون شود ز دیدن او نور در مقل

خورشید پیش روی ز سلطان شرق و غرب

گاه از کله حجاب کند گاه از کلل

او بی حجاب تا بر سلطان همی رود

پس بر زیادتست بخورشید زین قبل

ای به گزین حضرت سلطان خسروان

وی جد تو گزیده ی سلطان لم یزل

خورشید از آنکه زو بهمه چیز حاکم است

از شرم زرد روی پدید آید از قلل

بر آستانش بوسه دهد از سر نیاز

پس از سرای بگذرد اندر خوی و خول

یزدان نهاد در دل سلطان محل ترا

تا پای حاسد تو فرو ماند در وحل

شاهنشه از حسود تو خالی کند جهان

چون مکه جد تو ز پرستنده ی حبل

نامد برون ز خانه ی احزان حسود تو

قادر نشد بسوزن سوفار در حمل

از کله ی حسود تو سودای مهتری

بیرون شود چو نخوت گیسو ز فرق کل

از مجلس شهنشه اسلام یافتی

تشریف و خلعت و لقب و حشمت و عمل

مهتر توئی مسلم در روزگار خویش

وین دیگران همه حشوات و دغل مغل

آباد و خرم است بتو عالم هنر

وز جود تست عالم ز فتی خراب و تل

از حزم تست یافته جرم زمین درنگ

وز عزم تست یافته دور فلک عجل

دارند از طریق تفاخر سران عقل

از گرد نعل مرکب تو دیده مکتمل

از جود تو جهانی عریان و بینوا

پاشیده ی در رشد و پوشیده در حلل

افزون ز صد هزار کسند از تو یافته

باغ و سرا و صنعت و املاک مستغل

روی سخا و فضل و سخندانی و شرف

دایم ز تست تازه چو ورد طری ز طل

پاک است سینه ی تو بخلق خدای بر

ز اندیشه ی منازعت و کینه و جدل

داند ترا که تو چه کسی دیگران چه کس

آنکس که فرق داند کرد انگبین زخل

پی بار منت تو کسی در جهان نماند

از بندگان باری عز اسمه و جل

نالانی تو تا خبر آمد بنزد تو

بر ما عیان نمود همی خویشتن اجل

اندر دریغ و حسرت تو بندگانت را

دمهادخان دخان بدو دلها شعل شعل

تا بر تن تو سهل نشد رنجه عارضه

اندیشه ی تو بر دل ما بود چون جبل

جان ترا خطای عطا داد بازتا

بر تو اثر نماند ز نالانی و علل

چون آدمی شدی چو فرشته بیامدی

تن پاک گشته از علل و نامه از زلل

اکنون که آمدی بسعادت بصدر باز

بر دشمن تو زهر شود عیش چون عسل

در مستقر عز و شرف جاودان بزی

تا حاسدت حزین شود و خوار مستذل

تا عز و ذل ناصح و حاسد در این جهان

ضدند یکدگر را بی زرق و بی خیل

جاوید باد عمر تو و دشمنانت را

چنگ اجل گرفته گریبانگه امل

***

در مدح صفی الدین

هلال روزه ی میمون لقای فرخ فال

نمود روی ز گردون نیل فام چو نال

خمیده قامت و خدمت نموده بر گردون

ز روی قبله بدرگاه آفتاب جلال

اجل صاحب عادل که مثل او گیتی

پدید نارد و ناورده صاحب اقبال

کبیر عالم کاندر صلاح ذات ویست

صلاح خلق کبیر مهمین متعال

صفی دولت عالی معین ملت حق

وزیر نیک پی نیک رسم نیک خصال

ثبات علم و عمل هست بر رعیت شاه

بسیرت علما و بصورت عمال

چو کارها به نیتهاست گفت صاحب شرع

وراست پر ز نکوئی جریده ی اعمال

شد است مشفق بر عامه ی رعیت شاه

چو مادر و پدر خوب مهر بر اطفال

گشاده کرد در داد و بست دست ستم

یکی ز بهر ثواب و یکی ز بیم وبال

ز عدل او نه عجب باشد ار بکوه و بدشت

پلنگ و یوز شود پاسبان عزم و غزال

بنوک کلک بگسترد عدل در عالم

بر آن قیاس که همنام او بزخم دوال

بباب عدل ز همنام او چو درگذری

کسی نیابی او را دگر نظیر و همال

سران دهر و بزرگان عصر او را نیست

بجز بخدمت درگاه او مآب و مآل

رسیده اند جهانی ز خدمت در او

بآب و حشمت و جاه و بناز و نعمت و مال

وفا شود ز کف راد او بجود و سخا

اگر بجان گرامی ازو کنند سوآل

برد ز جود کف او کمینه سائل او

ببدره زر عیار و بکیسه سیم حلال

همای جاه تو پرواز کرد بر سر خلق

کسی که سایه او یافت رسته شد ز اهوال

بزیر سایه او باشد این جهان یکسر

چو آن همای همایون بگسترد پر و بال

ایا همایون صدری که فر طلعت تو

به از همای همایون بود بفر و بفال

زمانه نیک سگالیست پادشاهی را

که هست او را چون تو وزیر نیک سگال

ترا بصاحب ری گر کسی قیاس کند

ورا بود نه ترا اندرین قیاس جمال

اگر که صاحب ری بودی اندرین ایام

کجا تو باشی او باشدی بصف نعال

کمال صاحب ری هرگز اندرین نرسد

در آنچه هست سزای تو نیست او بکمال

محل و قدر ترا کردگار کرد فزون

هر آنچه کرد و کند کردگار نیست محال

بر آسمان بزرگی و بوستان سری

تو بدر و سروی و دیگر کسان هلال و خلال

چنانکه بدر بتابد ز آسمان تو بتاب

چنانکه سرو ببالد ببوستان تو ببال

حسود جاه تو بادا ز بار محنت و غم

نحیف تن چو خلال و خمیده قد چو هلال

همیشه تا مه روزه است بهترین شهور

هماره تا شب قدر است بهترین لیال

بقدر باذر عمر تو هر شبی شب قدر

بخیر همچو مه روزه هر مه تو ز سال

هزار سال ترا عمر باد و هر روزی

ز سال عمر تو چون روز اول شوال

***

در مدح وزیر

همه سلامت آن باد کو بجان و بدل

خوهد سلامت احوال صاحب عادل

همه مراد کسی باد حاصل از عالم

که او مراد ورا خواهد از جهان حاصل

زمانه بنده ی اقبال صاحب است بدان

که در زمانه چنونیست صاحب مقبل

وزیر مشرق کز داد او همیشه ستم

بود گریزان چون ز آفتاب مشرق ظل

از آسمان بزمین هیچ دولتی ناید

مگر بدانکه کند در سرای او منزل

بروی او نگر از جمله ی بنی آدم

اگر نه آدمئی دیده ای فریشته دل

بنای هیچ عمل جز بعلم بر ننهد

جز او کس از وزرا نیست عالم و عادل

بجز برأی و بتدبیر و نیک عهدی او

بود سلاطین را ملک داشتن مشکل

نه بی شکوهش پیراسته بود ملکت

نه بی جمالش آراسته بود محفل

همیشه منزل دولت نماید آن خانه

که ساعتی بنشاط اندرو بود نازل

سزای غل بود آن گردنی که بر صاحب

بجهل سینه خود کان کینه سازد و غل

نگاهدارد در هر چه هست کار خدای

خدای ازین نکند هیچ حق او باطل

نه ایزد است ولیکن بحکم ایزد نیست

ز هیچ نیک و بد بندگان خود غافل

جمال داد و برافزود جاه و حشمت او

چنین کنند بزرگان محسن و مجمل

بپیش آنکه ازو آفتابرا خجل است

ز بی خبر بدن از کار خویش هست خجل

بلی خجل شود از پادشه که ناگاهان

بآستانه ی او میهمان رسد طغرل

ز جاه صاحب عادل ملک بگرداند

گزند چشم بدو مکر حاسد و عادل

عزیز باد همیشه بنزد خلق و خدای

نگاهدار تن و جان او معز و مذل

***

در مدح جمال الدین عمر

داد صدر دین و دنیا صاحب فرخنده فال

مر جمال دین یزدان را بجاه خود جمال

بر جمال دین مبارک فال گشت امروز و ماند

اندرین بنیاد عالی فر او تا دیر سال

صاحب عادل خداوندی که هر کز رأی او

فال گیرد تا ابد از روی او گیرند فال

این جهانرا سر بسر در سایه ی خویش آورد

چون همای دولت او برگشاید پر و بال

بذل جاه و مال گشته سیرت و آیین او

بذل جاهش برمهان و برکهانش بذل مال

ای بکنیت عالم عادل عمر کز دین پاک

در طریق داد مر همنام خود را شد همال

نوک کلک این عمر مر طاغیانرا دوخت چشم

چون دوال آن عمر مر ظالمانرا کوفت یال

از دوال و کلک این و آن در آنوقت و کنون

ناتوان و سست شد ظالم چو کلک و چون دوال

کلک او امری که آفرید بس آید یک الف

امتثال آرنده اندر حین پذیرد شکل دال

مر مثال کلک او را سرفرازان همچو کلک

سر فرود آرند وز فرق سر آرند امتثال

زانکه نسگالید بد در عمر خود بر هیچکس

هیچکس در عمر خود بروی نباشد بدسگال

مر مرا وزرو وبالی نبود ار گویم که او

تا وزیر شاه شد بر وی نشد وزرو وبال

پادشاهی را که باشد همچو فرح وزیر

ملک او ایمن بود از انقلاب و اختلال

صاحب عادل مه و خورشید چرخ سروریست

بی خسوف و بی محاق و بی کسوف و بی زوال

میوه ی دولت ز نور او پذیرد رنگ و بوی

وز ضیاء او همی گوهر شود سنگ و سفال

گر جهان آراش خوانم زین سپس نبود شگفت

که جهانرا هست ازو آرایش و زیب جمال

آسمان خواهد که سر بر آستان او نهد

لیک بر این آستان او را نمی باشد مجال

هست خورشید جهان آرای جان پروردرست

گر کسی را زان خیالی هست برگیرم سوآل

مجلس دهقان جمال دین جهانی دان یقین

از جمال صاحب آرایش گرفته هر کمال

اهل مجلس از جمال او همی جان پرورند

گشته هر یک زو مرفه عیش و خرم وقت و حال

صاحب عادل مرفه عیش بادا تا ابد

خرم و خوشوقت حالش اندر ایام و لیال

تا جهان آرای و جانپرور بود زینسان که هست

در جهان و جان خلایق را ازو نفع و منال

بر جهان و جان او بادا هزاران آفرین

از جهان آرای جان پرور خدای لایزال

***

در مدح علی بن احمد

از من بآزمون چو طلب کرد یار دل

از جان شدم بخدمت و بردم نثار دل

دیدم بزیر حلقه ی زلفین آن نگار

در بند عاشقی چو دلم صد هزار دل

فرمانگذار دلبر و طاعت نمای من

طاعت نمای داده بفرمانگذار دل

من دل سپار و آن بت مه روی دلپذیر

کی جز بدلپذیر دهد دلسپار دل

دلرا بدان نگار سپردم که داشتم

زو چون نگارخانه دل و پر نگار دل

دلرا قبول کرد بجان زینهار داد

گوئی که داد جان مرا زینهار دل

جان اختیار کرد که در بند وی بوم

آنگه که کرد عشق ترا اختیار دل

در آبدار عارض او بنگریستم

شد آبدار دیده و شد تابدار دل

تابیست بر دلم ز رخ آبدار دوست

کانرا به پیش کس نکند آشکار دل

شکر لبی که جان طلبد بوسه را بها

سیمین برش ربود بوقت کنار دل

هر چند کان صنم ز غم من تهی دلست

پر کرد مر مرا غم او تار تار دل

گردد هر آن کسی که چو من عشق پیشه کرد

هم بر سرشک دیده و هم پر شرار دل

دادم بباد ساری دلرا بباد عشق

نشگفت اگر بباد دهد باد سار دل

تا چند رنجه دارم از عشق دوست جان

تا چند بسته دارم در بند یار دل

بی نظم گشت کار من از بیدلی چنان

کز یار بازگشت خوهم خواستار دل

کاری کنم که باز خداوند دل شوم

وارم بنظم مدح خداوندگار دل

کامد بفرخی ز سفر اختیار دین

کز مدح او کند شرف و افتخار دل

درد علی که همچو علی بدسگال را

در سینه بگسلد سر ذوالفقار دل

صدری که بی محبت او هیچ خلق را

اندر میان سینه نگیرد قرار دل

گوئی ز بهر مهر ورا آفرید و بس

اندر نهاد آدمیان کردگار دل

گر گوش بشنود که بمانند او کسی است

کم دارد آن شنوده ی گوش استوار دل

دارد بجود مردم آن عالم سخا

مانند بحر بی گذر و بی کنار دل

گر علم و حلم و شرم و خرد زینت دلست

او را مزین است باین هر چهار دل

کان زر از عیار تهی دل کند بجود

چون خوش کند ببخشش زر عیار دل

تا دل چو زر و سیم ببخشد یمین او

کرد از یمینش میل بسوی یسار دل

ای صدر روزگار که اهل زمانه را

بی خوشدلیت خوش نکند روزگار دل

باری است مهر تو که کند بر هوای طبع

از هر هواخوهی بتلطف شکار دل

اندر هوای تست کبار و کرام را

همچون هوای بی خلل و بی غبار دل

در دست تو نهاد ببیعت کرام دست

پیوسته با دل تو نصیحت گذار دل

گر دل بدل رود ز دل خویش باز پرس

تا بی هوای تست کرا زین دیار دل

در خدمت تواند میان بسته چون رهی

گردان روستم تن اسفندیار دل

بربر همیدرند چو سهرابرا پدر

خصم ترا بخنجر جوشن گذار دل

خار آفرید نار ملک تا حسود تو

دوزد بخار دیده و سوزد بنار دل

بدخواه جاهت از همه تن دل شود چو نار

از سهم و بیم تو بکفاند چو نار دل

ور خنجر دو رویه کشد چون درخت نار

خود را کند بخنجر خود ناروار دل

تا نسبتی ندارد آبی بکوکنار

وین هر دو را ندارد از یک شمار دل

بادند حاسدان تو آبی صفت همه

پشمین لباس و زرتن رخسار وقار دل

چون کوکنار خورده ز سودا دماغ سر

وز خرمی تهی شده چون کوکنار دل

مر دوستانت خوشدل و مر دشمنانت را

درمانده گشته با غم و بی غمگسار دل

خواهم بقای تو بزمان صد هزار سال

وز من بدین قدر نکند اختصار دل

چندان بقات باد کز ادراک و فهم آن

آید بعجز عقل و کند اضطرار دل

***

در مدح جمال الدین محمود

نگار من همه حسن و ملاحت است و جمال

همه ملاحت حسن و جمال او بکمال

غزال چشم نگاری که بر شکار دلم

شداست چیره تر ار شیر در شکار غزال

ز بسدین لب لعل شکر سرشته ی او

خطی چو برگ نی سبز بردمید امسال

چو بوسه خواهم از شرم بوسه خواهی من

چو شکر از نی ازو خون برون .. در حال

محال باشد ازو بوسه خواستن تنها

کز آن نگار بود بوسه بی کنار محال

شبی و روزی در سرو و مه نگه کردم

ز قد و خدوی آمد بپیش دیده خیال

بماه گفتم کای خدیار منت نظیر

بسرو گفتم کی قدر یار منت همال

بآسمان و ببستان ازین سخن مه و سرو

همی فروزد چهره همی فرازد یال

اگر چه قامت یار من است سرو صفت

وگر چه چهره سرو منست ماه منال

بنزد من مه من سرو و ماه مطلق نیست

که سرو غالیه زلف است و ماه مشکین خال

بمشک و غالیه ی خال و زلف او قلمم

نبشت مدحت محمود بن حسن الحال

جمال دین محمد یگانه ای که بدو

گرفت دین محمد هزار گونه جمال

سپهر دولت و دریای فضل و کان هنر

بنای مردمی و جود و قبله ی اقبال

سئوال هیچکسی را بنزد او رد نیست

چو مر دعای نبی را بایزد متعال

بر او بجان گرامی اگر سئوال کنند

پذیره آمده باشد عطا به پیش سوآل

بر اهل فضل و هنر طلعت خجسته ی او

به از همای همایون بود بفر و بفال

وگر همای نگیرد خجسته فری ازو

بران همای شو پر و بال بارو وبال

ایا همای همایون اهل دانش و فضل

تو پروری همه را زیر سایه پر و بال

کسی که پرورش تن ز پر و بال تو یافت

بعز و ناز کم آمد ورا ز جاه و زمال

بکف راد دهی مال خویش را مالش

تراست مال مگر دشمن و تو دشمن مال

همیشه مال ترا همچو آب را بمحیط

بسوی سایل و زایر بود مآب و مآل

سری نه بینم در هیچ تن درین عالم

که بار بر تن او نیست گردنش حمال

بطوق منت و احسان تو همه شعرا

مطوقند چو قمری و بر ثنا قوال

بهر زمان و بهر لحظه و بهر نفسی

بهر مکان که بوم شکر مدح تست مقال

بمجلس تو نخستین قصیده ایست مرا

ز دست طبع نشاندم بباغ مدح نهال

هر آینه ببر آید که هست منت تو

زمین فربه وجود تو جوی آب زلال

گر از زبان من آمد بمدح تو تقصیر

ز هر چه گفتن آن بهتر است بادالال

همیشه تا فلک بر شده ز روی مثل

بود چو دیوان و ز هفت اختران عمال

مباد از قلم هفت عامل فلکی

بعمر نامه ی تو برکشیده خط زوال

ز ذوالجلال که عز و جلال او باقی است

بروزگار تو بر وقف باد عز و جلال

***

در مدح مؤیدالدین

زقد چون الف سیم آن لطیف غزال

فراقم آمد و شد قد من چو زرین دال

بدال زرین سیمین الف بمن بفروخت

میان دال و الف زانکه نیست روی وصال

بدان امید که بینم خیال او در خواب

نشاندم از سر مژگان بباغ خواب نهال

نهال خواب و امید از خیال ببریدم

چنان شدم که ندانست کس مرا ز خیال

خوش است حال کسی کز خیال حالی داشت

اگر چه زود زوالست و یکدمست آن حال

بحسب حالم منجیک ترمدی گفته است

که از تخلص مدح مؤیدین جمال

جمال محفل آزادگان مؤید دین

که هست چون پدر خویش بی نظیر و همال

جمال اوست بگیتی چو کیمیا نایاب

بعلم و حکمت وجود و مروت و افضال

ز جود اوست کریم طی از شمار لئام

ز علم اوست فلاطون ز جمله ی جهال

چنانکه باشد سفله بجمع مال حریص

ازان حریصتر است او بخرج کردن مال

ندید چشم کم و بیش دیدگان جهان

چنو ز خلق جهان بیش دانش و کم سال

چو دید سائل او سایه ی مبارک او

ز دور گوید اینک همای فرخ فال

ز دست فرخ فالش زر درست شود

اگر بکیسه سائل نهد شکسته سفال

ز هی شکسته سخای تو بخل را گردن

خهی ز همت تو جود برفراخته بال

کم از جویست بمیزان حلم تو جودی

اگر بکفه دراز حلم تو بود مثقال

اگر بگیرد دجال وار بخل جهان

بود سخات چو عیسی کشنده ی دجال

بمدحت تو سخن پرورند اهل سخن

که پرورنده ی ایشان توئی بنفع و منال

بهر مکان که سخن پروری نهاد قدم

در آن مکان نرود جز مناقب تو مقال

چو شد زبان قلم تیره از دهان دوات

بنور خاطر بر تو شوم مدیح سگال

بشعر من نه همانا گمان بری که بود

ز جای دیگر منحول قیل کرده و قال

مثال شاعر منحول اگر بود عنین

خبر ندارد عنین ز لذت انزال

فصیح باشد منحول اگر بوقت ادا

همان فصیح شود گاه حسب گفتن لال

از آن چه به که بنزدیک چون تو ممدوحی

ز طبع خویش نماید حکیم سحر حلال

ملام نیست بمنحول گر بر ازره شعر

که چون تو ناید ممدوح بی ملام و ملال

ز شعر سازد فصلی و هر کجا که رسد

همین بخواند و اینست عادت فضال

مراچو مدح تو خواندم سئوال حاجت نیست

که بی سئوال کند جود تو بمن ایصال

همیشه تا که بهر سال در حساب شهور

سه ماه دور بود زاول رجب شوال

چو روز اول شوال خواهمت همه عمر

بشادمانی در عز و دولت و اقبال

مه رجب که رسید است بر تو فرخ باد

که هست فرخ ایامش و خجسته لیال

***

در مدح قدر ارسلان

سوی جبال سپهدار شرق شد بجدال

خدای عرش بر او سهل کرد فتح جبال

ز بیم که سر تیغ او ببال رسد

عدوش سر بهزیمت نهاد تافته یال

حلال بود بر او خون طاغیان از عدل

ز روی فضل و بزرگی بریخت خون هلال

بجان مال امان یافتند ازو قومی

نبوده ایمن ازیشان کسی بجان و بمال

خیل تیغ قدر ارسلان سپهسالار

اگر بکوه در افتد در افکند زلزال

بکه سنان فزع تیغ او از آن بیش است

کجا بترکستان بوده سهم رستم زال

ز دور گردون خورشید تیغ زن سنگی

شنیده ای که کند لعل در هزاران سال

بساعتی سر تیغش ز کهستان کمیج

رمال لعل بدخشی کند ز خون رجال

بنور عدل وی آراست جمله روی زمین

چنانکه چرخ بخورشید از قیاس و مثال

سران خلخ و مردان مرد و شیردلان

نهاده گوش بفرمان او بجان و بمال

بروز بزم ز بهرویند دوست نواز

بروز رزم ز بهرویند دشمن مال

بدانکه نیک سگالست و نیکخواه دلش

زمانه هست ورا نیک خواه و نیک سگال

بعهد او چو ستمکاره مر ستمکش را

ستم کشنده ستمکاره را کند پر و بال

جز از وبال قیامت بدان ندارد ترس

وز او بترسد دشمن چو متقی زوبال

ایا پناه دل و پشت لشگر توران

که هست لشگر توران بتو گرفته جمال

مخالفان تو از تو ضعیف حال شدند

موافقان ترا از تواست قوت حال

سپهر دولت و اقبال و جاه و حشمت را

توئی چو چشمه خورشید بی کسوف و زوال

بهر کجا که روی غالب آئی و قاهر

مظفر آئی و منصور در همه احوال

همیشه تا صفت بزم و رزم باشد خوش

بگوش مردم عشرت فزای جنگ آغال

ز هر بدی که بوهم کسی گذر دارد

نگاهدار تو بادا مهیمن متعال

***

چیم کیم

زهر بدی که تو دانی هزار چندانم

فرا نداند از آنگونه کس که من دانم

بآشکار بدم در نهان ز بد بترم

خدای داند و من ز آشکار و پنهانم

تن منست چو سلطان معصیت فرمای

من از قیاس غلام و مطیع سلطانم

غلام نیست بفرمان خواجه رام چنانک

من این بهرزه تن خویشرا بفرمانم

بیک صغیره مرا رهنمای شیطان بود

بصد کبیره کنون رهنمای شیطانم

مرا نماند روزی هوای دامن گیر

که بیگناه براید سر از گریبانم

هواست دانه و من دانه چین و هاویه وام

اگر بدانه نماند بدام درمانم

هوا نماند تا ساعتی بحضرت هود

هواللهی بزنم حلقه ای بجنبانم

هوا بمن بر دلال مظلمت شده است

از آنکه خواجه ی بازار … و عصیانم

هوا نماند تا بررسم ز عقل که من

چیم کیم چه کسم بر چیم که رامانم

گنه بمن بر دلال وار عرضه دهد

بدانسبب که خریدار آب دندانم

بدی فروشد و نیکی عوض ستاند و من

بدین تجارت ازو شادمان و خندانم

اگر بسنجم خود را بنیک و بد امروز

برون نهم که دران روز حشر میزانم

نیم ز پله ی نیکی ز یک سپندان کم

بپله ی بدی اندر هزار سندانم

چه مایه بنده ی سندان دلم ترا ملکا

که در ترازوی نیکی کم از سپندانم

بترک شر و بایتان خیر دارم امر

همه مخالف امر است ترک و ایتانم

بشرح و تبیان حاجت نیایدم ببدی

از آنکه من ببدی شرح شرح و تبیانم

گنه ز نسیان آرند بندگان عزیز

من از گناه نیارم بود ز نسیانم

نشانه کردم خود را بگونه گونه گناه

نشانه ی چه که بر جاست تیر خذلانم

سیاه کردم دیوان عمر خود بگناه

از آنکه بر ره دیوی سیاه دیوانم

ز بس گناه که کردم بروزگار بسی

خجالتا که بنزد کریم برخوانم

زبان بریزدم آنروز دوستر دارم

کز آنچه کرده بوم بر زبان بگردانم

کسی بود که مر او را ازین نمد کلهی است

و یا منم که بدین سیرت و بدین سانم

بحق دین مسلمانی ای مسلمانان

که چون بخود نگرم ننگ هر مسلمانم

بفضل حق نگرم تا بدی شود نیکی

بدانکه گر چه بدم نیکتر پشیمانم

رسول گفت پشیمانی از گنه توبه است

بدین حدیث کس ار تایبست من آنم

فلان و بهمان گویند توبه یافته اند

چه مانعست مرا بین فلان و بهمانم

بدین تنی که گنه کردم و ندانستم

چو باب توبه نشد بسته توبه بتوانم

بر اسب توبه سواره شوم مبارز وار

بس است رحمت ایزد فراخ میدانم

ز بعد توبه درآیم بخدمت علما

بدان که از دل و جان دوستدار ایشانم

بزهد سلمان اندر رسان مرا ملکا

از آنکه از دل و جان دوستدار سلمانم

بفضل خویش مسلمان زیان مرا یا رب

بری مکن ز مسلمانی ار بری جانم

بحق اشهد ان لا اله الا الله

چنان بمیران کاین قول بر زبان رانم

***

در مدح شاه توران

نهاد ملکت توران شد آباد و خوش و خرم

بسلطان زاده ی توران شهنشاه همه عالم

بعالم تا بنی آدم ز عدل او بیاساید

خدای عالم او را داد گاهی بر بنی آدم

جهانداری که از ده قرن پیش از هیبت باسش

ز ملک خویش باز استاد ابراهیم بن ادهم

بملک ارسلان خاقان درآمد باز فرزندش

ببخت و طالع میمون برأی ثابت و محکم

هران منبر که از نامش بیاراید گه خطبه

زبام عرش گویندش ملایک مرحبا هر دم

سلیمان نبی شاید فرستد تخت بلقیسش

بدین مژده که آوردند زی انگشت او خاتم

خلیل الله بران خاطب که بر خاقان کند خطبه

ز فردوس علا گوید دلت ابری که بارونم

ز عدلش گیتی آبادن شود چونان کزین جانب

بزیر سایه بتوان رفت سوی کعبه و زمزم

زسهم او چنان گردد که داد خویش بستاند

تذرو از باز و میش از گرگ و گور از نیروی ضیغم

سپاهی و رعیت را چو خاقان سوی ملک خود

خرامید و خرم بنشست دلها شد خوش و خرم

نهاد ملکت توران عروسی بود تا اکنون

نقاب از روی خود نگشاد بر شاهان نامحرم

سپهداران تورانرا شهی شایسته بایستی

که پیش او بشایستی نهادن دسترا بر هم

مر ایشانرا بدین همت شهی شایسته داد ایزد

ز نسل ارسلان خاقان غازی خسرو اعظم

سپهداران کمر بستند پیش تخت او صف صف

بران رسم و بران سیرت که جنی پیش تخت جم

جراحت بود بر دلها ز هجر ارسلان خاقان

کنون از وصل فرزندش جراحترا بود مرهم

چو خاقان از رعیت شاد باشد وز حشم خوشدل

حشم را دل بود شادان رعیت را نماند غم

که یا رد کرد قصد این خجسته ملک تا باشد

اگر سیاره بفشاند ازین نیلوفری طارم

ایا مر پادشاهی را به از دارای بن دارا

و یا مر صف مردی را به از سهراب بن رستم

ز هر جانب جهانداران خوهند آمد بعهد تو

بطاعت راست کرده دل بخدمت داد قامت خم

همه با ثروت قارون همه با قوت قارن

همه بافر افریدون همه با نیروی نیرم

بالقاب تو آرایند در هر کشوری منبر

رقم نام تو فرمایند بر دینار و بر درهم

ولایت از تو در خواهند و از منشور و فرمانت

ز یکدیگر بدست آرند ملک و ملک بیش و کم

همه شاهان ترا دانند شاهنشاه بی مشکل

چو گفتم بر خردمندان نباشد مشکل و مبهم

الا تا بر زبان خلق باشد این مثل جاری

که گردد خرم و پدرام ملک از عدل و گشت از نم

نم عدل تو بر کشت امید آنکسان بادا

که ملکت از دعاشان شد قوی بنیاد و مستحکم

همی تا گردش چرخ سبک دوران همیزاید

شب مظلم ز روز روشن و روز از شب مظلم

بقای روز عمرت باد شاها تا بدان یکشب

که روز حشر خواهد بود چون بر زد سپیده دم

***

در مدح شمس الدین

محترم شاه شریعت آمد از بیت الحرم

آمد از بیت الحرم شاه شریعت محترم

آنکه از وی محترم تر زایر آمد رو نداست

تا پدیدار آمد است آمد شد بیت الحرم

صدر قارون نقی نسبت که اندر دین حق

آنچه قارون نقی از تیغ کرد او را قلم

او پرستاران حق را با خود از روی نیاز

زایر بیت الحرم کرد از ره لطف و کرم

پادشاه تخمه ی برهان اجل شمس حسام

آنکه از رفتار او شد بادیه باغارم

آیت رنج و عنای سالکان راه حج

اندران حاجی بشد نازک که با او شد بهم

مکه و یثرب زیارت کرد و چون مردان مرد

بر جمال دو حرم پاشید دینار و درم

لشگری را برد و باز آورد در انعام خویش

پادشا منعم بود بهر حشم دارد نعم

خسرو شرعست و شیرین لفظ او شیرین اوست

جلوه ی شیرین او بر مسند لا و نعم

هر چه او بر لفظ شیرین رانده اندر اصل و فرع

مستمع دارد مرانرا مستفاد و مغتنم

هست چون برهان سیف و چون حسام الدین تاج

بر ره نعمان ثابت راسخ و ثابت قدم

کیست اندر ملک شرع از نسبت برهان جز او

شمس نام و اب حسام و سیف جد و تاج عم

آمد از وی بر هواداران درین میمون سفر

آنچه از شیر شکاری بر دل حزم و غنم

قافله سالار سنت را ازو فتح و ظفر

ملحدان قلعه الموت را موت و الم

از شکوه او شکاف کوه را کردند پست

چون کشف کردند پنهان دست و پا اندر شکم

حجت او بر هواداران هوا را دام کرد

کی براید صید را در حلق دام از حلق دم

مبتدع چون صید او شد مانده در دام نظر

از دم سنت هدر شد مبتدع را دین و دم

از شرایع آنچه اندر حج اسلامست کرد

نزد حق کردار او مقبول باشد لاجرم

ای سر برهانیان فضلیان از فضل حق

گشت برهان تو پیدا در عرب وندر عجم

یافت خاقان از تو تشریف امیرالمؤمنین

زد برین تشریف میمون از بر کیوان علم

این کرامت از تو شاهنشاه را آمد پسند

منت این هست بر جان رعایا و حشم

شاه عالم را بتشریف امیرالمؤمنین

شادمان کردی که در عالم مبادت هیچ غم

از سفر خرم خرامیدی و کردی ناگهان

حضرت جلت بدین خرم خرامیدن خرم

هر کجا خواهی که بخرامی بتقدیر ملک

بود خواهد خرمی بر دفتر عمرت رقم

تا بتابد جرم شمس و قطره تا بارد زابر

تا که نور ماه گردد گاه بیش و گاه کم

تو چو شمس روشن رخشنده از برج شرف

حاسد منحوس تو گرینده چون ابر دژم

ذره ی تابنده شمس و قطره ی بارنده ابر

باد کم در پیش سال عمر تو ای محتشم

سوزنی شاه شریعت را ستایش کن بشعر

وانگهی از شعر حکمت نیز گرداری حکم

آفرین و مدح شاه شرع گفتن حکمتست

کاندرین حکمت نباشند اهل حکمت متهم

***

در مدح حسام الدین

شاه برهان نسب آنست امام بن امام

خسرو شرع ملک زاده حسام بن حسام

آن حسام بن حسامی که حسام نظرش

هرگز از خصم بالزام نشد باز نیام

بحسامی ز نیام آخته شد زبده بمرگ

تا برون آمد از عهده ی الناس نیام

رایت دولت برهان ملک صاحب رای

بود قایم بحسام از نظر فقه و کلام

بر همان قاعده امروز همان رایت را

از حسام بن حسام است بلندی و قوام

روح باقیست خلف مانده ز اسلاف بزرگ

نام اسلاف بدوزنده چو ز ارواح اجسام

کس مشرف تر ازو نیست ز اشراف صدور

کس مکرم تر ازو نیست ز ابناء کرام

کرم و احسان بی منت یابند ازو

بندگان ملک ذوالمنن ذوالاکرام

سخن آرای صفات دو کف رادو را

گه بخورشید سخن نظم دهد گه یغما

زانکه از آب غمام است وز تاب خورشید

کار ارزاق خلایق را ترتیب و نظام

همچو جد و چو پدر هم بسبق هم بنظر

پادشاه حشم آرای و حدیثش پدرام

استماع سخن عذب وی از هر دو فریق

عقل مغلوب شود چون ز سماع و زمدام

وز در دولت او نکته ی دلجوئی هست

که بدان نکته کند خصم نظر را الزام

بسخن کام روا باشد بر خصم نظر

نا رسانیده حروف سخن از حلق بکام

سائلان را گه لم قال بتوحید سئوال

مهله ندهد بسر میم رسانید کلام

متعلم را یکبار که گوید اعلم

کرده باشد ز علوم همه عالم اعلام

پسر خواجه ی شرعست و پس از صاحب شرع

خواجه ای نیست بعالم که ورا نیست غلام

شاد بادا پسر آن پدری کز پدرش

علما بر فلک افراخته دارند اعلام

دین همنام تو از تقویت تست قوی

دین همنام بتو نازد و تو از همنام

در مصاف نظر از حجت قاطع بر خصم

پور برهانی چون رستم دستان از سام

خوب را در بجهان نیست همال تو کسی

بکجا باشد اگر هست و که خوانند و کدام

دین علام که باقیست بفر علماست

چون رسد کار بفتوای رسول علام

علما یکتن باشند و مر آن یکتن را

سر تو خواهی بدن از همت شیخ الاسلام

گر بسر بردن تو طایفه ای تن ندهند

بره آمده خواهند شد اندام اندام

دشمن توسن تو رام شود با تو چو دید

بر مراد تو مدار فلک توسن رام

فلکی همت صدری و بدان دست رسی

که فلک را چو زمین آری زیر اقدام

تا بفرمان جهاندار جهان داور خلق

هر فلک را حرکاتست و زمین را آرام

از سر قدر و سری سر بفلک بر بفراز

وز ره حلم و تواضع بزمین بر بخرام

پادشاه علما باش چو جد و چو پدر

تا پدید آید در مملکتت خاص از عام

علم محترم دولت دین قیم

مستوی قامت باد از تو تا روز قیام

نو بنو باد سلام تو رسانده بپدر

از در مدرسه ات تا بدر دار سلام

***

در مدح حسام الدین

ای حسام دگر از گوهر والای حسام

