شاه نعمت الله ولی

• شاه نعمت الله ولی

امیر نورالدین نعمت الله نسبت خود را به امام همام امام محمد باقر علیه السلام می رساند درسنه ی 730  هجری در حلب متولد گردید مدتی در عراق گذرانده و در سن 24 سالگی به زیارت بیت الله الحرام مشرف شده وهفت سال در آنجا اقامت نموده است قسمت دیگر عمر خود را در سمرقند ، هرات ، ویزد گذرانده وبیست و پنج سال در ماهان کرمان اقامت نموده ودر سال 834 هجری پس از یکصد سال و کسری به جهان باقی شتافته است

***

1

رندیم و دگر مستیم تا باد چنین بادا

توبه همه بشکستیم تا باد چنین بادا

چون قطره از این دریا دیروز جدا بودیم

امروز به پیوستیم تا باد چنین بادا

عقل از سر نادانی درد سر ما می داد

عشق آمد و وارستیم تا باد چنین بادا

ما دست برآوردیم در پاش سر افکندیم

مستانه از آن دستیم تا باد چنین بادا

زُنار سر زلفش افتاد به دست ما

زُنار چنان بستیم تا باد چنین بادا

آن رند خراباتی رندانه حریف ما است

او سرخوش و ما مستیم تا باد چنین بادا

ما سید رندانیم با ساقی سرمستان

در میکده بنشستیم تا باد چنین بادا

***

2

هر چه گفتم عیان شود بخدا

پیر ما هم جوان شَود بخدا

در میخانه را گشاد یقین

ساقی عاشقان شود بخدا

هر چه گفتم همه چنان گردید

هر چه گویم همان شود بخدا

از سر ذوق این سخن گفتم

بشنو از من که آن شود بخدا

آینه پیش چشم می آرم

نور آن رو عیان شود بخدا

باز علم بدیع می خوانم

این معانی بیان شود بخدا

گوش کن گفتة خوش سید

این چنین آن چنان شود بخدا

***

3

نعمت الله است دایم با خدا

نعمت از الله کی باشد جدا

در دل و دیده ندیدم جز یکی

گر چه گردیدم بسی در دو سرا

میل ساحل کی کند بحری چو شد

غرقه در دریای بی پایان ما

ما نوا از بینوائی یافتیم

گر نوا جوئی بجو از بینوا

از خدا بیگانه ای دیدیم نه

هر که باشد هست با او آشنا

سروری خواهی برآ بر دار عشق

کز سر دار فنا یابی بقا

سید سرمست اگر جویی حریف

خیز مستانه به میخانه درآ

***

4

عارفی کو بُود ز آل عبا

خواه گو خرقه پوش و خواه قبا

جان معنی طلب نه صورت تن

تن بی جان چه می کند دانا

باده می نوش و جام را می بین

تا تن و جان تو بود زیبا

گرچه حق ظاهر است کی بیند

دیدة دردمند نابینا

احمق است آنکه ما و حق گوید

مرد عاشق نگوید این حاشا

یک وجود است و صد هزار صفت

به وجود است این دوئی یکتا

می وحدت ز جام کثرت نوش

نیک دریاب این سخن جانا

ما و کعبه حکایتی است غریب

رند سرمست و جنت المأوا

بر در دیر تکیه گاه من است

گر مرا طالبی بیا آنجا

قطره و بحر و موج و جو آبند

هر چه خواهی بجو ولی از ما

نعمت الله را به دست آور

با خدا باش با خدا بخدا

***

5

همه عالم ترا و او ما را

طلب او کن و بجو ما را

سر زلفش به دست ما افتاد

می نمایند مو به مو ما را

غرق بحریم تا نه پنداری

تشنه جویای آب جو ما را

ما خراباتیان سر مستیم

هر چه خواهی برو بگو ما را

دیده ی  تو شود به ما روشن

گر به بینی به نور او ما را

همه از خم وحدتش مستیم

جام می آن تو سبو ما را

نعمت الله رند سرمست است

می کشد باز سو به سو ما را

***

6

ای یار دل یار به دست آر خدا را

ز این بیش دل خسته میازار خدا را

مستیم و خرابیم و سر از پای ندانیم

ای عقل رها کن من و دلدار خدا را

خوش آب حیاتی است اگر تشنة آبی

جامی ز می عشق به دست آر خدا را

گر یک سر موئیست حجاب تو در این ره

بردار حجاب خود و مگذار خدا را

هر چیز که داری به امانت به تو دادند

تو نیز امینا نه نگهدار خدا را

عشق آمد و گفتا که دهم کام تو گفتم

تاخیر مکن باز در این کار خدا را

گر جان عزیزت طلبد سید مستان

شکرانه بنه بر سر و بسپار خدا را

***

7

بیا ای ساقی رندان  خدا را

که مشتاقند سر مستان خدا را

اگر خرقه نمی گیری گروگان

بده جامی به درویشان خدا را

طبیب دردمندانی نظر کن

که دارم درد بی درمان خدا را

برو ای عقل سودائی چه جوئی

ز جان بی سر و سامان خدا را

ز سر مستان مجلس ذوق ما پرس

که کم دانند هشیاران خدا را

خرابات است و ما مست و خرابیم

حریف مست می خواران خدا را

نباشم یک دمی بی نعمت الله

چو پیدا دیدم و پنهان خدا را

***

8

ما به عین تو دیده ایم ترا

وز همه برگزیده ایم ترا

عاشقانه یگانه در شب و روز

در کش خود کشیده ایم ترا

نور چشمی و در نظر داریم

ما به عین تو دیده ایم ترا

به وجود آفریده ای ما را

به ظهور آوریده ایم ترا

نعمت الله را فروخته ایم

به بهایش خریده ایم ترا

***

9

رند مستی جو دمی با او برآ

از در میخانة  ما خوش درآ

مجلس ما را غنیمت می شمر

زانکه اینجا خوشتر از هر دو سرا

جام می بستان و مستانه بنوش

قول ما می گو سرودی می سرا

خوش خراباتی و خم می سبیل

ما چنین مست و تو مخموری چرا

آب چشم ما روان بر روی ما است

باز می گویند با هم ماجرا

ماه من امشب برآمد خوش خوشی

تو بیا تا روز امشب خوش برآ

نعمت دنیی و عقبی آن تو

نعمت الله از همه عالم مرا

***

10

ذوق اگر داری در این دریا درآ

عاشقانه خوش بیا با ما برآ

گر بیابی گوشة میخانه ای

کی کنی رغبت به ملک دو سرا

جملة درها به تو بگشوده اند

تو ز هر بابی که می خواهی درآ

جنت و حوری از آن زهدان

جام دُرد دَرد عشق او مرا

همچو سید در خرابات مغان

عاشقانه خوش سرودی می سرا

***

11

ظهور سلطنت عشق او است در دو سرا

در این سرا قدمی نه در آن سرا به سرآ

چو او است در دو سرا غیر او نمی بینم

منم که از دل و جان عاشقم به هر دو سرا

جمال او است که در  آینه نماند روی

نظر به دیدة ما کن بین به شاه و گدا

مدام همدم جام شراب خوش باشد

بیا و همدم ما شو دمی به ذوق بیا

دلم به گوشة میخانه می کشد هر دم

چنانکه خاطر زاهد به جنت المأوا

به سوی ما نظری کن به چشم ما بنگر

که عین ما است کز او آبرو دهد ما را

به نور دیدة سید کسی که او را دید

به هر چه می نگرد نور او بود پیدا

***

12

نور تجلی او ساخت منور مرا

صورت او شد پدید ،کرد مصور مرا

پیر خرابات عشق ،داد مرا جام می

ساقی رندان خود ،کرد مقرر مرا

عقل دمی دور شو ،از بر رندان عشق

مستم و  هشیارتو  نیستی در خور مرا

مجلس تو آن تو، مجمع من آن من،

فکر پریشان ترا، زلف معنبر مرا

عاشق و معشوق و عشق ،هر سه بر ما یکی است

در دو جهان هست نیست جز یک دیگر مرا

ذات ز روی صفات ،گشته به من آشکار

عشق برای ظهور ساخته مظهر مرا

بندة هر سیدم، سید هر بنده ام

حکم خرابات داد ،خواجة قنبر مرا

***

13

خار بی کنگر چه کار آید مرا

راه بی رهبر چه کار آید مرا

گر نباشد مرتضی با من رفیق

خدمت قنبر چه کار آید مرا

عیسی مریم همی جویم به جان

بندگی خر چه کار آید مرا

گر نه سر باشد فدای پای او

درد سر بر سر چه کار آید مرا

خوشتر از مشک است بوی یار من

مشک یا عنبر چه کار آید مرا

خم مِی دارم  مدام از حضرتش

جام یا ساغر چه کار آید مرا

بندگی سیدم چون پیشوا است

خدمت سنجر چه کار آید مرا

***

14

یار من بی یار کی ماند مرا

خسته و بی تیمار کی ماند مرا

گر چه بیمارم ولی دارم امید

کو چنین بیمار ،کی ماند مرا

شادمانم گرچه غم ها می خورم

غم خورم غمخوار کی ماند مرا

من چنین مخمور و او مست و خراب

بر در خمار کی ماند مرا

کار بیکاری است کار عاشقان

عشق او بی کار کی ماند مرا

سر پر از سودا یم و  کیسه تهی

بر سر بازار کی ماند مرا

گر نباشد صدق من صدیق وار

سیدم در غار کی ماند مرا

***

15

از ازل او تا ابد خواند مرا

یار من محروم کی ماند مرا

من به غیر او نکردم التفات

حضرت او نیک می داند مرا

عاقبت تاج سر شاهان شوم

گر به خاک راه بنشاند مرا

یک نفس بی او نخواهم زد دگر

تا دمی از خویش بستاند مرا

رو بدان درگاه دارم روز و شب

از در خود یار کی راند مرا

تا ز من یابند مردم بهره ها

چون درخت میوه افشاند مرا

نعمت الله را نداند هیچ کس

در همه عالم خدا داند مرا

 ***

 16

گر بیازارد مرا موری ، نیازارم  ورا

خود کجا آزار مردم ای عزیزان ، من کجا

نزد ما زاری به از آزار ، بی زاری مباش

تا نگیرد بر سر بازار ، آزاری ترا

در طریقت هر چه فرمائی ، به جان فرمان برم

ماجرا بگذار با ما  ماجرا آخر چرا

کفر باشد در طریق عاشقان ، آزار دل

گر مسلمانی، چرا آزار می داری روا

در جهان بی خودی ، من نعمت الله یافتم

گفت فانی شو ، که یابی سید ملک بقا

***

17

فانی دردیم و فانی بی فنا

باقی عشقیم و باقی از بقا

نه اثر ما را ز ذات و از صفات

نه خبر از مبتدا وز منتها

نه امید وصل و نه بیم فراق

نه غم درد و نه شادی دوا

در محیط عشق او مستغرقیم

بر کجایی ای برادر بر کجا

از وجود و از عدم آسوده ایم

حق و باطل دعوی و معنی ترا

عاشق و معشوق پیش ما یکی است

جز یکی خود نیست در هر دو سرا

نعمت اللهم بهر جا که روم

با خدایم با خدایم با خدا

***

18

هر که آید بر سر دار فنا

یابد از دار فنا دار بقا

خدمت منصور از آن سردار شد

ذوق سرداری اگر داری بیا

قل هو الله احد می خوان مدام

چون موحد در خلا و در ملا

ما دراین دریا خوشی افتاده ایم

ما ز دریائیم و دریا عین ما

دردمندی را که باشد درد دل

دُرد درد دل بود او را دوا

بر در خلوتسرای می فروش

ساکنیم و فارغ از هر دو سرا

سیدیم و بندة سلطان خود

ما جَمیم و جام ما گیتی نما

***

19

هر شبی  چون ماه می‌بینیم ما

آفتابی می ‌نماید مه لقا

چشم ما از نور او خوش روشن است

دیده‌ایم آئینة گیتی نما

یک زمان با ما در این دریا نشین

عین ما می‌بین به عین ما چو ما

خواجه محبوبست و می‌ گوئی محب

پادشاه است او و می ‌خوانی گدا

از فنا و از بقا آسوده‌ایم

فارغیم از ابتدا و انتها

عا شقان را ذوق بادا بر مزید

مستجاب است این دعا نزد خدا

نعمت الله هیچ می‌دانی که کیست

یادگار انبیا و اولیا

***

20

مبتلایی، دیدمش خوش در بلا

گفتمش خواهی بلا ،گفتا بلا

از بلا چون کار ما بالا گرفت

جان ما جوید بلا از مبتلا

بینوایان را نوائی دیگر است

خوشنوائی می طلب از بینوا

آبرو جوئی در این دریا درآ

عین ما می جو به عین ما چو ما

دُرد دردش عاشقانه نوش کن

تا ز دُرد درد دل یابی دوا

در محیطی  بیکران افتاده ایم

نیست ما را ابتدا و انتها

نعمت الله ساقی و ما رند مست

با حریفان در خرابات فنا

***

21