ملک کامروا بر علمای اعلام

سیف و برهان و حسام از تو بنازند که تو

خلف صالحی از سیف وز برهان و حسام

اگر اسلاف تو در دار سلامند مقیم

هر مقامی که بوی هست بتو دار سلام

شد ره دار سلام آن سپرد در عالم

که وی آید بر تو تا بروی تو بسلام

دیده ی روح الامین سرمه کند خاک رهی

که بران مرکب میمون تو بگذارد گام

فرخ آن شهر که کردی تو بدان شهر نزول

خرم آن خانه که کردی تو در آن خانه خرام

نخشب ای صدر باقبال خرامیدن تو

که شد از شرف و مدرسه چون بیت حرام

تا درین مکه و این بیت حرامی از رشک

نیست آن م.. و آن بیت حرم را آرام

توئی آن صاحب صدری که بتو صاحب شرع

علم شرع خود افراخته دارد مادام

بی نیازان را در شام بد آن رسم که چون

خانه پر زر شد بر بام زدندی اعلام

بی نیازی بنمائی تو و گر ننمائی

علم علم ترا عرش بود گوشه ی بام

هر چه در روی زمین هست یکی ناموری

که بدو شرع رسول قرشی گیرد نام

همه شاگرد و غلام پدر و جد تواند

وانکه زین زمره برونست ندانم که کدام

کس نظیر تو روانیست بمیدان نظر

که روا نیست نظیر پسر خواجه غلام

هر که دعوی اقامت کند اندر ره دین

تا غلام تو ندانند بخونیدش نام

هر که بر نکته ی تو لام لم آرد بزبان

لام الف وار زبانش بشکافد در کام

داد مر طبع ترا قوت احیای سخن

آنکه او دارد و بس قدرت احیای عظام

چون سخن در نظر از لفظ تو اندام گرفت

بعدم باز رود خصم تو اندام اندام

نارد ایام ترا مثل و عدیل اندر شرع

که حسام شده را باز نیاود ایام

طمع از مثل و عدیل تو بباید برداشت

چو حسام نظرت آخته گردد ز نیام

تو کریم بن کریمی و تواضع کردن

هست رسم و سیر و عادت ابناء کرام

این تواضع که تو کردی بحق فخرالدین

که برون آمدنی نیست ازین عهده ی وام

هرگز اندر دل فخرالدین این هم نبود

که رسد از تو بزرگیش بدین استحکام

یار شاهنشه دنیا بدو .. عزیز

عذر و تقصیر پذیرفت بفضل از خدام

تو که شاهنشه دینی زره فضل و کرم

عذر بپذیر که زیبد ز تو فضل و اکرام

میزبان تو بجانست و بدل فخرالدین

جان و دل بهره ی تو نان و نمک بهره ی عام

تا بود شمس فلک نورده ماه و نجوم

تا نینجامد دور فلک آینه فام

شمس اسلام توئی درس تو بر ماه و نجوم

دادن تو ز تو هرگز نپذیرد انجام

هر مرادی که ترا دینی و دنیائی هست

آن مراد تو محصل شده بادا و تمام

***

در مدح وزیر

صاحب عادل وزیر شاه معظم

صدر خجسته پی عزیز مکرم

سرور عالم که هست از نیت نیک

عالمیان را بشفقت پدر و عم

خرم و خوش باش کز قبل اوست

پیش ممالک مرفه و خوش و خرم

تا سوی در غم نشاط کرد و خرامید

شد در غم بسته بر نواحی در غم

در غم چون بادیه شده ز غم آب

گشت چو دریا پر آب و رفت همه غم

تا که بدر غم نیامد او بتماشا

در غمیان را جز آب دیده نشدنم

هست کون بیم آن کز آب فراوان

در غم پنهان شو چو یونان در یم

بر همه عالم موفق است بتیمار

شفقت او پرورنده ی همه عالم

آدمئی نیست گر عنایت او نیست

آدمیان را مگر وصی شد از آدم

خلق گریزنده و رمیده و اوطان

باز بعدل وی آمدند فراهم

نام عمر زنده کرد و داد بگسترد

نام ستم کرد از نهاد جهان کم

سرور هر محفل است و صاحب عادل

چون سر هر سال هست ماه محرم

دهد بجز بر رضای او نکند کار

بخت بجز بر مراد او نزند دم

تا نبود خط و کلک کار گشایش

شغل همه عالم است مشکل و مبهم

مصلحت شاه و لشکری و رعیت

بر قلم او مفوض است و مسلم

در خور انگشت اوست خاتم دولت

عیش ابد نقش بر نگینه ی خاتم

تا حرم کعبه ی معظم را هست

حرمت بر آستانهای مقدم

باد بحرمت سرای دولت عالیش

چون حرم کعبه ی شریف معظم

دولت او باد تا قیامت عالی

حکم روانش همیشه نافذ و محکم

تا که نهانست او همی عیان باد

نافذ کرمان و فخر دوده ی آدم

***

در مدح سعدالملک

ز گردون سعد اکبر داد پیغام

بدستوری که با شاه است همنام

که تا من سعد ملک آسمانم

تو خواهی بود سعدالملک اسلام

ز سعد اکبر ای صدر اکابر

تو محفوظی بدین اعزاز و اکرام

سپهر توسن تند حرون گشت

چو رامین ویس را امر ترا رام

سعاداتی که در هفت اخترانست

بنام بخت تو بخشیده قسام

تو مسعودی و شاهنشاه مسعود

وز اقبال شما مسعود ایام

دل ابنای ایام از شما شاد

چه از لشکر چه از خاص و چه از عام

تو آنصدری که از همنامی شاه

سعادت سعد اکبر را دهی وام

بوی ناظر شوی تا بر ممالک

شود ناظر ز چرخ آینه فام

ز قدر همت عالیت کیوان

کف پای تو بوسد کام و ناکام

غلامان ترا در رزمگاهست

بر افزون بهره ی مردی ز بهرام

بروز بزم چون خورشید باده

بتو لامع شود از مشرق جام

فزون از ذره ی خورشید بند

ندیمان .. از تو برد انعام

بمجلس مطرب تو زهره زیبد

سرودش شادی آغاز و انجام

چو در دیوان شاه آئی خرامان

بساط از تو شرف گیرد بهر گام

همه اهل قلم پیشت قلم وار

بطوع از فرق سر سازند اقدام

عطارد بر فلک از هیچ حکمی

که تو راندی نه پیچد بر الف لام

چو نعل اسب تو باشد مه نو

ز نور روی تو گردد مه تام

تمامی در فنون فضل و دانش

بصدر سروری چست و باندام

ز آدم تا بعهد تو نیامد

چو صدر سروری ز اصلاب و ارحام

ببام مهتری مثل تو کس نیست

کریم بن الکریم از باب و از مام

نهاد ملک شاه شرق از تست

چو بستان در بهار تازه پدرام

بهار تازه گر بستان بیاراست

چو فردوس برین وقتست و هنگام

صبا از شاخ بادام اندرین فصل

گل افشاند سحرگاه از دو بادام

بهنگام گل بادام می نوش

ز دست ساقیان چشم بادام

شراب در غمی کز جام شامی

ز در غم نور گیرد تا حد شام

ازان خورشید بخت جام کزوی

پدید آید حریف پخته از خام

بجز مدح و ثنای خویش مینوش

چه می نوشی که اضغانست و احلام

شنود و گفت اندر مجلس تو

دهد جان را غذا از گوش و از کام

هران شعری که در وی مدح تو نیست

بنزد اهل دانش چیست دشنام

شود مداح را لفظ دری در

بنظم مدح تو در طبع نظام

دل ممدوح را تا صید خواهند

حکیمان سخندان سخن وام

بدانه و دام خال و زلف معشوق

دلت بادا شکار عشق مادام

تو قادر بر شکار خصم و قاهر

چنان چون بر گوزن و گور ضرغام

زبان سوزنی در نظم مدحت

سخن پیرای و بران همچو صمصام

چه گوید سوزنی چون هر چه بایست

ز گردون سعد اکبر داد پیغام

***

در مدح نظام الدین محمد

بر خود از طبع خود سلام کنم

سنت شاعری قیام کنم

شعر خود را چو کوکب شعری

.. بر چرخ نیل فام کنم

سخن از کس بیاریت نبرم

که هم از طبع خویش وام کنم

صید دلها کنم چو بر کاغذ

از قلم حلقه های دوام کنم

فکرت خویش را چه رزم و چه بزم

صاف مانند سیم خام کنم

پخه را خام و خام را پخته

چست باشم بهر کدام کنم

بنمایم بشعر سحر حلال

شعر بر شاعران حرام کنم

بطمع بر لئام دون همت

نکنم مدح و بر کرام کنم

در ره نظم چون گذارم پای

شاه راه سخن بکام کنم

از دل و جان بنظم جا افزای

خدمت مجلس نظام کنم

شاه میرانیان که بر در او

از امیر سخن غلام کنم

بوالمحامد محمد آنکه ورا

صدر و میرو وزیر نام کنم

شاه گوید بدین سه نام بوی

نظر از چشم احترام کم

هست جام جهان نمای دلش

پادشاهم نظر بجام کنم

پیش تا کلک او قلم گردد

برگ آن کلک از حسام کنم

بسواران ترک کلک حسام

بس حساما که در نیام کنم

جای آن هست اگر بر اهل قلم

من چنو خواجه را امام کنم

روز و شب را بهفته در شمرم

هفته را شهر شهر عام کنم

هر که فرمان کلک او نکند

بحسام خود مقام کنم

من که پرورده ی نعیم و یم

مدح او ورد خاص و عام کنم

نعمت از وی علی الکمال رسید

صفت او علی الدوام کنم

شرم دارم که با تلطف او

سخن از لطف باب و مام کنم

زان ترازو که حلم او سنجم

احنف قیس را ورام کنم

کشت آز جهان شود سیراب

گر کف راد او غمام کنم

نامه ی شکر او کنم انشا

نام آن نامه تا تمام کنم

چون کنم افتتاح مدح و ثناش

دل نخواهد که اختتام کنم

طبع من آفرین کند بر من

من بران مهتر همام کنم

بخت بر من سلام عید کند

من بر او از مه صیام کنم

گوئیا بختم آگهی دارد

که من از وی بعید لام کنم

خانه ی دولت ورا بدعا

در و دیوار و سقف و بام کنم

بشب قدر طبع من با روح

باد تا در دعا سلام کنم

***

در مدح علی بن احمد

میر خوبان کشید نامعلوم

حشم زنگ در حوالی روم

گشت شیده زان سواد حشم

عدل نوشیروان بظلم سدوم

من بر او عاشقم هنوز چنان

که نه مظلوم دانم و نه ظلوم

درد و یاقوت شهد لذت داشت

سی و دو دانه لؤلؤ منظوم

رفت یاقوت شهد لذت او

در حجاب زمرد مسموم

زان دو یاقوت شهد لذت او

قسمتی بود مر مرا مقسوم

تا بماندم ازو چو موم از شهد

در گداز آمدم چو زاتش موم

میر خوبان بخط ظلم صفت

ظالم است از قیاس و من مظلوم

قصه مظلوم وار عرضه دهم

از خط او بمجلس مخدوم

آنکه از خط امر او بیرون

نتواند زدن زمانه قدوم

آن بزرگی که از میان مهان

هست چون ماه در میان نجوم

قرة العین فخر دین احمد

بوالمعالی علی سپهر علوم

که به.. وی آرد ..حر

صاحب ذوالفقار یوم یقوم

هم تفاخر که ماند از لقبش

دین دیان قادر قیوم

چون نبوت بنام صاحب شرع

شد فتوت بنام او مختوم

لافتی جز علی منادی روح

که از آن مرتضی شدی مفهوم

صفتی دان که او بوی موصوف

رقمی دان که وی بدان مرقوم

ذوالفقار سخای او داند

زدن گردن خباثت شوم

بهمه حالها بود ز علی

زدن ذوالفقار غیر ملوم

ای ببازوی همت تو شده

هر فلک را گمان گمان لزوم

تیر احسان تو ز سینه ی خلق

لشگر آز را کند مهزوم

از نبی حال صدر و سر دلش

همچو سیف الله از نبی محروم

آمدی تا تو از عدم بوجود

خیر موجود گشت و شر معدوم

همه اعمال تست نا معیوب

همه افعال تست نافذ موم

جود ورزیدنست و نیکی نام

مر ترا بهترین نهاد و رسوم

جز ثنا در نیاید از حاتم

آنچه اندر تو شد کنون موسوم

نیست محروم سائل از تو که نیست

کاه بذل از منال تو محروم

یابد از شربت سخات شفا

هر.. از تف آز شود محموم

مهر و کینت دهنده ی خبرند

از نسیم صبا و تف سموم

جز دماغ هواخواهان نکند

بوی خلق خوش ترا معلوم

بوی خلق خوش تو مشک و گلست

حاسدان تو احشم و مزکوم

پر و بال همای دولت تست

سایه دار هزار کشور و بوم

هر که آن سایه ی همای ندید

شور بخت است کور روز چو یوم

بخت میمون تو تواند کرد

بخت بدخواه جاه تو مشئوم

باد تا جاودانه میمون بخت

ناصحت شاد و حاسدت مغموم

رهیان ترا زمانه رهی

خادمان ترا سپهر خدوم

خصم را حلقه ی کمند اجل

دست محنت فکنده در حلقوم

هر چه جز لایق طبیعت تست

جاویدان باد یا ازان معصوم

***

در مدح محمود بن عبدالکریم

مهتر آن بهتر که باشد فاضل و راد و کریم

تا هم از وی مدح او را مایه بر دارد حکیم

حکمت آرا اینقدر داند که مهتر به بود

فاضل و راد و کریم از جاهل و زفت و لئیم

هر لئیم وزفت و جاهل را نگوید مدح از آنک

مادح او باشد اندر نزد دانایان ذمیم

مدح برزفت و لئیم و جاهل آمد بیگمان

ابتر و سرد و گران و ناخوش و سست و سقیم

هر کریم و راد و فاضل را کنم مدح و ثنا

تا بود پاکیزه و عذب و خوش و سهل و سلیم

فاضل و راد و کریم امروز از ابناء کرام

نیست الا تاج دین محمود بن عبدالکریم

نایب صدر وزیران صاحب عادل که هست

صاحب جاه عریض و صاحب فضل عمیم

آنکه اندر دار دنیا از برای دین حق

یک قدم ننهاد الا بر صراط مستقیم

مستقیم احوال باشد آنکه در تیمار اوست

محترم باشد هر آن کز حرمتش سازد حریم

در فنون فضل و دانش در همه روی زمین

همبر و همتا ندارد از حدیث و از قدیم

چون الف کز راستی اصل حروف معجم است

در مقام راستان با راستی باشد مقیم

چون الف صدر سر افرازان خود شد لاجرم

تا بحرف یا و حرف با و تا و ثا و جیم

هرگز آلوده نشد لام لبش از میم می

قلب او مایل نشد هرگز بقلب لام و میم

از پی احسنت وزه نفکند خود را در بزه

وز برای لنک را ننهاد بر آتش گلیم

پشت دست او نشد از عکس جام باده لعل

تا بمحشر با ید بیضا برآید چون کلیم

ای ید بیضا ترا در جمله ی انواع فضل

در مشامت از گل بستان فضل آمد نسیم

نزد تو عزت هنر دارد کز او گشتی عزیز

نزد کف راد تو عزت نه زر دارد نه سیم

خط تو از روی تشبیه است بر شکل شبه

کم کسی باشد که باشد آن معانی را فهیم

نامهای مشترک دارند با حق بندگانت

این حدیث از روی صورت هیبتی دارد عظیم

حق شرکت نیست ثابت بنده را در ذات حق

خود کس این سودا نیارد در سویدای صمیم

گرچه شرکت باشد اندر نام با حق بنده را

نیست مشرک را چنین تشریف بالله العظیم

نام حق محمود و نام نور حق محمود و تو

اندرین محمود نامی نی بنزد حق اثیم

بنده ی حقی و بر تو حق رحیم است و ز تو

هست راضی تو بوی بر بندگان حق رحیم

حق حلیم است وز حلم خود ردادادت که تو

از برای حق بوی با بندگان او حلیم

اهل دین و اهل دنیا از برای حرص و آز

جمله در دخل نعیمند و تو در بذل نعیم

تو عدیم المثلی اندر عالم از جود و سخا

هر که من مثل تو گوید گردد از عالم عدیم

مهتران را از حریفی وزند بمی چاره نیست

زان هنر با تو حریف است و خرد با تو ندیم

مر ترا با صاحب ری گر قیاس آرم بفضل

دور نبود گر حیات آید از آن عظم رمیم

دیگران در می سخا ورزند و تو بیرون می

وان سخاوت نیست جز تلقین شیطان رجیم

تو توانی جود و احسان کرد با خلق خدا

بی مئی کز بعد آن آید ز غسلین حمیم

در چنین ماه معظم با چنین اهل صلاح

در چنین مجلس که با خلد است چون سیبی دو نیم

بر تو شاید آفرین گفتن که از دین واجبست

آفرین گفتن بر اهل آفرین بی ترس و بیم

جاودان در آفرین بادی چو اصحاب جنان

حاسد جاه تو در نفرین چو اصحاب حجیم

دشمن تو با غم و انده قرین باشد مدام

با نشاط و عیش باشد دوستت توام مقیم

***

در مدح نظام الدین

جاودان ماند کریم از مدح شاعر زنده نام

زین بود شاعر نوازی عادت و رسم کرام

مدحت از گفتار شاعر محمل صدقست و کذب

صدق در حق کرام و کذب در حق لئام

شاعر آن در زیست دانا کو باندام کریم

راست آرد کسوت مدحت بمقراض کلام

گر لئیمی پوشد آن کسوت بچشم اهل عقل

هست بر پوشیده بی اندام و بر در زی سلام

طبع شاعر هست چون دارالسلم از خرمی

جز کریم اندر نیاید از در دارالسلام

راد با شاعر تواند بود در یک پیرهن

زفت نگذارد به پیراهن که تا گوید سلام

هست شعر آن خوش حدیثی کاستماعش کرده اند

هم نبی و هم وصی و هم امیر و هم امام

شعر حسان بن ثابت را بخوش طبعی شنود

پادشاه دین رسول ابطحی خیر الانام

داد دستاری بحسان اندران یکتار موی

بهتر از دستار دستار از خراج مصر و شام

صنعت شاعر نوازی پادشاه دین نهاد

ای همه شاهان دنیا مر غلامش را غلام

از ملوک و از صدور از بعد آن سلطان دین

در صلات شاعران کردند سنت را قیام

رودکی را اندران جامه که وصف باده بود

داد دیناری هزار از زر آتشگون و فام

کرد عتبی با کسائی همچنین کردار خوب

ماند عتبی از کسائی تا قیامت زنده نام

قیمت عیار را هم فام کرد از دیگری

بلعمی عیار وار از رودکی بفکند فام

اوستاد مشرق و مغرب رشیدی را بشعر

داد سعدالملک قطر میر زی از سیم خام

خوب کرداری ز بهر زنده نامی کرده اند

زنده نامی بهتر است از زندگی لحم و عظام

فرخی هندی غلامی از قهستانی بخواست

سی غلام ترک دادش خوش لقا و خوش خرام

عنصری از خسرو غازی شه ز اول بشعر

پیلوار زر گرفت و دیبه و اسب و سیام

هر ورق یابی ز دیوانش چو میدانی در او

خسرو ز اول کشیده تیغ هندی از نیام

تیغ هندی خدمت کلک نظام الدین کند

چون نظام الدین دهد کار ممالک را نظام

صدر ممدوحان نظام الدین که نظم مدح او

از شنیدن گوش خوش گردد بگفتن حلق و کام

کام و رای او ز عالم هست شاعر پروری

شاعران را مدح او گفتن بگیتی رای و کام

از کریمانی که بردم نام شاعر پروری

دیده ی ایشان نبیند صورت لا در منام

هم قهستانی و عتبی را بهم با بلعمی

زو شود نادیده دیدی چون ورا دیدی تمام

در سخاوت صد یک او نیستند و هر یکی

در هنر صد چند هر یک هست و پیش از هر کدام

قطر باران در شود در خورد سنگ مدح او

شاعر از دریای فکرت چون برانگیزد غمام

جود او دامی است شاعر را نه دام خلق گیر

دست گیرد تا نگیرد دست پیش خاص و عام

خود غلط گفتم که جودش هست دام حلق گیر

تا نگیرم مدح هر کس چون بود بر حلق دام

شاعر سخته سخن یابد بهر بیتی ازو

بدره بدره زر پخته کیسه کیسه سیم خام

ای هزاران شاعر سخته سخن را همت آنک

مدح آرایند بر نام تو ممدوح همام

چون بود در حق فرزند اهتمام مام و باب

همچنان باشد ترا در حق مداح اهتمام

دایه ی الطاف تو اطفال اهل نظم را

تربیت ز انسان کند چون طفل خود را باب و مام

هر که از خم می مدح تو جامی نوش کرد

تا نگردد مست طافح کی نهد از دست جام

صدر تو بیت الحرام اهل نظم است از قیاس

بنده از سالی بسالی زایر بیت الحرام

گر نه ابراهیم نامم خواهم ابراهیم وار

تا دران بیت الحرام از مدح تو گیرم مقام

همت تو از بلندی بام عرش است از مثل

گر سپهر برترین را سایه ی عرش است بام

تا ترا بنشاند بر صدر وزارت شاه شرق

وزر ورزی در زمین ملک شه ننهاد گام

کلک منقاد حسامست و نباشد بس عجب

کلک نواب ترا گرانقیاد آرد حسام

گردن اعدات بادا از حسام غم زده

غمزده اعدات و احباب توزان غم شادکام

***

در مدح نجم الدین

دلبند من که بنده ی رویش مه تمام

خورشید آسمان جمالست و نجم و نام

نجم کلاه دوز که ترک کلاه او

بر تارک غلام نهی شه شود غلام

صد بوسه فام خواستم از نجم نجم نجم

بر من شمرد بوسه ازان نوش لعلفام

هر چند نجم نجم ستاندم ز نجم بوس

خواهم که جمله جمله گذارم بنجم فام

میگون دو زلف نجم کله دوز بر دو رخ

دامی است حلقه حلقه و ماهی میان دام

ماهی بدام مانده و ماه تمام نی

در دام زلف نجم کله دوز من کدام

دیدم همه طپان و بی آرام و شوخ چشم

او باز آرمیده بر شرم و کس خرام

شاید گر از ملک دوزخ نجم را کنند

خورشید نیمروز و مه نیم شب سلام

شب دیده بر سپهر بانجم گذاشتم

تا خود نظیر نجم کله دو زمن کدام

بر آسمان زمین بخارا کند سری

تا اندروست نجم کله دوز را مقام

هر خانه ای که نجم کله دوز من در اوست

از صحن خانه نو برآید بطرف بام

دورم اگر ز نجم کله دوز ساعتی

بی یاد و نام نجم ندارم زبان و کام

جز در صفات نجم نخواهد پدید شد

در نثر من عذوبت و در نظم من نظام

هستم غلام نجم کله دوز اگر بطبع

از سر کلاه خواجگی آرد بزیر گام

گوئی همی دو نجم بیکجا قرق کنند

با صدر نجم دین چو خرامد باحترام

وین شعر مشترک غزل و مدح از دو نجم

بر نجم دین ز بنده روایت کند تمام

فرزانه نجم دین که نجوم سپهرشد

امر ورا بجمله مسخر شدند و رام

نجمی که از کفایت و از فضل و زیرکی

بر کلک اوست قاعده ی ملک را قوام

نجمی که آفتاب ز روشن ضمیر او

گاه از غبار جمره بپوشد گه از غمام

نجمی که آفتاب کند ذره ذره را

تا او ببدره بدره دهد چون گرفت جام

نجمی که آفتاب دلان حضرت ورا

دارند قبله از افق شرق تا بشام

نجمی که آفتاب رخان خدمت ورا

بندند بر میان کمر از صبح تا بشام

نجمی که بندگان ورا مه سپر سزد

جوزا کمر فلک فرس و مشتری ستام

ای بر سپهر دین خداوند نجم سعد

ناظر شده ببرج سعادت بخاص و عام

خاص از تو با سعادت و تشریف و از تو نجم

مسعودم و مشرف در دیده ی کرام

بی انقلاب و رجعت و بی نحس و بی وبال

خواهم که بر سپهر جلالت بوی مدام

نجمی و آفتاب هنر پروری همی

در سایه ی عنایت و تیمار و اهتمام

در آفتاب نیست مگر مجلس بدیع

اعنی ابوالمعالی عبدالله الامام

ارجو که این قصیده ی من بر تو نجم سعد

عرضه شود بهمت از مهتر همام

تا آفتاب و نجم بوند از برای من

گوینده ی حدیث و نیوشنده ی کلام

ور مدح در محل قبول افتد آن بزرگ

نزدیک من فرستد یا نامه یا پیام

تا آسمان دنیا از نجم سعد و نحس

خالی نبود خواهد از امروز تا قیام

تو نجم سعد بادی بر آسمان دین

مسعود اولیای تو آید علی الدوام

گر در مه حسام شود خوانده این مدیح

بر تو خجسته باد مدیح و مه صیام

***

در مدح سعدالدین

زر طلب کرد ز من آن صنم سیم اندام

که بقد سرو روانست و برخ ماه تمام

چهره بنمودم و گفتم بسزای غم تو

زدم این زر بعیار ندم و مهر و ملام

همه جا گر که بنام ملکان زر زده اند

من چنین زر زدم امروز بنام تو غلام

از من این زر که بنام و برآمد بپذیر

گر تو این زر نپذیری نپذیرد زرنام

چو نزرو چهره بر آنگونه که زر چهره دهد

که ندادم بسرشکی چو گلاب گلفام

خوش بخندید و مرا گفت بدین زر نشود

نه مرا ساخته کار و نه ترا سوخته فام

زر چنان باید کز تو ببرم صرف کنم

بکلاه و بکمر یا برکاب و ب…

بسر تیغ زبان زر دهی از چهره مرا

بچنین زر نشود تیغ مرادت بنیام

بزر پخته ی سرخ ار سخنی گوئی گوی

ور نه گفتار تو چون سیم سپید آید خام

سخن پخته ی من خام هم از بی زری است

نیک داند سخن پخته من خواجه امام

سعد دین اسعد مسعود کز اصحاب حدیث

ز سخن زر بچکاند بگه فقه و کلام

گاه برهان کفایت نی زرین تن او

بهم اندر شکند نیزه ی زال زر و سام

آنخداوند که چندانکه توان گفتن زر

نگرفته است زر اندر کف رادش آرام

کف رادش بصفت همچو غمامست اگر

بسر سائل باران زر آید ز غمام

بهوای کرم او بزمین از پرواز

مرغ زرین سلب آید چو نهد سائل دام

می نگیرد ز کرم تا که ببخشیدن زر

علت مستی بنهند بران صدر گرام

هر که می گیرد بر یاد جوانمردی او

بر کفش قحف سفالینه شود زرین جام

پسر زرگر ازو دشمن زربخش وی است

که بجز بخشش زر نیست ورا تهمت و کام

هست زردوست چنان حاسد جاهش که بطبع

خویشتن بکشد چون دید زر اندودی جام

سامری زرستد از عام و جواهر که بسحر

کرد گوساله و کوشید بگمراهی عام

یابد از گاو زرین او بجواهر مملو

همه بر عام کند بهره چنان چون بهرام

بسجل ماند دایم دو کف سائل او

بس کز او زر بکف آرد بلیال و ایام

در دلش خون چو زر از بوته بجوش آید اگر

ستمی بیند بر یکتن از اهل اسلام

تا بدانند که این شعر من اندر حق اوست

زرگری کردم در مدحت آن صدر انام

شعر زر بالاوین شعر اگر پیش نهد

این از ان باز نداند بتکلف که کدام

من چو در مدحت او زر سخن کردم صرف

او کند زر سخا در حق مادح انعام

تا بهنگام خزان باد بر اوراق درخت

زرگری سازد و امروز رسید آنهنگام

باد از باد خزان و غم و اندیشه و درد

رخ حسادش چون برگ زر اندوده مدام

***

چه کردم؟

بسر بر سخنی را که ابتدا کردم

درست و راست چنان دان که من ادا کردم

بسوز سینه ی فرزندت ای ولینعمت

حکیم ورا ثنا گفتم و دعا کردم

پس از دعا و ثنا از عطا براندم لفظ

بحکم دوستی آنشرط را وفا کردم

هر آن سخن که تو گفتی و با تو گفت کسی

بر آنسخن زه و احسنت و مرحبا کردم

صواب رفت همه گفت و کرد من لیکن

مگر بخانه برفتم همین خطا کردم

امید جبه و دستار داشتم از تو

ز موزه گم شدن امید را هبا کردم

دران خمار که بی موزه من بخانه روم

بحکم دلتنگی پیرهن قبا کردم

ز بهر خار شدن یافتم مرض گفتی

که گرد نعلش در دیده توتیا کردم

چو پایهای من از موزه گشت بیگانه

بجهد و حیله دران کفشش آشنا کردم

نخست گام که بیرون نهادم از سر کوی

میان برف و گل و لای آشنا کردم

چهار پای بخانه شدم دو پایم بود

دو پای دیگر از سرو از عصا کردم

بخانه رفتم آراسته چو شه بفروش

چنانکه شهری مردم بدین گوا کردم

عصا زنان بسرای تو آمدم پس ازان

وز این سخن برای تو در ندا کردم

بخانه رفتم و گفتم که مرزه فرموده

بر اهل خانه خود زرق و کیمیا کردم

تو کیمیای زری کیمیای زرق هم

چو زر پخته سخن از تو کیمیا کردم

بهای موزه و جورب فرست و کوکب …

هباست نزد تو اینها که من بها کردم

بهای این همه نزدیک تو هباست وگر

بسیم خویش خرم خویشتن هبا کردم

منم یگانه که در باغ جود تو همه سال

همی نیاز خرامید و چرا کردم

ز بهره موزه ی گل کوب چون گل بویا

قصیده گفتم و دانی جز این چرا کردم

بقای عمر تو جاوید خواستم زین حسب

بنظم از پی جاویدی بقا کردم

***

در مدح مؤیدالدین

جز آینه که کند گلرخا ترا معلوم

که از حبش حشم آرد بدست کردن روم

طلیعه آید و آنگه سپاه بر اثرش

پدید خواهد گشتن حقیقت از موهوم

من آن نگویم اگر کس برغم من گوید

زهی سپاه بنفرین خهی طلیعه ی شوم

بچهره بودی محسود نیکوان ختا

خط آمده است که محسود را کند مرحوم

خطی چو دایره اندر کشی و پنداری

خط تو دایره ی عصمت است و تو معصوم

گل طریست رخت خط بنفشه طبری

رقم بنفشه و گلبرگ ازو شده مرقوم

من از خط تو نخواهم بخط شد ار بمثل

برآید از بر گلبرگ کامگار تو کوم

بران نهادم کز لعل نوش پاسخ تو

بجای بوسه برآید زمرد مسموم

ببوسه سخت گمانی ندارم از تو طمع

وگر گمان سپهر آیدت کمان ازو

نه از لب تو سزد هیچ عاشقی مأیوس

نه از مؤید دین هیچ سائلی محروم

جهان مجد و معالی مؤید بن جمال

که جزو علم ویست از زمانه کل علوم

میان اهل زمان هیچگونه دانش نیست

که آن بخاطر او مشکل است و نامفهوم

میان انجمن اهل فضل و اهل هنر

بود چو بدر درخشنده در میان نجوم

ایا کریم نژادی که تا شدی پیدا

ز جود تو بجهان نام بخل شد معدوم

از آنکه موم دلی در سخا بمهر سؤال

بمهر مهر تو آهن دلان شدند چو موم

تو ز آشیانه ی باز سپید خاسته ای

ز باز خانه نپرد بهیچ حالی بوم

نظیر تو ز کریمان بدهر پیدا نیست

بهیچ شهر و نواحی بهیچ برزن و بوم

سخاوت و کرم و جود و مردمی هنر

ز خانواده ی تو شد نیام تو مختوم

جمال دین پدر خویش را همی مانی

ستوده سیرت آیین و شأن و فعل و رسوم

همه خصال تو و رسم تست نامعیوب

همه نهاد تو و فعل تست نامذموم

سران عصر ترا مادحند و تو ممدوح

مهان دهر ترا خادمند و تو مخدوم

سخن که جز بمدیح تو نظم کرده شود

سخن سرای بود ظالم و سخن مظلوم

بزرگوارا دانی که بنده را هر سال

بود رسومی از بذل و جود تو مرسوم

ز سال پنج مه اندر گذشت و عیب منست

که قصه رفع نکردم چو کهتران خدوم

خطی نویس بسوی وکیل خاصه خویش

علی الخصوص بنام رهی بدن معلوم

اگر چه لؤلؤ منشور باشد آن ببها

ز طبع بنده بها گیر لؤلؤ منظوم

همیشه تا غم و شادی و کام و ناکامی است

بحکم یزدان بر بندگان او محکوم

بقای عمر تو بادا بکام دل جاوید

دل ولی تو شاد و دل عدو مغموم

***

در مدح افتخارالدین علی بن احمد

بشاعری پدر خویش را نه فرزندم

اگر نه معتقد مجلس خداوندم

سپهر جاه علی افتخار دین که ز فخر

چو شیعه مذهب خود را بران علی بندم

همه مناقب او گویم و مدایح او

بشاعری چو سخن بر سخن به پیوندم

قصیده باشد فرزند شاعر و نخوهم

که جز بمدحت او باشد آنچه فرزندم

هر آن قصیده که آنرا جز او بود ممدوح

چو خوانده گشت بر این گریم و بران خندم

بچند روز که مانداست بنده پرور باش

که من ز سالی روزی بعمر خرسندم

بمهتری دگری نیست مثل و مانندت

بشعر اگر دگرانند مثل و مانندم

بخدمت تو دراست اصل نیک بختی من

که از درخت ثنای تو برگ و برکندم

ستایش تو کنم خویشتن ستوده بوم

که رخت بخت بناجایگه نیفکندم

بشصت و هشت رسید است سال عمرم و هست

مه رسیده زره بستر و قزا کندم

بحق نان و نمک عاجزم ز نان و نمک

زنان ایشان بر دل نمک پراکندم

بآرزو برسان تا بآرزو برسی

که من بخط شریف تو آرزومندم

بسان نخشب خطی نویس تا برسد

که من بخدمت صدر تو در سمرقندم

بشعر ترفندار ترف بودم و ترخین

به پند و حکمت اکنون چو شکر و قندم

بپند و حکمت پیرانه سر بدولت تو

بود که محو شود شعرهای ترفندم

ز پند و حکمت من باد سال عمر تو بیش

ز صد هزار فزون باد حکمت و پندم

بحسب گوئی سحر حلال در ره شعر

چنان نمایم کز نای و از دماوندم

بزند ماند طبعم جهنده ی آتش

عدوت سوخته بادا ز آتش زندم

بلند گوش خری میزنم که جو نخورد

به عون خر سر خمخانه سایه در بندم

***

امام کیست

ایا گرفته تو اندر سرای جهل مقام

تهی ز دانش و غرقه میان بحر ظلام

ایا بعمری دایم فسوس گشته ی دیو

ز مصطفی بتو بر صد هزار گونه ملام

ایا گسسته ز حبل خدا و دعوت حق

بکام خود بسرت کرده است دیو لگام

ایا مخالف اسلام و راه دین هدی

کشیده گردن از بیعت اولوالارحام

ره صواب ندانی همی ز راه خطا

ره حلال ندانی همی ز راه حرام

نه مشک بازشناسی همی ز پشک سیه

نه عود و عنبر و کافور را ز سنگ رخام

نه حق زناحق دانی نه بنده را ز خدای

نه مرد ناقص پر عیب را ز مرد تمام

همی ندانی ای کور دل بعمری خویش

که احمد قرشی را وصی که بود و کدام

نگر که پای ابر کتف مصطفی که نهاد

بتان ز کعبه که افکند و پاک کرد مقام

نگر که از پس پیغمبر خدای بزرگ

کدام بود بعلم و بدانش و احکام

نگر که مهتر آل نبی که بود از اصل

نگر که خالق جبار را که بد ضرغام

نگر که ایزد شمشیر خویشتن بکه داد

بکه سپرد پیمبر پس از فراق حسام

نگر که بن عم و داماد مصطفی که بد ه ست

نگر که فضل کرا کرد از بنی اعمام

نگر که گردش ترویج دین و بودش یار

ولی که بود ابر ذوالجلال و الاکرام

نگر که دست که بگرفت مصطفی بغدیر

که را امام هدی خواند و فخر و زین و همام

یکی فضیلت بد پیش ازین امامت را

همی دهی بدل خویش اندرین آرام

چهل شبانروز ابلیس بد بنوح نبی

بدان سفینه ی پر آب اندرونش مقام

و گر به پیری کس را رسد امامت خلق

کسی بپیری ابلیس بد در آن ایام؟

ایا مناصب دل کور ابله ملعون

ز کور بختی دایم در او فتاده بدام

مرا امام هم از جایگه وصی خداست

ز جایگاه نبی مر ترا امام کدام

امام آنکه به پیش بتان نکرده نماز

نکرده جز ملک العرش را صلوة و صیام

امام آنکه خداوند علم و شمع هدی است

امام آنکه تقی و نقی وز اصل کرام

امام آنکه بچیز کسان نکرده طمع

نخورده چیز یتیمان حلال خورده مدام

امام آنکه بزور و درم نشد مشغول

ازین بعید نبود ار همیشه بودش وام

امام آنکه فدا کرد تن بجای نبی

ز وقت خفتن تا صبح روز دادن بام

امام آنکه بروزه بدی سه روز و سه شب

طعام داد بسائل بوقت خوردن شام

امام آنکه خدای بزرگ روز غدیر

بفضل کرد بنزدیک مصطفی پیغام

امام آنکه بجز طاعت خدای نکرد

بر او امام پسندی تو عابد اصنام

امام آنکه با مصطفی بروز قضا

بود ابر لب حوض و بدستش اندر جام

امام آنکه علیرغم این مناصب را

لوای حمد بدستش بود بروز قیام

امام آنکه امید شفاعتم همه اوست

که در محبت او در شوم بدار سلام

اگر تو خواهی مؤمن شوی بیا بشنو

ز قول شاعر سوزنگر این درست کلام

***

در رثاء طبیب استاد کوسوی

ز مرگ چاره نباشد صحیح را وسقیم

کریم را بفنا رفتن است همچو لئیم

عزیز را چو ذلیل و جواد را چو بخیل

فصیح را چو کلیل و سفیه را چو فهیم

امید و بیم بعمر اندرست مردم را

هزار سال امید است عمر و یکدم بیم

ز عمر رفته بود علم خلق را که چه رفت

ز عمر مانده نداند بجز خدای حلیم

چه غفلت است و چه بی آگهی و بی خبری

ز زندگانی کان یکدم است یا یک و نیم

به نیم دم نتوان زیست بر زیادت ازان

که کرده باشد قسام بنده را تقسیم

بدست هیچ حکیمی مدان زیادت عمر

که ممکن ار بودی بد بدست خواجه حکیم

سر اطبا استاد کوسوی کوهست

ز پشت هفت پدر اوستاد هفت اقلیم

شفای جان و دل خلق بود طلعت او

دوای او سبب صحت علیل و سقیم

ببندگان خدائی رحیمتر بعلاج

رحیم بودی خاص از پی خدای رحیم

بنیکنامی کوشید و نیکنامی یافت

چو اصل نیکی نامش بدو تبع زر و سیم

تنی و مالی هر کس کز او سئوالی کرد

نعم شنید ز لفظ وی و گرفت نعیم

شفای تب زدگان بود شربتش گوئی

که بود شربتش از سلسبیل و از تسنیم

یتیم ماند پسر از وی وز چشم یتیم

سرشک بر رخ باریده شد چو در یتیم

غریو و ناله ی پوشیدگان پرده ی او

دریده پرده صبر و خرد دریده عظیم

حکیم بود ز اقران خود عدیم المثل

چو مثل خویش ز اقران خویش گشت عدیم

سپید روی برانگیخته شود چو بنزع

ندید چهره ی اهریمن سپاه گلیم

چو بود شفقت او عام بر همه عالم

بدو خدایا رحمت کنی بفضل عمیم

***

در مدح نظام الدین محمد بن علی

خدایگان جهان پادشاه ملک آرام

که امر نافذ او راست چرخ توسن رام

شهی که از خوشی و خرمی و رونق و فر

رنق وارم از … او برنده وام

بامر نافذ مأمور پرورنده بلطف

نظام داده دگر باره ملک را بنظام

نظام دین محمد محمد بن علی

وزیر میران اصل و نسب امیر کرام

وراست از وزرا برتری و از امرا

بران نهاد که سر راست بر همه اندام

منظم از قلم اوست شغل هفت اقلیم

چنانکه هفته و ماه از لیالی و ایام

بر او لیالی و ایام آفرین گویند

سخن سرایان از وقت صبح تا گه شام

ایا رسیده نسیم صباح ولت تو

ز روی مشرق چین تا قفای مغرب شام

بباغ مدح تو بلبل شود شمامه صفیر

چو شمه ی گل خلق تو برکشد بمشام

بحق ولی نعم اهل علم و فضل توئی

تراست در حق ارباب علم و فضل انعام

چو خور ز گردون رخشنده ای و بخشنده

ز بار منت تو نیست گردنی بی وام

کسی ز اهل قلم نیست از تو مکرم تر

ز بندگان ملک ذوالجلال و الاکرام

بپیش سائل و زایر بنان تو بقلم

گره نبندد پای الف بدامن لام

ملام نیست بر آنکس که بر تو گوید مدح

که بر حکیم ز مدح لئیم نیست ملام

غلام خاطر خویشم بنظم مدحت تو

که هر چه خواهم ازو بیش میکند چو غلام

بچشم آرد جام جهان نمای سخن

که تا جهان سخن توبه بیند اندر جام

چو نظم مدح تو آغاز کردم اندر وقت

بمن نماند راه برون شد و انجام

برآرد از صدف سینه لؤلؤ منثور

که تا بسلک در آرم بسوزن نظام

نظامیا سخن بنده ی نظام الدین

اگر تو خوانی بهتر که من درینهنگام

که خواجه را سخن من بلحن و نغمت تو

چنان بگوشخوش آید که شکر اندر کام

چو سیم خام شود گر نهی سرب بر دست

چو زر پخته شود گر نهی بر آهن گام

جمال گیرد شعر من از روایت تو

چو زر پخته شود گر چو سیم باشد خام

جهان بکام تو باد ای وزیر ملک آرای

که تا بدولت شاه جهان تورانی کام

***

در مدح نظام الدین

آمد از بستان دولت اهل حکمت را نسیم

کز قدوم خواجه نوشه دولت آباد قدیم

شه نظام الدین میران منعم ارباب فضل

در مقام صاحب عادل عمر نعم المقیم

چون سپهر از مهر و ماه و انجم آرایش گرفت

جای آن صدر کبیر از جاه این صدر کریم

شد بجنات النعیم آنصدر و ماند از وی سرای

تا شد از فر نظام الدین چو جنات نعیم

حکمت آرایان روشن رای را عقل صحیح

جز بدین درگاه ننماید صراط مستقیم

هر کرا عقل صحیح است از امیران سخن

در نظام الدین میران مدح او ناید سقیم

خاصه در دولت سرائی کاندر او مدحت سرای

تنگ سیم اندوزد و بیرون شود با تنگ سیم

خاطر مدحت سرایان بحردان سینه صدف

مدحت صدر نظام الدین در او در یتیم

شغل دیوان حق ز باطل فرق کلک تو کند

کلک ملک آرای چون فرق بشکافی دو نیم

قاف تا قاف از کفایت ذره ی خورشید را

در شمار آری و بنگاری بقاف و لام و میم

از صیانت وز خیانت عاملان ملک را

جوف کلک تست پنهان خانه ی امید و بیم

پیش کف رادتست از غایت جود و سخا

در شبه دینار اکسون کسا اطلس گلیم

در امان ایزدی از غرق و حرق روزگار

همچو در آتش خلیل و همچو در دریا کلیم

همچو خورشید از فلک روی زمین زرین کند

گر بیفتد سایه ی دست تو بر دست لئیم

بر وزیر و میر و مستوفی مدیحی نظم داد

سوزنی از خاطر دراک فیاض فهیم

چون وزیر و میر و مستوفی تو باشی کی بود

مدحت آرای وزیر و میر و مستوفی ذمیم

***

در مدح وزیر

صاحب عالم عادل ملک اهل قلم

ملکت آرای وزیر ملک ترک و عجم

ملک ترک و عجم را تو وزیری فرخ

همچو بر سید صدیق و چو بر آصف جم

آسمان قدر و زیری که بپیروزی بخت

ز آسمان سازد پیروزه نگین خاتم

بقدم تارک کیوان سپرد از همت

چون بکیوان نگرد ننگرد الا بقدم

طلعت فرخ فرخنده او هر سر سال

مشتری را نظر سعد فروشد بسلم

طلعت فرخ فرخنده او هر سر سال

مشتری را نظر سعد فروشد بسلم

بنده ای دارد بهرام فلک کز سر تیغ

کند اعدای ورادم بدر اندر یکدم

چون بود تربیت او ز ملک شمس الدین

شمس در برج شرف باشدش از خیل خدم

شادی او طلبد زهره زهرا بر چرخ

که طرب راست مهیا و ندارد سرغم

بکفایت قلم از تیر فلک باز گرفت

تا کمربند شدش تیر فلک همچو قلم

تا بپیش و سپس زین براقش ماند

اول و آخر هر ماه از آن گیرد خم

صاحب عادل در زین براقی چو فلک

هست خورشیدی با وی دو مه نیمه بهم

ای چو خورشید فروزنده ی عالم بجمال

عدلت افکند بساطی ببسیط عالم

از شهنشاه طغان خان ملک روی زمین

دولت و حشمت تو بر فلک افراشت علم

ناروا چون درم قلب ز تو بی هنران

با روائی ز تو در هر هنری قلب درم

بکرم دست نگویم که گشادی هرگز

زانکه هرگز نبود دست تو بسته ز کرم

هر که او از کرم دست تو آگاهی یافت

نخرد حاتم طی را بیکی دسته کرم

مفتی علم سخائی وز تو سائل را

نیست جز قول نعم پاسخ و جز بذل نعم

قلمت نافذ امر است چنان گر خواهد

لام الف منفی گردد ز حروف معجم

از عدم تا بوجود آمدی ای عالم جود

جود با تو بوجود آمد گوئی ز عدم

بگه خلقت جود و بگه خلقت تو

عنصر هر دو بتمزیج عناصر شد ضم

عنصری باید تا نظم مدیح تو کند

سوزنی کیست کز او نظم تو گردد منظم

سوزنی مدح ترا سلک جواهر شمرد

که بود سوزن باسلک جواهر محرم

شعر سلکی است در او واسطه مدح تو بزرگ

سال سلکی است در او واسطه ماه اعظم

ماه اعظم را در طاعت ایزد بگذار

تا که از شاه قدم عید تو باشد معظم

***

در مدح محمد بن علی

مقدم آمد سال عرب ز سال عجم

بکام روز بمقدار هفد هجده قدم

مه محرم عالم فروز با زینت

فلک ظل همای بهار در عالم

رسیدن سر سال عرب بدین موسم

فزود زینت روی زمین ز سبزه و نم

زمین ز سبزه و نم چون زمردین لوحی است

نثار کرده بران روی لوح در و درم

چو نوبت سر سال عجم رسد برسد

ز شاخسار سر اندر سر و هم اندر هم

سپاه برگ و گل و رنگ رنگ گوناگون

ز باد مشگین بر همزنان علم بعلم

شود ببستان دستانزن و سرود سرای

بعشق بر گل خوشبوی بلبل خوشدم

چه شد زنم زدن ابرهای فاخته گون

درخت باغ چو طاوس جلوه گر خرم

ز خرمی بسوی باغ دل گرای شود

وجیه دین عرب قبله ی وجوه عجم

سپهر مجد و معالی محمد بن علی

جهان جود و مکارم عزیز مصر کرم

جمال و مفخر احرار ماوراء النهر

پناه عام دل و پشت پهلوان و حشم

بزرگواری آزاده ای که خرد و بزرگ

کشیده اند بخود بر ز بندگیش رقم

بامر تیغ زبان و اشارت قلمش

شده مسخر او اهل تیغ و اهل قلم

چو دست را بقلم برد و عدل نامه نوشت

قلم شود بسر تیغ داد دست ستم

ز رای روشن و تدبیر ملک پرور اوست

که راد کیشان بیشند و ظلم کوشان کم

کفش … بر درم ماند و سخا بمطر

وزان مطر شده بستان مکرمت خرم

کف جواد ورا چون کنم بابر صفت

که ابر نم ندهد تا بابر ندهد یم

کف جوادش تا آمد از عدم بوجود

ز جود او شده بخل از وجود خود بعدم

هر آنچه گفت همه گفت اوست مستسحن

هر آنچه کرد همه کرد اوست مستحکم

ایا بحکم حق از بهر کامرانی تو

بخدمت تو کمر بسته آسمان محکم

بلی سزد که کند خدمت آسمان بلند

ترا که هستی چون آسمان بلند همم

گر آسمانرا پرسد زمین که هست چنین

زمین صدا شنود ز آسمان بلی و نعم

بلی که نیست عدو را ز تو خلاص بلا

نعم که هست ولی را چو تو ولی نعم

همیشه تا که بود در جهان مفارقتی

میان شدت و ناز و میان شادی و غم

تو شاد بادی و پیوسته دشمنت غمگین

ترا نشاط رفیق و ورا ندیم ندم

بقات بادا چندانکه عاجز آید ازان

مهندسی که بداند شمار جذراصم

***

در مدح سید الاجل رضا

ماه صیام کرد بنیک اختری سلام

بر خلعت شهنشه بر عمدة الانام

بر عمدة الانام بشادی خجسته باد

تشریف پادشاه و سلام مه صیام

فرزانه سید اجل مرتضی رضا

آن صفوة الخلاقه و آن عمدة الامام

شاه شرف امیر خراسان که نام او

گسترده شد بجود و هنر در عران تو شام

شاهی که تا دمید فلک صبح دولتش

روز مراد دشمن او شد نماز شام

پرورده و گزیده ی شاهنشه ملوک

سنجر که یافت بر همه شاهان دهرنام

آباد گشت گیتی از خلق او چنان

کز شرق تا بغرب توان رفت بام بام

آنی که پادشاه جهان خسرو ملوک

در روی تو نگه نکند جز باحترام

پیغمبر خدای ترا داشت در کنار

فخرالقضاة مرو چنین دید در منام

تشبیه کرد چشم تو با چشم خود رسول

یعنی که از منست و بمن ماند این پیام

ای در میان آل پیمبر بسروری

چون در میان انجم بر چرخ ماه تام

آمد هلال روزه و بنمود روی خویش

مانند نعل زرین از چرخ نیلفام

یعنی مرا به بین که سزم نعل مرکبت

چون شهریار داد بتو مرکب و ستام

بر مرکب نشاط دل و نزهت و سرور

بادی سوار تا ابدالدهر شادکام

هرچند طبع سیر نگردد ز مدح تو

بیت دعا بگویم کوته کنم کلام

تا نام سال عام بود در نعیم و ناز

عمر تو باد افزون از صد هزار عام

***

در مدح سلطان سنجر

آمد بملک توران سنجر خدایگان

آن سایه ی خدای و سر هر خدایگان

با لشگری ز ذره فزون کش گمان بری

خورشید دیگر است ز سنجر خدایگان

خورشید برج برج خرامد بر آسمان

خورشید وار کشور کشور خدایگان

برداشت ظلمت ستم از نور عدل خویش

از جمله ی رعیت و لشکر خدایگان

مر خطه زمین را از اهل بغی و کفر

خالی کند به تیغ سراسر خدایگان

خورشید مغرب آمد سوی دیار شرق

سریست اینکه کشف شود بر خدایگان

ملک هزار خسرو گردن کشیده را

بخشد به یک غلام مسخر خدایگان

روز مصاف همچو فریدون بود درست

با گرز گاو سار برین در خدایگان

هر تازیانه ی علم کاویان شود

در دست هر غلام چو اخگر خدایگان

تنها به جمله ای برباید دل و توان

از صد هزار خصم دلاور خدایگان

بر خصم دین و ملک همیشه مظفر است

ز انسان که بر غزال غضنفر خدایگان

در ملک اوست قنوت دین لاجرم بود

بر خصم دین و ملک مظفر خدایگان

هر گه که بنده و پدر و جد خویشتن

فغفور دیده باشد و قیصر خدایگان

وز نام خود ندیده بود در همه جهان

خالی نگین و سکه و منبر خدایگان

وز خاندان سلطان محمود بت شکن

در پیش تخت بیند چاکر خدایگان

نبود روا که ملکت فرزند خویش را

ماند به کافران محقر خدایگان

آمد به عزم غزو بفرمود تا زدند

روی سرای پرده به کافر خدایگان

بهر صلاح دین و قرار و ثبات ملک

بر عزم ثابت است و مقرر خدایگان

گنج سلاح گوهر بگشاد و غزوگاه

آراست چون سپهر به اختر خدایگان

نایش نه دیر دست بکافر کشی برد

با بندگان صف کش صفدر خدایگان

دین محمدی را در آخرالزمان

قوت دهد چو ز اول حیدر خدایگان

مر دشمنان دین را ز انبوهی غلام

اندر کشد چو صید به ژاغر خدایگان

وز آبروی بدگهران کم کند به قهر

از آبروی گوهر خنجر خدایگان

وان لشکر مقدم یأجوج را به تیغ

باز افکند به سد سکندر خدایگان

ویدون گمان برد که ز ما در رکاب خود

دجال را بیفکند از خر خدایگان

بر دین مصطفی بنشیند به تخت ملک

همزانوی مسیح پیمبر خدایگان

خوانم خدایگان را صاحب قران چو نیست

اندر جهان بجز وی دیگر خدایگان

چونانکه نیست جز وی امروز پادشاه

جز وی مباد تا گه محشر خدایگان

تا زینت ملوک بود ز افسر و نگین

باد از نگین مزین و ز افسر خدایگان

با افسر فریدون باد و نگین جسم

کاین هر دور است لایق و در خور خدایگان

از عمر نوح تا بدرازی مثل زنند

بادا بسان نوح پیمبر خدایگان

بنهاد تا بتاج گراید سر ملوک

تاج خدایگانی از سر خدایگان

***

در مدح تمغاج خان

مدح تورا جمله گوی بود بمیدان

آمده از هر گروه در خم چوگان

شاه بچوگان گوی ملک ربودن

گوی ز یال یلان ربود بمیدان

گوی ربایان بدشت معرکه دادند

گوی بچوگان شه ز گوی گریبان

چون تن بی جان نمود حضرت بی شاه

شاه خرامید و بهره یافت تن از جان

منبر و مهر و نگین و سکه تجمل

یافت ز القاب و نام و کنیت خاقان

شاه جهان رکن دین و دنیا مسعود

آنکه نزاید چنو ز انجم و ارکان

شاه حسن نسبت و حسین سیر و خلق

تابع و مأمور حق بعدل و باحسان

عالی تمغاج خان عالم عادل

چشمه خورشید عدل و سایه ی یزدان

خسرو اسلام کز حمیت دین است

حامی صد بار صد هزار مسلمان

هست بدنیا چو ظل عرش بعقبی

سایه چترش پناه دولت ایمان

از پدر کامگار خود ملک شرق

شاه جهان داور دلیر قراخان

تا پسر آبتین بگوهر عالیست

خسرو و مالک رقاب و نافذ فرمان

وز پسر آبتین خلف بخلف شاه

تا ملک آب و طین خلیفه ی کیهان

ای بسلاطین بر از شجاعت و مردی

قاهر و غالب چو بر رعیت سلطان

تاج فریدون ترا و تو نه فریدون

ملک سلیمان ترا و تو نه سلیمان

ناظر خورشید رخ بچشم ستاره

چون تو نه بیند جهان ستان و جهانبان

زر کند از خاک تیره تابش خورشید

تاکف رادت کند ببزم زر افشان

تا بصف رزم سرفشانی بهرام

تیغ فسان کرده برکشد ز دل کان

زرگر و آهنگر تواند دو اختر

بزم ترا این بکار و رزم ترا آن

تیغ گهر دار تست چون ز زبرجد

لوح مرصع شده بلؤلؤ عمان

لوح زبرجد درخت مرجان سازی

لؤلؤ عمان کنی چو لاله ی نعمان

از همه شاهان تراست آنکه بهیجا

لؤلؤ و لالا کنی زبرجد و مرجان

در صف هیجاز میخ نعل مهلل

باره ی سندان سمت بسنبد سندان

پای چو اندر رکاب یکران آری

نعل بیفتد ز آتش تک یکران

داغ کنی در شکار گه بتکاپوی

گوره خران را بنعل یکران یکران

خفته کمان تر است قبضه ز نصرت

راست خدنگ ترا ظفر پر و پیکان

از زه و زاغ کمان تست پس قاف

عنقا همچون تذر و در خس پنهان

صرصر پر خدنگ عنقا صیدت

برکند از جای قاف را ز بیابان

سایه ی عدل تو پادشاه هایون

ظل همایست بر ممالک توران

حضرت جلت که دار ملک تو شاه است

جنت دنیاست بلکه جنت رضوان

رضوان پروردگان رعیت و دروی

جور و ستم نی بقدر نیم سپندان

عدل تو بر بندگان ز ایزد فضل است

فضل ورا بر تمام گفتن نتوان

از شعرائی که مدح سید گفتند

کس نبد ای شاه خوب شعر چو حسان

مدحت حسان ستوده گشت بسید

مدحت ما را بحق خویش همان دان

کسوت مدح تو پادشاه جوانبخت

پیر سخن بخیه زد بسوزن کمسان

ز اهل سخن تا بشاهنامه ی طوسی

خوانده شود داستان رستم دستان

باد کمین بنده ی تو در صف مردی

رستم دستان بزور تن ته بدستان

ملک تو بستان آفرین خدای است

عدل ترا اعتدال سر و ببستان

فرق سرت سبز باد همچو سر سرو

تا که سر سرو سبز باشد یکسان

تا بدم صور چرخ اخضر و اختر

بسته بسرسبزی تو بیعت و پیمان

***

در مدح مسعود بن حسن

بتخت ملک فریدون جلوس شاه جهان

به از جلوس فریدون که این ملک به ازان

چو گاو سار فریدون پدید کرد سری

بخاک شد سر ضخاک مارسار نهان

ز گاوسار فریدون ظفر محول شد

بمار پیکر رمح شهنشه توران

برزمگاه بر اعداء ملک شد منصور

بنصرت ملک ملک بخش ملک ستان

بسی به از علم کاویان و افریدون

ز چتر خویش برافراخت بیدرنگ و زمان

بپاد شاهی افراسیاب و افریدون

نشست شاه کیومرث تا دهد فرمان

خدایگان جهان آنکه تا بطهمورث

بدند مر پدرانش خدایگان جهان

خدای جل جلاله نیافرید چنو

خدایگان شهنشه نشین شاه نشان

زبان بهر زه نباید گشاد و نتوان گفت

که از چنان ملکی داد هیچ ملک نشان

شه ملوک و سلاطین شرق رکن الدین

که حاتمست ببذل و بعدل نوشروان

ابوالمظفر مسعود بن حسن شه شرق

که هست نام وی اصل سعادت و احسان

بفرخی علم کاویان بخت افراخت

بدار ملک و برآورد کاخ بر کیوان

همه نحوست کیوان بسعد گشت بدل

بنام شاه چو کردند کاخ را بنیان

زهی شهنشه مسعود بخت و نام که شمس

همال تو نخوهد زاد ز انجم و کیوان

ز کان ملک تو آنگوهری که بر گردون

ز برج رای تو یابد و کیل گوهر کان

قویدلند سمرقندیان بدولت تو

رونده بر ره فرمان تو بجسم و بجان

خبر بدانکه سمرقند جنت المأوی است

بنوبت تو کنون آنخبر شد است عیان

شود برضوان آرایش جنان حاصل

جنان شد است سمرقند و عدل تو رضوان

جهان بعدل تو همچون جنان شد از خوشی

رعیت تو ز عدل تو ساکنان جنان

ز شاخ طوبی طوبی لهم و حسن مآب

ملک بر اهل سمرقند شد نظایر خوان

جهان ز سایه و از آفتاب خالی نیست

درین معانی دانا یکی است با نادان

جهان مبادا خالی ز تو بآن معنی

که آفتاب ملوکی و سایه یزدان

همیشه بادی چون آفتاب تیغ گداز

عدو چو سایه گریزان ز تو مکان بمکان

مخالفان تو متواری از تو چون خفاش

موافقانت چو حر با گشاده دست و زبان

بسلک گوهر مدح تو پیر سوز نگر

کشید رشته بسوفار سوزن مکسان

جوان پیر قرین تو باد و مونس تو

کدام پیر و جوان رأی پیر و بخت جوان

بعمر عدل عمر ورز و جاودان زی از آنک

بعدل نام عمر زنده ماند جاویدان

***

در مدح سلطان

مه مشرف و میمون و محترم رمضان

بشاه برز رجب رشک بر دو از شعبان

که تا چو ماه رجب را و ماه شعبانرا

عزیز کرد کند مرو را عزیز چنان

ز ظل عرش ملک عز اسمه آمد

بظل چتر ملک عز نصره مهمان

خدایگان جهان پادشاه مهماندوست

فزود راتبه ی طاعت خدای جهان

چنانکه از خدم شاه شاه کرد پسند

مه مشرف و میمون و محترم رمضان

بساط عدل بگسترد بر بسیط زمین

نهاد مائده ی عدل و رأفت و احسان

بحق آنکه بگوش و زبانش حاجت نیست

که بهر گفت و شنید آفرید گوش و زبان

که کاخ شاه صدا باز دارد این همه گوش

بگاه گفتن علم و شنیدن قرآن

خدای ترس ترازوی خدایگانی نیست

ز ترس اوست که ندهد کسی ز ترس نشان

ز سهم و هیبت تیر و سنان او بی حرب

عدوش را مژه تیر است و موی سینه سنان

از اوست فرمان و ز بندگان حق طاعت

وز اوست فرمان برداری وز حق فرمان

گرفت روزه بفرمان حق شهنشه شرق

که آفتاب ملوکست و سایه ی یزدان

خدایگانا سلطان آفرینش خلق

چو آفرید ترا خواست بر جهان سلطان

چنان ز عدل تو معمور شد جهان که نماند

بقدر دائره ی خردلی ورود بر آن

همای عدل تو گسترد سایه بر خلق

قوائمش ز صلاح و خواتمش ز امان

جهان بعهد تو از خرمی جنان گشته است

رعیت تو خرامان در او چو اهل جنان

ستمگران شده نایاب در ممالک شاه

که خونبهای ستمگر گران شد و ارزان

دم خلاف تو از سینه ی مخالف تو

دهان بلب سپرد تا که بر کند دندان

عمر صلابت شاهی مخالفان از تو

رمیده اند چو از سایه ی عمر شیطان

بماه روزه ملک بر نهد بشیطان بند

چو روزه تیر و کمان بر بزه زد و پیکان

دهد به کار صلاح تراز روزه سپهر

که در قفای تو دارد بهر مقام مکان

بهر مقام و مکان در امان حق بادی

بزیر سایه ی روزه همی بوی بامان

رسیده باد شب قدر تا سپیده بتو

ثنا روح و سلام مهیمن منان

هزار عید دو ماهی بقای عمر تو باد

مه نخستین فطر و مه دوم قربان

حکیم سوزنیا آن زمانه بر تو گذشت

که کوه آهن کندی بسوزن و مکسان

ضعیف گشتی پیرانه خدمتی میکن

تو خود چه پیر بدین خدمت اندر و چه جوان

بقای شاه جوانبخت پیر دانش خواه

که تا جوانی و پیریست در بهار و خزان

***

در مدح شاه مسعود

عید فرخ بسرای ملک مشرق و چین

بار خواه آمد و زانو زد و بوسید زمین

بزمین بوس چو فردوس بیاراست سرای

بست آیین بجمال ملک مشرق و چین

بستن آیین بر روی زمین نادر نیست

بر فلک سعد سعود از پی شه بست آئین

شاه مسعود که از بخت سعیدش بی عید

هست هر روزی بر عالمیان عید آئین

شاه ترک و عجم و بحر و بر و سهل و جبل

که جبل سهل کند هیبت او اندر چین

پیش ما عید رسید و خبر عید رسید

از جنابی که فرودینش بود چرخ برین

آیت عالیها سافلها خواند ملک

که شد از لشکر منصور ملک فتح مبین

دشمنانش را ادبار چنان باد چنان

دوستانش را اقبال چنین باد چنین

ای شهنشاه که مر لشکر منصور ترا

ظفر و فتح درآید ز یسار و ز یمین

هر که در عهد یمین تو بود چست و درست

نشکند تا بابد دولت ازو عهد و یمین

دهر در عهد غلامی است که در خدمت تو

بستر از اسب نمد سازد و از زین بالین

تا فلک لشگر خصمت شکند شب تا روز

ز ادهم و اشهب خود هیچ نپردازد زین

شاه افریدون فری علم آل تو هست

چون درفش او منصور بهر کشور و کین

چین و مشرق را قوت دهی از نصرت حق

خون فشان داری شمشیر ز شیران عرین

آبتین بود قراخان تو گوئی بگمان

زابتین بگمان زاد فریدون بیقین

از همه شاهان شایسته و بایسته تری

بکلاه و کمر شاهی و شمشیر و نگین

از تکینان تو خانان بشکوهند و بسهم

شحنه ی تست بهرجای که خانست و تکین

از ختن تا بیمن خطبه گه شاهی تست

متصرف نبود خوه بنشان خوه بنشین

تا نگردد بسرطاق سر قیصر جفت

روی قیصر بسرطاق است از قسطنطین

طین شاهیت سرشته شد زادم تا حشر

ملک دادند که توئی آدم و آدم از طین

هست از آتش و مستوجب آتش جاوید

هر که سر تافت ز فرمانت چو ابلیس لعین

خطبه بر نام تو خاطب را روح افزاید

بر دعای تو بود روح امین را آمین

در دعای تو نباشد عجب از خاطب را

مدد روح بود از نفس روح الامین

دیده را ماند خاطب بگه خطبه از آنک

هم سیه پوش بود دیده و هم روشن بین

شاد باش ای ملک عالم عادل که ترا

نه عدیل است ز شاهان نه نظیر و نه قرین

ملک عادل دنیا ده و دیندار توئی

برخور از ملک ملک زادان تا یوم الدین

عدل بی میل و محابا تو همیداری راست

ملک را همچو ترازو و پله ها با شاهین

اندر ایام تو نندیشد کاندیشه خطاست

بره از گرگ و زیو ز آهو و کبک از شاهین

سوزنی در ثمین سفت بمح تو که تا

گردن عید حمایل کند از در ثمین

عید بر تو ملکا فرخ و میمون باد

وز جمال تو پذیرفته جمال و تزیین

مدد عمر تو باد آنچه فلک را عددی

اندر ایام و لیالی و شهور است و سنین

شاهی ملک جهان باد تو و نسل ترا

خسروی باد درین خانه الی یوم الدین

***

در مدح تمغاج خان

خورشید تابدار بتدویر آسمان

از منظر حمل نظر افکند بر جهان

نو گشت سال عالم و عالم بسال نو

میمون و سال نو بجمال خدایگان

عدل خدایگان بهوا داد اعتدال

عالم ز اعتدال هوا گشت چون جنان

ز اقبال خسروی که همه لطف و رحمتست

آثار لطف و رحمت بیچون کند چنان

بخت جوان شاه بسوی جهان پیر

نظاره کرد و کرد جهان را ز سر جوان

همچون جهان پیر هم اندر جهان پیر

هر پیر کو جوان شود از بخت شاه دان

شاهنشه ملوک و سلاطین شرق و غرب

صاحبقران روی زمین خسرو زمان

تمغاج خان عادل سلطان گوهری

از عهد خویش تا ملک افراسیاب خان

خورشید ملک داران مسعود بن حسن

کز کاخ اوست مطلع خورشید آسمان

ابنای ملک را بثبات حسن دعا

کردند و آن ثبات حسن اوست بی گمان

ای شاه تاجدار که بر تکیه گاه ملک

هم پادشه نشینی و هم پادشه نشان

زانها که شاهنامه ی فردوسی حکیم

فردوس حکمتند ازیشان توئی نشان

جمشید صورتی و فریدون شکوه و فر

افراسیاب هیبت و هومان تن و توان

بهرام روز رزمی و پرویز روز بزم

در مسند اردشیری و بر مرکب اردوان

مقبول قول و نافذ فرمان شهنشهی

بر ترک و بر عجم چو سلیمان بر انس و جان

مر چشم مملکت را بایسته ای چو نور

مر جسم سلطنت را شایسته ای چو جان

در آسمان مدار و توقف مراد تست

تا بر مدار ماند تو بر مراد مان

بدر و هلال او سپر و ناخچ تواند

وز بهر بندگیت کمر بسته تو امان

از آسمان بنصرت تو چون رسد مدد

پرند روز حرب تو مرغان ستان ستان

جان بخش و جان ستان ملکی ملک را ملک

آن به بود که باشد جانبخش و جان ستان

جانبخش و جانستان بحقیقت بود خدای

تو سایه ی خدائی جانبخش و جانستان

هر چند رسم نیست در آید ز سهم تو

دشمن بچشم سوزن چون تار ریسمان

گویند هر کجا ستم آمد برفت داد

این داستان زدند حکیمان باستان

داد آمد و ستم شد و غم شد طرب رسید

در پادشاهی تو چنین است داستان

از شرفه ی جلاجل شاهین عدل تو

عنقای ظلم گشت پس قاف در نهان

از سهم و از سیاست نادر گذار تو

بر گرگ دیده پوست بدرد سگ شبان

هستند اهل ایمان اندر امان تو

تا از دعای ایشان باشی تو در امان

نام بهشت روی زمین دار ملک تست

اردی بهشت کرد جهانرا بهشت سان

تا در بهشت عدن براق تو گامزن

گردد درین بهشت بزی شاد و کامران

ای سوزنی بسوزن حکمت برشته کن

در ثنا و مدحت و بر پادشا بخوان

حسان بسیدالقرشی شعر خویش را

بستود و عقل و طبع ترا کرد امتحان

تا شعر خویش را بستائی بمدح شاه

در باب شعر سنت حسان کنی بیان

جاوید خواه شاه جهانرا بقای عمر

تا در جهان بماند نام تو جاودان

***

در مدح تمغاج خان

بشهریار جهان داد کردگار جهان

جهان سراسر تار است کردگار جهان

براست کردن کار جهان رسید و رسد

بشهریار جهان لطف کردگار جهان

ندا رسید بگوش جهانیان ز ملک

که جز ملک نخوهد بود شهریار جهان

خدایگان جهان شهریار کشور گیر

که از ملوک مر او راست گیر و دار جهان

قرار برد ز شمشیر تا پدید آید

ز بیقراری شمشیر از قرار جهان

جهان ز کس ز کم و بیش کار و بار نیافت

ز بارگاه وی افزود کار و بار جهان

ز عدل اوست بسی بندگان ایزد را

خلاص و راحت و آزادگی ز بار جهان

شه مظفر تمغاج خان که ملک وی ا ست

ازین کنار جهان تا بدان کنار جهان

سر سلاطین مسعود کز سلاله ی طین

بحق وی آمد شاه بزرگوار جهان

دعای شه شنوند از زبان هر خاطب

که در بلاد جهانند و در دیار جهان

جهان بعهد چنو شاه منتظر می بود

درست شد که بحق بود انتظار جهان

بود بملک جهان افتخار هر ملکی

بود بملک وی امروز اتحاد جهان

مطیع و رام و مسخر شدند ..