مجلس خاص او است حضرت ما

الصلا هر که عاشق است صلا

در خرابات خلوتی داریم

به از این در جهان که دارد جا

عاشق و مست و رند و او باشیم

زاهدی از کجا و ما ز کجا

مدتی شد که بی خودیم ز عشق

با خدائیم با خدا به خدا

ما بلا را به جان خریداریم

گر چه هستیم مبتلای بلا

دردمندیم و درد درمان است

خوشتر از درد دل کجا است دوا

جرعة جام  نعمت الله نوش

تا بیابی تو ذوق مستی ما

***

22

این حضور عاشقان است الصلا

صحبت صاحبدلان است الصلا

یار با ما در سماع معنوی است

گر نظر داری عیان است الصلا

در سماع عشق رقصانیم باز

این معانی را بیان است الصلا

حضرت مستان خاص الخاص ما است

مجلس آزادگان است الصلا

هر که را ذوقی است گو در نه  قدم

جان سید در میان است الصلا

***

23

عشق تو بلا و مبتلا ما

پیوسته خوشیم در بلا ما

مستیم و مدام در خرابات

رندانه حریف اولیا ما

در بحر محیط غرق گشتیم

موجیم و حباب عین ما ما

بیگانه نه ایم آشنائیم

با خویش شدیم آشنا ما

بر دار فنا قدم نهادیم

باقی مائیم از این فنا ما

چون مائی ما نماند با ما

مائیم شما و هم شما ما

از دولت بندگی سید

گشتیم قبول کبریا ما

***

24

نانوشته حرف می خوانیم ما

این کتابت  نیک می دانیم ما

مخزن اسرار او ما یافتیم

نقد گنج کُنج ویرانیم ما

ما به او علم لدنی خوانده ایم

این چنین علم خوشی خوانیم ما

در خرابات مغان مست و خراب

ساقی سرمست رندانیم ما

علم اسما سر بسر ما یافتیم

اینچنین علمی نکو دانیم ما

دل به دلبر جان به جانان داده ایم

دلبر و دل  جان جانانیم ما

دُرد درد عشق او نوشیده ایم

همدم این درد و درمانیم ما

خانة دل خلوت خالی اوست

غیر او در خانه کی مانیم ما

خوش حبابی پر کن از آب حیات

نعمت الله را بجو آنیم ما

***

25

غرق آب و آب را جوئیم ما

آب روی ما ز ما جوئیم ما

صورت و معنی و جام می مدام

هر چه جوئیم از خدا جوئیم ما

خم می در جوش و ما مست و خراب

جامی از غیری چرا جوئیم ما

گنج عشقش در دل ویران ما است

غیر این گنجی کجا جوئیم ما

از بلا چون کار ما بالا گرفت

مبتلائیم و بلا جوئیم ما

چشمة آب حیات است  در نظر

خضر وقت و آشنا جوئیم ما

نعمت الله چون ز ما یابد نوا

کی نوا از بینوا جوئیم ما

***

26

نور او در دیدة مردم  خوشی دیدیم ما

روی مردم را به نور چشم او دیدیم ما

شخص و سایه دو نماید در نظر اما یکی است

دو کجا بینیم چون از اهل توحیدیم ما

غیر نور روی او در دیدة ما هست نیست

هرچه رو بنمود از آن رو باز پرسیدیم ما

ز آفتاب حسن او عالم همه روشن شده

کس ندیده این چنین نوری و نشنیدیم ما

ساقی مستیم و میخانه سبیل ما بُود

می بهر رندی که دل می خواست بخشیدیم ما

مو بمو زلف سیاهت ما بدست آورده ایم

گیسوئی خوش بافته بر دست پیچیدیم ما

در خرابات مغان با نعمت الله همدمیم

عاشقانه جام می از ذوق نوشیدیم ما

***

27

جام گیتی نما است سید ما

جان و جانان ما است سید ما

دنیی و آخرت طفیل ویند

سید دو سرا است سید ما

سید ما محمد است به حق

که رسول خدا است سید ما

خوش فقیری غنی است از عالم

هم غنی از غنا است سید ما

نقد گنجینه حدوث وقدم

دارد و بینوا است سید ما

اولیا تابعند و او متبوع

سید انبیا است سید ما

راحت جان دردمندان است

درد دل را دوا است سید ما

مظهر اسم اعظمش خوانم

حضرت مصطفی است سید ما

فارغم از فنا به دولت او

شاه دار بقا است سید ما

سید عالم است این سید

بر همه پادشا است سید ما

نعمت الله نصیب از او دارد

والی اولیا است سید ما

***

28

صد دوا  بادا فدای درد بی درمان ما

دُرد دردش نوش کن گر می بری فرمان ما

خون دل در جام دیده عاشقانه ریختیم

بر امید آنکه بنشیند دمی بر خوان ما

خانه خالی کرده ایم و خوش نشسته بر درش

غیر او را نیست بارش در سرا بستان ما

در حیات جاودانی یافته از عشق دوست

همدم زنده دلان شو تا بدانی جان ما

در میان ما و او غیری نمی آید به کار

ما از آن دلبریم و دلبر ما زان ما

دُرد درد او دوای درد ما باشد مدام

عشق او گنجی است در کنج دل ویران ما

آشنای نعمت اللهیم و غرق بحر او

ذوق اگر داری درآ در بحر بی پایان ما

***

29

پادشاه و پادشاهی، ما و درویشی ما

عاقلان و آشنایان ، ما و بی خویشی ما

در میان عشقبازان ،ما کمیم از هر کمی

از کمی ما است ،در عالم همه بیشی ما

خواجه گر دارد غنا، دارد غنائی بر غنا

از غنای خواجه خوشتر، فقر درویشی ما

بندة دل ریش سلطانیم، و مرهم وصل اوست

عاقبت رحمی کند سلطان به دل ریشی ما

صورت سید که دیدی، آخرش خوانی روا است

معنی او را نگر دریاب این پیشی ما

***

30

مشک چبود، شمه ای از بوی ما

کیست عنبر، والة گیسوی ما

آب چشم ما، بهر سو می رود

هم ز چشم ما است آب روی ما

صبحدم باد صبا ،خوش بو رود

می برد گردی، ز خاک کوی ما

تا قبول حضرت، سلطان شدیم

شاه ترکستان، بود هندوی ما

غرق دریائیم، اگر تو تشنه ای

آب می جوئی قدم نه سوی ما

عود دل در مجمر سینه، بسوخت

بزم ما خوشبو شده از بوی ما

عاقلان را گفت گوی دیگر است

قول عشاق است، گفت گوی ما

عید قربان است،و طوئی می کنیم

جانها قربان شده، در طوی ما

سیدیم و عاشقان را بنده ایم

لاجرم عالم بود، آنجوی ما

***

31

جان چو عود است و دل چو مجمر ما

آتشش  نور عشق دلبر ما

آفتاب سپهر و جان و جهان

پرتوی دان ز رأی انور ما

نهر آب حیات و عین زلال

قطره ای دان ز حوض کوثر ما

گوهر تیغ مهر روشن رای

ذره ای باشد آن ز خنجر ما

آنکه سلطان خلوت جان است

بنده وار ایستاده بر در ما

عرصة کاینات و ما فیها

خطه ای دان ز ملک  کشور ما

دامن ما و دست ما پس از این

چونکه آمد بخود فرو سر ما

ما نه مائیم با همه اوئیم

اوئی او شده برابر ما

سیدی از میانه چون برخاست

خواجه و بنده شد یکی بر ما

***

32

چیست عالم شبنمی از بهر ما

کیست آدم عارفی در شهر ما

هرکجا بکری است در دار وجود

از سر مهر آمده در مهر ما

دهر جز نقش خیالی بیش نیست

بگذر از دهر و طلب کن دهر ما

عقل زهر است ای پسر، پا زهر عشق

زهر بگذار و بجو پازهر ما

رحمت ما بر غضب پیشی گرفت

لطف ما مستور کرده قهر ما

غیر ما در بحر ما دیگر مجو

خود کجا غیری بود در بحر ما

نعمت الله نعمتی دارد تمام

جمع کرده این همه از بهر ما

***

33

خوش آب حیاتی است روان در نظر ما

عالم همه سیراب شد از رهگذر ما

از دیدة ما آب روان است بهر سو

امید که جاوید بماند اثر ما

عمری است که در گوشة میخانه مقیمیم

رندان همه سرمست فتاده به درما

ما غرقة دریای محیطیم چو ماهی

ما را تو به دست آور و می جو خبر ما

سودا زدة زلف پریشان نگاریم

تا از سر آن زلف چه آید بسر ما

خوش نقش خیالی است در این خلوت دیده

روشن بتوان دید به بین در نظر ما

هر میوه که در جنت اعلا نتوان یافت

از نعمت الله طلب و ز شجر ما

***

34

ما بنده درویشیم، شاها نظری فرما

صاحب نظری شاها، ما را نظری فرما

آن جا که مقام تو است ما را نبود باری

باری ز سر احسان، این جا نظری فرما

تو ناظر و منظوری، ما آینة  روشن

در آینة  روشن، جانا نظری فرما

ما از نظر لطفت، داریم بسی امید

نومید مکن ما را، حالا نظری فرما

در هر چه نظر کردیم، نور تو در آن دیدیم

با عقل از آن گفتیم: اشیا، نظری فرما

ای موسی بن عمران ،ذاتش نتوانی دید

در عین همه بنگر: اسما، نظری فرما

با سید سر مستان، داری نظری شاها

از بهر دل سید، ما را نظری فرما

***

35

خوش چشمة آبی است روان در نظر ما

سیراب شده خاک در از رهگذر ما

از دیدة ما آب روان است به هر سو

امید که جاوید بماند اثر ما

ما آب حیاتیم و روانیم به هر سو

سرسبزی باغ خضر است در گذر ما

میخانة ما قبلة حاجات جهان است

شاید که جهانی به سر آیند به در ما

نوری است که در دیدة مردم شده پنهان

روشن بتوان دید ولی در نظر ما

مستیم و نداریم خبر از همه عالم

این است خبر هر که بپرسد خبر ما

در آینة دیدة سید نظری کن

تا باز نماید به تو روشن بصر ما

***

36

دل ما گشته است دلبر ما

گل ما بی حد است و شکر ما

ما همیشه میان گل شکریم

زان دل ما قوی است در بر ما

زهره باشد حوادث فلکی

گر بگردد به گرد لشکر ما

ما به پری پریم سوی فلک

زانکه اصلی است اصل گوهر ما

نعمت الله نور دیدة ما است

سایه اش کم مباد از سر ما

***

37

جام گیتی نما است این دل ما

خلوت کبریا است این دل ما

در دل ما جز او نمی گنجد

روز و شب با خدا است این دل ما

کُنج دل گنج خانة شاه است

مخزن پادشا است این دل ما

ما و دل هر دو خواجه تاشانیم

یارو همدرد ما است این دل ما

دردمندیم و درد می نوشیم

دُرد دردش دوا است این دل ما

در خرابات عشق دل گم شد

تو چه دانی کجا است این دل ما

نعمت الله از دل ما جو

که بدو آشنا است این دل ما

***

38

جامی است چه جهان  نما دل ما

بنموده  به ما خدا دل ما

شمع دل ما است نور عالم

افروخت بخود خدا دل ما

عشقش بحری است بیکرانه

خوش بحری و آشنا دل ما

سلطان عشق است و جان  غلامش

او پادشه و گدا دل ما

درد دل ما دوای جان است

به زین چه کند دوا دل ما

عهدی بستیم و جاودان است

پیوند نگار با دل ما

در خلوت خاص سید ما است

او خانه خدا  سرا دل ما

***

39

دل روان جان می دهد در عشق آن جانان ما

گر قبولش می کند شکرانه ها بر جان ما

غرقة دریای بی پایان کجا یابد کنار

ساحلش پیدا نباشد بحر بی پایان ما

هرچه آید در نظر آئینة گیتی نما است

روشنش بنگر که باشد نور آن جانان ما

جان حیات جاودان از عشق جانان یافته

عشق اگر داری طلب کن ذوق جاویدان ما

مجلس عشق است و رندان مست و ساقی درحضور

ساغر می نوش کن، شادی سرمستان ما

سینة بی کینة ما مخزن اسرار او است

گنج اگر خواهی بجو کنج دل ویران ما

نعمت الله رند و سرمست است و جام می به دست

می به رندان  می دهد این سید رندان ما

***

40

دُرد درد دل بود درمان ما

خوش بود دردی چنین بر جان ما

عشق او بحری است وما غرقه در او

تو درآ در بحر بی پایان ما

ای که گوئی جان به جانان می دهم

جان چه باشد پیش آن جانان ما

مجلس عشق است و ما مست و خراب

سر خوشند از ذوق ما رندان ما

عشق او گنجی و دل ویرانه ای

گنج او جو در دل ویران ما

دل ببرد ار جان شیرین می برد

صد هزاران منتش بر جان ما

دوستدار نعمت الله خودیم