جبال و سهل جهان و بر و بحار جهان

هر آنچه آن ز شمار جهان بود او راست

هر آنچه نیست ورا نیست از شمار جهان

بباغ ملک جهان رسته بود خار خلاف

بکند خار کن قهر شاه خار جهان

فلک حصار جهان است برج برج بقهر

حصار شاه جهان برتر از حصار جهان

هزار و یک ز جهت نیست وز پی حرمت

یک از مناقب او بهتر از هزار جهان

مخالفان جهانند در حصار جهان

باختیار جهان یا به اضطرار جهان

شکار کرد جهان را چو کبک را شاهین

ز بهر دیدن پنهان و آشکار جهان

جهان و دشمن شاه جهان شکار شدند

جهان شکار شه و دشمنان شکار جهان

ز کردگار جهاندار شاه بر حق است

بعدل و احسان شد شاه حقگذار جهان

شد است گوئی از احسان و عدل شاه امروز

جهان قرین بهشت و بهشت یار جهان

بشه رسید رسولی ز شاهراه بهشت

بسی قدم گذرنده ز رهگذار جهان

به هر قدم که زند آفرین شه گوید

بشه خجسته کند روز روزگار جهان

نماز و روزه و بر جرم و زله عفو کند

ز شاه عالم در لیل و در نهار جهان

نثار رحمت حق باشد از رسول بهشت

نثای مرد حکیم است و بس نثار جهان

جهان بکام دل شاه باد و شه دلشاد

ز تیر ماه و تموز و دی و بهار جهان

***

در مدح ملک تمغاج خان

مرا خدای بمدح خدایگان گفتن

توانگری سخن داد تا توان گفتن

اگر توانگر زر و درم شوم چه عجب

هم از مناقب و مدح خدایگان گفتن

کجا توانگری من بود ز در سخن

کجا توان سخن از گنج شایگان گفتن

بمدح شاه سخندان بر احتراز بوم

ز زحف و حشو و ز ایطا و شایگان گفتن

درین جهان بجز از علم غیب علمی نیست

که او نداند و نتوانش غیبدان گفتن

غذای شاه سخندان ز مدح شاه بود

که راست برک تبرک غذای جان گفتن

زبان بشرکت دل مدح پادشا گوید

ز دل تفکر مدح است و از زبان گفتن

بود نسیم گل کامگار در نفسم

بگاه مدح شهنشاه کامران گفتن

شه مظفر تمغاج خان که از ملکان

ورا توان ملک افراسیاب خان گفتن

وراست لایق جمشید ملک روی زمین

از او توان بنمودار داستان گفتن

قضا سنان و قدر خنجری که به داند

جواب خصم خود از خنجر و سنان گفتن

بساط عدل بگسترد در بسیط جهان

کزان بساط جهان را توان جنان گفتن

همای عدل ملک استخوان ظلم خورد

شود چو طوطی و شکر باستخوان گفتن

ز عین عدلش زای زبان حال جهان

چوها گره شود از کاف کاروان گفتن

بعهد شاه جهان از زبان حال جهان

توان ز بی ضرری گرگ را شبان گفتن

دروغ راست نمایست در ولایت شاه

ز یک شکم بره با گرگ تو امان گفتن

خدایگانا بخت کسی که نام تو گفت

شود چو نام تو مسعود هم در آن گفتن

بدین سید آخر زمان که ممکن نیست

بجز ترا ملک آخر الزمان گفتن

تو پاسبان ز خدائی ببندگان و رواست

بدین و شرع ترا نیز پاسبان گفتن

چراست در خور و کسرا بجز تو در خور نیست

نعیم بی محن و سود بی زیان گفتن

برزم و بزم تو بر شعر سوزنی ماند

دقیق معنی چون تار ریسمان گفتن

همیشه تا بجهان خسروی تواند بود

بجز ترا نتوان خسرو جهان گفتن

جهان بکام تو باد و تو باد با خسرو

مباد ملک ترا آخر و کران گفتن

بقا دهاد ترا کردگار عزوجل

بر این دعا سزد آمین بجا و دان گفتن

***

در مدح مسعود بن حسن

مبارک است بگه روی پادشا دیدن

چو پادشا را دیدیم روی ما دیدن

چه پادشا ملک شرق و غرب رکن الدین

که رونق آوردین است مرو را دیدن

خجسته طلعت او مرائمه راست بفال

چنانکه امت را روی مصطفی دیدن

شه مظفر مسعود بن حسن که وراست

بپادشاهی روی زمین سزا دیدن

ز ناسزایان تخت نیا گرفت بتیغ

نبیره را چه به از مسند نیا دیدن

ازوست تا که بکردار بد جزا دادن

که راست ترک بدی کردن و جزا دیدن

بحربگاه دو کار است دشمنان ورا

قفا نمودن و شمشیر بر قفا دیدن

ز تیغ شاه شود آسیا بخون گردون

که جزع لعل کند گرد آسیا دیدن

هر آنکه دید بمیدان برهنه دشنه شاه

بخون دشمن در خواهد آشنا دیدن

بآشنائی شمشیر شاه خنجر مرگ

هزار دیده بپوشد ز آشنا دیدن

ظفر معاینه در رمح مار شکل ملک

بود چو معجز موسی در اژدها دیدن

هر آنکه شه را بیند محال ننمایدش

هزار زال زر اندر یکی قبا دیدن

ز سهم هیبت شمشیر گند ناصفتش

مخالفانش نیارند گندنا دیدن

مخالفانش نمانند و کس نبیندشان

بدانکه ار در ناماندنند و نادیدن

ز عدل شاه جهان ایمنی گرفت چنان

که گرگ با بره خواهیم هم چرا دیدن

بهار گشت پدیدار و دل تقاضا کرد

کمال قدرت بیچون و بی چرا دیدن

ببارگاه شهنشاه شرق باید و بس

نگاه کردن و شاه ملک لقا دیدن

بصد هزار زبان در شاهوار ثنا

نثار کردن و پاداش آن ثنا دیدن

خدایگان جهان خسرو بزرگ عطا

روا نداشت یکی بنده بی عطا دیدن

توانگری بسخن داشتم بمالم کرد

که تا نباید مداح را گدا دیدن

صواب دیدم مدح خدایگان گفتن

که تا خدای نگه دارد از خطا دیدن

هر آنکه هست هواخواه شاه جائی باد

که بازمانده بود چشمش از هوا دیدن

هوای شاه جهان سنت است و بدعت نی

در اهل بغی بود بدعت و هوا دیدن

در آفتاب سما تا بعلوی و سفلی

روا بود سبب روزی و بقا دیدن

چو آفتاب سما پادشاه روی زمین

همی برفعت روی زمین سما دیدن

هماره تا همه را در سرای نور و ظلم

بنور دیده توان ظلمت و ضیاء دیدن

بدیده ی دل شاه جهان میسر باد

از ابتدای جهان تا بانتها دیدن

بقای عمر ورا در صحیفه ی ازلی

بخط لم یزلی دام عالیا دیدن

بابتدای سخن بازگردم و گویم

مبارکست پگه روی پادشا دیدن

***

در مدح ملک نصرة الدین علی بن هارون

ز عشق نگاری شدم مست و مجنون

که باشد سر زلف زنجیر میگون

بزنجیر میگون او بسته گشتم

چو مست از می و چون بزنجیر مجنون

نگاری … بر قد و خدش

یکی سرو بستان دگر ماه گردون

چو با سرو و با مه قیاس آرام او را

یکی خار مایه نماید دگردون

الف قامتش کز الف قامت من

بنون خم زلف سازد خم نون

دلم خسته و بسته ی زلف او شد

چو نون از سر شست و چون یونس از نون

طبر خون رخائی که خون ریز چشمش

رخانم بشوید بآب طبر خون

ز خون دل خویش من دست شستم

چو او دست بگشاد بر ریزش خون

ستمکاره یار است و من مانده عاجز

که با یار و بیداد او چون کنم چون

تظلم کنم تا ستم باز دارد

ملک خان عادل علی بن هارون

اجل نصرت الدین که هست از بزرگی

بدانائی و داد هارون و مأمون

فریدون نسب پادشاهی که از وی

جهانداری آید چنان کز فریدون

جگر گوشه ی ارسلان خان غازی

دل و پشت خاقان منصور میمون

ایا پادشاهی که در ملک توران

نیارد زمانه قرین تو بیرون

سخاوت شجاعت سیاست کیاست

بذات تو در هست مجموع مقرون

بدین هر چهار ای شه هفت کشور

نیابد کس از هفت و چار از تو بیرون

چو حاتم کنی از سخاوت زر افشان

چو رستم بری از شجاعت شبیخون

چو کاوسی اندر سیاست نمودن

بگاه کیاست نمودن فلاطون

ز خشم تو وارون شود خصم والا

ز عفو تو والا شود بخت وارون

ز مهر تو محزون شود شادمانه

شود شادمانه ز کین تو محزون

غباریست از خاک حلم تو جودی

بخاریست از آب دست تو جیحون

چو موسی ترا ید بیضاست در جود

که از نسل هارونی ای خسرو ایدون

شود زاب جودت چو فرعون غرقه

برآید گر از خاک مخزون قارون

خزانه مدیح ترا در گشادم

بصحرا نهادم بسی در مکنون

گرت مدح بنده پسند آید ایشه

کنم در مکنون مقفی و موزون

.. تا حد شعر نزدیک شاعر

مقفا و موزون بود ز اصل و قانون

هران شعر کز طبع شاعر برآید

در آن شعر بادا مدیح تو مشحون

الا تا خوهد بود از اینسان بگیتی

مدار فلک از بر خاک مسکون

مدار فلک بر مراد تو بادا

تو بر گاه و بدخواه جاه تو مسجون

***

در مدح برهان الدین

دارم هوای آنکه پر از در کنم جهان

تا از ثنای صدر جهان پر کنم جهان

صدر جهان که صدر فلک بارگاه اوست

وز بارگاه او بفلک بر شدن توان

برهان دین که هست به بنیان علم و شرع

برهان سبق حسام نظر سیف حکم ران

حکمی که او کند خط فرمان که او کشد

نتوان گذشت از آنکه از آنسوست لامکان

شه را خجسته فال بدیدار روی اوست

وندر جهان خجسته تر از فال شه مدان

بی خاندان برهان در دین شکوه نیست

زو با شکوهتر نه درین دین و خاندان

زین آستانه تا حرم کعبه اهل علم

شاگرد دودمان و بند…

تا ز آستان کعبه بدینجا نهاد روی

سکان کعبه دارند این آستان خوان

سلطان ملک شرع ویست و بملک شرع

باشد چو پاسبان شب و روز او نگاهبان

تا مرو را ببیند اندر جهان کسی

جز مرو را نه بیند سلطان و پاسبان

از شرق تا بغرب سپاهند مرو را

در ملک شرع و تیغ زبان و قلم ستان

از تیغ و از سنانشان در اصل و فرع شرع

سنت پدید گشته و بدعت شده نهان

ای سر بسر ستوده پدید و نهان تو

شد بر جهانیان خبر خیر تو عیان

از حشمت تو محتشمان سر نهاده اند

بر آستان مدرسه ی جوز جانیان

تا رویشان چو روی سپهر از هلال صوم

گیرد ز نعل مرکب میمون تو نشان

در ماه روزه درس و سبق رسم جدتست

بر رسم جد خویش بمان و بکن چنان

بر آسمان دو برج بشمس است نامزد

هر چند ازان اوست همه ملک آسمان

از شمس آسمان چو یکی بیت مرترا

کم زان بود که سازی در شهر خانمان

بی تو بخاریانرا در آرزوی تو

دلهاست شعله شعله و دمها دخا…

بر خانمان اهل بخارا کراست دست

از اهل بغی و طغیان از سهم و بیم جان

خاک حسام برهان او را ربض نبست

وینرا حسام بست ربض بهر خامیان

خاقان جهان بروی تو بیند ز دوستی

باشد یقین هر آنچه بخاقان بری گمان

شاهی که اهل علم بدو شادمان بوند

شادی و کامرانی او باد جاودان

صدر جهان بدانکه تو محبوب هر دلی

از بهر آنکه باشی مذکور هر زبان

در بوستان جاه تو شد بنده سوزنی

باده زبان چو سوسن آزاد مدح خوان

تا نام وی بتذکره ی مدحتت بود

زود آشنا شود چو طفیلی بمیهمان

تا اهل علم و شرع ز لقمان کنند یاد

بادی بعلم نعمان نعمان اینزمان

روی تو باد لاله نعمان باغ شرع

باران رحمت آمده در صحن …

پذرفته باد روزه و فرخنده عید تو

از روزه با مثوبت و از عید شادمان

***

در مدح عثمان اغل

ای عارض و قد تو از سرو وز مه نشان

سرو تو طرب فزای ماه تو نشاط جان

بر عارض و قد تو مداح ثنا گوید

ماه فلکی بر این سرو چمنی بر آن

تیره است ز شرم این کوژ است زرشک آن

هم ماه بر آسمان هم سرو ببوستان

ایقامت تو چو سرو بی روی چو ماه تو

کردم ز طپانچه رخ همگونه آسمان

از نیمه ی ناردان داری دهنی وهست

دو رسته ی در ناب در نیمه ی ناردان

زان نیمه ناردان کاورده ای از دهن

در سینه ی عاشقان صد شعله ی ناردان

گر بوسککی دهی از دو لب تورسند

بیدل شدگان بدل بیجان شدن گان بجان

یک بوسه ز تو همی با جان چوبها کنند

آن بوسه بنزد ماست بخشیده برایگان

عاشق که ترا بدید از جان خبرش نبود

او را چه خبر بود با عشق تو از دو جهان

کس را ز چنان جمال جان باشد و دل دریغ

بر عاشق خود همی تا این نبری گمان

ایشاه بتان چین از بهر چرا چنین

افراخته قامت چون رایت کاویان

از عارض چون گل سپر وز مشک زره ز دو زلف

مژگان چو خلنده تیر ابرو چوزه کمان

گوئی که بامر شاه آرایش رزمی ساخت

عثمان اغل ارسل بن تکش ارسلان

قطب دول آنکه او در مردی و مردمی

بنمود بخاص و عام فرزندی پدر عیان

فرزانه سپهبدی کز وی بمحاربت

خواهند باضطرار شیران ژیان امان

روزی که بود بنبرد حمله ور و جنگ آور

از تیرش نشان گیرند اعدای …

بر خیره نه برکشید وراشاه شرق و چین

بر لشکر خویش کرد لشکر کش و پهلوان

صد صف ز مبارزان برهم شکند سبک

تنها بگه نبرد چون حمله برد گران

از بازوی و کف او اندر گه بزم و رزم

احباب ورا سود اعدای ورا زیان

با صفوت رای او خورشید بود خجل

با قوت زور او که را نبود توان

گر کوه شود خصمش آسان کندش ز جای

آسان بکند ز جای که را بسر سنان

بر ران براق او داغی است چنان بختی

آرد بگه نبرد بختی بزیر ران

تا لاجرم این براق بر پاردم عدوش

بر بند و گره زند چون راست کشد عنان

… گذشتگان کم خواند هر که او

مر مرد تمامی را زو دیده بود عیان

بنگر بقتال او در روز محاربت

و اخبار گذشتگان خواهی خوان خواهی نخوان

در دهر کسی ندید انعام ورا قیاس

وز خلق کسی ندید اکرام ور اکران

طوقی است زبر او بر گردن خاص و عام

هر چند که بسته اند در خدمت او میان

در خدمت او میان بندم ز دل و بطبع

بر مدحت او برش بگشاده مرا زبان

چندانکه زمین و چرخ پاینده خوهد بود

وز بودن این و آن پاینده بود زمان

بر اهل زمانه باد فرمانش روان و باد

روز و شب و سال و مه خرم دل و شادمان

اقبال و بقاش باد در خرمی و خوشی

در نعمت پایدار در دولت جاودان

***

در مدح نصرة الدین حسن

ایا گرفته سر زلف تو هزار شکن

میان هر شکنی در دلی گرفته وطن

دل مرا وطن اندر میان زلف تو است

بر آنصفت که ترا جا.. دل من

تو در میان دل و دل میان زلف تو در

کراش خود مخوه و زلف خود بشانه مزن

که گر دلم بسر شانه تو خسته شود

ببایدی که مرا نیز خسته گردد تن

نگار غالیه زلفی و ماه غالیه خط

چو تنگ غالیه دانی تر است تنگ دهن

میان غالیه دان تو ای پسر که نهاد

بدان لطیفی سی و دو دانه در عدن

میان غالیه دان لولو عدن که نهد

کسی که غالیه دان سازد از عقیق بمن

دو زلف داری با صد هزار تاب و گره

دو چشم داری با صد هزار حیله و فن

دو جادویند کمین ساز روشن و تیره

دو زنگیند جهانسوز تیره و روشن

کشیده بر دل و بر جان دوستان خنجر

چو پهلوان جهان تیغ بر سر دشمن

امیر میران فرزند پادشا سنجر

ابوعلی حسن بن علی ابن حسن

خجسته نصرت دیر آنکه همچنو فرزند

زمین نزاد ز گشت فلک بدور زمن

سپهبدی که به تنها ز صد سپاه به است

بوقت حمله و روز نبرد و شور و فتن

دلاوری که بیک پویه ی تکاور خویش

بنوک نیزه زین برکند که قارن

گه سخاوت معن است و حاتم و افشین

گه شجاعت فرهاد و رستم و بیژن

چو جام گیرد بدره ده است و بنده نواز

چو تیغ گیرد گرد افکن است و خصم شکن

بزخم تیر ز سندان برون برد سوفار

بزخم تیغ دو نیمه کند که آهن

بگاه حمله سر رمح اژدها صفتش

مخالفانرا زهر افکند بگرد بدن

ز بهر جنگ مخالف چو برگرفت سلاح

شود مخالف او از فزع سلاح افکن

دلیروار بدشمن چنان رود گوئی

مگر بدوستی آنجا گره زند دامن

ایا نبرده سواری که خصم تو گوید

ز روی و آهن و پولاد زاده ای نه ززن

اگرچه خصم تو کوهی است زاهن و پولاد

شود بضربت تو ریزه ریزه چون ارزن

چو هیبت تو در افتد بسینه ی مردان

شوند مردان همچون زنان آبستن

حجاب نبود زخم ترا بخصم تو بر

ز گوی مغفر تا عطف دامن جوشن

سنان سینه گدازت برون شود آسان

ز کوه آهن همچون ز پرنیان سوزن

همیشه تا که بر نرم و روی نیکو راست

بپرنیان و پری وصف در سیاق سخن

ز ساقیان پری روی پرنیان برگیر

مئی چنانکه چو جان در بدن بود دردن

بدست لطف مرا حباب خویش را بنواز

بتیغ قهر مر اعدات را بزن گردن

مخالفان ترا باد جای در دوزخ

موالفان ترا باد در جنان مسکن

***

در مدح شجاع الدین

علی است روز مصاف و نبرد و کوشش و کین

سر سپه شکنان بوعلی شجاع الدین

بهاء دولت عالی مبارز الحضرت

پناه حضرت سلطان ملک روی زمین

مبارزی که مر او را بروز بار و مصاف

هر آنکه دید به بیند بچشم روشن بین

هزار حاتم طائی نشسته در یک تخت

هزار رستم دستان سام در یک زین

بچشم او ننماید بحرب جز بازی

نبرد و کوشش و پیکار رستم و روئین

زنانگور اگر روی سوی چین آرد

ز سهم او فزع اندر فتد بلشکر چین

ز بیم ضربت صمصام آبدار ورا

رخ مخالف شه چون زره شود پرچین

ز بس شجاعت او بر دهان مادح او

سخن رود که تو گوئی درست گشت و یقین

که کردگار بهنگام خلقت آدم

ابوعلی و علی را سرشت از یک طین

زهر مصافی آید مظفر و منصور

بدان صفت که علی آمد از صف صفین

قد عدوش بسان کمان شود پر خم

چو او زخم … عدو گشاد کمین

شهاب ثاقب گردد خدنگ او ز گشاد

عدوش سوخته گردد ازو چو دیو امین

برند کیفر از چاه و بند و تخته او

مخالفان خداوند تاج و تخت و نگین

ایا بنزد خداوند تخت و خاتم و تاج

همیشه بوده ز شایستگی عزیز و مکین

رعیت توامان یافته ز دست ستم

ازان سبب که نئی بر ستم کننده امین

بجاه خسرو گیتی ستان ستانی داد

ز ملک گیتی چونانکه خسرو از شیرین

کسی که عیش بر او تلخ کرد آفت دهر

شود ز دیدن تو عیش تلخ او شیرین

تو آفتاب زمینی برأی روشن بین

که هست رأی ترا بنده آفتاب مبین

بجود بحر محیطی نه زانکه بحر محیط

کف جواد ترا هست چون رهی و رهین

رهین منت انعام تست در عالم

فزون ز ذره آن و فزون ز قطره ی این

رمیدگان و کراشیده گشته گان ز وطن

ترا خوهند ز ایزد بدعوت و آئین

که تا بدولت و اقبال و جاه و حشمت تو

روند تا ز وطن چند بیوه و مسکین

بزیر سایه ی عدل تو روزگار کشند

که عدل تست چو طوبی جهان چو خلد برین

همیشه تا چکد از ابر قطره ی باران

ز کف راد بر افشان بخلق در تمثین

ز دست آنکه چو نسرین و لاله دارد رخ

بگیر جام و مئی نوش همچو ماه معین

تو یار خلق خدائی خدای یار تو باد

بهر کجا که روی حافظ تو باد و معین

***

در مدح گوید

ای بر تو ناروا بد بدکاران

بر تو روان دعای نکوکاران

بیدار بخت نیک ترا ناید

حاجت بپاسبانی بیداران

یزدانت کافرید نگه دارد

بی پاس و بی سپاس نگهداران

امروز در زمانه توئی مطلق

تیمار دار روز تیمار داران

با ما توئی بمصلحت عالم

از بهتری بسینه بیماران

الحق بزرگوار عطائی تو

ز اینرو ببندگان و پرستاران

یک موی را که از سر تو ریزد

صد جان بهاست نزد خریداران

بر موی و بر تن تو بداندیشی

دیوانگان کنند نه هشیاران

دولت سرای عمر عزیزت را

هستند جاه و دولت معماران

معمار نیک نیک همی داند

ما کاریگران نیک ز بیکاران

گر برکنند دروی و نگذارند

خاصه فرو برنده ی دیواران

تو صاحبی و صاحب اقبالی

و اعدات گشته صاحب ادباران

گشتند خصم جان تو مر مشتی

کم قیمتان و اندک مقداران

بر جان تو شده ستم اندیشان

بر جان خویش بوده ستمکاران

پنداشتند کار شود زین به

بیچارگان بعهده پنداران

زاری دهد خلاص گرفتاری

این طرفه زاریی ز گرفتاران

بر تو چگونه خیره شدندی پس

مشتی امیر کم شده هنجاران

کردند بر تو غدر و نشد رایج

وان غدر بازگشت بغداران

عیاری از گزاف همی جستند

تا یافتند ماتم عیاران

خونخوار خواستند شدند حاشا

خون ریخته شدند نه خونخواران

یزدان عزیز جان ترا روشن

دارد بسان سینه ی ابراران

بر تو خدای روشن گردانید

اسرار مکر کردن مکاران

بر تو بسی کرامت حق دیدند

روشن دلان و صاحب اسراران

در هر رهی که چاره نداند کس

یاد تو است چاره بی چاران

اقبال و بخت و دولت یارندت

بدرا کجا هلند بتو یاران

از تو بدی نیامد و هم ناید

از بد شعار قوم جفاکاران

در شوره زار یأس فرو خشکید

تخم امید فرقه طراران

جبار دست دادت در گیتی

تا بشکنی تو گردن جباران

دست عنایت تو بیندازد

بار گران ز پشت گرانباران

تیمار و غم مبادت تا باشی

تیمار دار یافته تیماران

تا بر شکستگی و نگونساریست

زلفین لاله عارض دلداران

بادا رخ مؤالف جاه تو

با آب و رنگ لاله بکهساران

اعدای تو چو زلف بتان بر رخ

درهم شکسته گان و نگونساران

آنان که رخ ز امر تو برتابند

موها شوند بر تنشان ماران

***

در مدح حمیدالدین

بدست خاطر من داده شد عنان سخن

زمانه داد زبان مرا بیان سخن

بیان کنم صفت حسن آن کمان ابرو

اگر ببازوی طبع آیدم کمان سخن

سخن بلند به وراست چون بقامت او

نگه کنم همه بینم در او نشان سخن

چو بنگرم برخ چون گل شکفته او

ز طبع گل شکفانم بگلستان سخن

شود بنعت سر زلف ضیمران صفتش

ببوستان دلم رسته ضیمران سخن

حدیث تنگ دهانش کنم که از تنگی

کسی نیارد بردن بر او گمان سخن

بدان لبان طمع بوسه چون توان کردن

ز کوچکی چو نه بینم در او توان سخن

بخاطر آمد شکلی میان نازک او

ولی نگویم تا نگسلم میان سخن

من و نگار من از دو میان بدر نشویم

وی از میان نکوئی من از میان سخن

همه جهان سخن من شد از نکوئی او

چگونه عرضه خوهم کرد بر جهان سخن

حمید دین محمد که جز مدایح او

هر آنچه گفته شود نیست جز زیان سخن

مکان و کان خرد جوهری نسب صدری

که جوهر است همه لفظ او ز کان سخن

همه بجوهر کانی سخن خرد ز خرد

از آنکه کان خرد باشد و مکان سخن

بقهرمان سخن اطلس و قصب بخشد

چو عرضه کرد بر او نظم قهرمان سخن

بر آشکار سخن کس چنان نشد واقف

که او شدست بهر وقت بر نهان سخن

بدیده ی خرد زود یاب دیر نظر

همی به بیند مغز اندر استخوان سخن

چنان بلند سخن مهتری که گر خواهد

ببام عرش برآید ز نردبان سخن

بجای باران از ابر طبع درافشان

در خوشاب چکاند ز ناودان سخن

بمدح او و بپروردن چو من مادح

وراست دست سخا مرا زبان سخن

کند بساط سخن طی بمدح اهل هنر

چو او بگسترد از فضل طیلسان سخن

سخن بحضرت او قیمتی گران دارد

دهد بمزد سخن قیمت گران سخن

گه مجادله اندر صف نبرد …

زند بسینه خصم اندرون سنان سخن

ز من نپرسی و گوئی سخن روان دارد

روانی سخن او بود روان سخن

ایا روان سخن در روانی سخنت

بجان تو که در الفاظ تست جان سخن

بامتحان سخن ار ردیف خود را خواست

بمدح صدر تو رفتم بامتحان سخن

بامتحان طبیعت نشایدم پذرفت

نهال مدح تو در صحن بوستان سخن

شنیده ایم که شاه سخن بود شاعر

ازان کسان که ز دستند داستان سخن

اگر درست شود شاهی سخن بر من

بجنب تو نبوم جز که پاسبان سخن

سخنورانرا صاحبقران توئی بجهان

بتو تمام شود مدت قران سخن

بر آسمان سخن پایدار خورشیدی

همه سلامت خورشید آسمان سخن

فزونتر است زمان سخن ز هر چیزی

فزوده باد زمان تو از زمان سخن

همیشه تا که سخن را بقا بود جاوید

بقای تو بجهان باد همچو آن سخن

***

در مدح تاج الدین محمود

آب گل برد آنکه دارد آتش عنبر دخان

خاک از آتش گلشن و باد از دخان عنبرفشان

گلشن عنبرفشان از باد و خاک آسان کند

آنکه آب گل برد از آتش عنبر دخان

باد پیمودم که دارم آبروئی نزد دوست

آتش دل کرده در خاکستر سینه ی نهان

خاک پوش آتش دل برد سیلاب مژه

جان چه رنجانم که در تن باد پیمائی است جان

چون نهاد من ز باد و خاک و آب و آتش است

باد و خاک و آب و آتش را نهادم بر میان

گرم و سرد آتش و آب و غم تیمار دوست

همچو باد آرم سبک گر همچو خاک آید گران

اندران موسم که گردد باد عنبر بیز خاک

آتش افروزد رخ لاله بآب آسمان

عنبر آتش پرست دوست راند هم بباد

وز مژه بر خاک پایش ریزم آب ارغوان

دوست آب دیده نستاند بهای خاک پای

زر آتشکون خوهد گوید پس از باد وزان

با وجود تاج دین محمود هم بخشد ز خاک

زر چون آتش بهای شعر چون آب روان

تاج دین آن آب لطف خاک علم باد دست

صدر آتش هست گردنکش گردون توان

آنکه بی آب دواتش خاک توران هست چون

مجمری بی عود و آتش کشتئی بی بادبان

آنکه پیش کلک او باشد چو پیش باد خاک

خنجر .. آب داده نیزه ی آتش سنان

وانکه ایزد زاب و خاک رأفت و رحمت سرشت

باد خلق او که بی آتش بود چون مشک و بان

باد خاک کوی او را گر دهد تحفه بآب

زر آتشکون بکف عبهر برآید زابدان

باد پایش را سپهر آبگون از ماه نو

نعل آتشگون نهد بر خاک پیمای جهان

حاتم طائی ز باد بر و از خاک کرم

ز آتش دوزخ چو یاقوتست با آب روان

کلک او کز خاک رست و آب جوی فضل خورد

خاتم است از زور باد آتش فتد در نیستان

باد رنگین کرد نام شعر آتش خاطری

خاک رنگین نام زر با آب تر این نام ازان

دست او دایم به آب روی آتش خاطران

خاک رنگین می سپارد باد رنگین بی نشان

خاک با زاری کند بی آب لهو انگیز زر

باد دستیها کند و آتش زند در سوزیان

گر چه در خاک سمرقند آتش فتنه نشاند

آب انصاف وی از باد هری دارد نشان

خاک و باد و آب و آتش گوهران بودند و من

ساختم در سلک مدح او بحکم امتحان

نزد دانا خاک و باد و آب و آتش گوهرند

تاج را زیبند و تاج ارزد بگوهر های کان

تا بود دمسازی و الفت میان آب و خاک

تا بود با آب و آتش هم بر این آئین نشان

چشمه آب حیات دشمنانش خشک باد

خاک بر سر باد در تن آتش اندر خانمان

***

در مدح فضل بن عمران

حکیم و کریم آمدند از دو عمران

کلیم خدا و کریم خراسان

عنایت گر دین یزدان که در دین

صلابت نماید چو موسی بن عمران

سرافراز فضل بن عمران که دارد

بدست هنر عالم فضل عمران

بدانسان کجا ید بیضای موسی

ورادست بیضاست در جود و احسان

چو موسی بن عمران بچوبی ز کلکی

نماید بهر کار صد گونه برهان

بثعبان صفت کلک خود باز گیرد

همه ساحریهای ارباب دیوان

بود عامر ملک سلطان عالم

چو آن هادم دار فرعون و هامان

ازو هست در دین فزونی و قوت

وز آن بود در کفر سستی و نقصان

بیک سنگ بر ار چه موسی عصا زد

وزان شد روان چشمه ها در بیابان

چو فضل بن عمران بکاغذ برد کلک

ز احسانش بارد بصد شهر باران

اگر دین موسی قوی شد بموسی

شد از فضل عمران قوی ملک سلطان

بآیین چو در مصر در عهد موسی

قوی گشت در عهد او دین و ایمان

ایا مجد اسلام کز تست خرم

دل صد هزاران هزاران مسلمان

توئی سعد دولت توئی زین ملت

توئی فخر امت توئی شمس کیهان

جهان سخاوت بتو گشت روشن

سپهر کفایت بتو یافت دوران

از آنسان ترا همتی هست عالی

که زیر قدم بسپری فرق کیوان

وزانگونه رائی .. مشتری را

بتدبیر زیر آری از چرخ گردان

ز مریخ سرکش کمین بنده ی تو

فروتر بود روز هیجا بمیدان

تو خورشید دادی که بر روی گیتی

ز نور تو شد ظلمت ظلم پنهان

نشاط زمین آرد از چرخ زهره

که در بزم تو رود سازد بالحان

شود تیر گردون کماندار هر گه

بر آری قلم تیروار از قلمدان

بهرماه چون نعل زرین شود مه

ورا تا بمیدان کنی نعل یکران

کجا آتش خصم تو برفروزد

شود آب انگشت در ماه آبان

بفصل دی از باد خلق خوش تو

بر آرد سر از خاک پژمرده ریحان

همی سرفرازی برین هفت اختر

همی کام رانی برین چار ارکان

نو دیگر جهانی بدین یکجهان در

که خواهی بدن هم جهان هم جهانبان

الا تا زمین و سپهرند دایم

چو آسوده گوی و چو گردنده چوگان

بچوگان زلفین مشکین دلبر

همی باز باگوی سیمین زنخدان

میاسای یکساعت از گوی بازی

ز آسایش این و از گردش آن

بچوگان دست اجل برده بادا

خبر حاسدانت ز گوی گریبان

***

در مدح علی بن احمد

ای از کمال قدر تو تیر اندر آسمان

وز ذهن تو خجل شده تیر اندر آسمان

هست از کمال حلم تو اندر زمین نصیب

چون از کمال قدر تو تیر اندر آسمان

گر آسمان ز حشمت تو داشتی سپر

نمرود کی کشیدی تیر اندر آسمان

در مهتری پدیدی چون آفتاب و ماه

در روز روشن و شب تیر اندر آسمان

بدر سپهر فخری و فرزند فخر دین

آن بر زمین چو بدر منیر اندر آسمان

همنام ابن عم پیمبر علی که بود

مداح او سروش کبیر اندر آسمان

ای صدر و سروری که نهد بخت مر ترا

از قدر و جایگاه سریر اندر آسمان

تو در زمین نظیر نداری بمهتری

چونانکه آفتاب نظیر اندر آسمان

خورشید و ماه نور جمال از تو یافتند

کاین شد چو شاه و آن چو وزیر اندر آسمان

سیر ار نه در موافقت رای تو کنند

هر هفت گم کنند مسیر اندر آسمان

کیوان که از نحوست گردنده رای او

اهل زمین برند نفیر اندر آسمان

گر مشتریست اختر بدخواه جاه تو

او سوی خود کشد بزفیر اندر آسمان

بهرام خون خصم تو ریزد بتیغ کین

کان تیغ نیست رنگ پذیر اندر آسمان

خورشید چون جمال تو بیند بجنب خود

گردد چو ذره خوار و حقیر اندر آسمان

ناهید رود ساز بامید بزم تو

دارد بدست جام عصیر اندر آسمان

تا تیر و مه تفحص احوال تو کنند

مه شد برید و تیر دبیر اندر آسمان

هر شب که تو نشاط کنی عندلیب وار

سیارگان زنند صفیر اندر آسمان

تو باده برگرفته و از دست مطربانت

افتاده ناله ی بم و زیر اندر آسمان

تو بر زمین نشسته و از لطف خلق تو

افکنده باد بوی عبیر اندر آسمان

بر آسمان نیلی گر بنگری بخشم

گردد پدید رنگ زریر اندر آسمان

تا روز حاسدان تو گردد سیه چو قیر

بی شب رسد سیاهی قیر اندر آسمان

جز از زمین جود تو قسمت نکرده اند

نانی بنام هیچ فقیر اندر آسمان

حکم ازل چو مائده دشمن ترا

لوامه است بسیر اندر آسمان

کوهان گاو روغن کرد است تا پزند

خوان ترا کرنج بشیر اندر آسمان

تف سعیر در نظر هیبت تو است

چونانکه هست تف اثیر اندر آسمان

هان تا مگر شعیر براقت شود شد است

امسال برج خوشه شعیر اندر آسمان

خصمت ببرج ماهی اگر بر شود ز چاه

بریان شود ز تف سعیر اندر آسمان

مردی حکیم کرد مرا امتحان و گفت

ای کلک تو فکنده صریر اندر آسمان

شعری نپیر قافیه گو اندرین ردیف

شعری نهاد مرتبه گیر اندر آسمان

گفتم سپاس دارم و گویم چو بنگرم

نیکو بچشم عقل خطیر اندر آسمان

تا قافیه حواله دهد از خمیر طبع

بندم بدست نظم فطیر اندر آسمان

هست آسمان چو سفره و خورشید همچو قرص

انجم چو کوز و مه چو پنیر اندر آسمان

تا نیست انجم و مه و خورشید را مدام

از سیر برج برج گزیر اندر آسمان

سیرت ببرج لهو و طرب باد سال و ماه

ای طلعتت چو مهر منیر اندر آسمان

بادا بزیر سایه ی بخت جوان تو

چندین هزار اختر پیر اندر آسمان

***

در مدح احمد بن علی

شکسته زلفا عهد و وفای من مشکن

چو زلف خود مکن از بار هجر قامت من

چو من بدام هوای تو پای بسته شدم

مکش سر از من و مستان ز دست من دامن

ز دوستی بدل و دیده در نشاندمت

بدانکه زین دو پسندیده تر نبود وطن

از آب و آتش چشم و دلم رمیده شود

که آب و آتش من دوست داند از دشمن

از آتش دل من بوی ده چو مشک تبت

وزاب دیده ی من تازه شو چو سر و چمن

چو سرو و ماه خرامان یکی بنزد من آی

که ماه و سرو منی مشک زلف و سیم بدن

بتی پری رخ و آهن دلی و بیرخ تو

چنین پری زده کردار شیفته است شمن

بمن نمای رخ و اندکی بمن ده دل

که با پری زده دارند اندکی آهن

شکار جان مرا در کمان ابروی تو

پس آن دو نرگس هشیار مست ناوک زن

نهاده بر رخ چون گل چو چنگ شاهین چیست

ز عنبر آن خط مرغول تیره و روشن

چنان که خط ولی نعمت کریم منست

نبشته از قلمی هم فصیح و هم الکن

نصیر دین شرف الدوله احمد بن علی

سر معالی عین الکفات صدر زمن

سری که اهل قلم پیش او قلم کردار

همیشه بسته میانندی و گشاده دهن

بفر دولت و اقبال صاحب عادل

مثال او را رامست گنبد وسن

رهین منت خود کرد خلق عالم را

برای روشن و کف جواد و خلق حسن

خدای دادش اندر امان ز چشم بدان

که خلق راست زهر بد سرای او مأمن

ایا متین بتو بنیاد ملک خسرو شرق

و یا قوی بتو پشت و پناه دین و سنن

تو تا پدید شدی در زمانه پنهان شد

ز باز عدل تو سیمرغ و از ظلم و فتن

ز بوی خلق تو شد دیده خرد بینا

چو چشم مرسل کنعان ز بوی پیراهن

ز هر بدی دل نیک اعتقاد تو خالیست

بران قیاس که خالی است خلد از اهریمن

یقین شد است همه خلق را که نیست چو تو

ستوده سیرت و نیک اعتقاد و نیکو ظن

سخا نمای ترا از تو کس و سخندان تر

پدید ناید در عالم سخا و سخن

نه در سخن ز کسی جوئی آبروی و ریا

نه در سخا بکسی در وزی تو باد منن

پر است در تن تو فضل و مردمی و خرد

چو بوی در گل سوری و رنگ در روین

بکین و مهر تو اندر نهاد دست زمان

یکی مرارت حنظل یکی حلاوت من

از آنکه بر همه عالم شعاع دولت تو

چو آفتاب درآید زهر در و روزن

ز بهر زادن اقبال تست تا محشر

شب سیاه بروز سپید آبستن

تو در عجم بکفایت بدان صفت مثلی

که در عرب بشجاعت زبیر و بوالمعجن

بنوک کلک تو اندر ز بس سیاست و سهم

سنان رستم زالست و خنجر بیژن

بزیر سایه ی کلکی که خامه ی تو شود

شکن شکن شود از بیم شیر خصم شکن

تو آفتابی و خصم تو در مقابل تو

ضعیف حالتر است از چراغ بی روغن

چو شمع اگر بفروزد عدوت را سر و کار

ز روز کوری در کار سر کند همه تن

کسی که باده ی کین تو نوش خواهد کرد

ز شور بختی دردی خورد هم از سردن

کسی که با تو بدندان زنی برون آید

بود زمانه مر او را بقهر دندان کن

مخالفان تو از چرخ آسیا کردار

درست ناید یک تن چو ز اسیا ارزن

موافقان ترا روزگار دولت تو

بشادکامی بر فرق سر نهد گرزن

جهان بر روی تو گر سوزنی نخواهد دید

خلیده بادا در چشم روشنش سوزن

همیشه تا بنوشتن عنا بود چو غنا

بران قیاس که باشد محن بسان مجن

تن ترا محن از حفظ ایزدی بادا

غنا ترا و حسود ترا عنا و محن

***

در مدح نصیرالدین احمد

ماه معظم آمد با فر و آفرین

با عفو و فضل و مغفرت عالم آفرین

ماهی است این کز آمدن او خجستگی است

بادا خجسته آمدنش بر نصیر دین

والا نصیر دین شرف و دولت رفیع

احمد که آفریده .. از حمد و آفرین

عین الکفات آنکه نگهدار کار ملک

هست او بعین روشن و دیدار دور بین

آزاده ای بجود و سخا گشته بی نظیر

فرزانه ای بذهن و ذکا گشته بی قرین

صدری که هفتمین فلک از قدر و همتش

شد زیر دست چونکه بهفتم فلک زمین

همچون زمین که باشد در سایه ی فلک

باشد فلک مر او را در سایه ی نگین

جز با سخا برون ننهد پا از آستان

جز با عطا برون کند دست از آستین

آزادگی بطینت او در سرشته شد

آنگه که آفریده شد آدم ز آب و طین

ای ملک شاه شرق بفرهنگ و فضل تو

با فر ملک شاه فریدون آبتین

کار رعیت و حشم پادشاه را

تدبیر تو صواب بود رای تو متین

صاحب که برگزیده ی سلطان عالم است

او مر ترا ز عالمیان کرد برگزین

چون نزد خود مکین و امین یافت مر ترا

نزدیک پادشاه مکین گردد و امین

آزادگان بطوع مر او را شده رهی

فرزانگان بطبع مر او را شده رهین

چون آفتاب چرخ که روشن کند جهان

روشن شد از کفایت او ملک شرق و چین

تیره دوات او رخ کلکت کند منیر

کلک نزار او تن دولت کند سمین

***

در مدح شرف الدوله احمد

ای قد تو سیمین صنوبر من

رخسار تو خورشید از مهر من

خال و خط تو دام و دانه من

چشم و لب تو خصم و داور من

مژگان تو صف صف کمانکش من

زلفین تو نه نه ز ره و رمن

خیل و حشم عشق جمع کرده

انگیخته بر فتنه در سر من

آراسته من لشگر صبوری

کامد حشم عشق بر سر من

ای دو لب تو همچو نوش و شکر

مینوش حدیث چو شکر من

بر طلعت خورشید پیکر تو

شد فتنه ذره ذره پیکر من

بی قامت سیمین صنوبر تست

چون فال خمیده صنوبر من

روزی که نباشم مجاور تو

اندوه تو باشد مجاور من

عنبر سر زلفین حلقه تو

مجمر دل پر تفته آذر من

بوی همه عالم ز عنبر تو

سوز همه گیتی ز مجمر من

آنزلف گره گیر عنبرینت

در گردن دل است چنبر من

زان بوی خوش آید چو مدح خوانم

در صدر خداوند مهتر من

صدری که چو گویم حدیث خلقش

مشکین گردد دم بحنجر من

جز مدح او عطر بیز ثنائی

نی در دل و طبع معطر من

از مدحت او نافه ها گشاید

راوی زورقهای دفتر من

جز لؤلؤ منظوم شکر اونی

در سینه ی چون درج گوهر من

دهقان احمد آنکه دایم

جز خدمت او نیست در خور من

والا شرف الدوله کاو نصیر است

در دین خدا و پیمبر من

صدری که خطابش بوذر صاحب

کای داور من برادر من

محمود شهنشاه شرق گوید

تیز از قلم اوست خنجر من

ای بنده نوازی که جز بتو نیست

امروز بهر وقت مفخر من

تا چاکر درگاه تو شدستم

شد دولت پیروز چاکر من

چون روی بدرگاه تو نهادم

اقبال نهد روی بر در من

هرگه که ثنای تو گفت خواهم

گردد سخن ثناگر من

گر نعمت ممدوح پرورد طبع

شد نعمت تو طبع پرور من

ور همت مخدوم گسترد نام

شد همت تو نام گستر من

جاوید نه عم خورم که جودت خورد

جاوید غم پوشش و خور من

شاه سخنم کرد مدحت تو

دستار تو شد تاج و افسر من

میران سخن طاعت من آرند

چو تاج تو بینند بر سر من

بالین منست آستانه تو

وز خاک در تست بستر من

بر مادر من آفرین که مهرست

با شیر بمن داد مادر من

با مدح تو همبرم همیشه

تا دم بجهانست همبر من

آنی که فلک گفت سعد بادا

در تو نظر هفت اختر من

و آنی که زمین گفت باد نافذ

فرمان تو بی هفت کشور من

من بر تو به نیکی کنم دعائی

کین هست میل میسر من

بادا همه عالم مسخر تو

چونانکه سخن شد مسخر من

ایزد بدهادت صلاح دو جهان

این است دعای قکوتر من

***

در مدح نصیرالدین احمد

خورشید نوربخش چو رای نصیرالدین

آمد بسوی برج حمل روشن و مبین

از نور فر او رخ بستان و باغ شد

آراسته چو سیرت و طبع نصر دین

از کف آن بزرگ بیاموخت ابرجود

بگشاد بر جهان صدف لؤلؤ ثمین

وز خلق آن کریم صبا یافت بهره ای

در بوستان پدید سمن گشت و یاسمین

در باغ رسم بزم ورا دید شاخسار

چون دست او فشاند زر و نقره بر زمین

چون دشمنانش ابر بگرید زمان زمان

چون حاسدانش رعد کند ناله وانین

اندر میان گریه ابرو خروش رعد

چون ناصحانش برق بخندد بآن و این

در باغ سبزی سر او خواست شاخ بند

شد سبز و مشگبوی چو گیسوی حور عین

بی آفرین سرائی بلبل بهار و باغ

پدرام نیست گرچه چمن شد بهار چین

در باغ بلبلان شده اند آفرین سرای

تا بر نصیر دین بسرایند آفرین

ای در سرشت عالمیان آفرین تو

وز آفرین سرشته ترا عالم آفرین

زیر نگین تست همه ملک پادشاه

ملک از تو قدر یافته چون خاتم از نگین

کس نیست همنشین تو در صدر مهتری

و اقبال و دولتند بصدر تو همنشین

وز سروران ملک قرین تو نیست کس

زین روی بخت نیک تو با تو بود قرین

جز نیک نیست در تو گمان جهانیان

بر تو بنیک باد گمانها شده یقین

شد کعبه آستان تو کازادگان بطبع

سایند بر ستانه درگاه تو جبین

آزادگان ز بنده نوازی که در تو هست

کردند بندگیت بر آزادگی گزین

خاک در تو سرمه بینائی آن کند

کو را دلیست روشن و دانا و دور بین

بر پای خویش بند کند خانه ی رکاب

آنکس که بر تو تیر گشاد از کمان کین

پیش کمینه بنده ی تو بندگی کند

هر کس که بنده وار برون آید از کمین

باد دولت تو هست فلکرا یمین چنانک

ار بشکنی فلکرا او نشکند یمین

وز عون کردگارجهان همچو دو ملک

یسراست بر یسار تو و یمن بر یمین

حفظ و عنایت فلکی نایدت بکار

چون کردگار هست ترا حافظ و معین

تا از سرشک ابر برآید بنوبهار

در باغ و راغ سبزه و لاله ز روی و طین

چون لاله باد و سبزه دو رخسار و فرق تو

طبع تو شاد و طبع بداندیش تو حزین

چون لاله باد خصم تو و باده باد لعل

در دست ساقئی زرخش لاله شرمگین

***

در مدح امین الدین محمد

ای دو لب تو بستد ای دو رخ تو نسرین

نسرین تو پر سنبل در بسد تو پروین

هستم ز دل و دیده ای به ز دل و دیده

بیچاره ی آن بسد نظاره ی آن نسرین

ای ترک بدیع آئین عشقم تو شد آئینم

کان سلسله ی مشکین بر ماه زند آیین

تا سلسله ی مشکین آذین زده ای بر مه

دیوانگی و مستی گشته است مرا آیین

شیرین لب خود پیشم بر خنده چو بگشائی

خسرو شمرم خود را چونانکه ترا شیرین

شد تلخی و شیرینی اندر لب تو مضمر

تلخست گه پاسخ چون بوسه دهد شیرین

بر روی دلارایت فتنه است بجان و دل

آنکس که بت آراید در بتکده های چین

هرگز شمنان چین باشند چو ما از تو

از روی تبان خود در هر نظری گلچین

بر صید دل عاشق شاهین صفتی مایل

در راست روی با تو دارد صفت شاهین

شاهین ترازو شد گوئی دل مخدومت

یکسر مرغ ابی یکسر غم من شاهین

مخدوم هنرمندان کاهل هنر و دانش

یابند ازو احسان گویند بر او تحسین

همنام رسول الله کز امت همنامش

بی منت او یکتن کردن نتوان تعیین

رادی که سرشته شد در طینت او رادی

آنگاه که آدم را ایزد بسرشت از طین

اندر عمل تکسین عیار بک غازی

بندند میان پیشش صد غازی و صد تکین

پشت سپه توران عیار بگ پر دل

مردی که بود تنها صدر ستم روزکین

تا نایب او باشد در دولت او ساکن

ملک همه گیتی را از فتنه دهد تسکین

اندر حق او نایب عیار بگ آن خواهد

تا چاکر او باشد فرمانده ی قسطنطین

ای به بهنرمندی از صاحب و از صابی

وی مه بجوانمردی از حاتم و از افشین

در حالت تو ز اول بدهمت تو عالی

وز همت تو بر شد جاه تو بعلیین

از فضل و هنر هستی در علم و عمل کامل

کز علم همی گردد چشم عملت ره بین

شادند بجاه تو هم عاقل و هم عالم

عاقل ز تو با حرمت عالم ز تو با تمکین

شد دیده ی دولت را در تو نظری صادق

کز دولت تو گشتند احباب تو دولت بین

خلقی ز تو دولت کین گشتند و بیک ذره

از دولت تو کم نی هم فضل اله است این

از مهر و هوای تو پر است همه دلها

زیرا که دلی داری خالی ز جفا و کین

تلقین ز خرد داری با خلق نکوکاری

هرگز نپذیرفتی از کس ببدی تلقین

تا آفت چشم بد در تو نرسد خلقی

بگشاده زبان بینم در دعوت و در آمین

چون در تو سراج الدین نیکو نگرد باشی

از چشم بدان ایمن اندر همه وقت و حین

تا بر فلک نیلی سال و مه و روز و شب

از مهر و مه و انجم خوبی بود و تزیین

با زینت و فریادت روز و شب و سال و مه

سعد فلکت همدم تا دامن یوم الدین

***

در مدح افتخارالدین عمر

آمد خجسته موسم قربان بمهرگان

خون ریزاین بهم شد با برگ ریز آن

با مهرگان چو نیک فتاد اتفاق عید

خونریز و برگ ریز پدید آمد از میان

خونریزی ار خلاف بدی پیش ازین چرا

خونریزی از موافقت آمد بدین زمان

آمد خزان و خون عروسان باغ ریخت

زان تا کند موافقت عید را بیان

خونریز این بسازد برگ و هوای بزم

خون ریز آن بسازد برگ و نهاد خوان

خون ریز این قنینه ی می را گران کند

خونریز آن ترازوی طاعت کند گران

اندر میان باغ چو بگذشت نوبهار

کم گشت ارغوان تر و تازه ناگهان

چون ارغوان ز باغ نهان کرد روی خویش

شد برگ هر درخت ز غم همچو زعفران

عید و خزان موافق یکدیگر آمدند

خلقند از موافقت هر دو شادمان

عید و خزان ز خلق بسی شادمانترند

از افتخار دین نبی صدر خاندان

فرزانه سید اجل مرتضی رضا

کاولاد مرتضی و رضا راست پهلوان

سلطان کامران شد بر ملکت هنر

از تربیت نمودن سلطان کامران

فرزند شمس دین عمر آن کز جمال خود

چون شمس آسمان فکند نور بر جهان

از آسمان بقدر و بهمت رفیعتر

پاکیزه تر باصل و نسب زاب آسمان

از شمس دین چه آید جز افتخار دین

لابد که باز باز پراند ز آشیان

از اصل نیک هیچ عجب نیست فرع نیک

باشد پسر چنین چو پدر باشد آنچنان

ای صدر خاندان نبوت چو باب خویش

خورشید اقربا شدی و فخر دودمان

از تو یقین شد است گمانهای شمس دین

فرزند شمس دینی ازیرا تو بی گمان

از جود بی نهایت و از فضل بی قیاس

محبوب هر دلی تو و مذکور هر زبان

آن با هنر توئی که زهر دانشی دلت

آراسته است همچو بهر نعمتی جنان

بر خاطر گشاده و روشن ضمیر تو

پوشیده نیست سری جز سر غیبدان

اندر سر مروت بایسته ای چو چشم

وندر تن فتوت شایسته ای چو جان

از کلک تو بگاه کفایت جهان شود

تیر فلک ز شرم چو تیر تو از کمان

ساحر نئی و جد تو ساحر نبود چون

تو ساحری نمائی از کلک و از بنان

تا جاودان بیاید سالی و بگذرد

آید دو بار عید و یکی بار مهرگان

هر مهرگان و عید که آید بخرمی

خوش بگذران بدولت و اقبال جاودان

بی برگ باد خصم تو چون در خزان درخت

جون گوسپند عید فدای تو کرده جان

***

در مدح علاءالدین محمد

هوای آل نبی را دل منست وطن

دمی مباد که بی این هوا بود دل من

غلام دشمن خویشم بدین هوا که مراست

اگر بطعنه هوادار خواندم دشمن

درین هوا که منم رنگ و بوی بدعت نیست

که این هوا همه عین شریعت است و سنن

نه این هوا چو هوائی است تیره و تاری

که این هوا چو هوائیست صافی و روشن

من از هوای جگر گوشگان پیغمبر

نه بر کنم دل تا جان بود موافق تن

همه هوای من آنست تا شود ماهر

بمدح آل نبی طبع من بنظم سخن

مرا فصاحت حسان و من بر آل نبی

ثنا بگویم چه من فصیح و چه الکن

ازان چه به که مزین شود مرا دیوان

بمدح عترت کرار شیر شیر اوژن

مرا رضای عمر سیر اجل سعید

که شاه آل حسن بود و فخر آل زمن

اجل میر خراسان که نام او سمر است

بنیکوئی بعراق و حجاز و شام و یمن

اگر زبان خود از یاد او فرو بندم

بگوش من مر سادا حدیث من ز دهن

ز شاه آل حسن سید اجل چو مرا

فراق داد جفای زمانه ی ریمن

کمر بخدمت شاه حسینیان بندم

که در پناه ویند اهل بیت آل حسن

علاء دین پسر سید اجل حیدر

که شاه حیدر زور است روز جنگ و فتن

محمدی که محمد که مفخر رسل است

کند تفاخر ازو روز حشر پاداشن

گزیده ای که همه قول اوست مستحکم

ستوده ای که همه فعل اوست مستحسن

میان عترت و اولاد مرتضی و نبی

چو بدر باشد بر آسمان میان پرن

میان انجمن سروران روی زمین

چو سرو باشد در بوستان میان چمن

بزرگواری آزاده ای که در گیتی

ز بار منتش آزاد نیست یک گردن

ز بوی خلقش ورد و سمن دمد در حال

ز خار خارا اندر مه دی و بهمن

دم منازع او زین بود چو بهمن و دی

رخ متابع اوزان بود چو ورد و سمن

بابر بهمن ماند کفش اگر بارد

ز ابر بهمن زر عیار و در عدن

ایا سپهر معالی و صدر آل علی

تراست خلق و خصال علی بسر و علن

تو آن عدیم همالی که نیست در عالم

همالت از همه آل پیمبر ذوالمن

دلی که مهر و هوای تو اندران دل نیست

در او چه دین خدای و چه کیش اهریمن

گر آستان تو بالین سر کنم ز شرف

رسد بگنبد پیروزه گون بی روزن

ز دور گنبد پیروزه رنگ تا باشد

شب سیاه بروز سپید آبستن

شب بقای ترا باد روز دولت و عز

شب بقای حسود تو روز ذل و محن

***

در مدح ناصرالدین محمد بن احمد

هست قد یار من سرو خرامان در چمن

بر سر سرو خرامان ماه تابانرا وطن

بلکه خدوقد آن زیبا صنم را بنده ام

ماه تابان بر فلک سرو خرامان در چمن

نارون بالابتی بر نارون خورشید و ماه

ناروان لب لعبتی در ناروان شهد و لبن

در کنار من بود تا در کنار من بود

شهد و شیر و ناروان و ماه و مهر و نارون

اهرمن زلفی که دارد دین یزدان بر دوزخ

دین یزدان را بیاراید بکفر اهرمن

برهمن پیش صنم خود را بآتش برنهد

عشق آن دلبر صنم گشت و دل من برهمن

تا نهان شد یوسف چاهی نگارین مرا

یوسف اندر روی پیدا گشت و چاه اندر ذقن

در غم آن لعبت یوسف جمال چه زنخ

شد دلم درمانده چون یوسف بچاه بی رسن

همچو کز خورشید مشرق سایه دامن درکشد

دامن از من درکشد آن ماه یغما و ختن

زلف بی آرام او پیرایه ی مهر است و ماه

چشم خون آشام او سرمایه ی سحر است و فن

کی بود کز زلف او آنسان که قطران فال رد

مشک پیمایم ز کیل و غالیه بخشم من

هست بوی زلف او خوشتر از آن کاندر بهار

بروزد باد سحر بر تازه برگ یاسمن

هست بوی زلفش از خلق خوش میر جلیل

ناصرالدین خسرو آل نبی و بوالحسن

آن محمد ابن احمد ابن احمد کز شرف

عالم حمد است و خلق اوست محمود و حسن

آنکه تا اندر جهان دینار و تیغ آمد پدید

در جهان نامد چنو دینار بخش و تیغ زن

تا کند آزادگانرا بنده احسان خویش

رادی و آزادگی دارد ره و رسم و سنن

تا عقاب عدل او اندر هوا پرواز کرد

از جهان سیمرغ وار آواره شد ظلم و فتن

در میان آتش کین روز حرب و کارزار

خصم او چون مرغ باشد رمح او چون بابزن

چون ز باز و سیف جان انجام را بالا کند

پیش او صد خصم باشد همچو سیف ذوالیزن

مجلس آراید ببزم و لشکر آراید برزم

گشته اهل مجلس و لشکر بدو بر مفتتن

در جهان تا مجلس و لشکر پدیدار آمده است

مجلس آرائی نیاید همچو او لشکرشکن

ای خداوندی که اندر جمله ی روی زمین

دوست انگیزی نیامد همچو او دشمن فکن

دوستان و دشمنان دولت و جاه ترا

حلم و خشم تست باغ دولت و داغ محن

مر بنات النعش را ماند سخن در طبع مرد

از برای مدح تو آید فراهم چون پرن

زانکه در سر و علن داری سخندانرا عزیز

گردد اندر مدح تو سر سخندانان علن

عنصری بایستی اندر مجلس تو شعر گوی

من که باشم در جهان یا خود چه باشد شعر من

بس فروتن سروری یا خویشتن بین مهتری

سرور اهل زمینی مهتر اهل زمن

تلخی گوش از شنیدن مدح تو گردد عسل

صف دندان گاه گفتن رشته ی در عدن

گرنه از بهر شنود و گفت مدح تو بدی

آدمی را نافریدی ذوالمنن گوش و دهن

طبع من گنج گهر بگشاید اندر مدح تو

گنج گوهر را نباشد هر قبول تو سمن

از قبول خدمت تو سرفرازم چون سپهر

خویش گردم با طرب هنگامه گردم با شجن

آفتاب دولت تو گر بتابد بر سرم

چون درخت بارور گردم من از جان و ز تن

تا قیام الساعه در اقبال و در دولت بود

هر که اندر سایه تو ساعتی گیرد سکن

***

در مدح وزیر صدرالدین

ز اقبال بر کمال شهنشاه شرق و چین

زینت گرفت صدر وزارت بصدر دین

صدری که دین پاک محمد بنام اوست

محمود بود و هست و بود تا بیوم دین

صدری که اوست واسطه عقد اهل فضل

هر نکته از عبارت او جوهر ثمین

هر جوهری که لفظ وی آرد ز کان طبع

زان جوهر است خاتم اقبال را نگین

سلک جواهر است خط جانفزای صدر

چون صدر جوهری بود آری بود چنین

تشبیه صدر و نامه و توقیع و کلک صدر

زلف مسلسل است و بناگوش حور عین

شاگرد پیشه گان و خریطه کشان وی

استادکار تیر سپهرند بر زمین

از آفرین سرشت ورا لطف کردگار

آنگه که آفریده شد آدم ز آب و طین

در مدح او بود سخن آفرین سرای

ای ز آفرین سرشته ترا عالم آفرین

هر کس که آفرین تو گوید بصد زبان

از صد زبان بگوش وی آرند اندر آفرین

نی از کبارد هر کسی مر ترا نظیر

نی از کرام عصر کسی مر ترا قرین

آبستن است کلک تو اندر بنان تو

کز سیر او بنات هنر زاید و بنین

تدبیر تست بسته گشاینده آنچنانک

سد سکندری نبود پیش او متین

شیرینی عبارت تو اهل فضل را

در گوش خوشتر است که در کام انگبین

گر بر درخت مازو بلبل ز لفظ تو

انشا کند نوا و صفیری زند حزین

نبود عجب که مازوی بیمغز بی مزه

یابد از آن نوا مزه و مغز همچو تین

دستور شاه شرقی و بر آسمان فضل

چون صبح صادقی ید بیضا در آستین

گیتی بنور عدل شه آراسته شود

خورشید فضل تو چو شود ظاهر و مبین

در تو چو ظن خلق بنیکی است نیک باش

تا در تو ظن خلق بنیکی شود یقین

شد پیش مهر امر تو دلهای خلق موم

آن کن که مهر مهر پذیرد نه مهر کین

تا آفتاب شاه نجومست ومه وزیر

وز هر دو دور چرخ شهور آرد و سنین

آن اشهر سنین عدد عمر شاه باد

تو ماه صدر بادی و شاه آفتاب دین

***

در مدح حسام الدین

سران ملک سمرقند را چوتن را جان

جمال داده سپه پهلوان ترکستان

حسام دین که بهیجا حسام قاطع او

کند دو نیمه عدو را ز فرق تا بمیان

چنان دو نیمه کند خصم را که نیم از نیم

بذره ای نپذیرد زیاده و نقصان

چو بر براق سبک سیر او بگاه بزد

عنان سبک شود اندر تک و رکاب گران

سبک چنانکه بمنقار دانه چیند مرغ

سنانش چیند مرد مبارز از میدان

شود سنانش چون با بزن ز آتش حرب

بجای مرغ مبارز در او شده گردان

بشست و قبضه ی او بر کمان و تیر فلک

شوند فتنه چو گیرد بدست تیر و کمان

کجا دو تیر گشاید گه نشانه زدن

بود بحکم ز سوفار این نشانه ی آن

برزمگه ز صریر کمان کشیدن او

بگوش خصم رسد کل من علیها فان

اگر برستم دستان ورا قیاس کنم

قیاس راست نیاید برستم دستان

از آنکه رستم دستان بدست مردم کرد

گهی مبارزت وگه بحیلت و دستان

همه مبارزت او بدست مردی اوست

چنان شناس مرانرا ورا چنین میدان

بهیبت از در جنیانج تا بچین نگرد

شود ز زلزله از تنگ ما نوی ویران

بپشت آینه ی چین بر آرزوی مثل

نهاد و هیئت جنبان چنان کنندنشان

بروی آینه بر شاه چین نگه نکند

ز پشت آینه ناخواسته پناه و امان

ایا پناه همه خلق زیر رایت تو

ز شیر رایت تو شیر آسمان بفسفان

ز شرم رای تو در وقت نیمروز شود

چو سایه از پس دیوار آفتاب نهان

بنور رای خود ار بنگری توانی دید

همه نهان جهان را به پیش دیده عیان

مهابت تو بیک دم جهان خراب کند

مواهب تو خراب جهان کند عمران

جهان اگر نرود بر مراد تو یکدم

بقهر نام جهانی بیفکنی ز جهان

نهاد قلعه ی جیتانج تو بعقل تو است

چنانکه شهر مداین بعدل نوشروان

در آن دیار و نواحی ز بس سیاست تو

پناه گرگ بود زیر پوستین شبان

بروز بزم ز کف تو زرچنان بارد

که از شجر ورق زرنشان ز باد خزان

همیشه بزم تو بادا چو بوستان ببهار

پر از گل طرب و بلبل مدایح خوان

مراد تو ز جهان چیست آن محصل باد

هر آنچه داری کام و هوا مباد جز آن

***

در مدح فخرالدین احمد

سپاس از خداوند بیمثل و بیچون

که با طالع سعد و با بخت میمون

خداوند را دیدم و روز برمن

بدیدار میمون او شد همایون

اجل فخر دین احمد آن صدر دنیا

که با قدر والاش گردون بود دون

.. بر مراد دل او نباشد

نه سیر کواکب نه دوران گردون

بعالم کس از امر او سر نتابد

جز آن کاید از عالم عقل بیرون

دل و جان دولت برو هست عاشق

چو بر روی لیلی دل و جان مجنون

همه خلق مفتون نازند و نزهت

بر او ناز و نزهت همه ساله مفتون

ایا صدر دنیا که ارباب دین را

چو دینست مهر تو در سینه مخزون

هر آن دل که مهر ترا شد خزانه

ز مخزون خود شاد باشد نه محزون

ثنای تو فرض است بر اهل حکمت

که بارند در مدح تو در مکنون

من آن در حکمت ندارم مهیا

که عرضه دهم بر تو هزمان دگرگون

توانم که در رشته ی مدحت آرم

بصدر تو خس مهره ای چند موزون

ثای تو طبع از بدیها بشوید

بدانسان که جامه بشوید بصابون

ثنای تو ناگفته غبنی است فاحش

مبادا ثناگوی صدر تو مغبون

دل حاسدانت شود خون ز حسرت

چو آید بر ایشان ز قهرت شبیخون

شبیخون قهر تو که برندارد

که از سهم بیم تو خارا شود خون

دل حاسدانت ز احسان و برت

بدست هوای تو گشته است مرهون

کریمانه بخشی و منت نخواهی

عطای کریمان بود غیر ممنون

بهامون همی تاددان را بود جا

عمارات اعدای تو باد هامون

***

در مدح عین الدهاقین احمد بن علی

ایا فراق تو دردی که وصل تو درمان

بکوی وصل سرای فراق را دربان

فراق روی تو دردی فکنده بر دل من

که جز بدست وصال تو نیستش درمان

مرا ز وصل و هجر آمد و بهجر تو وصل

بهم بدل شده باد این وصال و این هجران

فراق و وصل تو وصل و فراق من جستند

که دادشان بسوی تو چنین درست نشان

تو دور از من و غمهای تو بمن نزدیک

تو شاد بی من و من بی تو باغم و پژمان

ز فرقت لب مرجان شکر آگینت

بجن رسیدم کار و بلب رسیدم جان

چو شکرم بگذار اندر آب دیده خویش

چگونه آبی آبی بگونه ی مرجان

نشاط دیدن روی تو باشدم یکروی

دگر مدایح خوانم بمجلس دهقان

تن مکارم و احسان وجود و مایه فضل

ستوده عین دهاقین و مفخرا عیان

ستوده شان و نکو سیرت احمد بن علی

که چون علی است بسیرت چو احمدست بشان

بشان و سیرت و آیین مردمی کردن

همه جهان را دعویست مرور ابرهان

ورا خدای جهان گوئی از عدم بوجود

بجود و مردمی آورد نزد خلق جهان

بهیچ نوع ز انواع جود و فضل و هنر

کزان ستایش و آرایش است بر انسان

بصد هزار یک او بصد هزارن سال

پدید نارد افلاک و انجم و ارکان

سران همه صد فند اوست همچو لؤلؤ بر

مهان همه خزفند اوست همچو گوهر کان

وی آفتاب کمالست بر سپهر شرف

که بی کسوف و زوالست و آ فت و نقصان

ویست در سر جاه و خطر بسان خرد

وی است در تن فضل و هنر بجای روان

نیافرید ملک همچنو بسیصد قرن

نیاورید فلک همچنو بصد دوران

عنان مرکب انعامش از بر گردون

طناب رایت اقبالش از بر کیوان

مدیح او نتوانم تمام گفتن اگر

مرا بشاعری اندر چو عنصریست توان

بیک زبان نتوانم بکام خویش رسید

اگر برآید بر کام من هزار زبان

بهر ستایش کورا تمام بستانم

ازان ستوده فزونتر بود بصد چندان

ستوده شعر من آمد بمدح مجلس او

چو در محمد مختار گفته ی حسان

ایا رونده بکاشان بگیر مدحت من

بهر کجا که خداوند من بود برسان

زمین ببوس و یکی خدمتی نخست از من

بران به وی ده  و گو این قصیده را برخوان

بگوی سوزنی از آرزوی خدمت تو

نحیف گشت بمانند سوزن کمسان

بگو که ای سر و  صد ر زمانه افزونست

نشاط خدمت تو در دلش زمان بزمان

اگر ضمان کنی آنجا بخدمت آید هست

ز تو اشارت و از بنده بردن فرمان

همیشه تا که ندید است کس درین عالم

زمین ساکن و گردنده چرخ را یکسان

عدوی دولت تو خوار باد همچو زمین

بگرد روی زمین همچو چرخ سرگردان

***

در مدح سعدالدین

همه سلامت سلطان ملک مشرق و چین

همه سعادت میر عمید سعدالدین

که ملک دینرا بنیاد محکم است و قوی

ز تیغ بازوی آن وز بنان و خامه ی این

امین و مؤتمن شاه مشرق و مغرب

عمید ملک خداوند تاج و تخت و نگین

جهان چنانست از عدل خسرو شاهان

که آشیانه کند کبک بر سر شاهین

حقیقت است که در ملک شاه ملک آرا

ز رای اوست ترازوی عقل را شاهین

بگوش خسرو شیرین بود عبارت او

که دوست دارد خسرو عبارت شیرین

کسی که باشد شیرین سخن بداند کاین

سخن ز خسرو پرویز نیست وز شیرین

سخن ز خسرو چین است و لفظ میرعمید

از آنکه میر عمید است خاص خسرو چین

بگوش خسرو چین همچنان سخن گوید

که پر شود ز شکر آستین شکر چین

خط مسلسل او هر که دید پندارد

که زلف لعبت چین است و زلف چین برچین

بدرج خطش چون بنگرد خرد گوید

که کارنامه ی مانی است از کمال یقین

زهی جهان هنر کز جهان هنرمندان

همی بطوع کنند آستان تو بالین

ز آسمان تو سر بر فلک توان افراخت

نه این فلک فلکی همعنان علیین

قلم بدست دبیری به از هزار درم

مثل زدند دبیران مفلس مسکین

اگر قلم قلم تست و خط خط تو بود

به آن ز بدره ی دنیا رو درج و ثمین

خط عطاست خط تو باین و آن دادن

نه خط بخواستن از این و آن بقهر و بکین

یمین تو چو خط آراید آفرین شنوی

بر آن یمین خط آرای از یسار و یمین

یمین اهل قلم جز بدستخط تو نیست

بخط تو که ز خط تو نشکنند یمین

در سرای تو هست آفرین سرایان را

حریم کعبه حاجت روا علی التعیین

بحاجت آمده ام تا قبول فرمائی

مرا بخدمت خود تا بوم رهی و رهین

بفر دولت سلطان آسمان همت

که نیکخواه ویند اهل آسمان و زمین

تو نیکخواه وئی نیخکواه تو اقبال

همیشه بادی با نیخکواه خویش قرین

***

در مدح سعدالدین

سعد دین مدح خواجه ی مستو

فی شنیدی و در دل آمد سو

دای آن طریق و کردی تح

سین بران وزن شعر و قافیه مو

قوف تا کرد بهر ذکر توخا

طرمن زان بسبق مدح تو مو

زون زهی مهتر سخی سخن

دان که آورد سیر اختر و دو

ران چرخ از گذشت صاحب و سح

بان وائل چو تو بدانش و دو

لت و مردی و مردمی زاکا

بر اخسیک آنکه منشأ و مو

لداسلاف و اصل گوهر پا

ک تو از خطه ویست و زاو

لاد دهقانی و عزیز که فر

غانیان بنده اند و چاکر مو

لای آن گوهر شریف توآ

زاده را بندگی کنند بطو

ع و برغبت چو تربیت ز تو یا

بند ایشان و ما و با هر قو

می که در عالمست با وی عل

می است در حق آن تو پائی تو

فیق احسان و مکرمت چه بدس

تت جواد عطاده و به تو

قیع کلکی که مشک را بر کا

فور نقش افکند چو بررخ حو

را سر زلف جعد جعده و مر

غول و زان نقش شاعران را تو

جیه زر است و سیم و اطلس و اک

سون و دمیاطی و عنابی و تو

زی و کتان و دق و فرش و اوا

نی و دریای عیش و عمر برو

بود ترتیب در مدیح تو فک

رت یکی کرده با عروضی دو

می که تا آفرین و مدح تو گو

یند ازین نوع یکدیگر را فو

ری که دانند مر بدین سر من

رعه ی نثر کار نظم درو

***

در مدح وزیر نصیرالدین

ای بزرگی که بی نظیری تو

بس خردمند و بس خطیری تو

هست منصور دین ایزد از آن

که بحق مرو را نصیری تو

کبر ایند بندگانت از آنک

نایب صاحب کبیری تو

برتر از عالم کبیر توئی

گرچه در عالم صغیری تو

برخورد صاحب از سریر سری

تاش بر گوشه ی سریری تو

نپسندد بزرجمهر وزیر

شاه ما دست این وزیری تو

بر رعیت ز پادشاه و وزیر

بر همه نیکوئی سفیری تو

از ستم چون نفیر عام شود

داد فرمای آن نفیری تو

آستین گیر نیست بیدادی

زانکه با داد و دستگیری تو

عامه مستمند مسکین را

از ستمکارگان مجیری تو

ملک بر پادشا بتیغ زبان

راست دارنده همچو تیری تو

بسر ملک تیره فام چو شب

روز خصمان کننده تیری تو

باغ طبع ولی و دشمن را

ابر نیسان و باد تیری تو

بر موافق نعیم خلدی و بار

بر مخالف تف سعیری تو

دولتت زان چو همت عالیست

که نه.. قصیری تو

برتر است از تواضع توثری

وز شرف برتر از اثیری تو

هر که در چنگ غم اسیر شود

چاره و امن آن اسیری تو

هر فقیری که غنیت از تو خوهد

غنیت انگیز آن فقیری تو

نکند نیک بختی آن رارو

که بتیمار خود پذیری تو

بندگان قلیل مدحت را

صله بخشنده ی کثیری تو

مدحت اندر میانه خود بچه کار

گنج بخشا بخیر خیری تو

روشنی ملک از ضمیر تو است

زانکه روشن دل و ضمیری تو

ز سخا بر همه جوانمردان

مهتر و سرور و امیری تو

با چنین زنده مأمنی که تراست

رو که تا جاودان نمیری تو

***

در مدح وزیر صدرالدین

ای صدر دین و دنیا دنیا .. تو

خالی نیند یکنفس از آفرین تو

هم آفرین کنندت و هم آفرین خوهند

مرجان و بر تن تو ز جان آفرین تو

صدق و یقین تست بیزدان تو درست

تا کار تست در خور صدق و یقین تو

چون تاج بر سر است ترا شغلهای دین

ز این است شغل دنیا زیر نگین تو

گر نازش وزیر بتاج و نگین تو است

انصاف تست و عدل تو تاج و نگین تو

بر آستان تست بخدمت جبین خلق

چونان که شکر و خدمت حق را جبین تو

پای تو ز استان تو جز بر ره سخا

ناید برون چو دست تو از آستین تو

صاحبقران بود که نباشد کسش قرین

صاحبقران وقتی کس نی قرین تو

هر شاهرا دفین در و گوهر است و هست

اندر دل تو نیست نیکو دفین تو

هر دم دفین خویش کنی بر جهان نثار

تا عالمی شوند رهی و رهین تو

روی ستم نیاید پیدا بچشم کس

از بیم هیبت تو و از هان و هین تو

گر سال و ماه ابر بلا بارد و عنا

نیت ستم نروید اندر زمین تو

آنگه که ایزد از طین آدم بیافرید

اندر مکان طین عمر بود طین تو

تو خلدی از قیاس همه خلق راو هست

خلق خوش تو کوثر و ماء معین تو

جان و سر تو گشت یمین پادشاه را

داده یمین ببیعت عهد و یمین تو

تا مهر ملک و سلطنت اندر یسار اوست

ملک وزارتست و سری در یمین تو

چون پادشاه را پدر به گزین توئی

شد نزد پادشا پدر به گزین تو

رای مبین تو سفرش اختیار کرد

خیر اختیار با دارای مبین تو

فرزند نازنین تو گر نزد شاه شد

رنجور دل مباد تن نازنین تو

هر کس بنزد شاه امینی گزین کند

فرزند هر آینه بهتر امین تو

فرخ بود بدو نظر پادشاه دین

این رای نیک دید و دل پاک بین تو

زودا که بینی آمده او را به نزد خویش

بر تخت عز و جاه شده همنشین تو

تا در جهان شهور و سنین خواهد آمدن

در عز و ناز باد شهور و سنین تو

تا کار دین و دنیا دارد و طریقها

جز بر طریق راست مباد آن و این تو

***

در مدح وزیر صدرالدین

ای صدر دین و دنیا بادا بقای تو

منشیندا کسی بجز از تو بجای تو

بیگانه باد با تو غم و آشنا طرب

بادا ببحر لهو طرب آشنای تو

بر کلک تست تکیه گه ملکت زمین

وز قدر بر سپهر برین متکای تو

کلک تو چون عصای کلیم پیمبر است

پیدا در و کرامت بی منتهای تو

بر کلک خویش تکیه زن اندر ثبات ملک

او اژدهای دشمن تست و عصای تو

اندر شفای تست همه خلقرا شفا

زانرو همی خوهند خلایق شفای تو

ای مهتران ملک همه زیر دست تو

وی سروران دهر همه خاک پای تو

یک موی تو که قیمت جان خلایقست

هست این کمین فضیلت قدر و بهای تو

ارزنده ای بدان که فشانند بر تو جان

ای صد هزار جان گرامی فدای تو

خردی که سوی خلد شد از نسل ..

بادا کمی بقاش فزونی بقای تو

او را هزار سال بقا بود و حق نخواست

تا در بقای خویش نبیند فنای تو

بود از عطای یزدان نزد تو تاکنون

واکنون بنزد رضوان بود او عطای تو

فرخ لقای خویش نهان کرد از جهان

در آرزوی فرخ و میمون لقای تو

رفت از سرای خویش بتخت و سرای خلد

اندر دریغ و حسرت تخت و سرای تو

خاطر همه بمدح سرائیت بسته کرد

وین مرثیت نگوید مدحت سرای تو

***

در مدح دهقان اجل احمد سمسار

ای رنگ رخت گونه گلنار شکسته

یک موی تو صد طبله ی عطار شکسته

وز خجلت بالای تو در هر چمن و باغ

افکنده سر سرو و سپیدار شکسته

بازار نکوئی بتو افروخته وز تو

یکسر همه خوبانرا بازار شکسته

نقش تو بصورتگر فرخار ..

زو خامه صورتگر فرخار شکسته

تمثال تو چون دست براهیم پیمبر

هر بتکده ها را در و دیوار شکسته

مخمور دو چشم تو بیک غنج و کرشمه

صد بار در خانه ی خمار شکسته

از ناوک مژگان تو در بابل و کشمیر

بسیار صف جادوی مکار شکسته

ما را هم ازان ناوک شوخ تو دل و پشت

شد خسته هدف وار و کمان وار شکسته

تا خانه ی زنهار دلم شد بضرورت

آن زلفک تاریک بهر تار شکسته

یک تار نخواهم که از آن زلف شود کم

زان تا نشود خانه ی زنهار شکسته

پیوسته دو چشم سیه تست غنوده

چونانکه سیه چشم تو هموار شکسته

چون چشم تو شد بخت من ای دوست غنوده

چون جعد تو شد پشت من ای یار شکسته

کردم دل خویش ای بت عیار ز عشقت

چون رودکی اندر غم عیار شکسته

چون گردن احرار ز بار منن خویش

دهقان اجل احمد سمسار شکسته

صدری که بدست کرم او ز در بخل

زنجیر گسسته شد و مسمار شکسته

هست او شه احرار و ز پیراهن تختش

تا حشر نگردد صف احرار شکسته

در باغ ایادیش بر اشجار مروت

پخته است و رسیده رطب و خار شکسته

از برگ و بر آوردن بسیار نگردد

یک شاخ ازان جمله ی اشجار شکسته

گر شاخ مراد عدوی او ببرآید

پر بار شود تا شود از بار شکسته

همواره بود از نفس سر حسودش

از دوزخ تفتیده تف ناز شکسته

از خون جگر گر مژه بر چهره فشاند

چون پرده ی نار است وبر او نار شکسته

آن را که بتیمار وی آمد نکند چرخ

یک موی بر اندام ز تیمار شکسته

آن کز خط فرمانش برون برد سر و پای

گردد تنش آزرده و تاتار شکسته

شد کعبه زوار درش زانکه بران در

گشت آرزوی سینه ی زوار شکسته

هرگز نشود دامن زایر بدر او

از شستن و نایافتن یار شکسته

ای دست ستمکاری و کردار بد دهر

از خلق بکردار و بگفتار شکسته

خود جز تو نباشد که کند دست بد دهر

از خلق بگفتار و بکردار شکسته

دارد ز بس احسان و مروت کف کافیت

آز درم و قیمت دینار شکسته

ممدوح سخندانی و نزد تو سخن را

نبود شرف و قیمت و مقدار شکسته ی

شاعر ز پی نظم مدیح توام ارنی

هستم هوس گفتن اشعار شکسته

تا طبع مرا نظم مدیح تو بود کار

هرگز نبود طبع مرا کار شکسته

از غیرت و از رشک که بر مدح تو دارم

دارم قلم از مدحت اغیار شکسته

گر بلبل طبعم نه مدیح تو سراید

ببریده زبان باید و منقار شکسته

جز مدح تو گر نقش کنم بر رخ کاغذ

باد از کفم انگشت قلمدار شکسته

استاد رشیدی را شعریست ردیفش

چون زلف بتان نغز و بهنجار شکسته

من سوزنیم شعر من اندر پی آن شعر

نرزد بیکی سوزن سوفار شکسته

لیکن چو قبول تو خداوند بیاید

آن شعر بدین شعر شود زار شکسته

تا گنبد دوار زمین را بخوهد بود

از یکدیگر آسایش و رفتار شکسته

ماسای ز شادی که .. پشت حسودت

دارد روش گنبد دوار شکسته

از گنبد دوار بد اندیش تو بر خاک

افکنده نگون باد و نگونسار شکسته

***

در مدح نصیرالدین علی بن احمد

ای دو لب تو قافله قند شکسته

قد تو سر سرو سمرقند شکسته

بادام دو چشم تو بعیاری و شوخی

صد بار بهر لحظه درکند شکسته

از هیبت مژگان دو بادام تو بی جنگ

چنگال هژبران … رند شکسته

از جنگ نیارامدی آنچشم چو بادام

از سنگ دو سه سنگ زن رند شکسته

از سنگ شد آن کندی بادام تو از چنگ

در پوست چو از باد صبا بند شکسته

بر لعل شکرخند که نرخ شکر و لعل

کردی بدو لعل شکر آکند شکسته

خوش باش بدان دو لب خوشخند که کردی

بازار شکرزان لب خوشخند شکسته

بادی که شکنهای دو زلف تو پراکند

زان باد دلی چند پراکند شکسته

چین و شکن زلف تو چند است ندانم

دانم که در او هست دلی چند شکسته

جای دل من نیست در آنزلف که نبود

هرگز دل مداح خداوند شکسته

ممدوح هنرمند که از هیچ هنرمند

نه مهر گسسته است و نه پیوند شکسته

… که ندارند ز هنرمندان مانند

تا هست ز مانند چو مانند شکسته

ای بنده نوازی که کف راد تو دارد

آز دل خرسند بخرسند شکسته

دارد شره ی جود بر آنگونه که گوئی

دیوانه شدستی کف تو بند شکسته

فرزانه نصیرالدین کز دولت او نیست

ارز هنر و قدر هنرمند شکسته

نپذیرد اگر پند دهندش که مده مال

نبود شره ی جود وی از پند شکسته

جز مدح تو ترفند بود هر چه نویسم

کردم قلم از یافه و ترفند شکسته

چون خاطر من مدحت تو زاید فرزند

موئی نخوهم بر سر فرزند شکسته

گر آتش مدح دگران بایدش افروخت

تا سوخته تر باشد یارند شکسته

در مدح تو گردد بدرستی سخن من

آنکس که بیابی سخن افکند شکسته

دارد ببقای تو فلک بیعت و سوگند

هرگز نخوهد بیعت و سوگند شکسته

دارد دل اعدای تو سوزی که نگردد

آن سوز بکافور و بریوند شکسته

بر بستر غم خفت حسود تو چنان زار

کش تن شود از بار قزاکند شکسته

وز دار محن گشت عدوی تو نگونسار

چون خوشه ی انگور براوند شکسته

حساد ترا در دل و در پشت شکسته است

جز پشت و دل حاسد مپسند شکسته

تا شهره بود غمزه معشوق غنوده

تا طرفه بود طره ی دلبند شکسته

در طره ی آن قند لب آویز که مژگانش

دارد صف جادوی دماوند شکسته

از قند لبی بوسه همی خواه که دارد

از دو لب خود قافله ی قند شکسته

***

در مدح طغان خان سلطان

شه انجم بپیروزی شهنشاه

محول شد برین پیروزه خرگاه

ز برج ماهی لؤلؤ پشیزه

ببرج تیره ی مرجان چراگاه

ز تحویل شه انجم بتعجیل

چو نوروز جلالی گشت آگاه

بدرگاه آمده تاریخ نو کرد

بایام جلال الدین شهنشاه

تغان خان مهتر شاهان مشرق

خداوند نگین و حصه و گاه

فریدون فتر کیکاوس حشمت

سکندر بخت دارا تخت جم جاه

ز شاهان مرو ……..

بنوبت پنج و نوبتگاه پنجاه

ظفریابی که یابد هر چه جوید

بعالم جز شریک و مثل و همتاه

بتیغ آسمان گون آسمان وار

کند صبح معادی را شبانگاه

بنعل بادپای از پشت ماهی

فشاند گرد بر پیشانی ماه

ز شیر رایت او شیر گردون

بترسد چون ز شیر بیشه روباه

زمانه گردن گردنکشانرا

بطوق طوع او دارد باکراه

ز دامان وجود دوستانش

همی دست حوادث ماند کوتاه

بعهد عدل او از ظلم کس را

ز دل بر لب نیامد ناله و آه

سران لشکر او را ز اطراف

زمین بوسند شاهان بر سر راه

بعون الله از اینسان ملکداری

مسلم شد بر او الحمدلله

***

در توبه از گناهان

چون در هوای دل تن من گشت پادشاه

آمد به پیش سینه ی من از سفه سپاه

لشکرگه سفاهت من عرضه داد دیو

من ایستاده همبر عارض بعرضه گاه

دیو سیه گلیم بران بود تا کند

همچون گلیم خویش لباس دلم سیاه

بنمود خیل خیل گنه پیش چشم من

تا در کدام خیل کنم بیشتر نگاه

آن خیل را بچشم من آرایشی دهد

زان نوع دانه سازد و دام افکند براه

رفتم براه دیو و فتادم بدام او

وز دیو دیوتر شدم از سیرت تباه

یکروز بی گناه نبودم بعمر خویش

گوئی که بود بی گنهی نزد من گناه

هر گونه ی گناه ز اعضای من برست

چون از زمین نم زده هرگونه گیاه

فردا بروز حشر گر امروز منکرند

اعضای من بوند بر اعمال من گواه

ای تن که پادشاه شدی بر هوای دل

هم بنده ای از آنکه الله است پادشاه

در قدرت اله نگه کن بچشم عقل

تا عجز خویش بینی در قدرت الله

قامت دوتاه کردی یکتا شو و مباش

همتای دیو تا نروی از جهان دو تاه

پیری رسید و موی سیاهت سپید شد

یار سپید روی سیه موی را مخواه

زین پس بنعت چه ذقنان بر غزل مگوی

کز نظم نعت چه ذقنان اوفتی بچاه

گر جاه و آبروی خوهی معصیت مورز

از طاعت خدای طلب آبروی و جاه

یکدم مباش از آنکه دو دم پیش نیست عمر

بی حسرت و ندامت و بی آب چشم و آه

نیران دو رخ از تو برآرد شرار دود

گر از ندم نباری از دیدگان میاه

گر از عذاب نار بترسی بجو پناه

تو توبه را و سایه ی طوبی ترا پناه

ای سوزنی اگر تنت از کوه آهنست

در کوره ی دل چو سوزن ز غم بکاه

در پیش چشم عقل جهان فراخ بین

چون چشم سوزنی کن و بندیش گاهگاه

ناآمد از تو هیچ گناهی ز کوه کم

یا هیچ طاعتی ز تو آید فزون ز کاه

ز اهل سموم هاویه ای وهمی خوهی

تا نزد تو نسیم شمال آید از هراه

عصیان کنی و جای مطیعان کنی طمع

بسیار کله هاست بسودای این کلاه

با توبه آشنا شو و بیگانه شو ز جرم

تا در بحار رحمت یزدان کنی گناه

یا چهره ی چو زر شو و با اشک همچو در

بگذار تن چو سیم و سرب در میان کاه

دینرا نگاه دارد که دارد زهر بدی

ایزد ترا نگاه چو دین داشتی نگاه

ای قادری که هست بتقدیر حکم تو

گردنده چشم اخضر و تابنده مهر و ماه

هستم یگانه عاصی و عاصی چو من بسی است

جمله نیازمند بفضل تو سال و ماه

از روی بی نیازی بخشای و فضل کن

بر من یگانه عاصی و بر جمله ی عصاه

کافی توئی و قاضی حاجات هم توئی

نی بر کفا تکیه ما و نه بر قضاه

حاجات جمله مکفی و مقضی تو کن بفضل

ما را مران بصدر قضاة و در کفاة

از ما بخوابگاه پیمبر رسان درود

ما را ز خواب غفلت روزی کن انتباه

ایمان ما و قوت اسلام و دین ما

از ما جدا مکن بجدا گشتن حیاه

بر ما لباس خاک چو جیب کلیم کن

تا چون کف کلیم برآریم ازان جباه

ای راوی این قصیده بخوان و مرا به بین

کالسمع بالمعیدی خبر من ان تراه

***

در مدح میرعمید

میر عمید عمده ی ملک آفتاب جاه

بر چرخ رای شاه سفر پیشه شد چو ماه

ماهی نواز در سفر از بهر شاه را

آن آفتاب حضرت شاه از جلال و جاه

اصلاح ملک در سفرش باز بسته بود

بهر صلاح ملک سفر برگزید و راه

دانست شاه عالم هر جا که او رود

باشد ازو رعیت در امن و در پناه

داند نگاه داشتن اندر میان خلق

هم حق خلق عالم و هم حق پادشاه

وندر سفر بداد چونانکه در حضر

وی حق خلق عالم و ایزد ورا نگاه

ایزد نگاهداشت که باز آمد از سفر

بارامش و سریر بسوی سریر و گاه

هر چند دیر مانده بدیم از امید او

دیر آمدن بخیر و سعادت بود بگاه

شد ز آتش حسد دل و جان حسود او

چون زر و سیم سوخته و کاسته بکاه

جان و دل حسود را زین دریغ نیست

گر سوخت گو بسوز و گر کاست گو بکاه

کردند اهل حضرت تا بود در سفر

بروی دعای نیک ببسیار جایگاه

چون باز حضرت آمد باشند بیگمان

مانند اهل حضرتش از قوم نیکخواه

هرگز نکرد ورای ندید و روا نداشت

تا کار کس نگردد از رای او تباه

بگرفت دست سروری و جاه و قدر او

چون رسم و طبع اوست همه کار ملک شاه

نیکوخوه و بند ز نیکوخوهی که اوست

هم شاه و هم رعیت و هم ملک و هم سپاه

همچون کمان کند بر کلک وی از شکوه

تیر عدوی مملکت شاه را دو تاه

چون روی او سیاه کند سهم روی او

روز عدوی دولت خاقان کند سیاه

آن صدر سروری است که در ملک شهریار

از جمله ی مهان ببزرگی است طاق و تاه

جاه از هزار مهتر و سرور فزون شود

گر بدهد از هزار یک جاه خود ز کاه

آزادگان بخدمت او داه گشته اند

از بسکه از بزرگی آزاده کرده داه

هر کو کمر بخدمت او بست بر میان

سایه بر آسمان ز شرف گوشه ی کلاه

وانکو کند بدولت و جاه وی التجا

بر چرخ مه رسد ز شرف جاه او ز چاه

بر خلق واجبست که چون بندگان نهند

بر خاک آستانه ی او دیده و جباه

من بنده ام غریق بدریای بر او

از دست با شگرف ثنا میکنم شناه

از بحر و بر او بشناه و پناو شکر

نتوان گذشت و من نرسم بر کرانش آه

وین شعر هم ز من چو گیاهی است سست بیخ

لیکن غریق گشته در آویزد از گیاه

دست از ثنا و شکر بسوی دعا برم

وندر دعا بقای ورا خواهم از الله

تا موت و تا حیاة بود ز آفریدگار

مر آفریدگانرا از گشت سال و ماه

باقی خوهم حیات ورا همچو ماه و سال

از خالق الذی خلق الموت والحیاه

فرخنده باد روز و پیروز روز عید

مقبول گشته طاعت و معفو شده گناه

***

در مدح شاه مسعود حسن

ای سپاه آرای سلطان جهان آرام شاه

کامرانی بر عدو فرمانروائی بر سپاه

تا سپاه است و جهانرا این و آنرا جز تو نیست

نی سپاه آرای سلطان نی جهان آرام شاه

آفتاب و سایه ای در ملک و گیتی ملک تست

کافتاب عالمی در سلطنت سایه ی اله

خسرو دیندار دنیا گیری اندر شرق و غرب

صیت گیر و دار تو از پشت ماهی تا بماه

ماه در گردون بسلخ وغره گردد منحنی

تا بزرین نعل شبدیز تو گردد اشتباه

رکن دین تمغاج خان شاه مسعود حسن

بخت مسعود و حسن اخلاق و احسان رسم و راه

وارث افراسیابی ملک توران حق تست

حق طلب کردی بشمشیر و گرفتی تختگاه

راست آمد از ملوک باستان خواندن ترا

کیقباد بزم گاه افراسیاب رزمگاه

چون قدح پیمای گردی جام جم گردد قدح

تازیانه ات گر ز افریدون سبک دارد چو کاه

قبله ی اهل جهان طوعا و کرها بی خلاف

بارگاه تست از اطراف عالم باج خواه

از حشم وز محتشم در بارگاهت میرسند

فوج فوج و جوق جوق و جفت جفت و تاه تاه

از بساط بارگاه تو بلب گیرند گرد

تا ملوک آن گرد را بر دیده مالند و جباه

دین اسلام از تو دارد قوت اندر دار کفر

کز بد بیگانگی آشنایانرا پناه

سعد اکبر خطبه مر نام تو خواند بر سپهر

شیخ اسلامست پنداری اگر پوشد سیاه

تا سپیدی و سیاهی مایه ی روز است و شب

تا شب و روز پیاپی مایه سال است و ماه

سال و ماه و روز و شب با زینت نام تو باد

منبر و مهر و نگین و خطبه و تیغ و کلاه

ملک افریدون تو داری رفته ضحاک از میان

هست ازین گردنکشان را گوشمال و انتباه

هفت کشور قسم کن بر هفت شایسته ملک

هر ملک در عهد تو تا کشوری دارد نگاه

مر رعیت را صبا از لطف طبع و عدل تو

خوش نسیم آید چو با مشک تبت بادهراه

عدل عمرافزا و غم کاه است شاها دیرزی

تا بوی مر طاغیانرا غم فزا و عمر کاه

آه برناید ز حلق خلق در ایام تو

کز تو بی رنجند ورنه از چه پیدا نیست آه

شاه کیهانی ز کیهان آفرین آموز لطف

باز کن باب قبول توبه و عفو گناه

پادشا دریا بود دریای رحمت باش تا

هر مطیع و عامی اندر وی تواند در شناه

چاه کند از سوزن خاطر حکیم سوزنی

تا برآمد یوسف یعقوب مدح تو ز چاه

مرد بیدر سوزنی گفتار مدح تست و بس

بی مدیح تو که داند مردم از مردم گیاه

از پس پیری جوانی یافت در نظم سخن

تا جوان آمد بخدمت وقت وقت و گاه گاه

از گزند چشم بد ایزد نگهدار تو باد

تا نیارد کرد کس در تو بچشم بد نگاه

چشم و دل دریا و دوزخ باد بدخواه ترا

تا بود دریا و دوزخ جای نیران و میاه

وقف بادا تا ابد بر تو و بر اولاد تو

ملک و ملک و تاج و تخت و فخر و فر و عز و جاه

***

در مدح سلطان اتسز

آنکه روی چرخ را زینت بانجم داد و ماه

داد ملک شرق را زینت بخیل شاه و شاه

شهریار شیردل خوارزمشاه آتسز که هست

در سر شمشیر او پیروزی دین الله

دولتی شاهی که بی کوشش سپهر از بهر او

کرد خالی از خداوند کلاه و تخت و گاه

پیش تخت و ماه او اکنون ز هر جانب رسد

چون کمربندان بخدمت هر خداوند کلاه

شاه مشرق گشته همچون آفتاب مشرقی

تیغ زن پیدا شود هر بامدادان را پگاه

کافتاب از پیش و پس دارد سپاه از اختران

ملک روز از تیغ خود گیرد نه از تیغ سپاه

تیغ تو چون آسمانست آسمان چون تیغ تو

این ز گوهروان ز کوکب چون کنی نیکو نگاه

آسمان گون تیغت از خون آسمان گردان شود

داشت بتوان آسمانرا از سر تیغت نگاه

آسمان دشمنانت ز آسمانگون تیغ تست

کز بر سرشان برد گردان همیشه سال و ماه

بر تن اعدا ز تیغت گم شود راه گریز

وز فزع جانشان بسوی آسمان جوینده راه

ملک مشرق را هر آنشاهی که او دعوی کند

چون دو بازوی توانای تو یابد دو گواه

ملک خوارزم ایشه مشرق ترا چون مرکبی است

یافته در مرغزار عدل تو آب و گیاه

رایضان بخت تو او را همیدارند رام

از پی عالی رکابت بامداد و شامگاه

همچو دارالملک خوارزم ایشه پیروز بخت

یافت دارالملک تورستان ز اقبال تو جاه

هر دو ملکت را یکی دار ایشه یکتاه دل

کاندرین ملکت کسی را نیست با تو دل دو تاه

خاطب از بالای منبر چون بنام تو رسید

پایه ی منبر ز رفعت برگذشت از اوج ماه

هر کجا باد مخالف کاه برگی برده بود

از ره عدل تو با صد عذر باز آورد کاه

عدل کن عدل ایشه مشرق که در هر دو سرای

هست نیکوکار عادل را همان عدلش پناه

تا تو در آئینه ی خاطر نظر داری بعدل

کس مبادا کرده در آئینه عدل تو آه

تا بود دور سپهر آبگون بر گرد و خاک

دشمنانت را در آب دیدگان بادا شناه

***

در مدح سعدالملک

بر امیران سخن مدح وزیر پادشاه

واجب آمد چون ز بستان گل برانگیزد سپاه

تا چو گل معنی برانگیزاند از بستان طبع

آنکه باشد مادح صدر و وزیر و پادشاه

خسرو دستار بندان آنکه دارد خسروی

بر خداوندان دستار از خداوند کلاه

تا ز سیر کلک او شب در به پیوندد بروز

کس نگوید روز و شب را کان سپید است این سیاه

سعد ملک آن محترم صدری که سعدین فلک

پیشکارانند و او بر پیشکاران پیشگاه

ماه تا ماند بزرین نعل راه انجام او

نعل راه انجام او را شکل برگیرد ز راه

هم جمال سعد دولت هم کمال سعد ملک

هست پیدا اندر او کز هر دو دارد اشتباه

ز افرینش مردم و مردم که با هم صورتند

اوست مردم دیگران در عهد او مردم گیاه

ای بدیدار همایون تو شاه شرق را

وقت و ساعت خرم و میمون و فرخ سال و ماه

بر سماع بلبلان می نوش سعدالدوله وار

گر ندیدی جشن سعدالملک سلطان الکفاه

دل بعشق نیکوان در عنبرین زنجیرکش

بندکن در چاه سیمین تا نیندیشد گناه

از گناه اندیشه کی دارد دلی کز بهر او

عنبرین سازند و سیمین نیکوان زنجیر و چاه

زر بلون کاه گشت از ترس روز جشن تو

از تو روز جشن آن بیند که روز باد کاه

جود و احسان و بی آمیزش آموزش است

هیچ دانا بچه ی بط را نیاموزد شناه

روی تو آئینه ی روی مروت دیدنست

جز مروت روی ننماید در او کردن نگاه

سوزنی در شاعری آرنده و وارنده شد

شرط خدمت را بجای و حق نعمت را نگاه

دل چو گاه نقره کرد از فکرت مدح تو زانک

تا سخن چون نقره ی صافی برون آید ز گاه

بنده اندر حق تو دارد صفای اعتقاد

از صفای اعتقاد بنده به داند الله

***

در مدح محمد بن یوسف

سری که خلق جهانرا ویست پشت و پناه

امین دین الله است و سعد ملکت شاه

ستوده فخر خراسان محمد یوسف

که چون محمد و یوسف جمال دارد و جاه

اگر محمد و یوسف ندیده اند بهم

کنون ببینند ار اندرو کنید نگاه

محمد از سر انگشت خود اشارت کرد

مه تمام بدو قسم شد بحکم اله

مه صیام بدو قسم کرد او و گذاشت

بقسم روز بصوم و بقسم شب بصلوه

زنان مصر بریرند دست اگر دیدند

جمال یوسف یکبار بر گذر ناگاه

هزار مرد ستمکاره دست ظلم برند

کنون بعهدش از آن بیم اگر شوند آگاه

اگر محمد اندر مقام محمود است

گناه امت خود را ز حق شفاعتخواه

بنزد خاقان محمود او رعیت را

همی شفاعت خواهد ز گونه گونه گناه

برادرانرا یوسف چو داد گندم و جو

بها گرفت ازیشان بضاعت مزجاه

اگر بضاعت مزجاه پشم و پنبه بود

نبود گندم و جو نیز جز که تخم گیاه

میان تخم و گیاه و میان پنبه و پشم

بسی تفاوت نبود چو عقل بیند راه

بجای گندم و جو همی دهد زر و سیم

بآشنا و به بیگانه فی سبیل الله

بدل ستاند ازیشان بجای پنبه و پشم

چه شعرهای رکیک و چه فصلهای تباه

از آنچه می بدهد تا بدانچه میگیرد

تفاوتست چو از در کاه تا پر کاه

همیشه تا بمه روزه در مجالس علم

بود درود محمد رونده بر افواه

پس از درود محمد ثنا و مدحت تو

رونده باد بر افواه خلق بی اکراه

همیشه تا که بگویند بر چه سیرت بود

نشست یوسف در صدر پادشاهی و گاه

بصدر عزت بادی نشسته چون یوسف

سران ملک بخدمتگرست بر درگاه

به پیش روی تو از امت محمد پیش

نشسته یوسف رویان با قبا و کلاه

***

و قال یمدح الوزیر

ای گاه وزارت بتو همچون فلک از ماه

آراسته تا بر فلک ماه نهی گاه

ماه فلک فضلی و شاه حشم جود

رخشنده تر از ماهی و بخشنده تر از شاه

از همت تو ماهی و شاهی است فرودت

چون بندگی از شاهی و چون ماهی از ماه

دین از تو منظم شد چون رشته ز لؤلؤ

چون جنس بجنس آمد و همتاه بهمتاه

عدل و هنر و فضل و فتوت بهمه جای

گامی ننهی الا با تو همه همراه

تا از قلم کاه مثال تو مثالی

بیجاده نگیرد نشود گیر ابر کاه

هستند ببزم تو کمر بسته قلم وار

بیچاره لبان طرب افزای لقب کاه

از کلک خط آرای تو بی آگهی کلک

با کسوت اهل هنر آید گه و بیگاه

از کرم پدید آید بی آگهی کرم

چندین قصب اطلس و خز و بز دیباه

تشبیه گران سخن آرای بصد قرن

شبه تو نیابند اقران وز اشباه

بر عرصه شطرنج ثنا گفتن تو صدر

من سوز نیم بیدق و صاحب شرف آنشاه

از بحر ثنای تو بشکر نعم تو

ساحل نخوهم یافت بزورق نه باشناه

از آه پدید آید در آینه ها زنگ

دیدیم بسی آینه در مدت کوتاه

از صیقل عدلست ترا آینه روشن

کی زنگ برآرد چو کس از تو نکند آه

نادان زن و مردی که بداندیش تو زایند

آن آیسه تا محشر و این منقطع الباه

تا سال و مه و روز و شب آرد فلک پیر

در دولت برنای تو از قسمت الله

بادا شب تو به ز شب و روز تو از روز

سال تو به از سال تو و ماه تو از ماه

***

(در مدح تمغاج خان مسعود بن حسن)