نعمت الله باشد از یاران ما

***

41

شاه خودرائی است این سلطان ما

جان فدای او و او جانان ما

با دلیل عقل عاشق را چه کار

حال و ذوق ما بُود برهان ما

بحر ما را انتهائی هست نیست

خوش درآ در بحر بی پایان ما

عشق اگر داری به میخانه خرام

ذوق ما می جو ز سرمستان ما

قرص ماه و کاسة زرین مهر

روز و شب بنهاده اند بر خوان ما

دل کباب است و جگر بریان ولی

نعمت الله آمده مهمان ما

***

42

در خرابات فنا ملک بقا داریم ما

خوش بقائی جاودانی زین فنا داریم ما

کشتة عشقیم و جان در کار جانان کرده ایم

این حیات لایزالی خونبها داریم ما

خم می درجوش و ما سرمست و ساقی در نظر

غم ز مخموران این دوران کجا داریم ما

جام دُرد درد او شادی رندان می خوریم

درد مندانیم و دایم این دوا داریم ما

دیگران گر ملک و مال و تخت شاهی یافتند

سهل باشد نزد ما زیرا خدا داریم ما

نقد گنج عشق او در کنج دل ما دیده ایم

این چنین گنجی طلب می کن ز ما، داریم ما

در طریق عاشقی عمری است تا ره می رویم

رهبری چون نعمت الله رهنما داریم ما

***

43

می ز خم عشق می نوشیم ما

خلعتی از عشق می پوشیم ما

در طریق عاشقی چون عاشقان

مدتی شد تا که می کوشیم ما

عشق می گوید سخن از وی شنو

ما نمی گوئیم و خاموشیم ما

عاشقانه همچو خم می فروش

باز سرمستیم و در جوشیم ما

جرعه ای می ما به صد جان می خریم

نیک ارزان است نفروشیم ما

سر بسر چشمیم تا بینیم او

گر سخن گوید همه گوشیم ما

ما به عشقش عاقل  دیوانه ایم

تا نه پنداری که بی هوشیم ما

همچو بلبل در هوای روی گل

روز و شب مستانه بخروشیم ما

نعمت اللیهم و با سید حریف

باده می نوشیم و مدهوشیم ما

***

44

حضرت او را به او بینیم ما

لاجرم او را نکو بینیم ما

آب چشم ما به هر سو رو نهاد

غرق دریا سو به سو بینیم ما

غیر او در آتش غیرت بسوخت

غیر او چون نیست چو بینیم ما

عاشق و معشوق ما هر دو یکی است

رشته یکتو کی دو تو بینیم ما

احول است آنکس که یک بیند به دو

کی چو احول یک به دو بینیم ما

دیگران او را به نعمت دیده اند

نعمت الله را به او بینیم ما

***

45

هر چه می گویند می گوئیم ما

وانچه می جویند می جوئیم ما

ما به بوی زلف سنبل بوی او

مو به مو زلف بتان بوئیم ما

جام می آب حیاتی خوش بود

خرقةخودرا به آن شوئیم ما

ما و او با هم یگانه گشته ایم

بی دوئی ما وتو اوئیم ما

عین دریائیم و دریا عین ما است

عین ما از عین ما جوئیم ما

نیست ما را ابتدا وانتها

تا ابد خود را به خود پوئیم ما

سیدم آئینةگیتی نما است

با چنین آئینه یک روئیم ما

 ***

 46

مرا گفت یاری که ای یار ما

اگر یار مائی بکش بار ما

برو مایه و سود دکان بمان

گرت هست سودای بازار ما

بیا قول مستانة ما شنو

بخوان از سر ذوق گفتار ما

نداریم ما کار با کار کس

ندارد کسی کار با کار ما

چه بندی تو نقش خیالی به خواب

نظر کن در این چشم بیدار ما

اگر رند مست و حریف خوشی

بیابی مرادی ز خمار ما

سزاوار ما نیست هر بنده ای

بود سید ما سزاوار ما

***

47

از کرم بنواخت ما را یار ما

لاجرم بالا گرفته کار ما

جان فروشانیم در بازار عشق

تن چه باشد بر سر بازار ما

آب چشم ما بهر سو می رود

باز می گوید روان اسرار ما

منصب عالی اگر خواهی بیا

خاک ره شو بر در خمار ما

از حباب و موج دریا آب جو

تا بیابی این همه آثار ما

جز یکی در هر دو عالم هست نیست

کس نکرد انکار بر اقرار ما

رند سرمستیم و با ساقی حریف

نعمت الله سید و سردار ما

 ***

 48

عالمی غرقند در سیلاب ما

تشنگان دانند قدر آب ما

آفتابی رو نماید روشن است

گر به بینی روی این مهتاب ما

خوش خیالی می‌نماید روز و شب

گه به بیداری و گه درخواب ما

حکم میخانه به ما بخشیده است

حضرت سلطان ما وهاب ما

نسبت ما با رسول الله بود

خود که دارد این چنین انساب ما

در خرابات مغان گر بگذری

مجلسی بینی همه اصحاب ما

بر در سید مقامی یافتیم

فصل فضل او بُود در باب ما

***

49

بحر در جوش است و رو دارد به ما

گوهر دریا همی آرد به ما

گنج اسما حضرت سلطان عشق

یک بیک مجموع بشمارد به ما

ما امینیم و امانت آن او است

هر چه او بسپرد و بسپارد به ما

کشت ما از خشک سالی ایمن است

رحمتش پیوسته می بارد به ما

باز یارم باز یاری می کند

تخم نیکی نیک می کارد به ما

دارم امیدی که لطفش از کرم

مائی ما هیچ نگذارد به ما

خاطر موری ز ما آزرده نیست

سید ما کی بیازارد به ما

***

50

خرم آن دل که شود محرم اسرار شما

دلخوش آنکس که بود عاشق غمخوار شما

همت قاصر اگر می طلبد حور و قصور

همت عالی ما هست طلبکار شما

چشم من روی شما هم بشما می بیند

دیده ام دیده مگر نور ز انوار شما

دو جهان را بفروشیم بیک جرعة می

گر خریدار بود بر سر بازار شما

بزم عشق است و شما عاشق سر مست مدام

تا ابد لطف خدا باد نگهدار شما

جان چه باشد که کنم در قدمت ایثارش

قاصرم گر همه عالم کنم ایثار شما

نعمت الله ز خدا وصل شما می جوید

هست امیدش که رسد باز به دیدار شما

***

51

مخزن گنج جمله  اسما ما

نور چشم تمام اشیا ما

غرق بحریم و آب می جوئیم

قطره و موج  جو و دریا ما

رند مستیم و عاشق و معشوق

به همه اسم ها مسما ما

ما نه مائیم و ما همه اوئیم

اثری چون نماند با ما ما

جام گیتی نما بما  بنمود

دو جهان دیده ایم یکتا ما

همه روشن به نور او باشد

تا نگوئی مگر که تنها ما

رو نهادیم بر در سید

باز گشتیم سوی مأوا ما

***

52

در آمد ساقی و آورد، جام می برای ما

منور کرد نور او سرای؟ که سرای ما

همه می های خمخانه، بما انعام فرمودند

کرم بنگر که الطافش چها کرده بجای ما

خرابات است و ما سرمست و ساقی جام می بر دست

حیات جاودان یابی، از آن آب و هوای ما

در میخانه بگشودند، و داد عاشقان دادند

بحمدالله اجابت شد، دعای که ؟دعای ما

حریف دردمندانیم، و دُرد درد می نوشیم

به ما ده دردی دردش، که آن باشد دوای ما

چه خوش ذوقی است ذوق ما که عالم ذوق از او یابند

نوای عالمی بخشد، نوای بینوای ما

گدای نعمت اللهیم، سلطان همه عالم

بیا و پادشاهی کن ،ز انعام گدای ما

***

53

روشن است از نور رویش دیدة بینای ما

خلوت میخانة عشق است دایم جای ما

آفتابی در ازل خوش سایه ای برما فکند

تا ابد روشن بُود این روی مه سیمای ما

ذوق ما داری بیا با ما در این دریا در آ

تا به عین ما نصیبی یابی از دریای ما

در سر ما عشق زلفش دیگ سودا می پزد

بس سری در سر رودگر این بود سودای ما

از لطیفی آن یکی با هر یکی یکتا شده

جان فدای لطف آن یکتای بی همتای ما

بلبل مستیم و درگلشن نوائی می زنیم

رونقی دیگر گرفت این گلشن غوغای ما

مجلس عشق است و رندان مست و سید در حضور

روضة رضوان بود این جنت المأوای ما

***

54

روشن است از نور رویش دیدة بینای ما

درة بیضا بود غواص این دریای ما

جملة عالم وجودی یافته از جود او

خوش بود این خلعت او راست بر بالای ما

گر دوای درد دل خواهی بیا با ما نشین

ذوق اگر داری بجو یکتای بیهمتای ما

جملة اسمای او از اسم اعظم خوانده ایم

اسم او گر بایدت اسمای او اسمای ما

عاشقان را نیست پروایی دمی با غیر او

عاقلان را می نباشد یک نفس پروای ما

سر نهاده بر در خلوت سرای حضرتش

خود که دارد در جهان خوش تر از این مأوای ما

در دل سید نگنجد غیر عشق حضرتش

حضرت او کی نشاند دیگری بر جای ما

***

55

هرچه خواهد می کند سلطان ما

دل برد جان بخشد آن جانان ما

دنیی و عقبی از آن  این و آن

ما از آن او و او هم زان ما

دردمندانیم و دردی می خوریم

دُرد درد دل بود درمان ما

عقل کل حیران شده در عشق او

خود چه باشد عقل سرگردان ما

هر که آمد سوی ما با ما نشست

غرقه شد در بحر بی پایان ما

رند سر مستی طلب از وی بجو

لذت رندی سر مستان ما

بنده فرمانیم و فرمان می دهیم

سید ما می برد فرمان ما

***

56

صد دوا بادا دوای درد بی درمان ما

دُرد دردش نوش کن گر می بری فرمان ما

ما حیات جاودانی یافتیم از عشق او

همدم زنده دلان شو تا بدانی جان ما

خانه خالی کرده ایم و خوش نشسته بر درش

غیر او را نیست بارش در سرا بستان ما

جان ما آئینه دار حضرت جانان بود

عشق او گنجی است در کنج دل ویران ما

غرق دریائیم و خوش خوش دست پائی می زنیم

ذوق اگر داری درآ در بحر بی پایان ما

 خون دل در جام دیده پبش مردم می نهیم

 در خیال آنکه بنشیند دمی بر خوان ما

 نعمت دنیی و عقبی آن تو ای نازنین

 ما از آن نعمت الله نعمت الله آن ما

***

57

رفت آن جانان ما از دست ما

ای دریغا دلبر سر مست ما

او برفت و پای او نگشوده‌ایم

تا ابد زلفش بود پا‌بست ما

ما همه جا نیکی او گفته‌ایم

او نخواهد آنچنان اشکست ما

چاره‌ای غیر رضا و صبر نیست

این زمان چون تیر رفت از شست ما

در خیال او است جان ما مدام

دل روان خواهد به او پیوست ما

***

58

بندة ساقی ما شو تا شوی سلطان ما

جان فدا کن تا شوی جانان ما ای جان ما

چشم صورت بین به بند و دیدة معنی گشا

تا به بینی بر سریر ملک دل جانان ما

گر گدای عشق باشی پادشاه عالمی

حکم تو گردد روان گر تو بری فرمان ما

از نم چشم و غم دل نُقل و باده می خوریم

الصلا گر عاشقی فرما بخور از خوان ما

حال ما پیدا شود بر ساکنان صومعه

گر جمال خود نماید شاهد پنهان ما

همدم جامیم ساقی را حریف سرخوشیم

ذوق اگر داری طلب کن صحبت رندان ما

مجلس عشق است و سید عاشق و معشوق او

این چنین بزمی بیابی گر شوی مهمان ما

***

59

موج است و حباب و آب  دریا

هر چار یکی بود بر ما

هم آب و حباب و موج مائیم

دریا داند حقیقت ما

بنگر به یقین که جز یکی نیست

هم قطره و جو سیل و دریا

میدان که حجاب ما هم از ما است

ما را نبُود حجاب جز ما

از دیدة ما ببین به تحقیق

تا کشف شود حقیقت ما

بیگانه شوی ز هر دو عالم

گر زانکه بود ترا  سر ما

تا رسته نگردی از من و ما

سید نشوی تو واصل ما

***

60

دردمندانیم و مانده بی دوا

همدم و همدرد ما هم درد ما

غرقة  دریای بی پایان شدیم

غیر ما دیگر نباشد آشنا

آبرو جوئی بیا از ما بجو

تا بیابی آب روی ما ز ما

رو فنا شو تا بقا یابی ز عشق

بینوا شو تا از او یابی نوا

بر در میخانه مست افتاده ایم

بی حجاب و فارغ از هر دو سرا

از وجود و از عدم آسوده ایم

باز رسته از فنا و از بقا