ماه رجب که هست همایونترین همای

از آشیان فضل خدایست برگشای

پروازش از لوازم پیروزی و ظفر

گسترده سایه بر علم سایه ی خدای

خورشید خسروان که جهانراست عدل او

همچون چراغ ماه بهرخانه کدخدای

آی است ماه در لغت ترک و شاه ترک

دید از سپهر آینه فام این خجسته آی

هم آی و هم رجب ز شهنشه خجسته شد

تا هم خجسته رو بود و هم خجسته رای

شد مر سپهر راز هلال رجب زبان

تا بر سرای شاه شود آفرین سرای

تا این هلال بدر شود بی گمان شود

تا گوشه ی سپهر پر از آفرین سرای

شاه سپهر قدر و خداوند تیغ و تاج

تیغش سپهر سیما تاجش سپهر سای

اسبش سپهر جولان رمحش سپهر سنب

بختش سپهر مسند و تختش سپهر جای

طمغاج خان اعظم مسعود رکن دین

سعد اختر و مساعد بخت و سدید رای

رای سدید و یاس شدید ورا شدند

قیصر بروم رام و مسخر بهند رای

تیغ جهان گشای گهردار شاه راست

در هر گهر نمایش جام جهان نمای

جام جهان نمای بدست شه است تیغ

تیغ ورا ستودی دست ورا ستای

ای دست شاه با کرم بی کران تو

ابر است زفت و بحر بخیل است و کان گدای

شاها قوام عالم بردست و تیغ تست

بر دست گیر قائمه ی تیغ جان کزای

تا هیچ سرفراز نیابد بجان خلاص

کو پیش تو نشد بزمین بوس سر گرای

جانرا بآزمایش تیغ اجل برد

هر دشمنی که با تو شود کوشش آزمای

شیران بمرگ دندان خایند چون بحرب

گردند مرکبان سپاهت لگام خای

روز گذشته را و شب نارسیده را

برهم زنی بپویه ی اسبان بادپای

از عدل دیرپای بود ملک بر ملوک

عدل تو بر تو دارد ملک تو دیرپای

انصاف شکر نعمت ملک است خسروا

تا ملک میفزاید انصاف میفزای

بزدای رنگ خون ستمکاره راز تیغ

خود تیغ تست صیقل زنگ ستم زادی

شاید مترس خون ستمکاره ریختن

میریز بی محابا خوه شای و خوه مشای

بایست عدل تو ملکا خاص و عام را

پیوست ناگسست نه گه های و گه مپای

ای سوزنی بمدح شه از بوستان طبع

دم را نسیم ورد طری زن ز خلق و نای

تا شادمان شود ز تو مسعود سعد را

جان در جنان و کالبد اندر حصار نای

جز مدح شاه بیهده گوئیست شاعری

هشتاد سال بس که بدی بیهده درای

گویند و گفته اند که آبستن است شب

وین گفتگوی دانند اهل حدیث ورای

هر شب ز عمرت ای ملک بی عدیل باد

آبستنی که باشد خورشید عدل زای

گر سایه ی همای برافتد بدشمنانت

چون مخلب عقاب اجل بادجان ربای

گسترده باد سایه ی طوبی بفرق تو

ماه رجب که هست همایونترین همای

***

در مدح تمغاج خان

ای جهانداری که داری بر جهانداران سری

پیش تو جز بندگی دعوی شاهان سرسری

نیستی اسکندر و دار او اندر ذات تو

شوکت دارائی است و حکمت اسکندری

گر صف آرائی صف آرائی بمیدان نبرد

در سپاه خویش صفداری عدو را صفدری

در امان تو رود آهو گرازان پیش یوز

سایه ی شاهین بود آسایش کبک دری

روز و شب عدل ترا گویند و انصاف ترا

ای مه هر روزنی وی آفتاب هر دری

گوهرشاه قلج تمغاج خان و رکن دین

از برای قمع اعدا چون قلج با گوهری

خسرو محمود قول و فعل و شان و سیرتی

داور مسعود نام و فال و بخت و اختری

از قرا خان حسن تا پادشا افراسیاب

وارث گاه نگین و مهر و تیغ و افسری

تا بود انگشتری را زینت از انگشت تو

آسمان زیر نگین تو بود چون بنگری

دیده ی اعدای تو چون چشم افعی بر کند

گر زمرد پیش اعدا داری از انگشتری

سعد اکبر از فلک ناظر باقبال تو است

تا تو از اقبال خود ناظر بسعد اکبری

فرا فریدونی از آبا و از اجداد خویش

لاجرم چون فرا فریدونی افریدون فری

ملک دینرا شاه ملک آرای حق پرور سزد

تو سزی زیرا که ملک آرائی و حق پروری

دادگستر پادشاهی از ره انصاف و داد

نسپری جز در جنان راهی که اینجا بسپری

عالم از انصاف و عدل تست چون فردوس عدن

ما بفردوس اندریم و تو بفردوس اندری

سایه ی اوراق طوبی سایه ی چتر تو شد

از قیاس ای سایه ی یزدان که تو هم در خوری

در پناه عدل تو چون اهل حضرت برخورند

بس دعا گویند تا از ملک و دولت برخوری

ماه شعبان سایه افکند ای ملک بر ماه صوم

مسرعان در پویه انداز مشرقی و خاوری

تا بماه صوم میمون و همایون روز عید

از مشبکهای شعبان روز و شب را بشمری

گر مه شعبان مه پیغمبر است ای پادشاه

تو مقیم شاهراه سنت پیغمبری

بارگاه این مه تو از اهل خبر آباد کن

کز ملوک و از سلاطین افضلی و اخبری

از مقالاتی که از بهرزه و احسنت عام

شاعران بر خسروان بندند پاکی و بری

مشتری دیدار شاهی هر که دیدار تو دید

خاک پایت را بنور دیدگان شد مشتری

از روان عنصری در خواب تلقین یافتم

کای جهانرا دیدن روی تو فال مشتری

تا برین وزن و قوافی آفرین گفتم ترا

آفرینها میفرستم بر روان عنصری

کسوت مدح تو خوش دوزند خیاطان نظم

چون من اندر وقت معنی میکنم سوزنگری

تا که برخیزد بحکم داور بیچون و چند

از میان خاک و آب و باد و آتش داوری

دیده آبی با دو تن خاکی بداندیش ترا

سر زشمشیر تواش بادی و آتش داوری

تا بود محبوب دلها دولت و طول بقا

دولت و طول بقای تو مبادا اسپری

بر جهانداران سری جاوید بادا امر تو

ای جهانداری که داری بر جهانداران سری

***

در مدح صدرجهان

صدر جهان رسید بشادی و خرمی

در دوستان فزونی و در دشمنان کمی

شاه جهان و صدر جهان شاد و خرم است

جاوید باد شاه بشادی و خرمی

ای شاه ر از طلعت فرخنده فال تو

در دیده روشنائی و در سینه بی غمی

هستند ناصحانت زناز و نعم غمی

چونانکه حاسدانت ز بار نعم غمی

صدر زمین تواضع و خورشید طلعتی

وز طلعت تو یافته خورشید برزمی

خورشیدی و سحاب چه خورشید و چه سحا

خورشید جود ذره سحاب سخانمی

مرامت رسول علیه السلام را

در علم شرع صاحب و صدری مسلمی

عالی عبارت خوش عذب فصیح تو

از الکن الکنی برد از ابکم ابکمی

سلطان ملک دینی و دنیا هم آن تست

چون نیکخواه دولت شاه معظمی

مردم شناس شاهی و نزدیک اهل عقل

مردم توئی و شاه شناسا بمردمی

چون آدمی بصورت و معنی فرشته ای

گوئی که هم فریشته ای و هم آدمی

با آنکه اعلم العلمائی بعلم شرع

فتوی نشان کننده بوالله اعلمی

الله اعلم ار زتو باشد کریمتر

.. ز علم از همه ی خلق اکرمی

در مدح تو بصورت تضمین ادا کنم

.. بیت رودکی را در حق بلعمی

صدر جهان جهان همه تاریک شب شدست

از بهر ما سپیده ی صادق همی دمی

بینند جسم را و نه بینند روح را

بینیم مر ترا که تو روح مجسمی

کردند قصد جسم تو و روح تو بسی

آهوئی و فزرمی و کرکوتی ورمی

بگرفتشان زمین و زمان کرد خاکسار

تو همچنان عزیز و شریف و مکرمی

تا جای گنج قارون ایشان فرو شدند

تو برشده بطارم عیسی بن مریمی

ایوان توز طارم پیروزه ی فلک

بگذشت از آنکه صاحب ایوان و طارمی

در جویبار سنت و در باغ علم شرع

چون سرو راستی چو بنفشه همی غمی

طاوس وار در چمن فقه و باغ علم

زینسو همی خرامی و زانسو همی چمی

از حشمت تو بی ربض و خندق و سلاح

سد سکندر است بخارا ز محکمی

اسلاف تو برحمت حق حامی ویند

بی زحمت پیاده و سرهنگ دیلمی

حق کی گذاشتی که بخارای چون بهشت

ویران شود بجمله ی مشتی جهنمی

شمس حسام برهان دانی که تو که ای

درد بخاریان را درمان و مرهمی

در حضرت سمرقند از فر پادشاه

شاهنشه ائمه ی دین فخر علمی

تدریس تو دعای شهنشاه اعظم است

تو خاص دوستدار شهنشاه اعظمی

تا چرخ تیز دور ز دوران نیارمد

باید که از دعای شهنشه نیارمی

***

در مدح رضا بن عمر بن محمدالحسنی

دلم بعشق بتی را همی کند شمنی

که بر بتان بنکوئی کند همیشه منی

بتی که زلف چو قیر از بدوش پر شکند

کند بتبت و قرقیز کاروان شکنی

شکست قیمت مشک و گل و سمن بسه چیز

بمشک جعدی و گل خدی و سمن ذقنی

بنار و نارون اندر فکند زردی و خم

بناردانی رخسار و قد نارونی

دلی که سهم و سیاست ز شیر بارز بود

ربود آهوی چشم ز پر فریب و فنی

بروز و شب دل و چشمم ز عشق و صورت او

به بیقراری درمانده اند و بی وسنی

بمستمندی و بیچارگی شدم مشهور

چنانکه یار بطیره گری وطعنه زنی

کنار و بوسه بصد جهد و حیله یابم ازو

ازان نحیف میانیش و کوچکی دهنی

همی نیابم از ان هست نیست دولت او

تمام بهره ز خویش بوسگی و خوش سخنی

بلب عقیق و بدندان سهیل را ماند

نگار من که بیا کیست لؤلؤ عدنی

تو لؤلؤ عدنی دیده ای که او دارد

بگوهر یمنی در ستاره ی یمنی

بدان ستاره و گوهر همیشه بوسه دهد

بر آستانه ی فرزند سید مدنی

گزیده سید سادات افتخارالدین

رضای بن عمر بن محمد حسنی

یگانه ای که دو گیتی بر او شدند گوا

بنیک نامی و فرخ دلی و پاک تنی

جمال انجمن آل مصطفی علی

مصدری که جمال زمینی و زمنی

زمانه با حشم خشم تو ندارد تاب

بپیش حلم تو جرم زمین سزد مجنی

سرشت ذات تو از فضل و فطنت است و جهان

چو تو ندیده مر فاضلی و بافطنی

ز امتحان تو اهل هنر شده عاجز

هنر نموده بتو عاجزی و ممتحنی

چو فضل خود بنمائی سبک مقر آری

بنکته ای همه مردان مرو را بزنی

بباغ مکرمت اندر دو صنعت است ترا

نهال جود نشانی و بیخ و بخل کنی

همه نهاد تو و رسم و سان و سیرت تو

ستودنی و ستوده است سری و علنی

در آفرینش تو آفرین ذوالمنن است

سزاست بر تو بدن آفرین ذوالمننی

ز نسل شیر خدائی و با تو دشمن تو

چو روبه است بر شیر شرزه ی عرنی

پناه جوی شود پیل با مهابت تو

چو عنکبوت کند گرد خویش جامه تنی

چنان غرور دهد دشمن ترا گردون

که ماهتاب بگیرد بنرخ پیرهنی

کسی که پیرهن کین تو فرو پوشد

جهان چگوید گوید باوزهی کفنی

بآخر از همه گیتی بنام دشمن تست

در سرای تو گیرد وطن ز بی وطنی

شکوه و توش تو و حشمت ترا چه زیان

ز گفتگوی دو سه خاکپاش گولخنی

بنفشه چمن بوستان جاه و شرف

توئی و دشمن جاه تو سبزه ی دمنی

بسبزه ی دمنی دل گرای کی گردد

کسی که یابد بوی بنفشه ی چمنی

دلی که مهر و هوای تو اندر او نبود

در او چه دین خدای و چه کیش اهرمنی

اگر بجان بخرد دشمن ترا عاقل

ز روی تو بخجالت بود ز کم ثمنی

کسی که جاه جهانی بخویشتن گیرد

کند بخدمت صدر تو خویشتن فکنی

نه بیند از همه آل نبی همال تو کسی

تو هم نبینی بر کس همال خویشتنی

حسود جاه تو در چاه محنت است و حزن

بسر نیاید تا جاودان ز بی رسنی

***

در مدح محمد بن علی بن محمد الهروی

ایا ستوده بتو خانواده ی نبوی

جهان گرفته برأی صواب و عزم قوی

توئی بحق شرف دین کردگار جهان

نه دین بود نه شرف هر کجا که تو بنوی

اجل سید عالم سپهر جاه و شرف

محمد بن علی بن محمد الهروی

بزرگوارتر از تو ندید کس بجهان

بزرگوارتر از تو توئی و باز توی

جهان پیر کهن گشته ی ز کار شده

بدولت تو جوانی گرفت باز و نوی

اگر بر آدمئی صد زبان پدید شود

ز صد زبان همه مدح و ثنای خود شنوی

شبی که از تو فقیری دو صد غنی نشود

بروز ناری تا بامداد و کم غنوی

غریق … احسان بی شمار تواند

بزیر منت باری مدان که تو گروی

پیمبری بسخا گر کسی کند دعوی

ز دوستی سخا شاید ار بر او گروی

زرای تو همه کس بر ره صواب روند

ز رای خویش تو هم برره صواب روی

منازعان تو هر چند طاعن و قویند

بنزد اهل خرد جمله طاغیند و غوی

اگر ترا بجهان بیعدد عدوست رواست

بگاه کینه قویتر ز صد جهان عدوی

منازعان تو نار عداوت افروزند

ز بخت تو همه بر نار خود شوند شوی

گرفته اند نکوخواه و بدخوه تو مدام

یکی طریق ضلالت یکی طریق سوی

عدوت با تو برابر بود باصل و نسب

اگر برابر باشد کلیم باشطوی

کسی که با تو دم اتحاد و صدق نزد

اگر چه هست موحد یکی است با ثنوی

ثنا و مدح تو بر سوزنی فریضه شد است

ز اتحاد تو با فخر تخمه ی نبوی

همیشه تا که شناسند اهل حکمت و شرع

صحیح را ز سقیم و ردیف را ز روی

هزار شاعر استاد باد مداحت

چو بحتری و جریر و چو اصمعی لغوی

***

در مدح پر

ای صاحبی که بروز را صدر و سر توئی

فرخ وزیر داد ده دادگر توئی

نام عمر ترا وز همنامی عمر

در سیرت عمر چو عمر نامور توئی

نام عمر بعدل و سیاست سمر شدست

امروز هم بعدل و سیاست سمر توئی

از عدل او بگرد جهان جز خبر نماند

و اکنون عیان کننده ی این خوش خبر توئی

در مذهب تناسخ اگر راستی بدی

گفتی هر آنکه دید ترا کان عمر توئی

چون خلق را بداد عمر دل نهادگیست

شاید گران یکی نبود چون دگر توئی

از عدل تو خلایق در خواب رفته اند

وز حرف عدل اندر خالق سهر توئی

اسلام را بلاد و کور بی نهایت است

تیمار دار جمله بلاد و کور توئی

بی تو جهانیان همه بیروح صورتند

از بس بزرگواری روح صور توئی

بر جان آنکسی که بجان کسی ازو

اندک ضرر رسیده تمامی ضرر توئی

از گونه گون هنر دل تو گنج گوهر است

و اندک هنر خریده بگنج گهر توئی

گنج گهر توئی وز احسان و مردمی

گنج گهر دهنده بمرد هنر توئی

از یک بدست کلک مظفر بوقت کار

بر صد هزار خنجر و تیر و تبر توئی

آشوب و شور و فتنه و شر هر کجا که خاست

آرام شور و فتنه ی و آشوب و شر توئی

گنج و ولایت و حشم پادشاه شرق

اینها همی که بر شمرم سر بسر توئی

گر شاه مر ترانه پسر هست چون پسر

ور شاه را پدر نه توئی چون پدر توئی

لابد که شاهرا پدری او ترا پسر

او مشتهر بدان و بدین مشتهر توئی

از تیغ پرورنده ی شغل پدر شه است

وز کلک پرورنده ی ملک پسر توئی

صاحبقران ستاره شمر جز ترا نهاد

صاحبقران بر غم ستاره شمر توئی

آنکس که پیش همت و دست جواد او

گردون زمین نماید و دریا شمر توئی

از حلم و از تواضع و از جاه و از شرف

گردون سرکش وزمی بارور توئی

جانهای سرکشان چو فدای تن تو است

ایشان تنند جمله بران تن چو سر توئی

هر کس ندیده شکل قضا و قدر بچشم

از عزم و جزم شکل قضا و قدر توئی

بر مسند و سریر وزارت بفر و زیب

چون بر سپهر طلعت شمس و قمر توئی

زین پیش فر و زیب بد از مسند و سریر

و اکنون سریر و مسند را زیب و فر توئی

نزد رعیت و حشم پادشاه شرق

صدر ستوده خصلت نیکو سیر توئی

تیر از کمان ظلم چو انداخت ظالمی

تا برستم رسیده نیاید سپر توئی

کاریگر است تیر سحرگاه عاجزان

بخ بخ ترا که رسته ز تیر سحر توئی

گردون بشرم سیر کند بر سر تو زانک

از پای قدر و همت گردون سپر توئی

طوبی است در جنان شجر و این خجسته ملک

امروز چون جنان و چو طوبی شجر توئی

اولاد و اقربای چو برگ و بر تواند

بروی ستوده برگ و پسندیده بر توئی

کس نیست در زمانه که در سایه ی تو نیست

ای چون درخت طوبی طوبی مگر توئی

تا مستقر طوبی خلد است خلد باد

هر مستقر که ساکن آن مستقر توئی

هرگز مباد سایه ی عمرت گذشته زانک

طوبی توئی و سایه ی نا بر گذر توئی

خیر البشر شفیع تو بادا بروز حشر

کامروز خیر امت خیر البشر توئی

***

در مدح وزیر صدر جهان

ای صاحبی که صاحبقران توئی

وندر جهان کسی بهست از جهان توئی

صدری کز او نبازد خلق جهان توئی

بدری که او بنازد بر آسمان توئی

اندر بر سعادت و اقبال دل توئی

وندر تن مروت و انصاف جان توئی

مر در گوهر شرف و احترام را

امروز در حقیقت دریا و کان توئی

همنام خویش را زره داد بی شکی

هم راز و هم طریقت و هم رسم و سان توئی

از دین پاک و سیرت نیکو و خلق خوب

بنیاد خیر رسل صلاح و امان توئی

در محفل سران و بزرگان روزگار

صدری که نام صدری زیبد بدان توئی

ملک دو پادشا چو دو بستان بفر تست

یک سرو سایه دار بدو بوستان توئی

دارد خلایق از رمه بی شبان نشان

تیمار دار این رمه ی بی شبان توئی

نام و نشان داد ندادند بی تو کس

امروز داد ورز ز نام و نشان توئی

بر هیچ خلق فتنه نینگخته است دهر

باشد بر او دوست که فتنه نشان توئی

از جود بی نهایت و از فضل بی قیاس

رشک روان حاتم و نوشین روان توئی

از فتنه آسمان بزمین برزدی اگر

معلومشان نبودی کاندر میان توئی

محبوب هر دلی توئی اندر میان خاک

مذکور این سبب را بر هر زبان توئی

فرزند وار خلق جهانرا بپروری

گوئی که خلق را پدر مهربان توئی

اقبال و بخت و دولت باشند همنشین

آن را که همنشین بشراب و بخوان توئی

وانرا که تو شدی بنمک میهمان همی

هم مرو را بجاه و شرف میزبان توئی

والا جلال دین شرف اهل بیت را

هم میزبان فرخ و هم میهمان توئی

دل شادمانه دار و نشاط و طرب گزین

کاندر خور نشاط و دل شادمان توئی

بادا بنیک بختی جاوید زندگیت

کز نام نیک زنده ی تا جاودان توئی

***

در مدح وزیر

ماه رجب فرخ و نوروز جلالی

گشتند قرین از قبل فرخ فالی

فال همه عالم شود از هر دو مبارک

گیرند اگر خال خود از صدر معالی

صدری که همه ساله ببیننده ی او بر

فرخنده بود روز چو نوروز جلالی

والا پسر صاحب عادل که پدروار

شد بر هنر و ملک هنرمندی والی

فرزانه ضیاءالدین کز همت والا

خورشید فلک را نپسندد بهمالی

بیش از عدد آنکه بود ذره خورشید

بخشد بکمین سائل خود دروولآلی

آید بر هر کس که بدو کرد تولا

از بخشش او نعمت و دولت متوالی

حالی بر او هر که درآید بسوآلی

آسوده دلی یابد و حالی و مآلی

افزون بود از اختر گردون بشماره

آنچ از کف او ماحضری باشد و مالی

از همت او هیچ عجب نیست گر آید

از همت او شوئی و از چرخ عیالی

ای از شرف و رتبت خاک قدم تو

گردون برین سافل و درگاه تو عالی

داد است ترا رفعت و عز و شرف و قدر

کت درخور آن دید خدای متعالی

از خدمت درگاه تو عالی شود آنکس

کز مهر و هوای تو دلش باشد عالی

بدر فلک فضلی و در هر هنر و فضل

انگشت نمای همه عالم چو هلالی

نی نی نه هلالی تو که بر چرخ فضایل

چون شمس و قمر زینت ایام و لیالی

خلق همه عالم ز تو با نفع و منالند

بر عالمیان عالم نفعی و منالی

از جاه تو و مال تو درد هر کسی نیست

ناکرده بحاصل غرض جاهی و مالی

بس کس که بمال تو کند دوست نوازی

بس کس که بجاه تو کند دشمن مالی

گردن نسگالد بجز از نیک تو زیرا

اندر دل تو نیست بجز نیک سگالی

ذات تو باوصاف محاسن محکی است

وز جمله ی اوصاف مساوی متعالی

از نیک فعالی است همه خلق ستوده

باز از تو ستود است همه نیک فعالی

مثل تو کسی نیست بعالم ز بزرگان

زان کز پدر خویش پذیرفته مثالی

طبع خرم صاحب عادل بتو فرزند

چون روضه خلد است و تو در روضه نهالی

هنگام بهار است و نهال اکنون بالد

زیبد که در آن روضه ی فرخنده ببالی

زان روضه ی فرخنده نهالی که ببالا

باشد برو برگش همه فرخنده خصالی

تا روضه خلد است و در او رسته نهالی

آن روضه مباد از تو نهال آمده خالی

تا سال و مهی آمدنی باشد بادت

فرخ سر ماهی و خجسته سر سالی

عیش تو خوش و ناخوش ازو عیش معادی

کار تو نکو وز تو نکوکار موالی

***

در مدح سعدالملک

هم بجمال و کمال و هم بجوابی

کس بپدر ماند اینچنین که تو مانی

هر که ترا دید سعد دولت پنداشت

گرچه نماندست وی تو دیر بمانی

آینه سعد دولت است جمالت

آمده در تو ازو پدید نشانی

بروی مانی بهر کجا بنشینی

گوئی آنجا مثال وی بنشانی

هر که نظر در تو کردمی بنماید

در تو خیال پدر چو واحد و ثانی

بهر جمال پدر مثال تو بر تو

هر نظری خواندنیست سبع مثانی

نامد از تو امان بدی بجهان کس

جز تو نبودی حقیقتی و گمانی

آب گهر برد گوهر سخن تو

و آبروی در کلام تو ز روانی

هست پدیدار تو امان فلک را

از جهت خدمت تو بسته میانی

از ره تشبیه تو امانی گوئی

با پدر خویش مانی و تو امانی

صورت و معنی توئی بصورت و معنی

نام ورا زنده دار تا بتوانی

از تو جهان ای جهان بصورت و معنی

نام ورا زنده دار تا بتوانی

از تو جهان ای جهان بصورت و معنی

هست مزین تر از صور بمعانی

چون پدر و جد بخلق … و بخلقت

پاک سرشت و ستوده خصلت و شانی

سیرت و سان و سرشت و خلقت و خلقت

هست پسندیده تر از آنکه تو دانی

چشم خرد را ز بس شریفی نوری

جسم هنر را ز بس لطیفی جانی

حشمت توقیع تست ملک سلیمان

امر ترا رام گشته انسی و جانی

دولت تمغاج خان عالم عادل

داده ترا بر سر وزیران خانی

حاسد جاه ترا ز حیرت و غیرت

سینه چو آتشکده است و دیده خانی

تیرگی کلک مصری دو زبانت

به ز فروغ دو رویه تیغ یمانی

شاه بتیغ دو رویه ملک ستانداست

داده بکلک تو تا کند دو زبانی

از دو زبان کلک خود چو تیغ دو رویه

داد دهی خلق را و دادستانی

صدر رفیع تو برترین مکانست

تو متمکن ببرترین مکانی

کف ترا کان و بحر خوانم چو هست

در کف راد تو وصف بحری و کانی

از کف راد تو درو گوهر گیرند

این بثناگوئی آن بمدحت خوانی

خوان مدیح تو سوزنی خواهد آراست

چاشنی است این قصیده و سرخوانی

از تو دعا و ثنای تو ابدالدهر

بادا نامنقطع چو سیر سوانی

بخت جوان تو سوزنی را داده

از پس پیری جمال و فر جوانی

چو تیر غمزه بناز و کرشمه اندازی

نشانه از دل مسکین من کن ای غازی

نخست با تو بدلبازی اندر آمده ام

چو دل نماند تن در دهم بجانبازی

مرا چو جان ببازی شد است قربانت

بود همیشه رو اگر بجان من تازی

گهم بغمزه ی زهراب داده خسته کنی

گهم ببوسه ی بیجاده مرهمی سازی

چو هیچ زخم تو ایدوست بی نوازش نیست

مرا بغمزه بزن تا ببوسه بنوازی

هزار عاشق داری و من هزار و یکم

بمن نپائی و زانان بمن نپردازی

یگانه ای بنکوئی یگانه ایم بعشق

همیخوریم غم عشق تو بانبازی

مرا بعشق تو طشت ای پسر ز بام افتاد

چه راز ماند طشتی بدین خوش آوازی

خوش است عشق تو گو آشکاریا ازاست

خوش است با توام از آشکار بارازی

بچاره سازی با خصم تو همی کوشم

که مروزی را افتاده کار با رازی

سپر نیفکنم از خصم تو همیکوشم

که خصم نبود بی طاعتی و طنازی

چو مشک عشق تو غماز من شد ای دل و جان

بدیع نبود از عشق و مشک غمازی

خبر بمجلس ممدوح من رسید که تو

چگونه بر دل مداح او همی تازی

سپهر فخر و علا افتخار دین که بدو

کند تفاخر دین پیمبر تازی

ز چرخ صید کند نسر طایر و واقع

عقاب … او از بلند پروازی

ایا بزرگ و سرافراز مهتری کت نیست

نه در بزرگی یار و نه در سرافرازی

نسیم خلق تو از آهوان تاتاریست

سموم خشم تو از کژدمان اهوازی

بطبع پاک زیادت کننده ی خردی

بکف راد زبن برکننده ی آزی

مهیب تر ز هژبری بروز زرمی و باز

لطیف تر ز غزالی ببزم بگمازی

نیاز دیده بروی تو باز کرد از آنک

نیاز دیده نئی پروریده نازی

بنیک نامی مشهور گشتی و معروف

از آنکه با کف رادی و بادر بازی

سخای حاتم پیش سخای تو زفت است

نبرد رستم پیش نبرد تو بازی

همیشه غالب و قاهر بوی باعدا بر

مگر که اعدا کبکند و تو مگر بازی

بمدح تو سخن من بهفتمین گردون

رسید بی رسن از چاه هفتصد بازی

هزار سیخ بیکدست اگر بدست آری

بدست دیگر هم در زمان براندازی

بنزد تو همه اعزاز اهل دانش راست

که اهل دانشی و مستحق اعزازی

هزار سال ترا عمر باد در اعزاز

که گر شمار غلط گردد از سر آغازی

***

در مدح عمید احمد

من ندارم باور ار گوئی که به ز انسان پری

روی آن زیبا پسر بین تا بود زینسان پری

در جمال آن پسر بنگر که اندر روی او

خیره ماند آدمی و عاجز و حیران پری

با پری گر گوی نیکوئی بمیدان بفکند

گوی و چوگان بفکند بگریزد از میدان پری

ایکه اوصاف پری دانی جمال او به بین

تا بود ماننده ی دیوار آن جانان پری

قامت چون سرو بستانست جانان مرا

نیست از قامت چو سرو بوستان ایجان پری

سرو چون ماند بقد آن نگارین بیشتر

در میان سرو بستانی کند اوان پری

در و مرجانست دندان و لب جانان و نیست

با لب و دندان همچون در و چون مرجان پری

گوی سیمین دارد و چوگان مشکین آن پسر

با چنین گوی و چنین چوگان کند جولان پری

در و مرجان و لب و دندان او را هر زمان

بندگی خواهد نمودن از بن دندان پری

با چنین گوی و چنین چوگان بمیدان نبرد

بفکند گوی از جمالت بشکند چوگان پری

گر پری زانسان بخوبی نه بدی هرگز بدی

سالها … و پنهانی از انسان پری

آن پری کوهست پیدا نیست ز انسان خوبتر

چشم انسان خیره ماند در جمال آن پری

آدمی پنهان شود همچون پری از شرم او

برخلاف آنکه گردد زادمی پنهان پری

هست برهان آن پری را کادمی صورت شود

ور چنین گوئی ندارد هرگز این برهان پری

اینک اینک چون غلامان عرصه می خواهد زدن

عارض خود پیش صدر عارض غلمان پری

خواجه ی عالم حکیم عارض احمد آنکه او

فخر انسانست و او را میبرد فرمان پری

صف زده بینی پری رویان به پیش تخت او

چون سلیمانست گوئی خواجه و ایشان پری

مجلس او همچو بستان سیمانست باز

صف کشیده پیش او چون سرو در بستان پری

هر پری کز امر او بیرون شود شیطان شود

چون در آرد سر بخط او شود شیطان پری

خدمت او تاج دارد بر سر ایمان خویش

گر ز دینداران همی دارد درست ایمان پری

چون پری بینم به پیش خدمتش گردد یقین

کافریدست از برای خدمتش یزدان پری

تا چو خلق او بگیرد بهره از بوی خوشش

گاهگاهی آدمی را زان کند نقصان پری

کرد پیمان خواجه تا شعری بر آرم در ردیف

من ردیف شعر خود کردم بدان پیمان پری

هست انسان بنده احسان درست است این سخن

او ز انسان پیش دارد بنده ی احسان پری

جان و انسان بنده ی فرمانبرش بادا مدام

تا بتازی هست انسان آدمی و جان پری

***

در مدح وزیر گوید

ای بر سریر دولت و اقبال متکی

مخدوم بی خلافی و ممدوح بی شکی

والاوجیه دین که سپهدار شرق و غرب

فخر آرد از تو نایب فرزانه ی زکی

بر تیغ اوست تکیه گه شغل کلک تو

مردان تیغ شده بر کلک متکی

میدان فضل و مرکب اقبال در جهان

همتای تو سوار نه بیند بچابکی

با جود کف راد تو آید گه عطا

بسیاری سخاوت حاتم باندکی

در جود بر زیادتی از معن زائده

در فضل فضل داری بر فضل برمکی

فضل از نژاد برمک آتش پرست تو

تو از نژاد مهتر دین وز علی زکی

در علم با زمین مطبق برابری

در قدر و جاه برز سپهر مشبکی

تا لوح آسمان چک ارزاق خلق شد

تو خلقرا بمردی مضمون آن چکی

روزی ز آسمان بسر کلک تو رسد

تا تو بسیر کلک ببخشی بزیرکی

گر سایه کف تو در افتد بممسکی

اندر زمان بیفتد ازو نام ممسکی

صد یک از آنکه تو بکمین شاعری دهی

از بلعمی بعمری نگرفت رودکی

پیری ز راه عقل و جوانی ز روی بخت

وندر بساط لهو بکردار کودکی

چون کودکان ز دایه و مامک ز بخت خویش

دیدی نشان دایگی و مهر مامکی

چونان که نهد و شیر مکد طفل نازنین

تو شهد و شیر دولت و اقبال میمکی

تا بر تو برگ گل نزند دست روزگار

بختت بپروراند در ناز و نازکی