رند سرمستیم در کوی مغان

نعمت الله گر همی جوئی بیا

***

61

ساقی به کرم نواخت ما را

خمخانه بریخت بر سر ما

ما جام پر آب چون حبابیم

دریا است ز ما و ما ز دریا

عشق است که هیچ جا ندارد

هر جا می جو تو جای بیجا

در دیدة مست ما توان دید

آن نور، ولی به چشم بینا

آینه از او وجود دارد

او نیز به آینه هویدا

با شمع جمال او که باشد

پروانة عقل بی سر و پا

رندیم و حریف نعمت الله

هرگز نکنیم توبه حاشا

***

62

ما حبابیم و عین ما دریا

نظری کن به عین ما در ما

بندة حضرت خداوندیم

به جمال و کمال بی همتا

آینه گر هزار می نگریم

در همه دیده می شود اسما

عالم از نور او شده روشن

نظری کن به دیدة بینا

بر در او رو  و خوشی بنشین

گر کنی میل جنت المأوا

دُرد دردش بنوش خوش می باش

تا بیابی تو ذوق بودردا

عارفانه به نور او دیدیم

نعمت الله در همه اشیا

***

63

چشم ما شد به نور او بینا

نظری کن به نور او در ما

آب این چشمه می رود هر سو

لاجرم سو به سو بُود دریا

غرق بحریم و آب می‌جوئیم

ما طلب کار او و او با ما

دردمندیم و دلخوشیم از آن

درد عشق است و جان بودردا

ما خیالیم و در حقیقت او

هو معنا و فانظروا معنا

نور معنی نموده در صورت

گنج اسما نهاده در اشیا

نعمت الله از او شده موجود

نور او هم به او بود پیدا

***

64

به سر خواجه ی کلان که مرا

نبُود میل با کلاه شما

دنیی و آخرت نمی طلبیم

این و آن از کجا و ما ز کجا

حالی امروز را غنیمت دان

دی گذشت و نیامده فردا

گوش کن گفته های مستانه

چه کنی قول بو علی سینا

در خرابات مست می گردم

گر حریف منی بیا آنجا

سر زلف نگار در دستم

با خیالش همی پزم سودا

نعمت الله چو آینه روشن

می نماید به ما خدا به خدا

***

65

روشن است آئینة گیتی نما

می نماید نور چشم ما به ما

کون جامع جامع قرآن تمام

مظهر ذات و صفات کبریا

غایت او غایت هر غایت است

کی بود بی ابتدا را انتها

رو فنا شو تا بقا یابی از او

بلکه بگذر از فنا و از بقا

آبروی خویش و بیگانه بود

هر که او با بحر ما شد آشنا

در همه حالی خدا با من بود

لاجرم من با خدایم با خدا

بنده را از حضرت سید طلب

نعمت الله از علی مرتضا

***

66

فقر ما خوش تر ز ملک پادشا

ما و درویشی و درویشی ما

فقر سلطانی است ، سلطانی است فقر

پادشه درویش و درویش پادشا

بینوائی ما و ذوق نیستی

باز پرس از عاشقان بینوا

عاشق و مستیم در کوی مغان

دنیی و عقبی کجا و ما کجا

بی خودم من بی خودم من بی خودم

با خدایم با خدایم با خدا

جام دُرد درد او درمان دل

نوش کن جامی که تا یابی دوا

نعمت‌الله مست و می نوشد مدام

در خرابات فنا جام بقا

***

67

قدمی نه درآ در این دریا

عین ما جو به عین ما از ما

هر که با ما نشست از ما شد

بلکه گر قطره بود شد دریا

نظری کن حباب و آب نگر

یک وجود است این و آن اسما

دیدة عالم است از او روشن

می‌نماید چو نور در اشیا

آینه صد هزار می‌ بینم

در همه روی او بود پیدا

ذوق ما را نهایتی نبُود

ابتدا نیست و انتها آنجا

شعر سید به ذوق می ‌خوانش

چه کنی قول بوعلی سینا

***

68

موج و دریا آب باشد نزد ما

لاجرم باشد حجاب ما زما

غرقةدریای بی پایان شدیم

غیر ما دیگر نباشد آشنا

آب رو جوئی بیا از ما بجو

تا بیابی آب روی مازما

رو فنا شو تا بقا یابی ز عشق

بینوا شو تا از او یابی نوا

بر در میخانه مست افتاده ایم

بی حجاب و فارغ از هر دو سرا

از وجود و از عدم آسوده ایم

باز رسته از فنا و از بقا

رند سرمستیم در کوی مغان

نعمت الله گر همی خواهی بیا

  ***

  69

موج و دریا آب باشد نزد ما

لاجرم باشد حجاب ما ز ما

ما ز ما جوید چو ما با ما بُود

هر که او با بحر ما شد آشنا

هر چه باشد در حدوث و در قدم

از خدا هرگز نمی ‌باشد جدا

در عدم خوش خوش حضوری یافتیم

در فنا داریم جاویدان بقا

نور روی او است در عالم عیان

بنگر این آئینة نور خدا

جامع مجموع اسمای اله

می‌نماید صورت و معنی بما

درد اگر داری دوا از خود بجو

زانکه درد تو بود عین دوا

عقل اگر خواهی برو جای دگر

عشق اگر خواهی درآ در بزم ما

چون نوا از نعمت الله می ‌برند

نعمت‌الله کی بماند بینوا

***

70

صوفی صافی است در عین صفا

می نماید نور او او را به ما

ذره ای از آفتاب نور او

نیست خالی در همه ارض و سما

نقطه نقطه دایره پیموده است

وصل کرده ابتدا با انتها

جامع مجموعة  ام الکتاب

مظهر ذات و صفات کبریا

سیدم مست است و جام می به دست

گر تو رندی باده می نوشی بیا

***

71

عقل برو برو برو عشق بیا بیا بیا

راحت جان و دل توئی دور مشو ز پیش ما

داروی درد عاشقی هست دوای درد دل

نیست به نزد عاشقان خوشتر از این دوا دوا

کشتة تیغ عشق او زنده دلی است جاودان

بندة خویش اگر کشد نیست به خواجه خونبها

مست و خراب و ساکنم برسرکوی می فروش

زاهد و کنج صومعه ؛او ز کجا و ما کجا

جام جهان نمای ما آینة جمال او

جام جهان نما نگر روی به آینه نما

هر که گدای او بود پادشه است بر همه

شه چه بُود که پادشه بر در او بود گدا

سید مست ما سزد بندة بندگی او

حضرت او از آن ما جنت و حوریان ترا

***

72

هو معنا و فانظروا معنا

انه ظاهرا بنا فینا

ما خیالیم و در حقیقت او

ما حبابیم و عین ما دریا

هر که بینی و هر چه می دانی

می و جام است و صورت و معنا

شاهدی در هزار جامه نگر

نظری کن به دیدةبینا

ساغری از می است و پر از امروز

دور رندان ما است باز امروز

فارغ از دی و ایمن از فردا

رند مستی چو نعمت الله نیست

ور تو گوئی که هست هان بنما

***

73

گر بیابی آشنای بحر ما

بازپرس احوال ما از آشنا

عین ما جوئی به عین ما بجو

جز به عین ما نیابی عین ما

هر که او در عشق او فانی شود

از حیات عشق او یابد دوا

دردمندی کاو بود همدرد ما

هم ز دُرد درد دل یابد دوا

نقش می بندم خیالش در نظر

گشته روشن چشمم از نور لقا

در خرابات مغان مست و خراب

باده می نوشیم دایم بی ریا

نعمت الله را نهایت هست نیست

کی بود بی ابتدا را انتها

***

74

فلولاه و لولانا لما کان الذی کانا

اگر نه ما و او بودی نبودی این و آن جانا

فانا عبده حقاو ان الله مولانا

حقیقت بندة اوئیم و سلطان است او ما را

و انا عینه فاعلم اذا ما قلت انسانا

یکی عین است و دو نامش یکی موج و یکی دریا

فلا تحجب بانسان فقد اعطاک برهانا

برون آ از حجاب خود نگر برهان ما پیدا

فاعطیناه ما یبدی به فینا و اعطانا

عطا کردیم سر او و شد این مشکلَت حلوا

فصار الامر مقسوما بایاه و ایانا

بهم پیوسته می باید که تا پیدا شود اینها

فاحیاه الذی یدری بقلبی حین احیانا

چه خوش حییی که می بخشد حیات او حیات ما

و کنافیه اکوانا و اعیانا و ازمانا

همه بودیم در ذاتش که پیدا گشته ایم اینجا

و لیس بدایم فینا و لیکن ذاک احیانا

نباشد حال ما دایم بود حق دایما با ما

به نور مهر و مه بنگر که هر دو نعمت الله اند

ز هر روز و  شب روشن ببین در دیدة بینا

***

75

عین دریائیم و دریا عین ما

نیست ما را ابتدا و انتها

بر در میخانه مست افتاده ایم

خانة ما خوش تر است از دو سرا

بی نوایان خوش نوائی یافتند

بی نوا شو، گر همی خواهی نوا

گفتة مستانة ما را بخوان

عاشقانه خوش سرودی می سرا

دردمندیم و دوای درد ما است

درد ما، هم درد ما باشد دوا

سر به پای خم می بنهاده ایم

بی حجاب ای عارف عاشق بیا

در طریقت خرقه ای پوشیده ایم

دست ما و دامن آل عبا

نعمت الله ساقی و ما رند و مست

گو بیا یاری که دارد ذوق ما

در همه عالم به چشم ما ببین

سیدت آئینه گیتی نما

***

76

اگر آئی در این دریا بیابی آبروی ما

بیابی آبروی ما اگر آئی در این دریا

رها کن دی و هم فردا بیا امروز دریابش

بیا امروز دریابش رها کن دی و هم فردا

ندارم با کسی پروا بجز با ساقی مستان

بجز با ساقی مستان ندارم با کسی پروا

بود مجموعة اسما هر آن حرفی که می‌خوانم

هر آن حرفی که می‌خوانم بود مجموعة اسما

نماید در همه اشیا جمال بی‌ مثال او

جمال بی‌مثال او نماید در همه اشیا

درآ در میکده تنها حریف نعمت‌الله شو

حریف نعمت ‌الله شو درآ در میکده تنها

خبر دارم ز اوادنا به جان سید عالم

به جان سید عالم خبر دارم ز اوادنا

***

77

به هویت چو اوست با اسما

آن هویت طلب کن از اشیا

از هویت خبر اگر داری

به هویت خدا بُود با ما

گرچه آب روان بود در جو

بخور آبی ولیکن از دریا

دامن خود بگیر و خوش بنشین

تا بکی می‌ روی تو جا  از جا

با تو مقصود تو است هم خانه

در بدر می روی کجا و چرا

از خودی بگذر و خدا را جو

چند باشی مقید من و ما

همچو سید از این و آن بگذر

تا بیابی مراد هر دو سرا

***

78

در آ با ما در این دریا، و خوش بنشین به چشم ما

به عین ما نظر می کن ببین ما را در این دریا

اگر موج است، اگر قطره، به عین ما همه آب است

وگر تو آبرو جوئی، بجو از آبروی ما

بهشت جاودان ما سرابستان میخانه

هوای جنت ار داری، درآ در جنت المأوا

به نور آفتاب او، همه عالم منور شد

نگر هر ذره ای روشن، که خورشیدی است مه سیما

اگر گوئی کرم فرما، مرا جائی نشانی ده

نشان و نام را بگذار، و میجو جای آن بیجا

بلا بالا گرفت امروز، از آن بالا که می دانی

چه خوش باشد بلای ما، اگر باشد از آن بالا

حریف نعمت الله شو، که یار رند سرمست است

به نور او نظر می کن، ببین یکتای بی همتا

***

79

مجمع البحرین جام است و شراب

این شراب و جام آباست و حباب

غرق دریائی و تشنه ،ای عجب

بر سر آبی و می جوئی سراب

نقش او دارد کز او دارد نصیب

هر خیالی را که می بینی به خواب

چشم ما روشن به نور روی او است

در نظر داریم از آن رو آفتاب

چون حجاب او نمی دانم جز او

روز وشب می بینم او را ذر حجاب

حرفی از اسرار جد ما بود

معنی مجموعة ام الکتاب

نعمت الله در خراباتش طلب

همدم جام می ومست و خراب

***

80

با تو گویم که چیست جام و شراب

به مَثل نزد ما چو آب و حباب

خوش بیا سوی ما در این دریا

عین ما را به عین ما دریاب

موج و دریا یکی است تا دانی

نظری کن به چشم ما در آب

صورت و معنی  ای که می نگرم

سبب است و مُسببُ اسباب

هر که گوید که غیر او دیدم

دیده نقش خیال او در خواب

آفتاب است و ماه گویندش

نور مهر است و نام او مهتاب

نعمت الله خدا به من بخشید

یافتم خوش عطائی از وهاب

***

81

چیست عالم سایه بان آفتاب

تن بود چون سایه و جان آفتاب

نور عالم شمس دینش خوانده اند

سِر این دریاب و می خوان آفتاب

از برای نزل  بزم عاشقان

جام زرین است بر خوان آفتاب

آفتاب حسن او عالم گرفت

تا قیامت باد تابان آفتاب

نور روی نعمت الله دیده ام

می نماید در نظر آن آفتاب

***

82

آفتابی رو نموده مه نقاب

مه نقابی می نماید آفتاب

موج دریائیم و دریا عین ما است

عین ما بر عین ما باشد حجاب

جمله عالم در محیط عشق او

نزد ما باشد حبابی پر ز آب

غیر او در عمر خود گردیده ای

دیده ای نقش خیال او به خواب

نعمت الله در خرابات مغان

اوفتاده دیدمش مست و خراب

***

83

دیده ام مهر منیر مه نقاب

ذره ای از نور رویش آفتاب

جامی از می پر ز می داریم ما

نوش کن جام شرابی از شراب

ما در این دریا به هر سو می رویم

ساغری داریم پر آب از حباب

موج و دریا و حباب و قطره ایم

چار اسم و یک حقیقت عین آب

چشم ما روشن به نور روی او است

لاجرم دیدیم رویش بی حجاب

هر دمی نقش خیالی می کشد

گه به بیداری بُود گاهی به خواب

نعمت الله یافتم از لطف او

بی خطا والله اعلم بالصواب

***

84

این طرفه بین که حضرت او با همه حجاب

روشن تر است نور وی از نور آفتاب

موج و حباب و قطره و دریا به چشم ما

عارف چو بنگرد بنماید به عین آب

بیدار شو ز خواب به بیداریش ببین

نقش خیال او نتوان دیدنش به خواب

دستش به دست آور و دامان او بگیر

جامی از او طلب کن و بستان از او شراب

شادی روی ساقی ما جام می بنوش

تا همچو ما شوی ابدا مست و هم خراب

بگذار نور و ظلمت و بگذر ز روز و شب

جانان ما طلب که بُود جان و تن حجاب

الهام سید است که گوید به بندگان

ورنه چنین سخن نتوان گفت در کتاب

***

85

آفتابی رو نموده مه نقاب

ماه تابان می نماید آفتاب

خوش حبابی پر کن از آب حیات

تا بیابی جام پر آبی ز آب

موج دریاییم و دریا عین ما

عین ما بر عین ما باشد حجاب

ساقی سرمست ما باشد کریم

جام می بخشد به رندان بی حساب

خوش سر آییم و سیرابیم ما

زاهد بیچاره مانده در سراب

عشق می بیند جمال او به او

عقل می بندد خیال او به خواب

نعمت الله سر به پای خم نهاد

در خرابات مغان مست و خراب

***

86

ساقیی دیدیم مستانه به خواب

جام می بخشید ما را بی حساب

چون شدم بیدار من بودم نه او

آنکه در خوابش بدیدم بی حجاب

بسته ام نقش خیالش در نظر

آفتابی رو نموده مه نقاب

در خیال خواب باشد روز و شب

هر که بیند این چنین خوابی به خواب

غیر او در بحر ما از ما مجو

گفتمت والله اعلم بالصواب

عین ما می بین به عین ما چو ما

بر کف ما چون حبابی پر ز آب

در خرابات جهان موجود نیست

همچو سید عاشقی مست و خراب

***

87

صورت و معنی ما آب و حباب

خود که دارد این چنین جام و شراب

ما ز دریائیم و دریا عین ما است

می نماید موج ما  ما را حجاب

جز یکی در هر دو عالم هست نیست

ور تو گوئی هست می بینی به خواب

بسته روبندی ز نور روی خود

آفتاب است او و لیکن مه نقاب

جامی از می پر ز می بستان بنوش

تا ببینی خوش حبابی پر ز آب

ساقی ار بخشد ترا خمخانه ای

شادی او نوش می کن بی حساب

در خرابات مغان دامن کشان

نعمت الله می رود مست و خراب

***

88

ساغر پر شراب را دریاب

آب نوش و حباب را دریاب

چیست نقش خیال جمله حجاب

بی حجاب این حجاب را دریاب

آفتاب است و ماه خوانندش

ماه بین آفتاب را دریاب

همه عالم سراب و ما سر آب

سر آب و سراب را دریاب

دل صاحب دلان به دست آور

جمع ام الکتاب را دریاب

کار خیر است عشق و می خواری

کار خیر و ثواب را دریاب

در خرابات نعمت الله جو

رند و مست و خراب را دریاب

***

89

در موج و حباب آب دریاب

آن آب در این حباب دریاب

در آینة مه منور

نور رخ آفتاب دریاب

هر برگ گلی که رو نماید

در عارض او گلاب دریاب

با ساقی ما دمی برآور

ساغر بسِتان شراب دریاب

بگذر ز حجاب خودپرستی

معشوقة بی حجاب دریاب

نقشی که خیال غیر بندد

باشد اثری ز خواب دریاب

گنجی است وجود نعمت الله

آن گنج درین خراب دریاب

***

90

در عین ما نظر کن جام پر آب دریاب

جام شراب بستان آب و حباب دریاب

هر ذره ای که بینی جام جهان نمائیست

در طلعت چو ماهش تو آفتاب دریاب

او بی حجاب با تو  تو در حجاب از اوئی

خوش خوش حجاب بردار آن بی حجاب دریاب

چون بلبلان سرمست بگذر سوی گلستان

چون عارفان کامل از گل گلاب دریاب

با ما درآ به دریا ما را به عین ما جو

موج و حباب و قطره می بین و آب دریاب

در گوشة خرابات رندی است بیابی

با عاشقان نشسته مست و خراب، دریاب

نور جمال سید بیدار اگر ندیدی

نقش خیال رویش باری به خواب دریاب

***

91

وجود مطلق الحق اوست دریاب

مقید او و مطلق اوست دریاب

خیال باطلت دارد پریشان

ببین مجموع را حق اوست دریاب

توئی طالب توئی مطلوب فا فهم

بگو از جان که صدق اوست دریاب

دل و دلدار و جان ما همه اوست

محیط و موج و زورق اوست دریاب

از آن ما غرقة دریای عشقیم

روان جام و مغرق اوست دریاب

به حق تحقیق شد ما را حقیقت

که موجود محقق اوست دریاب

شراب ناب بی غش نوش کردیم

ز جامی کش مروق اوست دریاب

طلسم گنج عشق دوست مائیم

ولی مفتاح و مغلق اوست دریاب

اگر سید اناالحق زد به حق زد

چو گویای اناالحق اوست دریاب

***

92

آب ما می رود بجو دریاب

عین ما را بجو نکو دریاب

جام بستان و باده را می نوش

خم می می نگر سبو دریاب

وام کن دیده ای ز اهل نظر

او به او بین و او به او دریاب

سخن پشت و رو بسی گفتند

این سخن نیز پشت و رو دریاب

در سر زلف او پریشان شو

جمع می باش و مو به مو دریاب

یک زمانی به چشم ما بنگر

آب این چشمه سو بسو دریاب

جام گیتی نما به دست آور

نعمت الله را نکو دریاب

***

93

در عین حباب آب دریاب

آن آب در این حباب دریاب

نقشی است خیال عالم ای یار

خوابی است و هم بخواب دریاب

مستیم و خراب در خرابات

این مست خوش خراب دریاب

مجموع حروف نقطه‌ای دان

مجموعة آن کتاب دریاب

آئینه به نور او است روشن

مه بنگر و آفتاب دریاب

با ما بنشین خوشی در این بحر

ما را بنگر حجاب دریاب

پرسی تو ز ذوق نعمت الله

گفتیم ترا جواب دریاب

***

94

خوش حضوری است بزم ما دریاب

هرچه می بایدت بیا دریاب

می جام فنا چه می نوشی

ذوق خمخانة بقا دریاب

قدمی نه به خلوت درویش

پادشه همدم گدا دریاب

در خرابات دُرد دردش نوش

زان شفا خانه این دوا دریاب

قطره و موج و بحر و جو آبند

عین ما را به عین ما دریاب

رند مستی اگر طلب کاری

بر سر کوی او مرا دریاب

نعمت الله را بدست آور

مظهر حضرت خدا دریاب

***

95

دل به ما ده بیا دلی دریاب

این چنین حل مشکلی دریاب

به خرابات رو خوشی بنشین

رند سرمست واصلی دریاب

این همه علم کرده ای تحصیل

ز این همه علم حاصلی دریاب

گر به کرمان همی روی می رو

خدمت میر عاقلی دریاب

ور به بازار می روی ای دوست

آن دکان دار جاهلی دریاب

گرد بر گرد عارفان می گرد

این چنین یار قابلی دریاب

عاشقانه درآ در این مجلس

سید رند کاملی دریاب

***

96

ای آب حیات آب دریاب

سرچشمة این سراب دریاب

جامی و شراب و جسم و جانی

این جام پر از شراب دریاب

ساقی قدحی به دست ما ده

خیری بکن و ثواب دریاب

دل سوخته ایم ز آتش عشق

جانا جگر کباب دریاب

جامی ز حباب پر کن از آب

آبی بخور و حباب دریاب

مائیم حجاب ما در این بحر

آب است حجاب آب دریاب

دریاب حضور نعمت الله

این نعمت بی حساب دریاب

***

97

جامی ز حباب پر کن از آب

جام می ما به ذوق دریاب

در بحر درآ که عین مائی

با ما بنشین خوشی در این آب

مه روشن از آفتاب باشد

آن نور بُود به نام مهتاب

چشم تو خیال غیر گردید

خوابی است که دیده ای تو در خواب

محبوب خود و محب خویشیم

ما دریا و حباب احباب

می در قدح است و عاشقان مست

مخمور مرو بیا و بشتاب

سید ساقی و صحبتی خوش

حاضر شده اند جمله اصحاب

***

98

مظهر و مظهرند آب و حباب

نظری کن به عین ما در آب

عقل گوید حباب و آب دواند

عشق گوید یکی است آب و حباب

ظاهر و باطن همه نور است

خوش ظهوری که نور او است حجاب

نقش غیری خیال اگر بندی

آن خیال است و دیده ای در خواب

غرق آبی و آب می جوئی

گرچه با ما نشسته ای در آب

نور او روز آفتاب نمود

باز در شب نمایدت مهتاب

نعمت الله به نور او دیدم

این چنین دیده اند اولوالالباب

***

99

صدف و گوهریم و بحر و حباب

جوهرش آب و گوهرش دریاب

قدمی نه درآ در این دریا

نظری کن به عین ما در آب

بزم عشق است و عاشقان سرمست

باده نوشند شادی اصحاب

بر در می فروش رندانه

با مسبب نشسته بی اسباب

آفتابی به ماه رو بنمود

نور مهر است و نام او مهتاب

چشم بیدار ما عیان بیند

گر خیالش تو دیده ای در خواب

نعمت الله عطای سید ما است

هبه ای بی عوض دهد وهاب

***

100

آفتابی ز ماه بسته نقاب

می نماید به چشم ما دریاب

نظری کن در آینه بنگر

ور نداری تو آینه درآب

نقش غیری خیال اگر بندی

آن خیالی بود ولی در خواب

صورت و معنی همه داند

هر که او باشد از اولوالالباب

لیک در هرچه روی بنماید

هم مسبب ببین و هم اسباب

آفتاب است و ماه خوانندش

نور مهر است گفته اند مهتاب

نعمت الله مربیی نیکو است

تربیت یافته وی از ارباب

***

101

موجیم و حباب هر دو یک آب

آب است حجاب آب دریاب

آنها که به چشم عقل بینند

بینند خیال غیر در خواب

عقل ارچه چراغ بر فروزد

هرگز نرسد به نور مهتاب

معشوق خودیم و عاشق خود

عشق است دلیل راه اصحاب

آن نقطه بدان که اصل حرف است

یک فصل بخوان ولی ز هر باب

در بحر محیط جمله غرقیم

مانند حباب و عین ما آب

ما را نسب است از خداوند

عالی تر از این که راست انساب

***

102

موج است و حباب هر دو یک آب

با ما بنشین و آب دریاب

روشن بنگر که آفتاب است

آن نور که خوانیش به مهتاب

رندانه روان رَوم به هر در

تا دریابم ورا به هر باب

اسباب و مسبب اند با هم

آثار مسبب اند اسباب

هستیم همه محب  محبوب

محبوب چو ما بجو ز احباب

با ساقی باقی خرابات

رندانه و عاشقانه بشتاب

پیغام خوشی ز نعمت الله

مستانه ببر به سوی اصحاب

***

103

ای دل اسرار  جان ما دریاب

بگذر از خود بیا خدا دریاب

شاهد غیب در شهادت بین

شاه در کسوت گدا دریاب

موج و دریا و خلق و حق بنگر