دولت رکاب بوسه دهد گاه بر نشست

چون داغدار مرکبت آرند بیرکی

آندیده را که در تو نظر باشد از حسد

روید بجای هر مژه ای تیر ناوکی

از روزگار خلق شکایت کند بتو

وز تو بروزگار کسی نیست مشتکی

هستند سروران بجهان صد هزار پیش

از فضل و از کرم تو سرو صدر هر یکی

در زیر بار منت تو هست یک جهان

شرح و بیان بکار نیاید که کی و کی

دولت ز مهتر متهتک جدا بود

از تو جدا مباد که بس بی تهتکی

تا جنت است و دوزخ باشد هر آینه

این مسکن موحد و آن جای مزدکی

اندر دل حسود تو باد آتشی زده

چون آتش جهنم با سهم مالکی

از خرمی و لهو دل پر نشاط تو

همچون جنان و پیش تو رضوان بر اندکی

هرگز مباد بر تو فذلک شمار عمر

کاندر شمار فضل و کرم بی فذلکی

چونین قصیده گفت بزیبائی ادیب

اندر حق امیر سماعیل گیلکی

هست این جواب شعر بزیبائی آنکه گفت

یا رب چه دلربای و فریبنده کودکی

***

در مدح دهقان اجل عمیدالدین

سرو سیمین من ای من ز غمت زرد چوپی

دل من با تو چرا چون دل تو با من نی

آن سرافرازی چون سرو تو با من تا چند

وین چونی بی تو تهی دل بدن من تا کی

چون نی تافته ام پی سپرای آخته سرو

بر دل باخته ام چند نهی تافته نی

گر بنی نقش کنم شکل تو بر تخته سرو

تخت کی گردد آن تخته و آن شکل تو کی

تا در آئی چو یکی سرو بمیدان نشاط

در یکی جام چونی برده سبک ریخته می

تا به بینم ترا وز توبه نی نقش کنم

سرو بالای سلیمی و نکوروئی می

نی گویا بلب آری و چو بلبل بدمی

تا بگویم ز سهی سرو تونی ناطق حی

سرو چه کز لب او گویا گردد نی خشک

کس نشانی ندهد جز تو بصد برزن وجی

سرو بسیار به از نی بهمه جای ولیک

هست یک نی که به از سرو کدامست آن نی

نی دهقان عمید است که صد میدان سرو

آید از ریشه برون و برهش گردد پی

سرو بستان سخا کز نی ککلش بعطا

نامه جود و سخا طی شد بر حاتم طی

سرو آزاده ی باغ نسب و فرخزاد

که نیش فرخ پیکی است ز سر ساخته پی

آنکه در سرو نی از سبزی و زردی است بود

از کفش جود و سخا رسته چو خون در رگ و پی

صورت شیرین اش نقش کند بر تن سرو

از دل تیره دواتی چو دل ابن اوی

سرو اگر یابد آب از نی شیرین خط او

بدل کندر زاید شکر از سرو چو نی

سر نی سبز شود در مه دی چون سر سرو

گر ز سرسبزی او یاد کند نی در دی

نی او سیر چو بر سرو روانش دل من

بوستان هنر آراید چون صاحب ری

حاسد جاهش اگر تازه چو سرو است بآب

زود گردد چو نی از نار هبا و لا شیئی

از سر نی که میان بسته ی فراش ویست

سرو اگر بوسه دهد گردد آزاد زعی

طبع من رود نی است آب ده از مدحت تو

وندرین شعر نی و سرو خورند آب از وی

تا ببستان و نیستان گذرد بر نی و سرو

نور خورشید بر آنجمله که تاریکی حی

رخ اعداش چو نی باد و سرش باد چو سرو

سال عمرش بعدد باد فزون از الفی

ناصحش باد سرافراز چو در بستان سرو

حاسدش پای فرو گل شده چون نی دردی

***

غزلیات

***

باده پیش آر

ساقیا پیش آر باز آن آب آتش فام را

جام گردان کن ببرغمهای بی انجام را

ز آنکه ایام نشاط و عشرت و شادی شده است

بد بود بیهوده ضایع کردن این ایام را

مجلسی در سازد در بستان و هر سوئی نشان

لعبتان گلرخ و حوران سیم اندام را

باده پیش آور که هنگامست اینک باده را

هیچگون روی محابا نیست این هنگام را

خام طبع است آنکه میگوید بچنگ و کف نگیر

زلفکان خم خم و جام نبید خام را

مجلس عیش و طرب بر ساز و چون برساختی

پیش خوان آن مطرب مه روی طوبی نام را

هر کجا طوبی بود آنجا بود خلد برین

نزد ما پیغمبر آورده است این پیغام را

***

دلبر جانان

باز دیگر ره دل من دلبری جانان گرفت

باز کاری کان بلابد بر دل و بر جان گرفت

باز بیچاره دلم در جور آن دلبر بماند

باز مسکن جان مسکین کوی آن جانان گرفت

جان و دلرا از من آن جانان دلپرور ربود

بوده و نابوده و یاد مرا نسیان گرفت

ساخت کار جان و دلرا دلبر جانان ولیک

سوخت از هجران تنم کز هر یکی هجران گرفت

مونس جان و دل من دلبر جانان من

آدمیزاد است لیکن روی و خوی جان گرفت

تا بر او پیدا شوم پنهان شود از من همی

گوئی از من آشکارا جان و دل پنهان گرفت

روی اگر گویم بمن بنمای ننماید بمن

وای حال آنکه چون من یار نافرمان گرفت

طوف کردم گرد کوی او برای روی او

ناگهان از چشمه های چشم من طوفان گرفت

در میان گریه ناگه آه کردم از جگر

تا همه کویش بر آب و آتش سوزان گرفت

هر چه کردم تا به بینم روی او سامان نشد

کار چون من عاشقی هرگز کجا سامان گرفت

بیدل و بی جان و بی جانان و دلبر مانده ام

کیست آن کو کار دشوار مرا آسان گرفت

تا نیابم دلبر و جانان نیابم جان و دل

بیدل و بی جان ز مولانا سبق نتوان گرفت

***

با من چرا نگفتی

چرا نگفتی با من بتا بروز نخست

که عهد و وعده و پیمان من مدار درست

بمن مده دل و از من وفا مجوی بدانک

جفای آخر باشد ز من وفای نخست

وفا نمودی از اول جفا کنی اخر

درین دل آنچه نبات ثبات قول نرست

چنان نمودی از اول که جست ازان منی

کنون چو می نگرم زان دیگرانی چست

ز تیغ خوی تو تن را بخون دل شستم

دل از امید وصال تو می ندانم شست

برای خویش روا کنون که عاجزم با تو

همه مراد مراد تو بنده بنده ی تست

درست رفتی در عهد و وعده و پیمان

زهی بعهد بدو و وعده های پیمان سست

***

عهد و وفا

ای شده عهد تو بر کینه و پیکار درست

بوفا عهده تو نا آمده یکبار درست

با من ار عهد ترا نیست درستی و وفا

هست با تو بوفا عهد من ای یار درست

بت دلداری و من عاشق دلداده ی تو

عهد من با تو بود چاره و ناچار درست

گر مرا عهد تو ایدوست شکسته است رواست

آن شکسته است که ندهمش ببسیار درست

بعزیزیست مرا عهد تو هم قیمت زر

زرخی زرد و شکسته نه چو دینار درست

ای نمودار ز بتخانه فرخار بما

بتو گردد صفت لعبت فرخار درست

کاروانهای تبت دارد زلف تو بهم

بیکی تار شکسته بیکی تار درست

از شکنهای سیه جعد تو باید پرسید

خبر گمشدگان ره تاتار درست

همه در حسن و مال تو بدیدیم عیان

آنچه از یوسف مصریست باخبار درست

گر ترا گویم صد یوسف گویم که بدین

صد یک از وصف تو شد گفته مپندار درست

با من اوصاف تو نایافته گر رو بکنم

پیش دهقان اجل احمد سمسار درست

هنری عین دهاقین که کجا و چه خرد

جز بعین هنرش ندهد دیدار درست

آن خداوندی که رای و روش روشن اوست

بهمه شغل صواب و بهمه کار درست

***

بوی بنفشه

یار مرا خط بنفشه زار برآمد

بوی بنفشه زخد یار برآمد

یار سر از شرم چون بنفشه فرو برد

گرد گلش تا بنفشه زار برآمد

بر دلم از زلف بیقرارش یکچند

عشق فرود آمد و قرار برآمد

با سر زلفش نگشته کار بیکسو

خط چه بلا بود و بر چه کار برآمد

سبزه بعالم ز نو بهار برآید

بر لب او سبزه بی بهار برآمد

عارض آن بت فروغ نار همی داشت

خط چو دود از فروغ نار برآمد

نار دلفروز او بدود بپوشید

وز دل پر سوز من شرار برآمد

گفت که از دستبند عشق تو جستم

کم خط آزادی از عذار برآمد

گفت که در پای دام جور تو ماندم

گرنه یکی خط که صد هزار برآمد

زلف تو بسیار کرد جور بمن بر

خط تو از بهر اعتذار برآمد

کار من از عشق آن نگار بیاراست

کان خط مرغول چون نگار برآمد

چون بجمال نگار خود نگریدم

مه بشمار ده و چهار برآمد

***

تو چو آهوئی

غالیه غاشیه ی زلف پریش تو کشد

بو ازو باز ببیگانه و خویش تو کشد

ریشه ی جیش ترا خاصیتی دان که ز چرخ

جرم مه را بکمند آرد و پیش تو کشد

ماه گردون بری از جیش تو نتواند برد

آب رخسار تو تا ریشه ی جیش تو کشد

ای که عاشق کشی و کینه کشی کیش تو شد

بس غما کاین دل بیچاره ز کیش تو کشد

تو چو آهوئی و در چابکی و زیبائی

چون سر آن مژه چشمک نیش تو کشد

بار عشق تو کم و بیش تو در وعده ی تست

از کجا عاشق دلخون کم و بیش تو کشد

نازنینی تو ولی ناز ز اندازه مبر

تا دلم ناز رخ و زلف پریش تو کشد

***

خاک زمستان

زنده شد خاک زمستان کشته از باد بهار

ساقیا زان آب همچون نار افروزان بیار

خاک بستان را بده زان آب آتشگون نصیب

تا کند هر شاخساری را چو مستی بادسار

ز آبگون بخت روان کیخسرو آتش حشم

گنج باد آورد کرد از باطن خاک آشکار

خاک از آب و ابر از باد صبا فرزند زاد

لاله ی میناتن قطران دل آتش عذار

آتش عشقی که نوزادان آب و خاک را

بدنهان از باد پیدا شد ز بس بوس و کنار

رست از خاک چمن گلبن چو اسبی آبگون

باد را داده عنان در زینش از آتش سوار

بادگیر گوش عاشق گر نباشد خاکبوس

بشنود نعت گل آتش فروغ آبدار

تاج دین محمود بن عبدالکریم آن باد لطف

آب صفوت صدر خاکی حلم آتش اقتدار

***

لعبت بدیع

ای سرو رسته از طرف جویبار بر

بر سرو و ماه سلسله ی مشکبار بر

ای لعبت بدیع و نگار بدیع چین

بر صورت تو فتنه بچین در نگار بر

جائی که گل رخت بود ایماه کی خرد

گلبرگ تازه را بدل خار خار بر

فصل بهار گشت برون آی سوی باغ

وز باغ باز خانه دل بی غبار بر

بنگر که فر باغ گلست ای نگار بس

کف را تهی مدار و بتنگ و کف آر بر

دو بلبلند ماده و نر برکنار سرو

بر سرو ما ده لحن زند بر چنار بر

گوید یکی که سال نو آمد زپار به

می پار سال نو کند از مرغ پار بر

گوید که بار دیگر خرم بهشت شد

در باغبان بکس دو بسته مدار در

ای عاشق اندر آی و گل افشان بروی دست

وندر هم آر با صنم میگسار سر

می خور بگرد باغ و گل کامکار گیر

بی مور و مار نیست گل کامگار گر

***

ای دوست

ما را ز غم عشق تو ای دوست بس آخر

آن شادی وصل کجا رفت پس آخر

وصل تو ز من رفت و پس وی نگرانم

گر باز نگردد نکند روی پس آخر

داریم هوا و هوس وصل تو در سر

جاوید نمانند هوا و هوس آخر

هم با من بیچاره بیک حجره درآئی

گردد دل تو نرم بگفتار کس آخر

هم با من بیچاره بیک حجره درآئی

گردد دل تو نرم بگفتار کس آخر

یکروز نیاید که یکی یار موافق

با تو نفسی صدق زند بی مگس آخر

وز صحبت نا جنس خسان دست بداری

تا چند بود صحبت ناجنس و خس آخر

گر عمر من از دهر بجز یکنفسی نیست

با تو بهمان یکنفسم هر نفس آخر

هرگز بر من بی دگری راه ندانی

ره رفت نداند بر موئی جرس آخر

ای زلفک تو دزد و دل من عسس او

آن دزد بدست آرد یکشب عسس آخر

فریاد رسم کوئی یکروز بجانت

چون کار بجان آمد فریاد رس آخر

***

عشق و بهار

عشق و بهار و فرقت یار و تن نزار

آورده اند بر دل من کار و صعب کار

تیمار دوست با من و از من بریده اوست

هجران یار با من و از من گسسته یار

فصل بهار با من نازک چو برگ گل

لشگر برون زدم چو گل سرخ در بهار

تا کامکار گردم بر دشمنان ملک

یکسو شدم ز برگ گل سرخ کامگار

هنگام گل ز لعبت گلرخ جدا شدم

در دیده وصال خلیدم ز هجر یار

بر اختیار خلق نه بر اختیار خویش

بهر صلاح خلق سفر کردم اختیار

جستند خلق رنج من از مهربان خویش

من رنجشان کشیدم و بر خود نهاده بار

رنجیست اینکه چون بحقیقت نگه کنم

ناز است و راحت از پس این رنج بی شمار

ای گلبن نشاط دل من بفضل کن

بی من مباش تازه و بر گل مکن کنار

تا من چو از سفر برسم از رخان تو

بر گل کنم کنار خود ای چون گل بهار

***

خط نگار من

خط نگار ترک من چون طوق قمری بر قمر

یا چون قطار مور بر گرد قمر بسته کمر

وان زلف پر چین و شکن خمیده چون پشت شمن

بر روی آن سرو چمن ژولیده مو افروز بر

خط بدیع آیین او وان زلف مشک آگین او

بر دوزخ رنگین او دلرا برید از یکدگر

یکروز با او ناگهی کردم براهی همرهی

می رفت آن سرو سهی پیش من و من بر اثر

می دیدم آن بالای او وان رفتن زیبای او

وز مهر خاک پای او هزمان برافشاندم بسر

ناگاه صبر از من بکاست در جان و دل افتاد خواست

شهری برین محضر گواست این را ندارم مختصر

در دامنش آویختم صد گونه رنگ آمیختم

وز دیده گوهر ریختم در پیش آن روشن گهر

پس گفتم ای زیبا نگار از داغ عشقت زینهار

از کرم و تیمار تو کار انده کنم داری خبر

من فتنه ام بر چهر تو بر چهر همچون مهر تو

دل داده ام از بهر تو یکره بجانم باز خر

آویختم بر موی او بوسی زدم بر روی او

وز چهره نیکوی او از بوسه گشتم کامور

***

لعبت نخجیری چشم

زلف چون قیر تو ای بی تو مرا روز چو قیر

هست شبگیر و رخ خوب تو مه در شبگیر

مه بشبگیر حقیقت ندهد نور چنان

که رخ خوب دلارای تو زان زلف چو قیر

بسر زلف چو نخجیر تو دام دل ماست

که بر آویخته از طرف چمن بدر منیر

دل دیوانه ی ما از در زنجیر تو شد

گر شدست ای پسر اینک دل و اینک زنجیر

تیر مژگان تو ای لعبت نخجیری چشم

دل ما خست چنان چون دل نخجیر بتیر

گر بنخجیر کسی تیر گشاید نه عجب

ای عجب بر دل ما تیر گشاید نخجیر

سیه آرد مهت از مورچه مشگین پر

تا تو از مملکت حسن شدی غزل پذیر

نزد عشاق تو باری همه الفت گه تو

زان سپه بود ایا بر حشم خوبان میر

وان اسیران که بزنجیر خم زلف تواند

هم بمشکین شکن خط تو باشند اسیر

آنگه آرایش گیرد ز جمال تو جهان

که شود خد تو از خط تو آرایش گیر

چون زبرجد شود آن بوسه گهی کورا هست

گونه بسد و لعل و مزه ی شکر و شیر

با چنین بوسه گه آن به که زمین بوسه کنی

بر وزیری که امامست و همام است و امیر

آن امامی که بدو خانه ی دین شد معمور

وان وزیری که ازو دیده ی ملک است قریر

***

خواهی بوفا گوش بنا خواهی کین توز

بنمود بمن روی نگارین خود امروز

دلبند من آن کرد که مه روی کله دوز

در آرزوی روی نگاریش بدم دی

آن آرزوی دینه ی من راست شد امروز

می تافت بکف رشته و می دوخت بسوزن

ترک کله آن روی چو روی گل نوروز

من شسته بنظاره و انگشت همی گز

آب از مژه بگشاده و غلطان شده چون کوز

گفتم که ایا با تو دلم چون قد تو راست

چون زلف تو شد پشت من اندر غم تو کوز

چندین غم تو خوردم و ناز تو کشیدم

از عشق من و ناز خود آگاه نئی نوز

پیدا نتوانست جواب سخنم داد

از شرم برافروخت دو رخساردل افروز

پیروزه نگین خاتم از انگشت بمن داد

یعنی که شود عاقبت کار تو پیروز

من بر سر میدان تو گردانم چون گوی

خواهی بوفا کوش بتا خواهی کین توز

***

چون گل نوروز

مشکین کله بر گل نهی ای ماه کله دوز

تا در مه دی باز نمائی گل نوروز

ای چون گل نوروز برخسار و ببالا

بر سرو سرافراز سرافرازی و فیروز

گر سرو و گلت خوانم مانی بگل و سرو

مفراز سر از کبر و رخ از کینه میفروز

چون سوزن باریک تو داریم تن خویش

ای ماه کله دوز کله از تن ما دوز

تا چون کله دوزی حسن آموزی از ما

بر دست و گریبان تو باشیم ره آموز

نی نی هوس است اینکه همه بر سر چاکر

اینک دل و جانم تو خوهی ساز و خوهی سوز

خوه اسب وفا زین کن و زی مهر رهی تاز

خوه تیغ جفا آخته کن کین زرهی توز

من بر سر میدان تو گردانم چون گوی

وندر کوی هجران تو غلطانم چون کوز

***

لاله رخ

تا بسته ام بدان دو رخ لاله فام دل

مانند لاله سوخته دارم مدام دل

گشت از طپانچه لاله رخ من رخام رنگ

در عشق روی لاله رخان رخام دل

دانه است و دام خال و خم زلف آن صنم

من سال و ماه بسته بدان دان و دام دل

تا دیده لحظه لحظه بدان بت نگاه کرد

نوشید باده غم او جام جام دل

چون دید رنج فاقه بدل بر خلال کرد

بر دیده کرد خواب و غنودن حرام دل

در هجر آن ز دیده و دل دوستر مرا

بیخواب گشت دیده و ناشاد کام دل

جز بر وصال دوست نخواهند یافتن

خواب تمام دیده و شادی تمام دل

از من چو یار عزم سفر کرد پیش ازو

بربست بار رحلت و برداشت کام دل

هر منزلی که دوست در آنجا نزول کرد

آمد به پیش و کرد بدو بر سلام دل

با دل چگونه پخته شود کار خام من

صد گونه کار پخته من کرد خام دل

گوئی مرا که صبر کن و دل بجای دار

آخر چگونه صبر کنم با کدام دل

***

روی تو

ای رنگ خواسته ز لبان تو فام لعل

وی خواسته ز رنگ رخان تو فام لعل

خرم رخان تو که ازو ساخت لعل فام

زیبا لبان تو که ازو خواست فام لعل

روی ترا شناسم و لعل لب ترا

جز روی و جز لب تو ندانم کدام لعل

گر بر رخام رو نهی و بوسه ای دهی

گردد ز عکس آنرخ نیکو رخام لعل

بیننده لب و رخ تو خواند فام تو

لعل ای غلام و روی و لبت را غلام لعل

تا کی بفرقت لب و رخسار لعل تو

بر کهربا ببارد جز عم مدام لعل

از گونه ی لب و رخ تو خواند نام تو

لعل زمردی خط و یاقوت نام لعل

در آرزوی آنکه من و تو بمجلسی

مست شراب و بر کف جام مدام لعل

روی تو لعل و روی من از عکس روی تو

لعل و مدام لعل و ازو گشته جام لعل

ترسم زتیره روئی روز و شب و مباد

گشته قضا بسیلی قاضی امام لعل

***

با من جدل کنی

ای روی تو چو چشمه ی خورشید در حمل

وز زلف تو زنند شب تیره را مثل

بگشای زلف تافتن اندر فتد بروز

بنمای روی تا بشب اندر فتد خلل

کز روی و زلف تو بزمانی هزار بار

اندر تو آن کند که شب و روز را بدل

ای در کمند زلفک تو حلقه فریب

وی در کمان ابروی تو ناوک حیل

هر کو از آنت خسته شود جز بدین مبند

هر کو بدینت بسته شود جز بدان محل

پنهان اجل بشوخی جزع تو اندراست

پیدا شده بشوخی لعل تو در امل

ارجو که جزع شوخ تو از ناز بغنود

تا بهره یابم از خوشی لعل تو لعل

در دل ترا هواست که با من جدل کنی

در جان من مراد که با تو کنم جدل

هر چند در جدل صنما دست دست تست

با من رهی مکن تو بجای جدل جدل

من شاخ کلکم ای بت و بار هوای تو

کردست نکته بر من مرحوم مستدل

بر هیچ نکته کلک نباشد روا مگر

بر کلک سیدالوزرا صاحب اجل

آن صدر دین و دنیا کو کار خلق را

دینی بعلم سازد و دنیاوی از عمل

***

باتو کجم؟

راست اینست که جز با تو بدل راست نیم

جز بر آن راه که رای دل تو خواست نیم

گر کجم با تو بتا یک نفس اندر همه عمر

با خداوند جهان هم نفسی راست نیم

زانکه بر حسن برافزونی و بر کاست نئی

من بعشق تو برافزونم و بر کاست نیم

هر کسی در سر سودای تو بنشست و بخاست

من کسی کز سر سودای تو برخاست نیم

راست قد تو چو پیراسته سرویست سهی

من رهی آنکه جز آن سرو بپیراست نیم

گر دل از عشق رخ خوب تو ناراسته ام

بنده ی آنکه رخ خوب تو آراست نیم

خواهش ز تو بوس است و کناری نخوهم

مایل آنچه ز تو خواهش بیجاست نیم

***

ای سیمین سرو

ای جفت دل من از تو فردم

وی راحت جان ز تو بدردم

تا با دل و جان من تو جفتی

من از دل و جان خویش فردم

رنجی که من از پی تو دیدم

دردی که من از غم تو خوردم

بر گوی و بیازمای یکبار

تا بشناسی که من چه مردم

من شاخ وفا و مردمی را

کی چون تو گسسته بیخ کردم

داری دل و جان دهم بعشقت

در ششدر اوفتاده نردم

ای سیمین سرو در فراقت

چون زرین فال زار و زردم

بیجاده لبا ز فرصت تست

رخساره چو کهربای زردم

با لشگر هجر تو همه سال

ز امید وصال در نبردم

بر رهگذر بلاست وصلت

از رهگذر بلا نبردم

با آتش و آب دیده و دل

گردد ز تو جوی با دو گردم

زان آب چو خاک خارمندم

زان آتش همچو باد سردم

عشق تو بجان شگرد دارم

تا عمر بسر شود شگردم

***

فریاد از جور تو

ای نگار از حد گذشت این فتنه و بیداد تو

کی توان فریاد کرد از جور بی بنیاد تو

فتنه و بیداد کن جانا که بر تو فتنه ام

همچو بر تو فتنه ام بر فتنه و بیداد تو

تا تو ایدلبر بشادی زی کله دوزی شدی

خود کلاه مغ نداند دو تن استاد تو

گر من از چشم تو خواهم دور شد یک چشم زد

چشم من باد آژده از سوزن پولاد تو

***

با تو روی آشتی ندارم

ندارم با تو روی آشتی رو

طریق آشتی نگذاشتی رو

ره ناداشتی را پیشه کردی

گرت نیک آید از ناداشتی رو

بنزد آنکه دارد در دلت جای

چو ما را سرسری انگاشتی رو

چو جوی مردمی و مهر ما را

نراندی و بخاک انباشتی رو

بتو گفتم آتش اندر فعل بدزن

حدیث من بباد انگاشتی رو

ز تو شام و سحر خوردیم در دشت

بنزد آنکه او را چاشتی رو

ببازی خطبه گردانیدی از ما

برو هان ای خطیب داشتی رو

***

سپید دلم را سیاه کردی

سپید کارا کردی دلم بعشق سیاه

بگازری در ما نانکو نبردی راه

تو گازری سره دانی بجامه شستن لیک

چو دل بدست تو افتد سیه کنی و تباه

سپید کار و سیه کار دست و زلف تواند

تو بیگناهی ازین هر دو ای ستیزه ی ماه

سپید کاری هر جامه را بدست سپید

سیاهکاری دلرا بزلفکان سیاه

برو زابر بنور رخت چو از خورشید

سپید و خشک شود دیر شسته ی تو بگاه

در آب چشمه چو شد پای تو بجامه زدن

در آب چشم زند دست عاشق تو شناه

بیازمای مرا تا چگونه ام در آب

بسنگ در زن و اندر نورد تاه بتاه

بدار چوب تو سر برنهم کلنگ بزن

ز عشق روی تو بیزارم ار بگویم آه

مرا ز عشق تو آن بس بود بتاکه بود

نظاره گاه دو چشمم جمال تو گه گاه

مدار باز رهی را اگر کنم گه گه

ز روی مهر بدان روی همچو ماه نگاه

گمان مبر که بروی تو ای بهشتی روی

نگه بچشم خیانت کنم معاذ الله

***

نگاربغدادی

بیا ای دیده در بغداد دجله

اگر داری بدل بر یاد دجله

بچشم من نگر تا هست افزون

یکی چشم من از هفتاد دجله

ز هجر روی بغدادی نگاری

مرا از دیدگان افتاد دجله

ورا بی دجله بغداد است دوزخ

مرا دود دیده بی بغداد دجله

دو چشم من چو بغداد رخش دید

هوای او بچشمم داد دجله

اگر با چشم من گردی برآید

ز بی آبی کند فریاد دجله

چنان بارم در عشق او که آید

بچشم من سراب و باد دجله

ببغداد ار یکی نامه فرستم

که همچون دیده ی من باد دجله

بچشم من چو آب آید ز بغداد

که از شرم تو باز استاد دجله

الا تا در جهان بنیاد بغداد

همیدارد بآب آباد دجله

بقای دجله و بغداد من باد

که با بغداد نیک افتاد دجله

***

زلفک تو

چرا کند بسر زلفک تو گل سپری

چو کرد بایدش از باد پیش گل سپری

ز بوی زلف تو و رنگ و بوی گل پسرا

شگفت نیست که گردند مشک و گل سپری

گل رخ تو ندانم چرا همی سازد

بگرد ماه بر از مشک ناب حلقه گری

که تا ببینم زلف تو و بگویم زه

بدین شکنج پذیری بد است و حلقه وری

چه وقت بوسه دهم بر گل دو عارض تو

گرفته حلقه ی زلف تو لاله برگ طری

مرا چه زهره و یارای این سخن باشد

گزاف لافی گفتم بدین گشاده دری

چرا پسند ندارم ز لعب زلف و رخت

غزل سرائی بر هر دوان بلفظ دری

ز بس عزیزی و بی باکی ای پسر گویم

بجان بنده دری یا بجان بنده دری

هزار بار بگویم که را زعشق ترا

نهان کنم نکنم بیدلی و پرده دری

چو بیدلان بسر کار خویش باز روم

چو ناگهان بسر کوی بنده درگذری

فراق تو اسفا گوی کرد خلقی را

بدانسبب که ز یوسف بسی تو خوبتری

***

دو نرگس او

بسم ز نرگس سیراب و لاله ی خود روی

که نرگس بت من لاله درکشید بروی

سیاه و لعل چو لاله است نرگس بت من

سیه چو روز من از عشق و لعل چون رخ اوی

بآینه نگرید آن نگار و دید در او

بنور نرگس سیراب و لاله ی خود روی

شد آن دو نرگس او فتنه بر دو عارض او

چو من بر آن صنم سرو قد مشکین موی

ز جوی نرگس بر لاله راند او بر جزع

چنانکه گشت جهان لاله روی و نرگس موی

ستاره نامی و مه عارضی و غالیه موی

مه و ستاره گرفت از تو نور و غالیه بوی

ستاره بارم از چشم خویش از غم آن

که تو به غالیه مه را بپوشی ایمه روی

منجمی را گفتم که هیچ نجم فلک

بود چو نجم کله دوز پیش من بر گوی

جوابداد که بر آستان حسن و جمال

یکیست نجم کله دوز و تو منجم اوی

منجم توام ای نجم آسمان جلال

همیشه از نظر وصل تو سعادت جوی

بچشم دل نظری کن بمن بین که مرا

ز چشم سر بدو رخ بر روان شدست دو جوی

بآب دیده چو من خویشتن همی شویم

تو دل ز مهر و وفای من ای دو دیده مشوی

بمن نویس یکی نامه پیش از آنکه رخت

ز خط مشگین چوگان بزد بسیمین گوی

بیاد رویه ی نخشب دو زلف بر رخ زن

که تا دهد همه را عبده گل خود روی

بپیش باد نه آن نامه تا بمن برسد

که هیچ خنک نیابی چو باد با تک و پوی

***

ایام چو تو دلبر طناز نیابد

رخ تازه چو تو هیچ دگر تاز نیابد

تا گم نشوی زانکه کست سار نیابد

آغاز مکن ناز و بهر جا که خرانند

در شو، که کس انجام چو آغاز نیابد

آواز در افکن بخریداران، وین گوی

که چون تو، کسی سیم برانداز نیابد

بر روی خریدار مزن سیم و مینداز

هر کت نخرید از پس آواز نیابد

کالای بهائی چو ببازار در آرند

بی پای خریدار باعزاز نیابد

بس تاز گه ای تاز که تو یافتی از ما

از مادر خویش و پدر آن تاز نیابد

تو شهد نیستانی و در کام پیازی

او کامه بیاورد و شتر غاز نیابد

ده مرغ مسمن تو بتنهائی خوردی

کر کوه بره کاوی انباز نیابد

از دو لب نوشین تو تا بوسه ربایم

با نوش لبت تلخی بگماز نیابد

ای تازه غلامباره چنان یافته ی تو

گوئی که غلامباره چنین تاز نیابد

اینست محابات یکی شعر سنائی

ایام چو تو دلبر طناز نیابد

***

عالم سعد، احمد مسعود

شیدگانی سهمگین کولنگ و بی هنجار شد

بر ره هموار او خس رست و ناهموار شد

وان دهان کز کوچکی نقطه ی پرگار بود

از فراخی باز همچون دایره پرگار شد

زلف مشک افشان او بر ماه چون زنجیر بود

ریش شلفک کرد و زلفش پیشه چون زنار شد

بر بناگوشی که رنگ او بچشم عاشقان

دسته دسته گل نمودی پشته پشته خار شد

وز لبی کز وی برشک آید عقیق آبدار

چون سفال بیهده بی آب و بیمقدار شد

زر مشت افشار بودی بوسه ی او را بها

سبلت آورد و سزای تیز مشت افشار شد

صد هزاران جبه و دستار گشت از وی گرو

تا شبی با تاز بازی خفت و بی شلوار شد

زلف او تا دست بازی بود، چنبروار بود

مرز او تا گند بازی گشت چنبروار شد

خال او صفار سالار است و او از رشک خال

بوق روشن کرد و بی سالار و بی صفار شد

دست بر دیوار بود آنگه ز بس نغزی که بود

رفت نغزی مسخ گشت و روی در دیوار شد

گرد شهر خویش پیش خویش و بیگانه بسی

خورد دست افزارها تا وقت پای افزار شد

با جهانی خر فشار از خانه بیرون می نرفت

وز بلای سوزنی از خانمان آوار شد

دولتی روئی بنا میزد که با چندین گنه

صاحب خاص شجاع الدین سپهسالار شد

عالم سعد، احمد مسعود، کز سعد فلک

هر که با وی یار شد، با وی سعادت یار شد

***

***

منم که روح علوم زمانه را بدنم

منم که از سر حمدان عقیق در یمنم

…………………………….

………………………….

کسی خوهم که بشعر تفاخر این گوید

منم که روح علوم زمانه را بدنم

……………………………….

……………………………….