یک مسما و اسم را دریاب

جام وحدت به روی ساقی نوش

ذوق می خوارگی ما دریاب

رنج عشقش بکش شفا بشناس

دُرد دردش بخور دوا دریاب

مطرب عشق ساز ما بنواخت

بشنو ای بی نوا نوا دریاب

سایه و آفتاب را بنگر

سید و بنده را بیا دریاب

***

104

رو فنا شو بیا بقا دریاب

خوش بقایی از این فنا دریاب

قدمی نه درآ در این دریا

عین ما را به عین ما دریاب

دُردی درد دل  خوشی می نوش

دردمندانه آن دوا دریاب

جام گیتی نما بدست آور

مظهر حضرت خدا دریاب

پادشاه و گدا نشسته بهم

ذوق آن شاه و این گدا دریاب

در میخانه را غنیمت دان

دولت ملک دو سرا دریاب

سید رند مست اگر جوئی

در خرابات بنده را دریاب

***

105

آفتابی ز ماه بسته نقاب

کرده در گوش درهای خوشاب

چشم عالم به نور او روشن

سخنی نازک است خوش دریاب

نقش رویش خیال می بندم

که به بیداری و گهی در خواب

می خُمخانة حدوث و قدم

نوش کردم به شادی اصحاب

نور آن ماه رو که می بینی

آفتاب است و نام او مهتاب

سر موئی ز سِر او گفتم

سر زلفش از آن شده در تاب

نعمت الله حجاب را برداشت

چون حجاب است در میان اسباب

***

106

چون بر آمد از دل جام آفتاب

نزد ما هر دو یکی شد برف و آب

جام می بردست  و می گردم به ذوق

در خرابات مغان مست و خراب

کس نبیند از هزاران زهد و علم

آنچه من دیدم ز یک جام شراب

لوح محفوظ است ما را در نظر

خود که دارد این چنین ام الکتاب

اصل گُل آب است و فرع آب گل

اصل و فرعش دوست دارم چون گلاب

چون نیم هشیار بگذر از سرم

چون ندارم عقل بگذار احتساب

باده می نوشم مدام از جام عشق

در حضور سید خود بی حساب

***

107

گرخیال عارضش بنمایدت نقشی به خواب

نقش بندی کن روان بر آب چشم ما چو آب

آینه بردار و تمثال جمال او نگر

جام می بستان که ساقی می نماید در شراب

سنبل زلفی که بینی نافه ای دان پر ز مشک

در چمن هر گل که چینی شیشه ای دان پر گلاب

بر در میخانه بگذر تا ببینی آن یکی

مست با رندان نشسته باده نوشان بی حجاب

ذره ای از نور او بنمود ماهی خوش تمام

سایه بان حسن او را سایه کرده آفتاب

ساقی ما می به ما از خم وحدت می دهد

بی حسابش نوش  کاین می را نمی باشد حساب

نعمت الله می دهد فتوی که این می را بنوش

من حلالش می خورم والله اعلم بالصواب

***

108

ماه ما از در درآمد نیم شب

آفتاب ما برآمد نیم شب

بخت ما بیدار شد در نیم روز

عمر رفته بر سر آمد نیم شب

  روز تا شب در تمنا بود دل

  ناگهانی دلبر آمد نیم شب

بس که آب دیده ام در خاک ریخت

سرو نازم در بر آمد نیم شب

وصل او در روز خوش باشد ولی

بی رقیبان خوش تر آمد نیم شب

خلوت جانم چو شب تاریک بود

روشنی او در آمد نیم شب

نعمت الله را درخت دولتش

از سعادت در بَر آمد نیم شب

***

109

دردمند و درد نوشم روز و شب

عاشقانه در خروشم روز و شب

گر زنندم همچو نی نالم بسوز

ور گذارندم خموشم روز و شب

در خرابات مغان مست و خراب

همنشین می فروشم روز و شب

با حضورش هر شبی آرم به روز

در هوایش باده نوشم روز و شب

ز آتش عشقش چو خم می فروش

در درون خود بجوشم روز و شب

هرچه بنماید نمایم در زمان

هرچه پوشاند بپوشم روز و شب

سیدم عشق است و من در حضرتش

بندة حلقه به گوشم روز و شب

***

110

همت از درویش صاحبدل طلب

خدمت درویش کن حاصل طلب

درد هجران از دل درویش جو

راحت ار می جوئی از واصل طلب

گوهر ار خواهی درآ در بحر ما

ور نمی خواهی برو ساحل طلب

حضرت جانانه را از جان بجو

خدمت دلدار خود در دل طلب

مشکلت حل ، وا شود گر طالبی

هم ز طالب حل این مشکل طلب

در ره عشقش قدم مردانه نه

رهبری صاحبدلی کامل طلب

نعمت الله را طلب کن از خدا

ذوق اوازطالب قابل طلب

***

111

ذوق ما داری درآ در بحر ما  ما را طلب

آبرو جوئی مرو هر سو بیا ما را طلب

موج دریائیم و ما را دل به دریا می کشد

حال این دریای ما گر بایدت از ما طلب

ای محقق بی حقیقت هیچ شیئی هست نیست

عارفانه آن حقیقت در همه اشیا طلب

هر که آید در نظر این نور چشم عاشقان

دست او را بوسه ده گم کردة خود واطلب

نقد گنج کنت کنزا را بجو در کنج دل

گوهر دُر یتیم مخزن دلها طلب

قاب قوسین از خط محور پدید آمد تو نیز

خط برانداز از میان معنی او ادنا طلب

آفتاب حسن او بر چشم مردم رو نمود

روشن است این نور او در دیدة بینا طلب

دنیی و عقبی و جسم و جان به این و آن گذار

گر تو چون ما طالبی مطلوب بی همتا طلب

اسم اعظم را بخوان و یک مسما را بدان

نعمت الله را بجو مجموعة اسما طلب

***

112

در دل ما نقد گنج ما طلب

گوهر ار جوئی از این دریا طلب

یک زمان در بحر ما با ما نشین

عین ما را هم به عین ما طلب

عشق را جائی معین هست نیست

جای آن بیجای ما هر جا طلب

نور او در جمله اشیا می نگر

یک مسما از همه اسما طلب

دنیی و عقبی به این و آن گذار

حضرت یکتای بی همتا طلب

طالب و مطلوب را با هم ببین

این نظر از دیدة بینا طلب

نعمت الله را اگر جوئی بیا

ما به دست آور ز ما  ما را طلب

***

113

دردمندانه بیا ما را طلب

درد دل جانا ز بودردا طلب

در چنین دریای بی پایان درآ

عین ما را هم به عین ما طلب

طالب و مطلوب را با هم نگر

جای آن بیجای ما هر جا طلب

چشم ما روشن به نور روی اوست

نور او در دیدة بینا طلب

هر کجا کنجی است گنجی در وی است

گنج اسما در همه اشیا طلب

عارفانه دامن هر یک بگیر

حضرت یکتای بی همتا طلب

در خرابات مغان مستانه رو

نعمت الله را در آنجا وا طلب

***

114

عاشقی دریا دلی از ما طلب

آنچنان گوهر در این دریا طلب

نقد گنج کنت کنزا را بجو

از همه اسما مسما را طلب

هر که یابی دامن او را بگیر

حضرت یکتای بی همتا طلب

در وجود خویشتن سیری بکن

آنچه گم کردی همه آنجا  واطلب

چشم ما از نور رویش روشن است

نور او در دیدة بینا طلب

هیچ شیی بی نعمت الله هست نیست

نعمت الله در همه اشیا طلب

***

115

در محیط عشق ما گوهر طلب

هفت دریا را بجو دیگر طلب

عود دل در مجمر سینه بسوز

آنچنان عودی در این مجمر طلب

وصل آن محبوب بی همتای ما

گر طلب داری از این خوشتر طلب

جان باقی یابی از جانان خود

گر فنا گردی چو یاران در طلب

این سر تو چون کلاه آن سراست

سر بنه در پای او آن سر طلب

جان چو جوئی حضرت جانان بجو

دل رها کن خدمت دلبر طلب

هر کجا جام مئی یابی بنوش

نعمت الله را در آن ساغر طلب

***

116

نقد گنج کنت کنزا را طلب

گوهر دُر یتیم از ما طلب

عاشقانه خم می را نوش کن

جرعه ای چبود بیا دریا طلب

از دوئی بگذر که تا یابی یکی

از همه یکتای بی همتا طلب

عارفانه دامن خود را بگیر

آنچه گم کردی همه آنجا طلب

چشم عالم روشن است از نور او

نور او در دیدة بینا طلب

نعمت الله است عالم سر به سر

نعمتی خوش از همه اشیا طلب

***

117

عین ما جو و در این بحر بجز ما مطلب

غرق دریا شو و جز ما تو ز دریا مطلب

ما حبابیم زده خیمه‌ای از باد بر آب

به از این در دو سراخانه و مأوا مطلب

غیر ما را نتوان یافت در این بحر مجو

عین ما جو و بجز ما دگر از ما مطلب

مرده‌ دل از دم ما زنده شود هر نفسی

این چنین دم طلب و جز ز مسیحا مطلب

مائی ما چو بشستیم به آب دیده

ما نه مائیم ز ما مائی ما را مطلب

ساقی و جام و می و رند حریفیم مدام

غیر ما همدم ما یک نفس اینجا مطلب

نعمت‌الله طلب و صورت و معنی دریاب

ور دگر می‌طلبی رو طلبش ما مطلب

***

118

نعمت الله نور دین دارد لقب

نور دین از نعمت الله می طلب

از رسول الله نسب دارد درست

خود که دارد این چنین دیگر نسب

مطرب عشّاق گو شعرش بخوان

تا جهان از ذوق او گیرد طرب

جان من گفتا نهم لب بر لبش

آمده از عشق او جانم به لب

مدتی بودم مجاور در عجم

گرچه اصلم باشد از ملک عرب

آب لطف او نصیب ما بود

آتش قهرش از آن ِ بولهب

من مجاور حالیا در ملک فارس

جد من آسوده در شهر حلب

***

119

در دیار تو غریبیم و هوادار غریب

خوش بود گر بنوازی صنما یار غریب

مخزن جملة اسرار خداوند دل است

دل به من ده که بگویم به تو اسرار غریب

گر غریبی برت آید به کرم بنوازش

سخت کاریست غریبی مکن آزار غریب

ما دعاگوی غریبان جهانیم همه

در همه حال خدا باد نگهدار غریب

دردمندیم و به امید دوا آمده ایم

تو طبیبی و دوا کن دل بیمار غریب

کار غربت چه اگر کار غریبی است ولی

خوش بود گر تو بسازی به کرم کار غریب

سید ما است سرجمله غریبان جهان

که بسر وقت غریب آمده سردار غریب

***

120

مائیم و می و صحبت رندان خرابات

سرگشته در آن کوچه چو پرگار خرابات

میخانة ما وقف و سبیل است به رندان

جاوید به فرمودة سلطان خرابات

مستیم و خرابیم و سر از پای ندانیم

دل داده و جان نیز به جانان خرابات

خوانیست خرابات نهاده بر رندان

خوردیم بسی نعمت از این خوان خرابات

جمعی ز سر زلف بتی گشته پریشان

جمعیت از آن یافت پریشان خرابات

ذوقی که دلم راست به عالم نتوان گفت

این ذوق طلب کن تو ز یاران خرابات

در کوی خرابات نشستیم به عشرت

با سید سرمست و حریفان خرابات

***

121

مستیم و خرابیم و گرفتار خرابات

سرگشته در آن کوچه چو پرگار خرابات

هر کس پی کاری و حریفی و ندیمی

ما را نبود کار به جز کار خرابات

سر حلقه رندان سراپردة عشقیم

هم صحبت ما خدمت خمار خرابات

از عقل مجو صورت میخانة معنی

از ما طلب ای یار تو اسرار خرابات

در زمزمة مطرب عشاق کلامم

حیران شده است بلبل گلزار خرابات

از غیرت آن شاهد سرمست یگانه

دیار نمی گنجد در دار خرابات

ایام به کام است و حریفان به مرادند

از بندگی سید سردار خرابات

***

122

نعمت الله مظهر ذات و صفات

گه صفاتش می نماید گاه ذات

عارفی چون او در این عالم که دید

جمع کرده ممکنات و واجبات

او به او باقی و ما باقی به او

عمر جاوید است او را این حیات

او یک و گر یکی گوید که دو

تو یکی میگو مگو آن تُرَهات

دُرد دردش دردمندانه بنوش

زانکه درد  درد او باشد دوات

می کنم علم معانی را بیان

کی پرستم صورت لات و منات

سالها باید که تا پیدا شود

همچو سید سیدی در کائنات

***

123

هر که بد بازی کند بد باز گردد عاقبت

ور کسی نیکو نشد بد باز گردد عاقبت

گرچه بی ساز است ساز مطرب عشاق ما

گر نوازد ساز ما با ساز گردد عاقبت

همدم جامیم و با ساقی حریفی می کنیم

خوش بود گر همدمی دمساز گردد عاقبت

عاشقی گر پیش معشوقی نیازی می کند

آن نیاز عاشقان با ناز گردد عاقبت

هر که او در سایه فَر هُما مأوا گرفت

گرچه گنجشکی بود شهباز گردد عاقبت

عقل مخمور است و دردسر به رندان می دهد

بی غمی ماند که او غماز گردد عاقبت

سید از بنده تمیزی گر کند صاحبدلی

در میان عارفان ممتاز گردد عاقبت

***

124

لطف سازنده تا عیانم ساخت

رازق رزق بندگانم ساخت

این چنین چون بدن پدید آمد

همچو جان در بدن روانم ساخت

حکم میخانه ام عطا فرمود

ساقی بزم عاشقانم ساخت

به جمال خودم مشرف کرد

مونس جان بی دلانم ساخت

دنیی و آخرت به من بخشید

واقف از سر این و آنم ساخت

عاشقی کردم و شدم معشوق

گرچه بودم چنین چنانم ساخت

بنده را نام نعمت الله کرد

سید ملک انس و جانم ساخت

***

125

آتش عشق تو دل در بر بسوخت

باز زرین بال عقلم پر بسوخت

شمع عشقش آتشی در ما فکند

عود جانم در دل مجمر بسوخت

آتشی از سوز سینه بر زدم

عقل چون پروانه پا تا سر بسوخت

سوخته بودم آتش عشقت دگر

خوش برافروخت و مرا خوشتر بسوخت

غیرت عشق تو بر زد آتشی

هرچه بود از غیر خشک و تر بسوخت

غرقة بحر زلالیم  این عجب

جان ما از تشنگی در بر بسوخت

تا ز نور آفتاب مهر تو

شد پدید و مؤمن و کافر بسوخت

عکس رویت بر رخ ساغر فتاد

آب آتش رنگ در ساغر بسوخت

گرچه عالم سوخت از عشقت ولی

همچو سید دیگری کمتر بسوخت

***

126

آتشی ظاهر شد و پیدا و پنهانم بسوخت

شمع عشقش در گرفت و رشتة جانم بسوخت

از دم گرمم به عالم آتشی خوش در فتاد

هرچه بود ازخشک و تر هم این و هم آنم بسوخت

عشق جانان آتش است و جان من پروانه ای

منتش بر جان من کز عشق جانانم بسوخت

عود دل را سوختم در مجمر سینه خوشی

از تف آن دامن و کوی گریبانم بسوخت

بود گنج معرفت در کنج ویران دلم

آتشی افتاد و گنج و کنج ویرانم بسوخت

ز آه دلسوزم که آتش میفتد در این و آن

جسم و جان بر باد رفت و کفر و ایمانم بسوخت

گفته های نعمت الله می نوشتم در کتاب

در قلم آتش فتاد و دست ویرانم بسوخت

***

127

آتش عشقش تمام عود وجودم بسوخت

بوی خوشم را چو یافت دیر نه زودم بسوخت

شمع معنبر نهاد مجلس جان بر فروخت

در دل مجمر مرا زود چو عودم بسوخت

تا نزنم دم دگر از خود و از معرفت

عارف معروف من غیب و شهودم بسوخت

یک نفسی جام می همدم ما بود دوش

از دم دلسوز ما سوخته بودم بسوخت

آتش سودای او گرد دکانم گرفت

جمله قماشی که بود مایه و سودم بسوخت

ملک فنا و بقا جمله بر انداختم

چند از این و از آن بود و نبودم بسوخت

سوخته ای همچو من در همه عالم مجوی

کز نفس سیدم جمله وجودم بسوخت

***

128

مطرب عشاق ساز ما نواخت

ساقی سرمست ما ما را نواخت

صاف درمان است دُرد درد دل

دُرد دردش جان بودردا نواخت

از بلایش کار ما بالا گرفت

این بلا ما را از آن بالا نواخت

گنج اسما بر سر عالم فشاند

از کرم او جملة اشیا نواخت

عالمی از ذوق ما آسوده اند

خاطر یاران ما را تا نواخت

کرد میخانه سبیل عاشقان

بی نوایان را چنین خوش وانواخت

نعمت الله را به لطف خویشتن

حضرت یکتای بی همتا نواخت

***

129

مطرب عشق ساز ما بنواخت

به نوا جان بینوا بنواخت

در خرابات ساقی سرمست

درد ما را به صد دوا بنواخت

می نوازد به لطف عالم را

پادشاه است و این گدا بنواخت

گرچه بنواخت جان عالم را

دل این خسته بارها بنواخت

مبتلای بلای او بودم

چاره ای کرد و مبتلا بنواخت

شاهد غیب در سرای وجود

به نهان خاطر مرا بنواخت

شهرتی یافت در جهان که به عشق

نعمت الله را خدا بنواخت

***

130

دُرد دردش نوش کن گر صاف درمان بایدت

جان فدا کن همچو ما گر وصل جانان بایدت

گر عطای شاه می خواهی گدائی کن چو ما

بندگی کن بر درش گر قرب سلطان بایدت

در سواد کفر زلفش نور ایمان رو نمود

ظلمت کفرش بجو گر نور ایمان بایدت

بایدت چون گوی گردیدن به سر در کوی دوست

گر ز دست پادشه انعام چوگان بایدت

گر هوای کعبه داری از بیابان رو متاب

رنج باید برد اگر گنج فراوان بایدت

آرزوی باده داری ساقی مستی طلب

با خضر همراه شو گر آب حیوان بایدت

جام می شادی روی نعمت الله نوش کن

همدم ما شو دمی گر ذوق رندان بایدت

***

131

چشم ما نور خدا بنمایدت

دیدة ما بین که تا بنمایدت

در صفای جام می ما را نگر

تا به تو مستی ما بنمایدت

گر در این دریا درآئی همچو ما

عین ما روشن ترا بنمایدت

وام کن از نور رویش دیده‌ای

تا جمال کبریا بنمایدت

گر تو در کنج فنا ساکن شوی

عاقبت گنج بقا بنمایدت

خودنمائی می کنی با عاشقان

در دوئی آن یک کجا بنمایدت

نعمت الله جو که نور روی او

آنچه جوئی حالیا بنمایدت

***

132

چشمم به نور  معنی دیده جمال صورت

در آینه نموده نقشی خیال صورت

هر صورتی که بینی معنی در آن توان دید

معنی آن نظر کن بنگر کمال صورت

جام جهان نمائی گر رو به تو نماید

تمثال بی مثالش باشد مثال صورت

از آفتاب حسنش مه نور وام کرده

گه بَدر می نماید گاهی هلال صورت

خوش لذتی که دارند جان و دلم همیشه

جان در هوای معنی دل در وصال صورت

خوش چشمة حیاتی گشته روان به هر سو

سیراب کرده ما را آب زلال صورت

معنی و صورت ما باشند نعمت الله

می بین جمال معنی بنگر به حال صورت

***

133

معنیی رو نمود در صورت

نه بیک صورتی بهر صورت

چشم ما تا جمال معنی دید

معنیی بیند و دگر صورت

ذره ذره چو نور می بینم

آفتابی بود قمر صورت

باده می نوش و جام را دریاب

معنیی بین و می نگر صورت

هر چه بینیم صورت عشق است

لاجرم عاشقیم بر صورت

چونکه معنی ما است صورت او

نور چشم است و در نظر صورت

جام گیتی نما است سید ما

نعمت الله نموده در صورت

***

134

هر که ز اهل خداست تابع آل عباست

منکر آل رسول دشمن دین خداست

دوستی خاندان درد دلم را دواست

جان علی ولی در حرم کبریاست

صورت او هل اتی، معنی او انماست

باب حسین و حسن ابن عم مصطفاست

پیروی او بود دین حق و راه راست

سلطنت لافتی غیر علی خود که راست

مشهد پاک نجف روضه رضوان ما است

یکسر موی علی هر دو جهانش بهاست

لحمک لحمی وراست همدم او مصطفاست

هر که موالی بود خویش من و آشناست

آیت او انما است آنکه ولی خداست

آنکه ولی خداست آیت او انماست

مدعی این طریق ره رو راه خطاست

بندة درگاه او سید هر دو سراست

***

135

منزل صاحبدلان صُفة اهل صفاست

گوشة اهل نظر خلوت خاص خداست

خانة آزادها بر سر کوی مغان

صومعة صوفیان خانقه جان ما است

در حرم ما درآ محرم مستانه شو

میکدة عاشقان با تو بگویم کجاست

ماه من اندر سماع  آمده رقصان دگر

جان و دل از مهر او ذره صفت در هواست

مردم چشم است از آن دارمش اندر نظر

هر که چو سید ندید عین عیانش عماست

***

136

هفت دریا شبنمی از بحر بی‌ پایان مااست

جان عالم نفخة ارواح آن جانان ما است

در خرابات مغان مستیم و جام می بدست

های و هوی عاشقان از نعرة مستان ما است

موج دریائیم و عین ما و او هر دو یکی است

آبرو گر بایدت از ما بجو کان آن ما است

مدتی شد تا به جان فرمان سلطان می ‌بریم

این زمان سلطان ما فرمان بر فرمان ما است

گنج اگر جوئی بیا کنج دل ویران بجو

ز انکه گنج کنت کنزاً در دل ویران ما است

سید مستان به صد جان دوست می ‌داریم ما

ز انکه رند سر خوش است و یاری از یاران ما است

***

137

شراب خانة عشاق جای سید ما است

بهشت گوشه نشینان سرای سید ما است

بیا که ساقی وحدت حریف مجلس اوست

مرو که شاه جهانی گدای سید ما است

بیا که مطرب عشاق می نوازد ساز

به نغمه ای که مگر از نوای سید ما است

جهانیان همه از جام ذوق او مستند

چنین حضور خوشی از صفای سید ما است

صبا که غالیه سائی همی کند هر سو

چو باد گشته روان در هوای سید ما است

شمیم روضة رضوان که روح می بخشد

نسیمی از نفس جان فزای سید ما است

به عشق بندة جانی  نعمت اللیهم

چو نعمت الله ما از برای سید ما است

***

138

نور بسیط لَمعه ای از آفتاب ما است

بحر محیط جرعة جام شراب ما است

قانون علم کلی و کشاف عقل کل

حرفی ز دفتر و ورقی از کتاب ما است

تا بوسه داده ایم رکاب جلال او

سرخیل عاشقان جهان در رکاب ما است

ما خواجة محاسب دیوان عالمیم

هرجا که عالمیست به جان در حساب ما است

روح القدس ببسته میان همچو خادمان

در روز و شب مجاور درگاه  باب ما است

ما را حجاب نیست و گر هست غیر نیست

هم عین ما است آنکه تو گوئی حجاب ما است

زلفی که رفت در سر سودای او جهان

بر روی ما است واله و در پیچ و تاب ما است

هر قطره ای که غرقة دریای ما بود

از ماش می شمار که موج و حباب ما است

داریم نعمت الله و از خلق بی نیاز

سلطان کاینات گدای جناب ما است

***

139

قابل روح الهی جان ما است

این چنین جان خوشی جانان ما است

جام آبی از حیات ما بنوش

زانکه او سرچشمة حیوان ما است

قرص ماه و کاسة زرین مهر

روز و شب آرایشی بر خوان ما است

عقل مخمور است و ما مست و خراب

عشقبازی آیتی در شأن ما است

ما به او و او به ما پیدا شده

جمله عالم آن او ، او آن ما است

هفت دریا را چو موجی دیده ایم

غرقه در دریای بی پایان ما است

خوش خراباتی و بزمی چون بهشت

سید ما ساقی رندان ما است

***

140

روح اعظم روان سید ما است

لوح محفوظ آن سید ما است

هر معانی که عارفان دانند

دو سه حرف از بیان سید ما است

بی مثالی  مثال هر فردی

یرلغی از نشان سید ما است

جان جزوی فنا شود اما

جان جاوید جان سید ما است

عقل اول به نزد اهل دلان

عاشق عاشقان سید ما است

هر یکی را از او بود اسمی

اسم اعظم از آن سید ما است

نعمت الله که میر مستان است

بندة بندگان سید ما است

***

141

دل ما کنج  گنج خانه ی ما ست

گوشة جان ما خزانه ی ما ست

نغمة بلبلان گلشن عشق

صفت صوت خوش ترانه ی ما ست

در خرابات عشق شب تا روز

نالة زار عاشقانه ی ما ست

اندر این دامگاه عرصة دل

مهر شهباز عشق دانه ی ما ست

بی نشان است راه جان لیکن

دل ما پیرو نشانه ی ما ست

هر زمان خود زمانه ای دگر است

این زمان بی گمان زمانه ی ما ست

دمبدم می رسد ندا کای یار

نعمت الله ما یگانه ی ما ست

***

142

علم ام الکتاب حاصل ما است

لوح محفوظ حافظ دل ما است

اسم اعظم که صورتش مائیم

جمع معنی هفت هیکل ما است

آنچه بحر محیط خوانندش

نزد ما آن سراب ساحل ما است

منزلاتی که دیده ای در راه

منزلی چند از منازل ما است