ایا جمالی ازین امتحان که کردستی

نه عاجزم نه فرومانده ام نه ممتحنم

کم از تو شاعر باشم که بر لبم دایه

نخست شعر چشانید وانگهی لبنم

مرا مفاخرت این بس بشاعری، که چو تو

نه دزد شعر نوم، نه رفوگر کهنم

هر آنچه خواهند از من، همانزمان گویم

زمان نخواهم و از هر دری سخن نکنم

جواب شعر جمالیست، آن کجا گوید

منم که روح علوم زمانه را بدنم

***

مسمطات

***

در مدح افتخار دین علی

نوبهار تازه پیدا کرد رنگ و بوی خویش

برگرفت از باد مشکین گل نقاب از روی خویش

بوستان چون جلوه زد گل را بطرف جوی خویش

کرد گل عاشق جهانرا بر رخ نیکوی خویش

مرغ دستانزن بلحن حلق دستانگوی خویش

خواند از گلبن بگلبن یار خود را سوی خویش

تا مرا روز نشاط مهتر خوشخوی خویش

این دهد یاری بمداحی و آن اندر غزل

آب روشن تیره گشت از ژاله ی ابر بهار

خاک تیره گشت روشن از فروغ لاله زار

ابر نیسانرا ببار آورد در شاهوار

غنچه از شوخی ببر بگرفت آن در را ببار

لاله سیراب درینسان پر از رنگ و نگار

درج در شاهوار است از عقیق آبدار

گفتئی لاله است یا رب با لب و دندان یار

گر نبودی تیره دل چون حضم دهقان اجل

نرگس خوشبوی باز از خواب خوش بیدار شد

چشم بی دیدار او باز از در دیدار شد

در چمن با شنبلید و با بنفشه یار شد

سبزه چون دیبا و گل چون نافه ی تاتار شد

بوی و رنگ سنبل و دیباش بستانخوار شد

بوستان آرای هم بزاز و هم عطار شد

ابر نیسان رایگان غواص لؤلؤ بار شد

تا بکف راد ممدوحم زنند او را مثل

افتخار دین علی فرزند فخرالدین خال

آنکه زینت یافت گیتی زو چو رو از زلف و خال

فخر دین خال با قدر سپهر است از کمال

افتخار دین علی چون آفتابست از جمال

زان سپهر سروری و حشمت و جاه و جلال

آفتابی گر چنو پیدا شود نبود محال

آن سپهر بی فنا وین آفتاب بیزوال

تا قیام ساعه باد آن بی غبار این بی زلل

آن خداوندی که طبعش چون بهار آراسته است

سرو بستان سری از جاه او برخواسته است

از مکاره وز معایب سربسر پیراسته است

دست او از دوستی سائل عدوی خواسته است

روی بخت او همیشه چون مه ناکاسته است

خط امرش حصن امن خلق را پیراسته است

خلق را با بسته چون باران حاجت خواسته است

باد و کف راد او باران وابل کم ز طل

آنخداوندی که فردوس است ازو شهر نسف

اهل حضرت راست از اقبال او جاه و شرف

بر خلایق ناید از وی جز مراعات و لطف

مردمی از خلق او زاید چو لؤلؤ از صدف

نیست جز وی در صف آزادگی دارای صف

مال دربازد بجود و مردمی از کلک و کف

در هنرمندیست گوئی صاحب رأی خلف

در جوانمردیست گوئی حاتم طی را بدل

مهتری کز وی برونق گشته کار مهتری

مهتران در خدمتش بندند بار مهتری

تازه شد زو سیرت و رسم و شعار مهتری

چون سرای اوست عزو افتخار مهتری

در سرای اوست یکسر گیر و دار مهتری

شد فزون از اعتبارش اعتبارش اعتبار مهتری

شاد و برخوردار باد از روزگار مهتری

تا حسود او شود غمخوار و خوار و با خلل

ای جوانبختی که تخت بختت از کیوان بر است

در فلک فرمانبر رأی تو سعد اکبر است

بر بداندیشان تو بهرام کینه گستر است

مجلس بزم ترا خورشید رخشان ساغر است

چون قدح گیری بمجلس زهره چون رامشگر است

چون قلم گیری ترا تیر فلک چون چاکر است

مه بهر ماهی دوره چون نعل زرین پیکر است

بر امید نعل اسب تو گردد لعل

ای یگانه مهتر فرزانه راد بی مثیل

ای کف راد تو ارزاق خلایق را کفیل

در هنرمندی و رادی بی عدیل و بی بدیل

صاحب صمصام را هستی بهم نامی عدیل

افتخار آرد بتو دین جهاندار جلیل

فخر دین بدخواه جاهت را بخواهد مر ذلیل

جاه تو خواهد عریض و عمر تو خواهد طویل

عزو اقبال تو خواهد بی زوال و لم یزل

خاندان فخر دین دایم بتو معمور باد

طبع فخرالدین همه ساله بتو مسرور باد

مر دل و چشم ترا از تو سرور و نور باد

مهر تو در دل چنان چون سر دل مستور باد

چشم بد از دوستدار دولت تو دور باد

حاسد جاهت بدل محزون بتن رنجور باد

دهر بر اعدا و بر احباب تو زنبور باد

قسمت این طعن نیش و بهر آن طعم عسل

***

در مدح صدرالدین

خسرو سیارگان بیرون شد از برج حمل

برج ثور از فر خسرو یافت مقدار و محل

مال و گنج گاه قسمت کرد بر سهل و جبل

بست بستان را از گوهرهای گوناگون جلل

از جواهر شد مرصع باغ و بستان زین قبل

سخت بی همتا و نادر باشد از روی مثل

خسرو اندر آسمان وینجا پدید از وی عمل

همچو اینجا صاحب و اقبال او بر آسمان

بوی زلف دلربایان باد بر صحرا وزید

همچو خط جانفزا سبزه دمید از خاک خوید

آب چشم ابر عاشق وار بر بستان چکید

همچو روی نیکوان در بوستان گل بشکفید

بلبل اندر بوستان شد مست ناخورده نبید

مست وار از عشق گل دستان والحان برکشید

از پس پیری جوانی در جهان آید پدید

گوئی از اقبال صاحب همچو جنت شد جهان

باغ و بستان از در دیدار شد دیدار کن

کار عشرت ساز و کار دیگر اندر کار کن

لهو و شادی و نشاط و خرمی بسیار کن

با بتان و گلرخان آهنگ زی گلزار کن

عیش را تدبیر ساز و لهو را هنجار کن

عندلیب خفته را از خواب خوش بیدار کن

جان خود با عندلیب چابک الحان یار کن

مدح صدر دین و دنیا صاحب عادل بخوان

صاحب عادل که ظلم اندر گداز از عدل او

بر دل ظالم نهد مظلوم گاز از عدل او

رسم و آئین عمر شد تازه باز از عدل او

جفت گردد در رمه گرگ و نهاز از عدل او

بر سر شاهین و در بازوی باز از عدل او

میکند کبک و کبوتر جای باز از عدل او

می کند از صعوه شهباز احتراز از عدل او

سازد اندر جنگل شهباز صعوه آشیان

آنخداوندی که از بخت جوان و رای پیر

ملک را بر ملک داران از قلم دارد چو تیر

از چنو دستاربندی بی عدیل و بی نظیر

نیست الحق تاجدار ملک تورانرا گزیر

از سریر کلک صدر و فر فرخنده ضمیر

فرخ و میمون بود بر پادشا تاج و سریر

پادشاهی را که باشد صاحب عادل وزیر

گردد از اقبال صاحب پادشا صاحبقران

ای ندیده چشم دولت چون تو صاحبدولتی

هر که بیند روی تو زان پس نبیند محنتی

نیست در گیتی چو تو صدر مبارک طلعتی

نیست بر روی زمین مثل تو گردون همتی

از خلایق نیست چون تو نیک خلق و سیرتی

معنئی تو از جهان و دیگران چون صورتی

هستی از ایزد تعالی بندگانرا نعمتی

شکر گویم از تو تا بر ما بمانی جاودان

هر که خواهد کز شرف بر آسمان پهلو زند

چنگ در فتراک صاحبدولتی چون تو زند

وانکه یک گام از خط فرمان تو یکسو زند

چرخ نگذارد مران یک گام را تا دو زند

دهر بر اعدای تو تیغ از دل و بازو زند

دهر چون تیغ از دل و بازو زند نیکو زند

وانکه در حکم تو بنهد گردن و زانو زند

مرکب دولت در آرد بخت نیکش زیر ران

ای همه دنیا باقبال تو شادان شاد باش

دین قوی بنیاد شد از تو قوی بنیاد باش

عالم از داد تو آبادان شود با داد باش

عالم آبادان کن و در عالم آباد باش

خلق هست از تو بآزادی ز غم آزاد باش

عام مسگین را بباب داد دادن داد باش

مر عروس دولت جاوید را داماد باش

وز سبکباری رعیت ساز کابین گران

تا جهان باشد جهان بادا بکام و رأی تو

ملک در فرمان کلک مملکت آرای تو

سرمه ی چشم بزرگان باد خاک پای تو

وز بزرگان هیچکس ننشیند اندر جای تو

باد در حفظ ملک دین تو و دنیای تو

دولت و اقبال باد این بنده آن مولای تو

همچو گردون سبز بادا فرق گردون سای تو

وز بد گردون تن و جان تو بادا در امان

***

مقطعات

***

چه حاجت است به دیک سیاه بستانرا

گرفت باید دیوان من بدیک سیاه

سیاه باد دل و روی و روزگار کسی

که نیست مادح صدر و ضیاء دین اله

نمود کوته دست عناز دامن من

بود ز دامن او دست درد و غم کوتاه

***

صدر دنیا و دین

صدر دنیا و دین که خاک درت

اهل دیز است سرمه ی حدقه

در عالیت را ملوک زنند

بوسه بر آستانه و طبقه

بست عدل تو ایدی ظلمه

خست حزم تو اعین فسقه

در نکوکاری و نکونامی

یافتی بر جهانیان سبقه

پدر اهل دین و دنیائی

از طریق مروت و شفقه

از پی صحت تو هر فرزند

بر تو کردند جان خود نفقه

به شدی و عزیز جان ترا

کرد ایزد ببندگان صدقه

بزمان ده که تا بمطبخ تو

گاو زیر زمین شود مرقه

***

نظام الدین

نظام الدین شه والای میران

ایا ذات تو از رحمت سرشته

هوای مهر تو ایزد تعالی

بدلهای خلایق بر نوشته

ندانم یکتن از کل خلایق

که در دل تخم مهر تو بکشته

ثناگوی ترا بی تو دل از غم

بدو نیمه است چون امرود کشته

بدو در رشته رنجوری و از رخ

ز چرخ دیده ور آن رشته هشته

دم عیسی کناد آن رشته را پشم

وگر آن رشته را موسی برشته

دعای دوستداران تو بر تو

اجابت باد و آمین از فرشته

***

قاضی سدید

محترم قاضی سدید ای خلق را

رای و تدبیر صواب آموخته

در میان کار بوده سالها

هم دریده شغلها هم دوخته

وام داری دارم از سرمای دی

وام او خواهم بآتش سوخته

نیست هارم تا برانم پیش او

حشمت چخماق و سنگ سوخته

هائطی و روستائی و خلج

بی بها هیزم بمن بفروخته

هیچ تدبیری توانی ساختن

کاتشی سازم بلند افروخته

***

شه امیر نژادی وزیر والا قدر

که چون تو نیست امیر و وزیر والائی

ز عدل تو چو سمرقند هیچ شهر نبود

چو عزم تو ببخاراست چون بخارائی

همی روی ببخارا و بنده بی طاقت

چنانکه گوئی امروز هست و فردائی

اگر بخدمت تو دیر بر رسد بنده

خدای داند کش نیست تاب برنائی

***

خواجه محمد بن محمد که بی بهار

خلق خوش تو گل شکفاند بماه دی

بویا تر است خلق لطیفت بسی از آن

کز آتش و گل افتد در آبگینه خوی

امروز بنده خواهد مهمانت آمدن

کز یخ چو آبگینه ی شامیست زیر پی

دست تهی نیاید، بازا هدک بود

آن کز نفاق هست چو عبدالله ابی

با خویشتن بیارد اگر دسترس بود

گلرخ بتی لطیف و چو در آبگینه می

تا هوشیار، سنگ وی و آبگینه تو

چون مست گشت، سنگ تو و آبگینه وی

بر ساز مجلسی که نباشد در او کسی

جز لعبتی که چنگ زند جز مئی ونی

احمد حریف وار ز رامین سخن کند

یا آنکه باز گوید از ایشان حدیث حی

اینست شرط بنده بدین شرط، بنده را

گر میزبان شوی شو، اگر نه، فرست می

تا بنده میهمان تو باشد بخوان خویش

تا آمدن ز بنده غنیمت شمار هی

تا مدتی که طی نشود نامه وار چرخ

از گشت چرخ نامه ی عمرت مباد طی

***

هوای بهشت

در خاک شایقی و نجیبی نگاه کرد

شیخ اجل رشیدی و دید آن موافقی

دنیا فرو گذاشت برین ناموافقان

بر موجب وفاق نجیبی و شایقی

جنت موافقان را آماده کرده اند

هست از موافقان سخن بی منافقی

یا رب جزای هر سه موافق بهشت کن

کامرزگار جرم و گناه خلایقی

***

دهقان زاده

مدح دهقان زاده طبع از زنک بزداید مرا

تا نگویم مدحت او، طبع نگشاید مرا

تا نکوخواه ویم، دولت نکو خواهد مرا

تا ستایم مر ورا، ایام بستاید مرا

شب چو بندیشم که فردا سرنهم بر آستانش

بامدادان از شرف سر بر فلک ساید مرا

گر صلت گیرم ز دست دیگران بسیار چیز

تا نگیرم اندکی زو، کار برناید مرا

اندکش بسیار به باشد ز بسیار کسان

من همی دانم که خود اندک نفرماید مرا

از برای آنکه زو عیدی بیابم روز عید

بر تن این سی روز روزه هیچ نگزاید مرا

از گراینده نباشد سیم او در جیب من

از سبکباری بناگه باد بر باید مرا

هست ارزانی بدان آن مهتر آزاده خلق

کز ثنای او زبان در کام ناساید مرا

جز ثنای او مبادا زینتی در شعر من

تا بدانگاهی که از خاطر سخن زاید مرا

***

نور دین

نور دین نور عین مهر و وفا

آفریده شده ز لطف خدا

هر که از مهر و از وفا زاید

زو نیاید بعمر جور و جفا

نور دین را هر آینه نکند

اف افواه دشمنان اطفا

هست دیدار تو شفای قلوب

چشم مرضی بود بسوی شفا

مفضلا مقبلا گشاده درا

منعما مکرما گشاده کفا

دو کف کفه ی مروت را

متبرک چو مروه اند و صفا

حرفه ی تو سخاوتست و کرم

وین دو حرفه است حرفه ی طرفا

آفتابی و نیست ممکن آن

که کنند آفتاب را اخفا

خلف آن پیمبری بجمال

نیستی گر بنسبت از خلفا

که پدر در فراق صورت او

دیده پوشید و گفت یا اسفا

***

سوگند ما

خسرو آل امیران ای امیران سخن

در ثنا و مدح تو روشن دل و روشن ضمیر

صدر دریا دل نظام الدین که باشد از قیاس

پیش دریای دل بیحد تو، دریا غدیر

ای ببذل سیم و زر از غایت جود و کرم

دست راد تو ز پاافتادگان را دستگیر

پایت ار رنجور شد از سوزن زرین رکاب

یکدو روز آسوده شو بر گوشه ی سیمین سریر

چون ز دست راد تو خلق جهان در راحتند

دست خود بر پای خود نه تا شوی راحت پذیر

تا بخاک پای تو سوگند ما باشد درست

بر زمین بخرام خوش، تا گرددت سهل و یسیر

***

باغ

آرامگه اهل حکم کردی این باغ

ای باغ تو آرامگه اهل حکم به

ارباب حکم مدح تو گویند در این باغ

چندانکه بود نزد خرد مدح زذم به

تااهل سخن در سخن مدح تو باشند

ز اعضای همه اهل سخن باشد فم به

گوشی که نیوشنده ی مدح تو نباشد

آن گوش اصم باد، که آن گوش اصم به

آن شهره بنائی که درین باغ نهادی

کارایش آن هست ز دیدار صنم به

چون بیت حرم باد ز جاه تو بحرمت

تو شاد در او، تا بود از شادی غم به

بر روی زمین تا نبود به ز سمرقند

وز روی خوشی تا که بود قند ز سم به

در شهر سمرقند بخوشی گذران دل

با قند لبانی برخ از رنگ بقم به

***

مدیح تو

ای خاطرم از نور مدیح تو منور

جز مدح تو در فکرت من نیست مصور

از خلق تو هر گه بزبان آرم لفظی

چون خلق تو گردد دم از آن لفظ معطر

خورشید سپهر کرم و جود و سخائی

نور تو در آینده ز هر روزن و هر در

بیش از عدد ذره فشاندی و فشانی

دینار و درم بر سر هر خادم و چاکر

هر خادم و چاکر که چو من نزد تو آید

یابد ز تو تشریف مهنا و مکرر

از دست تو ای دست تو از چرخ زبردست

وز خط تو ای خط تو فرمانده ی کشور

بردم سوی محمود عمید اکرمه الله

گفتم که بده آنچه در اینجاست محرر

صد بوسه بران خط زد و گفتا که درینجاست

سیصد درم عدل ز سلطان مقرر

امروز نمیدارم فردا برسانم

گر بایدم افزود کنون سیصد دیگر

باری، بجز این نیست که فردا برسانم

هر روز همین گوید زان لفظ چو شکر

در شهر توئی داور و من میخوهم آورد

فردا برسانم را امروز بداور

از وی طلبم یا تو یا نزوی و نز تو

یا هم ز وی و هم ز تو، بر چیست مقرر؟

فرمان تو بر بنده روانست و روان باد

بر خلق همه روی زمین تا گه محشر

***

ناصر دین

ای ناصر دین سید اولاد پیمبر

ای عالم جاه و شرف و دانش و تمییز

از غایت جود و کرم و بر و مروت

ناخواسته بخشی بهمه خلق همه چیز

آن بخت ندارند که ناخواسته یابند

چیز این دو سه تا شاعر بی مغز چو گشنیز

چون کار بخواهش رسد، از شرم و خجالت

باشند گدازنده چو بر آتش ارزیز

آنروز که تو خواسته ناخواسته بخشی

کس مر شعرا را ندهد بار بدهلیز

ور باز رسانند بدان مجلس خرم

ایشان سر خر باشند، آن مجلس پالیز

بختی است خود این طایفه را کز گل ایشان

گر کوزه کنی خشک، شود آب بکاریز

زین سور بآئین تو بردند بخروار

زر و درم آنقوم که نرزند بدو تیز

از مطرب بدزخمه و شب بازی بدیاز

سنگ و سرخ و حبه زن و مسخره و حیز

چون کار همه ساخته گشت از کرم تو

باید که شود ساخته کار شعرا نیز

تا از می و از بت سخن انگیز دو ساغر

می خوه ز بتان ختن و تبت و خرخیز

هر روزه بنو جامه ی شادی و طرب پوش

تا جامه ی غم را بدرد دامن و تیریز

***

مرغابی چیست

چیست مرغابی فراخته بال

سر او را بدو جهت منقار

بر دو منقار او نهاده برنج

جرم ماهی دو هفته دایره وار

تا نپرد در آب مرغابی

نپرد مه ستاره را بکوار

***

گویم نمرده ام

ایزد چو مرده خواند مرآن را که مرد نیست

من نیز خویشتن را مرده شمرده ام

از اعتقاد پاک و ز ایمان پر خلل

بر مرگ دل نهاده ام و دین سپرده ام

دشمن بدوستان خبر افکند مرگ من

این چند گه که زحمت ایشان نبرده ام

آگاه باد دشمن من زانکه من هنوز

دم سخت و سرخ روی و قوی ناک گرده ام

در مجلس جمال نکسبه نشسته خوش

با پنج شش حریف و خوشم نه فسرده ام

اندر بزرگ داشت من آن مهتر بزرگ

با مهتران زیرک بیننده خرده ام

بس باده ی لطیف مروق چشیده ام

بس شاهد ظریف نکو رو فشرده ام

چون ره گشاده گشت، نخواهم خط همه

با خویشتن سپارم و گویم نمرده ام

***

اگر بجود تو ای مجددین نشد حاصل

بجد نمودن بیحد وجوه دستارم

دو کهنه دارم حالی اگر نوم باید

چو هر دو کهنه فروشم، نوی بدست آرم

***

خروس

یکی خروس، بمنقار دانه می آرد

سپس بحوصله ی ماکیان می انبارد

بباغ مرغ دگر ماکیان همی پرد

طلسم کرده و بی ابر برف میبارد

***

شهاب الدین مؤید

شهاب دین موید که بر سپهر هنر

بنور خاطری از آفتاب و از مه بیش

بآفتاب و به مه آن کند طبیعت نو

که آفتاب بحوامیش و ماهتاب بخویش

عطارد از تو برد بر فلک بغیرت و رشک

چو خاطر تو شود تیزکام و نظم اندیش

بنوک خامه و زنبور خانه ی خاطر

گهی چشانی نوش و گهی خوزانی نیش

چو دستخط خطا بخش تو بزیبائی

کدام جعد مسلسل کدام زلف نخیش

توانگری بکمال از نصاب فضل و هنر

توانگران هنر پیشه پیش تو درویش

بمن که سوزنیم گرچه کم نیم از سیر

بفضل بر، نظری کن بچشم همت خویش

ضرورتستکه بیگانه خویش خواهم کرد

بدینطریق که بیگانه میپرستم و خویش

سروش دادم تلقین که خواهم از تو عطا

سروش اگر نبدی کان سور بود سریش

ز حال و کار پریشان خود بمجلس تو

گشاده کردم سرو گشاده شد سر ریش

بجود و فضل تو از دیگران ستوده تری

چنانکه جود ز بخل و چنانکه دین از کیش

ز کیش کدیه کشیدم سهام و بر تو گشاد

هدف ز جود تو خواهد یکی مصحف کیش

***

***

خطیب بیاع

خطیب بیاع ای منعمی که در عالم

کسی ندانم کز نعمت تو محرومست

خصال و سیرت و رسم و ره تو محمودست

منزهی تو ز هر خصلتی که مذمومست

چنانکه گشت نبوت بمصطفی مختوم

کنون مروت امروز بر تو مختومست

همه جهانرا معلوم شد که هر علمی

که در جهان بود، آن علم بر تو معلومست

رسید تیر مه و تیر روشن سرما

تو راست علم که پیکان چگونه مسمومست

میان جبه ی من حشو نیست گرچه بسی

بشعرم اندر حشر است و بر تو مفهومست

فرست جبه ی مرسوم من بدست کسی

بر من و منم آنکو بژنده مرسوم است

بزی بکام دل خویش در جهان چندان

کزان زیادت نه ممکنست، موهومست

***

ای بنده

ای بنده طول عمر تو خواهنده از خدا

از بنده یک حدیثک موجز توان شنید

فصل زررز است، بدینگاه دست گیر

چندانکه نیم دانک به زر، رز توان خرید

**

ایخداوند مرا از غم بی دستاری

بکلاه تو که دوشینه تب گرم گرفت

بکلاه تو چرا خوردم سوگند گران

به سر من که مرا از سر من شرم گرفت

***

خط من نیکوست

مدحتم را خط صلت دادی

تا نمودی که خط من نیکوست

بنده هم نیز بنده وار زدم

کوس مدح تو پیش دشمن و دوست

از تقاضای آرز و فرسود

کفش من چرم و پای من پی و پوست

آن خط از بهر را بحی دادم

نزدم سیم آن بناخن کوست

***

علی بن ناصر

خجسته تاج معالی علی بن ناصر

بدهر صابر بودم در اشتیاق تو دیر

کنون چو دیر بدست آمدی بدین زودی

مرو که نیست دلم از جمال روی تو سیر

تو شاهزاده ی نظمی و در مصاف سخن

جهان ندید و نبیند چو تو سوار دلیر

مرا تو شاه سخن خوانده ای و شاه سخن

توئی نه من، که توئی چون من و منم چون شیر

مرا زبان چو شمشیر شد تو تا گفتی

حکیم سوزنی ای با زبان چون شمشیر

برند شیر علم را به پیش صف لیکن

طمع ندارد ازو هیچکس شجاعت شیر

درست گفتی، لیکن نگفتی آن که خطیب

نبرد و نخلد بر کسی نباشد چیر

تراست چیره زبانی چو ذوالفقار علی

مرا چو تیغ پیاز و چگندرو آجیر

………………………….

……………………….

بقات خواهم از امروز تا بفردائی

که گشته باشد دریای حشر دیر یزیر

***

اینست خشم

بورک هندی بشد پشمینه پوش

پشم او را سگ نبوید اینست یشم

بر رئیس شهر شادان شد بخشم

وی رضای او بخوید اینست خشم

***

خاک خراسان

خاک خراسان و خاک مملکت چین

همچو دو پله است آب جیحون شاهین

تا ز خراسان نظامی آمد اینجا

این بثری رفت و آن رسید بپروین

هیچ گرانتر ز سنگ سنگ نظامی

گو بخراسان که گیردی سبکی چین

شاه بشاهین در افکنا و مر او را

تا که چو طیار گردد آن پله با این

***

خاطر سوداپز

راحتی دارم بر منتجب الدین به ثنا

صلت فاخر چونانکه بود از بر من

زانکه از نظم ثنای وی و امثال ویست

نان و آب و زر و سیم و خز و برد و بزمن

هر که در من کند از دیده ی اعزاز نظر

اوست مامون من و معتصم و معتز من

دارد آن صدر هنر پیشه که در بیشه نظم

هست هر شاعر چون شیر شکاری بزمن

قصب سی گزی آنکس برد از من که بشعر

همبری باشد برسی گز او سی گز من

شعر من اطلس و خز است و تو آری در بزم

ژند پیچی عوض اطلس و جای خزمن

مدت شش مه از آن شعر مطول که گذشت

بایدش خواندن این قطعکک موجز من

صلتی در خور آن شعر فرستند ورنی

شعر من باز فرستند نه از او نه ز من

پس از این قطعه شیرین ترش انشاءالله

خامئی ناید از این خاطر سودا پز من

***

خواجه محمد بن موید

خواجه محمد بن موید که کمتر است

دریا برابر دل تو زاب داشه ای

بازیست همت تو که در زیر بال اوست

بر چرخ نسرطایر و واقع چو باشه ای

بگذشته ای ز معن بمیدان مردمی

کورا بدی براق و ترا لنگ لاشه ای

در دوستداری تو چنانم که گوئیا

تو چون محمدی و منم چون عکاشه ای

……………………………………

…………………………………..

***

سعد ملک

سعد ملک ای وزیر دریادل

کف راد تو ابر پر ژاله

روید از ژاله ی کف رادت

بر رخ سائلان تو لاله

بهر گاوی خجندی رواق

بضعیفی شده ست بزغاله

مار بر گاو ناله بر گردون

گاو را نیست طاقت ناله

شبکی ده بحاله وام شد است

پنج ازو حوله پنج ازو ماله

من و گوساله ی ویم با وی

شده ایم بیست و سی و چل ساله

بدو شاخ قلم چمید آرام

بهر وی مال و نعمت و کاله

خمره خمره همی برم هر روز

بهر وی شیر عمه و خاله

نکند شاخ بندو عیدی وی

عاجزم و آن خود درین حاله

بی جل و شاخ بند هر دو بویم

با ده عید را بدنباله

سعد دین برد کاه آخور ما

نیمه کاه و نیمه کنجاله

بزبان خرد زن لب و بینی

اگرت نیست ریش و پنجاله

جل خود و شاخ بند و عید افروز

از برای وجیه گوساله

وز ملک خواه عمر سعدالملک

صدوده عید و مثله ایضا له

***

شمس دین

ای شمس دین بنام و نوا از تو ابر به

جامه ت کفن نکوتر و جانت بقبر به

از صوت و صورت تو هزاران هزار بار

غرنده ابر بهتر و درنده ببر به

هر چند مومنی چو نداری سخاوتی

از تو هزار بار جوانمرد گبر به

از امت مسیح نبی راهب از تو به

وز امت کلیم نبی از تو جبر به

گردن سطبر کردی از سیم این و آن

با سیلی و مصادره گردن ستبر به

گوئی که صبر کن صلت من بتو رسد

از صلت تو طمع بریدن ز صبر به

صبر است مدحت تو و شکر هجای من

هجوت همی کنیم که شکر ز صبر به

***

کرمک پیله

اشرف ابریشمی چو کرمک پیله

عمر بتزویر میگذارد و حیله

از پی دانگی چهار و سه زند از سر

بر تن پنگان ز کعبتین هلیله

***

کل و سامان

نظامیا کل و سامان ببلخ هست دودیه

تو آن کلی و ترا بلخ بار سامانی

بمردمی که اگر از کلی خجسته کلی

وگر ز سامانی سخت نابسامانی

***

دست تقدیر

چو در انبان عمر و زید نهاد

دست تقدیر گندم و جو من

تو ملامت مکن کزین سبب است

گرد این خاکدان دُوادُو ِ من

***

 نهاد شاعران

گویند مرا که از نظامی

چون صله نداد باز خوه شعر

گفتم نخوهم که گفت خواهم

اندر ره او هزار ده شعر

شاه سخنست و مقبل دین

شاهی که ورا بود سپه شعر

یک بیت ز یک قصیده وی

معنی دارد فزون ز ده شعر

هر بیت ز شعر آن شه بیت

هر شعر ز شعر اوست شه شعر

داند که نهاد شاعران چیست

گه نیکو شعر و گه تبه شعر

بی هیچ طمع کسی نگوید

در هیچکس از پس سفه شعر

چون رسم چنین بود بهرحال

دندان بکند ز من تبه شعر

فرش صله باز گستراند

چون کرده بوم بدو تبه شعر

یکرو صله یافتستی از من

دیگر بستان و باز خوه شعر

منشی ستد و هجا سرائی

آه ار گوئی هزار ده شعر

ای خسرو نظم را چو دستور

گوئی که تو شاهی و سیه شعر

پس چون بهجا زبان گشادی

ناگفته مرا هنوز ده شعر

دانگیم نداده ای اگرچه

نیکو شعرم نیم تبه شعر

مغز است خرد بجای میدار

دیگر برم از سر سفه شعر

گر همت خود سفیدکاری

دانم که ترا کند سیه شعر

دانی که به حضرت سمرقند

بردم بر شه وزیر شه شعر

در انمد تو چو باز کردم

شاید که کند مرا تبه شعر

یکشعر بس آن کتانه دق را

کاشراف بود در آن دو ته شعر

وز منت آن بدیهه رستم

با دار مکن دگر وشه شعر

بر تو صلت از خرد بمانم

گر در تو نخواهم از سفه شعر

گیرم که تو مرد نیک شعری

من در حق تو شدم تبه شعر

منت چو نهی بمن برار چه

برد بر شه وزیر شه شعر

نزدیک وزیر شه چه از تو

آرند یکی و دو و ده شعر

یحذانک نیابی از توانی

گر خوانی بر همه سپه شعر

آن شعر که گفتمت بمن ده

کانداختنی نیم به ره شعر

و آنرا که تو شعر گفته ای پر

گر صله نداد باز خوه شعر

***

شعر دلفروزین

به آزمایش اگر کوزه ای پر آب کنم

صدا ثنای تو آید ز جوف کوزه من

اگر خلافی رفته ست ازین سخن ما را

بباد رفته ثواب نماز و روزه من

بشعر عذب دل افروز من نگر منگر

بریش و سبیلت پتفوز و رنگ موزه من

بهانه جستم در شعر موزه قافیه کرد

بدین بهانه فرست آن بهای موزه من

…………………………………

…………………………………

***

در مدح سری بن السری

ای سرافرازی که هستی تو سری بن السری

جز سری بن السری نبود سزاوار سری

سروری را اصل و گوهر برترین سرمایه است

مردم بی اصل و بی گوهر نیابد سروری

سروری چون عارضی باشد نباشد پایدار

پای دارد سروری بر او چو باشد گوهری

تا ترا از آسمان آمد حمیدالدین لقب

این لقب بر هیچ کس نامد بدین اندر خوری

آسمان زیر نگین تست بر اعدای تو

تنگ پهنای زمین چون حلقه انگشتری

مشتری دیدار صدری ناصرالدین زان قبل

تا برویت فال گیرد شد بجانت مشتری

صورت دین را جهان خوانم پس آنگه گویمت

ای جهان را دیدن روی تو فال مشتری

از محمد نام و خلق خوش بتو میراث ماند

گر بشایستی بماندی هم بتو پیغمبری

در کفایت بی نظیری در مروت بی عدیل

در سخاوت بی همالی در سخن بی یاوری

عالم و عامل بدرگاه تو رو آورده اند

این بشاگردی کند اقرار و آن بر چاکری

چاکران تو همه فرماندهان عالمند

ای همه فرماندهان پیش تو در فرمانبری

تا سخن پرور بوی از صاحب رازی بهی

تا سخا گستر بوی از حاتم طائی بری

گر بدندی هر دو نام آور در این ایام تو

از سخا و از سخن پیش تو گشتندی بری

نام هر دوزنده داری و توانائیت هست

تا سخن را پرورانی و سخا را گستری

هر زبانی بر تو از دانش دری را برگشاد

تا بهر در میخرامی کش تر از کبک دری

همچو من شاعر بباید تا چو تو ممدوح را

از ره درهای دانش خوانده یار و هر دری

لعل و در فرمایمت چون تیغ احسان برکشی

سینه بدره کفی و زهره زفتی دری

ساحری باید نمودن مر مرا در مدح تو

کاندرین باره تو از هر ساحری ساحرتری

آنچه اندر یک دو بیت از صنعت شعری مراست

نیست اندر جمله ی دیوان شعر عنصری

در ثنای تو سخن پرور بوند اهل سخن

تا تو از دست سخا اهل سخن را پروری

کوزه من مدح و آب زندگانی اندر او

زنده نامی حاصل آید چون بدو در بنگری

چهره از هم برگشاید چرخ از اقبال تو

گر نگردد بر ره رای تو چرخ چنبری

تا بود گردان بگرد خاک آسایش پذیر

چنبری گردون بی آسایش نیلوفری

همچو چنبر باد چفته همچو نیلوفر کبود

حد و خد حاسدت از رنج و از بد اختری

خلق عالم از تو برخوردار و خواهان از خدای

تا تو از اقبال و از بخت و جوانی برخوری

***

در مدح اطهر بن اشرف بن بوعلی

ای که در ملک سیادت خسرو دریادلی

مفخری بر عترت مختار بی آل ولی

هر حدیث از لفظ تو دریست از دریای لفظ

از دل دریا برآید دُرُّ و  تو دریا دلی

زینت آل حسین بن علی المرتضی

میر میران اطهر بن اشرف بن بوعلی

بوعلی از اشرف و اشرف ز تو نازد بحشر

پیش مختار و علی آن شاه کافی و ملی

آن علی کو عمرو  عنتر را بزخم ذوالفقار

سر جدا کرد از قفا همچون  ترنج آملی

آنعلی کاندر مصاف صد هزاران خصم خواست

هر یکی چون رستم دستان و زال زاولی

آن علی را از نژاد بوعلی اندر جهان

نیست همتای تو فرزندی به والله العلی

گر کسی گوید که همتای تو دیدم سیدی

هم ترا دیده بود وان دیده دارد احولی

صدر و بدر مرسلان بدسید آخر زمان

تو بنسبت صد ر و بدر عترت آن مرسلی

سید اول وی است و سید آخر وی است

سید آخر توئی گر آخری یا اولی

گر کند با تو کسی دعوی بصاحب گیسوئی

گیسو از شرمت فرو ریزد پدید آید کلی

خرمی هر محفلی از صدر آن محفل بود

خرم آن محفل که تو صدر و سر آن محفلی

محسن و مجمل بود در خور بمدح و آفرین

آفرین بر تو که تو هم محسن و هم مجملی

تیزرو باشد بسوی راه دوزخ روز حشر

هر که اینجا در ره مهرت رود با کاهلی

منت ایزد را که من باری نی ام زان کاهلان

کاهلی آن ره بود یا خارجی یا حنبلی

گر مرا آئینه خاطر شود زنگار گیر

زنگ برخیزد چو از مدح تو سازم صیقلی

منزل آل ولی الله اعلی منزل است

وز همه آل ولی الله اعلی منزلی

دین حق را از کمال جاه تو قوت فزود

گر کمال الدین لقب داری که نی بر باطلی

آن کمال الدین توئی ای اطهر اشرف نسب

کز همه عالم بگوهر اشرفی و اکملی

پیش حلم و جود تو هرگز نیارد کرد جز

کوه جودی ذرگی دریای قلزم جدولی

آفتاب جودت ار نور افکند برمد خلی

در زمان چون سایه بگریزد ز طبعش مدخلی

شکـَّرو حنظل ز کین و مهر تو پیدا شدند

بر موالی شکری و بر معادی حنظلی

خار و گل دارند نعت عنف و وصف لطف تو

تا ولی را بوی بخشی و عدو را دل خلی

شاعران از هر طرف نزدیک تو شعر آورند

من بصدر تو خموش این نیست جز از تنبلی

وحی منزل بود مدح جد تو از آسمان

تو چو جد خود سزای مدح و وحی منزلی

گر بدانم کز ثنا و مدح من خوش آیدت

در ثنای تو نخواهم کرد هرگز کاهلی

ور بدان کز طبع من زاید بوی راضی رسد

کاروان بر کاروان و خنگلی بر خنگلی

حاصل آن دان گر پسند آید ترا اشعار من

یکدم از گفتن نیاسایم بود بی حاصلی

جویم از درگاه تو مر خویشتن را آبروی

همچو از درگاه هرون بوسحاق موصلی

باد درگاه تو دایم جایگاه اهل فضل

گرچه در هر فضل از هر اهل فضلی افضلی

***

در مدح دهقان غازی

سپهر برین را همه  سرفرازی

شد از همت و قدر دهقان غازی

کنون همچو بازیگران گاه کشتن

کند همتش را همی بندبازی

بود کهتری آرزو مهتران را

که او رای دارد بکهتر نوازی

نیاز آور و هر که یک روز پیشش

بماند همه عمر در بی نیازی

ایا سرفرازی که از خلق نیکو

بر احرار شاید که تو سرفرازی

ز خلق حوش تست شرمنده دایم

چه مشک تتاری چه بان حجازی

ز تو خلق پرورده عز و نازند

که تو اصل سرمایه عز و نازی

پدر از تو فرزند نازد ترا هم

چنان باد فرزند کز وی نیازی

بکم شاعری آن دهد کف رادت

کی محمود غازی به مسعود رازی

یکی ترک تازی زبان آمدستم

به مهمان بی عشرت و عیش و بازی

به ترکی و نازی بر او علم گفتم

سراندر نیارد به ترکی و تازی

به سیم و بمی کرد خواهم من امشب

بر آن ترک تازی زبان ترک تازی

گرانی به صدر تو آوردم امروز

که تا کار مهمانی ما بسازی

به دریای آن سرو نازنده بالا

کف راد خود را سوی کیسه بازی

گر امشب گشاده شود حصن آن بت

کنم باز فردا به پشتت غمازی

درازی این قصه کوتاه کردم

همه در بقای تو بادا درازی

***

وزیر خجسته پی

ای پایگاه قدر تو بر خط استوی

از فر تو چو خلد برین گشته استوی

در باغ استوی طرب انگیز و بگذران

لحن مغنیان خود از خط استوی

جان را غذا سماع خوش و روی نیکو است

زین هر دو باد جان لطیف ترا غذا

صاحبقران توئی و جهان سربسر تراست

خود در جهان ز شاهی صاحبقران بلی

از شرق تا بغرب جهان را بنام نیک

بخریدی و نوشت زمانه خط سری

هر روز تا جهان نشود انتها پذیر

اندر جهان نشاط و طرب را کن ابتدا

تو مقتدای شرقی و غربی بمهتری

هر جا که مهتریست بتو کرده اقتدی

شاه زمانه از تو وزیر خجسته پی

دارد عدوی خود را چون شاه درعری

آراسته ست صدر وزارت بنام تو

چون مسند نبوت از سیدالوری

ایزد چنان بلندی کاندر جهان نهاد

با همت تو کرد نیارد فلک مری

بر وفق همت تو نهاده ست گوئیا

ایزد سرای عزت و جاه ترا بنی

تا یک تن از ثری و ثریا مثل زنند

بادی تو بر ثریا خصم تو در ثری

***

در مدح نصیرالدین علی

بفر صاحب دولت نصیردین خدای

بهشت وار بیاراست این خجسته سرای

بهشت وار شود هر سرا و هر مجلس

که کرد دیدن او صدر دین و دین ارای

بجاه صاحب عادل شد اینسرای بهشت

بجای رضوان دهقان درو بهشت آرای

بصحبت قدم صاحب کبیر امروز

زمین بنازد بر آسمان اندر وای

گر این سرای بفردوس برز آمدنش

کند تفاخر جایست و گر بنازد جای

مثل زنند کریمان ز دوستی مهمان

که هست مهمان ز یزد عطای جان افزای

نصیر دین ز خدای جهان عطائی خواست

رسید صاحب عدل بدو عطای خدای

کبیر عالم عادل چو با نشاط سرور

سوی نصیر خرامید شاد و طبع گشای

اگر بدیده کشد کاس و کاسه زان دیدست

وگر بفرق سراستد بپایگه برپای

نصیر منت بر جان و دل نهد امروز

اگر ز جان و دل خویش سازد اندر بای

بود ز دعوت صدر کبیر با تقصیر

براه شرم و خجالت کند همه شب وای

خجالتی نخوهد حاصل آمدن چو بود

کبیر عذر پذیر و صغیر عجز نمای

همیشه تا مثل از سایه همای زنند

خجستگی را دانش وران نظم سرای

خجسته دولت صاحب همای فرخ باد

سرای خرم دهقان چو آشیان همای

نصیر دین را بادا همیشه آسایش

بزیر سایه آن دولت همای آسای

***

در مدح نصیرالدین علی

نصیر دین که چشم پادشائی

نبیند چون تو فرخ کدخدائی

جهان را کدخدائی جز تو نبود

چنان چون نیست جز یزدان خدائی

اگر گویم بهمت آسمانی

بمن بر هر کسی گیرد خطائی

بجنب همت تو آسمان هست

چو دست آسی بپیش آسیائی

چنان کز همت عالیت زیبد

نها دستی یکی عالی بنائی

جهات نو بنا کردی پس آنگاه

همی خواهی جهانی را سرائی

بر این زیبا جهان خرم اندر

بران چندانکه داری کام ورائی

نصیر دین یزدانی و دین را

نیاید چون تو کس نصرت فزائی

خرد را نیست اندر هر طریقی

چو رای روشن تو رهنمائی

بجز بر کلک و بر کافی کف تو

جهان را نیست بندی و گشائی

عطای ایزدی بر خلق و کس نیست

که نگرفت از کف رادت عطائی

جهان فانی شدستی لیکن الحق

بجاه تو همی ماند بقائی

جهان خواهد بقای دولت تو

بدان تا مر ورا ناید فنائی

ببحر مدح تو با صد تکلف

نیارد عنصری زد آشنائی

بجز طبع سخن سنجان کامل

نباشد مدحتت را آشنائی

بود وصف کمال تو بحدی

بود قصر جلال تو بجائی

که نه آنجا رسد هرگز خیالی

نه ره دارد درینجا هیچ رائی

توام گستاخ کردی تا درین بحر

بدیهه می زنم دستی و پایی

دعا گویم ترا زین پس چو شوان

سزای صدر تو گفتن ثنائی

خدا آنچه ترا به باد بدهاد

ازین بهتر ندانستم دعائی

***

در مدح جلال الدین علی

جلال دین نبی پادشاه شرق علی

که از شجاعت و از جود چون علی مثلی

زنسل شاه حسین بن ذوالفقاری و هست

سر حسام ترا سهم ذوالفقار علی

بنور عدل تو آراسته است ملکت شرق

که شمس ملکی و رخشان چو شمس در حملی

ستاره را ز برون خوان پهلوان ساغون

نکوترین خلف بی خلاف و بی خللی

چو جد خویش سر و سرکش سیه علمان

سیه کننده ی روز عدوی بد عملی

ز بارگاه چو با رایت سیاه نسف

برون خرامی گوئی خلیفه را بدلی

خلیفه ای و گواهی خلیفه رایت تست

چنین نمائی از سایه ی لوای علی

بگرد نعل تو چشم ملوک مکتحل است

تو نور مردم آن چشمهای مکتحلی

یلان و شیردلانند لشکر تو و تو

بنفس خویش چو لشکرکشی و شیر دلی

سپاه و خیل تو زنبور خانه ی اجلند

بدانگهی که تو با خصم خویش در جدلی

اجل توئی و امل حضمر او از تو اگر

امان خوهد املی ور جدل کنی اجلی

ز تو مخالف روبه حیل بجان بجهد

که همچو شیر اجل جان شکار بی حیلی

هزار چندان کز جرم خاک تو بزحل

بقدر و جاه و محل برگذشته از زحلی

خدم بوند و خول مر ترا افاضل از آنک

مربی خدمی و منبتی خولی

بنظم مدح تو تقصیر کردن از زلل است

ز اهل نظم اگر چند عافی زللی

اگر معزی بودی بدور دولت تو

وگر کمالی وگر جوهری وگر جبلی

همه ثنا و مدیح تو نظم کردندی

بطبع خاطر بی کیمیا و منفعلی

جلال دینی و باشد جلالی آن شاعر

که در فنون هنر باشد او وقنی ویلی

اگر جلالی باشد چنین کسی شاید

جلالی از چه لقب شد حکیمک تللی

بدیده ی تللی سوزنم که سوز نیم

نه هر چه سوزن درزی نهان میان تلی

فزون ازین نکنم یاد او که مجلس را

ملیک مقتدر حاکم قدیر علی

بحکم او ازلی بود ملک و دولت تو

گمان مبر که فرونیست قسمت ازلی

***

رباعیات

***

یک شهر همه حدیث آنروی نکوست

دلهای همه جهانیان بسته اوست

ما می کوشیم و دیگران میکوشند

تا دست کرا دهد کرا خواهد دوست

***

هر روز دل مرا زبانی دگر است

با من بت من بهر زمانی دگر است

وان جان جهان هیچ نمی اندیشد

کاخر پس این جهان جهانی دگر است

***

صدرا باد آ به محشرت نامه سپید

تا حشر مبادات سر خامه سپید

افتد که ز بهر من کنی خامه سیاه

تو خامه سیه کنی و من جامه سپید

***

جود کف تست هر که نانی دارد

در خدمت تست هر که جانی دارد

گر اسب خطا کرد بر او عیب مگیر

یک اسب چه طاقت جهانی دارد

***

از رای سدید عالم آرای سدید

شد دور سپهر کارفرمای سدید

خورشید بشب نهان کند چهره ی خویش

تا روز خجل نگردد از رای سدید

***

ای سیب ز نخ کز توام آبی رخسار

از عشق تو دل چو نار دارم پر بار

ای چشم و سر میوه فروشان زنهار

جز روی و دل رهی مجو آبی و نار

***

باقی است در آن لب مزه ی شیر هنوز

منسوخ نشد زان خط چون قیر هنوز

خط را یله کن که از کمان ابروی تو

چشم از چپ و راست میزند تیر هنوز

***

تا عشق گل رخ تو در دل دارم

چون گل ز غم تو پای در گل دارم

تا زیر خم زلف تو منزل دارم

چون زلف تو کار خویش مشکل دارم

***

هر چند که هیچ برنخورد از تو دلم

هرگز نشود بمهر سرد از تو دلم

تو خود رفتی ولیک از فرقت تو

شد منزل صد هزار درد از تو دلم

***

دوش از تو دلی بدرد و غم داشته ام

وز هجر ستمگرت ستم داشته ام

درد تو از آنچه داشتم اول عهد

کم بادم اگر ذره ی کم داشته ام

***

بر جان چو گشاده کرده ای دست ستم

تهدید مکن دل مرا بیش به غم

آنجا که من و عشق تو باشیم بهم

من خود صنما ترا ندارم محرم

***

گفتم که غم عشق تو میمون کندم

کی دانستم که دیده پر خون کندم

ایجان جهان من از تو کی برگردم

دور از تو مگر اجل شبیخون کندم

***

در عشق تو خاک تیره شد مفرش من

هجران تو تلخ کرد عیش خوش من

از بس ستم فراقت ای مهوش من

چشم من پر آب شد از آتش من

***

ایشاهد شیرین شکرخا که توئی

وی خو گر جور و کین و یغما که توئی

جور و ستم تو هست آنجا که منم

جان و دل بنده هست آنجا که توئی

***

ای شاه جهان جشن فریدون کردی

وانگه طرب از باده ی گلگون کردی

قارون بهزار گنج کو تا بیند

کز جود سرای گنج قارون کردی

***

ای تهمت من کشیده از خلق بسی

نابوده مرا بوصل تو دسترسی

چون در سرم افتاد ز عشقت هوسی

تا سر ننهم ترا نمانم بکسی

***

رباعیات هزل آمیز

***

ای دزد هجا و مدح دیوان پدر

گوئی که شدم سوار میدان پدر

من رستم شعرم و تو سهراب منی

از خنجر من جان نبری جان پدر

***

ای رشته حکمت تو سر گم گشته

در خانه ی جهل آمده در گم گشته

از خانه بدر میای تا در ناید

آواز منادیان خر گم گشته

***

شد کاخ شهنشاه مکان عیسی

شد غرق عدوی شه چو خصم موسی

شد مملکت شاه سلیمان معنی

از خصم چو نامه ی گناه یحیی

***

ایشاه محمد سیر یوسف وش

داود شجاعت سلیمان مفرش

موسی و خلیل اندر آب و آتش

الیاس و خضر وار بزی خرم و خوش

***

ایشاه دل خصم تو دارد سوزن

خیاط غم است و میگذارد سوزن

از خون سرشته رشته کرده ست و تعب

از سینه بدیده می برآرد سوزن

***

تا گشت پدید نصر جانرا دشمن

نا آمده بر سپاهش از خصم شکن

بردند و بدست مرگ دادند نفس

احسنت زهی سپه نه مردند و نه زن

***

طوطی بپرید از قفس بلخ به مرو

چون دید بجای نیشکر نیزه ی غرو

چون بلبل بر گل بگل و سرو بسرو

و اکنون بخس اندر آورد سر چو تذرو

***

برداشت سپهر پرده ی شرم از روی

بازیچه ی خود فکند یکباره بکوی

افعال سپهر بیوفای کین جوی

میدان و مگوی باز میدان و مگوی

***

ای شاه نظر بشاه گردون کردی

کافاق بتیغ صبح گلگون کردی

شمس الملکی مسلم اکنون کردی

کز ملک بتیغ سایه بیرون کردی

***

ایشاه بیک نظر که اکنون کردی

اقبال سپاه خلخ افزون کردی

تاج سر کیقباد و کیخسرو را

نعل سم اسب آل ساعون کردی

***

ای صدر جوانبخت ز بس غم خوردن

بی برک شدم بار گران بر گردن

نه توشه ی زیستن نه برگ مردن

بی برگم و بی مرگ چه دانم کردن

***

ای یافته دین ذوالجلال از تو ضیا

وز تو کرم طبیعی و صدق و صفا

غایب مکن ایدوست که از نظم ثنا

غایب نشدست هیچ حرفی بخطا

***

با دشمنت از بهر صلاح تن تو

سازم بمجاز خویشتن دشمن تو

دانی صنما که خار در دیده ی خویش

به زان دارم که خاک در دامن تو

***

یکدسته گلی دارم و عشقی در تاخت

یکبوسه بدان زود بمن باز انداخت

گوئی بت من درد دل من بشناخت

از بهر دلم گل آبگینی برساخت

***

گردون چو طپانچه کاه رخسار منست

سیاره سرشک چشم خونبار منست

از روی سرشک تا غمت یار منست

گردون و ستاره ساختن کار منست

***

بر درج عقیق سیم خندید لبم

چون دست و دل ترا پسندید لبم

بر دست و لب تو سودها دید لبم

یکبوسه بصد طپانچه بخرید لبم

***

باید ببرم دوست چو خون در رگ و پوست

دوری ز بر دوست گزیدن نه نکوست

از دوست مرا مراد نزدیکی اوست

چه دشمن اگر دور خوهد بود چه دوست

***

گر دشمنی ای نگار و گر با من دوست

پیوسته نه ای چو با تو من در یک پوست

گر بوسه دهی وگر طپانچه زنی ام

چون دست و لب تو در میانه است نکوست

***

غازی بکمند زلف شهری را بست

آنگه بسنان غمزه خلقی راخست

دیوانه دلی دارم شوریده و مست

کان خسته و بسته دید و در غاری جست

***

با مردم رند ایدل و جان لوند

خوردی ببرادری فراوان سوگند

کمتر گر ازین برادران ای فرزند

گر یوسف یعقوب نیم آخر چند

***

دل بستدم از کفشگری روی چو ماه

چون نجم کله دوز ز من شد دلخواه

آن نجم ازین ماه به آمد صد بار

چونانکه سر از پای و چو از کفش کلاه

***

خلخی بغم خلخ و اندیشه غز

با رغم سو کمان و اندیشه ی بز

داریم بزی و سو کمانی که بجز

اینرا نتوان خواند شکر آنرا تز

***

گازر بچه ای بروی رخشان خورشید

دو چشم من آب گیر دارد جاوید

زیرا که بآبست و بخورشید امید

مر گازر را تا بشود جامه سپید

***

درزی بچه در رنگ رزی آویزد

تا نام سپید کاری اش برخیزد

آوخ چه بلا و رستخیز انگیزد

کان یار سپید کار رنگ آمیزد

***

محمود جمال دین که با دشمن و دوست

بر وعده تو خلاف را ناید پوست

آن وعده ی گندم تو امروز ایدوست

احسان کن و چون وعده برون آی ز پوست

***

ایشاه جهاندار جهاندار نژاد

مر ملک ترا ز خاک نصرت بنیاد

عالم چو ز آب دولتت شد آباد

شد دولت ملک ملک ناصر بر باد

***

ای حضرت تو شده پر از آب از تو

جامع شده تا نبرد محراب از تو

چیزی که پدید شد درین باب از تو

پذرفته کناد ایزد وهاب از تو

***

ای همچو محمد و حسن بای تمیز

فرزند حسن را چو پدر دار عزیز

تا او پسر خویش بنام تو کند

او را چو محمد و حسن دارد نیز

***