آن حقیقت که اول همه او است

مشکل حل و حل مشکل ما است

عشق او قاتل است و ما مقتول

جان عالم فدای قاتل ما است

نعمت الله  شد به ما واصل

طلبش کن ز ما که واصل ما است

***

143

عشق جانان در میان جان ما است

گنج معنی در دل ویران ما است

ما به درد دل گرفتار آمدیم

بوالعجب کاین درد ما درمان ما است

هر کسی را کفر و ایمانی بود

زلف و رویش کفر و هم ایمان ما است

ما همه مهمان خوان عالمیم

حق مطلق روز وشب مهمان ما است

زاهدی باری به شأن عقل تست

عشقبازی آیتی در شأن ما است

ما به عشق او به میدان آمدیم

گوی عالم در خم چوگان ما است

از شراب ناب بی غش سرخوشیم

مستی ما از می جانان ما است

در سماع عارفان کنج دل

زهره قوال و قمر رقصان ما است

سید خلوت سرای وحدتیم

نعمت الله از دل و جان آن ما است

***

144

عشق او سلطان ملک جان ما است

این چنین ملک و ملک جانان ما است

پادشاه هفت اقلیم ای عزیز

بندة درگاه این سلطان ما است

ما به عشق او ز خود بگذشته ایم

لاجرم ما آن او ، او آن ما است

رند سرمستیم در کوی مغان

شاهد میخانه در فرمان ما است

دُرد درد عشق می نوشیم ما

خوش بود دردی که او درمان ما است

جام می بر دست و می گردد مدام

ساقی رندان سرمستان ما است

ذوق سرمستان ز مخموران مجو

نعمت الله جو که از رندان ما است

***

145

حق مطلق به حق حقیقت ما است

صفت ذات عشق زینت ما است

بر سر کوی دوست جان بازی

در ره اهل دل طریقت ما است

صورت ما مثال او است از آن

حسن معنی جمال سیرت ما است

عشق بحر است و ناخدا معشوق

کشتی عاشقان شریعت ما است

پادشاهان خلوت عشقیم

تخت خاک درش سریرت ما است

مستی و عاشقی و میخواری

عادت کهنة طبیعت ما است

از حق آمد ندا که ای سید

نعمت الله به حق حقیقت ما است

***

146

عاشقی و باده نوشی کار ما است

نقل بزم عاشقان گفتار ما است

همدم جامیم و با رندان حریف

هر کجا رندی بیابی یار ما است

بلبل مستیم در گلزار عشق

صحبت اهل دلان گلزار ما است

نسیه و نقد دکان کاینات

مایة یک دکة بازار ما است

چشمة آب حیات جان فزا

تشنة جام می خمار ما است

شعر ما رمزی ز راز ما بود

محرم ما واقف اسرار ما است

نعمت الله مست و جام می بدست

ساقی خوش وقت برخوردار ما است

***

147

درد دل ما دوای درد دل ما است

خوش درد و دوائیست که آن حاصل ما است

آن گنج که اسمای الهی خوانند

در کنج خرابه جو که آن منزل ما است

چه جای نهایت است که ره رو ابدا

گر راه رود در اول منزل ما است

نور است حجاب ظلمتش را چه محل

مه حایل آفتاب و او حایل ما است

مفعول ویند جمله اشیا به تمام

یک فعل ظهور قدرت فاعل ما است

رندی که محیط را به یک جرعه خورد

نوشش بادا که همدم کامل ما است

ما بندةاو و سید رندانیم

ما سائل او و عالمی سائل ما است

***

148

ساقی سرمست رندان میر بی همتای ما است

گوشة میخانة او جنت المأوای ما است

ما در این دریای بی پایان خوشی افتاده ایم

آبروی عالمی ای یار از دریای ما است

چشم ما روشن به نور روی او باشد مدام

این چنین نور خوشی در دیدة بینای ما است

در خرابات فنا مستیم و با رندان حریف

ذوق اگرداری بیا آنجا که آنجا جای ما است

گفتة ما مرده ای گر بشنود زنده شود

گوئیا آب حیات از نطق جان افزای ما است

در سر ما عشق زلفش دیگ سودا می پزد

مایة سودای خلقی جوشی از سودای ما است

گفتم از بالای تو جانا بلائی می کشم

گفت خوش باشد بلای تو که از بالای ما است

اسم اعظم در همه عالم ظهور نور اوست

جامع ذات و صفاتش این دل دانای ما است

از دل و جان بنده ای از بندگان حضرتیم

نعمت الله در دو عالم سید یکتای ما است

***

149

عشق او همدم دیرینة ما است

خلوتش در حرم سینة ما است

جان ما گرچه که آئینة اوست

روی او نیز هم آئینة ما است

کُنج دل گوشة ویرانة اوست

گنج او حاصل گنجینة ما است

عشق بازیدن و می خواری هم

عادت کهنة دیرینة ما است

صوفی صافی معنی به صفا

طالب صورت پشمینة ما است

آنچه امروز توئی عالم آن

حرفی از درس پریرینة ما است

همچو سید بود ایمن ز خمار

هر که مست از می دوشینة ما است

***

150

منزل جان جهان بر در جانانة ما است

مسکن اهل دلان گوشة میخانة ما است

خلوتی بر در میخانه گرفتیم ولی

حرم قدس یکی گوشة کاشانة ما است

تا ز شمع رخ او مجلس جان روشن شد

نور شمع فلک از پرتو پروانة ما است

دیده ای لؤلؤ لالا که ز دریا آرند

حاصل اشک جگر گوشة دردانة ما است

تا ابد گنج غمش در دل ما خواهد بود

زانکه گنجش ز ازل در دل ویرانة ما است

ساقیا ساغر و پیمانة می سوی من آر

که مراد دو جهان یک لب پیمانة ما است

آنچه سید به دل و دیدة جان می طلبد

روز و شب هم نفس و همدم هم خانة ما است

***

151

حالیا دور قمر دوران ما است

جام می در دور و این دور آن ما است

رونق میخانه ها خواهد فزود

زانکه وقت ذوق سر مستان ما است

دست ما چون آستین دست اوست

هر کجا دستی است آن دستان ما است

می کشد ما را و می گوئیم شکر

می برد دل منتش بر جان ما است

هر کجا سیبی است بی آسیب نیست

سیب بی آسیب از بستان ما است

این که می پرسی تو از برهان ما

مستی رندان ما برهان ما است

مجلس عشق است و ما سرمست می

نعمت الله از دل و جان آن ما است

***

152

عشق او آب حیات و آن حیات جان ما است

این چنین سرچشمه ای در جان جاویدان ما است

گنج عشق او که در عالم نمی گنجد همه

از دل ما جو که جایش در دل ویران ما است

جان ما با غیر اگر باری حکایت گفته است

تا قیامت نادم است انصاف او بر جان ما است

نزد ما موج و حباب و قطره و دریا یکی است

گر نظر بر آب داری آن همه ارکان ما است

هر که بینی دست او را بوسه ده از ما به پرس

زانکه او از روی معنی صورت جانان ما است

در سماع عاشقان آن ماه چرخی می زند

خوش بود دور چنین دریاب کاین دوران ما است

هر که هست از نعمةالله خوش نصیبی یافتند

نعمت الله با همه نعمت که دارد آن ما است

***

153

در سراپردة دل خلوت جانانة ما است

جنت ار می طلبی گوشة میخانة ما است

خواجة عاقل ما گرچه کمالی دارد

بندة بندگی عاشق دیوانة ما است

گنج عشقی که همه کون و مکان می جویند

گو بیائید که آن در دل ویرانة ما است

آتش عشق برافروخت چنین شمع خوشی

عقل بیچارة پرسوخته پروانة ما است

آب حیوان به مَثل از می ما یک جامی است

حوض کوثر چه بود جرعة پیمانة ما است

در خرابات مغان بر در میخانه مدام

مجمع اهل دلان مجلس شاهانة ما است

سخن سید رندان چو بخوانند به ذوق

بشنو ای دوست که آن گفتة مستانة ما است

***

154

گنج عشقش دفینة دل ما است

نقد او در خزینة دل ما است

در محیطی که نیست پایانش

کشتی او سفینة دل ما است

جام گیتی نما که می گویند

ساغر آبگینة دل ما است

مصر معنی دمشق صورت هم

گوشه ای از مدینة دل ما است

شد معطر دماغ جان آری

بوئی از عنبرینة دل ما است

نو عروس تجلی اول

زینتی از زرینة دل ما است

نقد گنج خزانة عالم

حاصلات دفینة دل ما است

در دل ما چو دلبر است مقیم

آن سکونش سکینة دل ما است

نعمت الله که میر مستان است

خواجه تاش کمینة دل ما است

***

155

هفت دریا قطره ای از بحر بی پایان ما است

این چنین بحری ز ما می جو که این بحر آن ما است

گنج او در کنج دل می جو که آنجا یافتیم

جای گنج عشق او کنج دل ویران ما است

دل به دلبر داده ایم و جان به جانان می دهیم

گر قبول او فتد شکرانه ها بر جان ما است

ما در این دور قمر خوش مجلسی آراستیم

جام می در دور و ما سرمست و این دوران ما است

عقل سرگردان ما در عشق او حیران شده

ما چنین حیران او و عالمی حیران ما است

جز خیال روی او نقشی نیاید در نظر

هرچه ما دیدیم و می بینیم آن جانان ما است

دل به دست زلف او دادیم و در پا می کشد

ما پریشانیم از او  او نیز سرگردان ما است

***

156

نور چشم است در نظر پیدا است

نظری کن به بین که او با ما است

نقش رویش خیال می بندم

دیدة ما بدیدنش بینا است

آفتاب است او و ما سایه

ما حبابیم و عین ما دریا است

مبتلای بلای بالاشیم

خوش بلائی که عشق او بالا است

می جام بقا اگر جوئی

خانة می فروش دار بقا است

دُرد درش مدام می نوشیم

چه کنم دُرد درد صاف دوا است

نعمت الله برای سرمستان

مجلس عاشقانه ای آراست

***

157

موج بحریم و عین ما دریا است

بحریی داند این که او از ما است

جام و می ساقیم بهم آمیخت

مجلس عاشقانه ای آراست

صورت و معنیی بهم پیوست

عالمی از میانه خوش برخاست

سخن ما زر است و مروارید

هر که در گوش می کند زیبا است

چشم ما روی او به او بیند

دیدة ما به نور او بینا است

دو جهان آن او است وین عجب است

که خداوند از این و آن یکتا است

جام گیتی نما بدست آور

که در او نعمت اللهم پیدا است

***

158

عشق او سلطان ملک جان ما است

این چنین ملک و ملک جانان ما است

پادشاه هفت کشور ای عزیز

نزد این سلطان درویشان گدا است

با وجود او که را باشد وجود

ور تو گوئی هست آن عین خطاست

رند سرمستیم با ساقی حریف

همچو ما رندی در این عالم نخاست

دُرد درد عشق می نوشیم ما

درد درد عشق او ما را دوا است

مجلس عشق است و ما سرمست او

شاهد میخانه در فرمان ما است

نعمت الله در همه عالم یکی است

لاجرم او سید هر دو سرا است

***

159

چشم عالم روشن از نور خدا است

هر که این را دید نور چشم ما است

در دل آن کس که او گنجیده است

همچو او صاحب دلی دیگر کجا است

حال ما داند در این دریا به ذوق

یار بحری یی که با ما آشنا است

دُرد درد او اگر یابی به نوش

زانکه دُرد درد او ما را دوا است

ذره و خورشید و این و آن همه

در نظر آئینة گیتی نما است

عاشق ار در عشق او کشته شود

حضرت معشوق او را خونبها است

نعمت الله رند سرمستی خوشی است

پادشاه است او نه پنداری گدا است

***

160

عاشق رندی که او هم درد ما است

جام دُرد درد ما او را دوا است

هر که او از خویش بیگانه بود

گو بیا اینجا که با ما آشنا است

ساقی مستیم و جام می به دست

می پرست رند سرمستی کجا است

موج بحر ما است دریای محیط

حوض کوثر جرعه ای از جام ما است

نالة نی بشنو ای جان عزیز

بینوایان را نوای نی نوا است

در خرابات فنا دارم مقام

خوش مقامی این سر دار بقا است

عاشقان در عشق گر کشته شوند

نعمت الله کشتگان را خونبهاست

***

161

ما ز دریائیم و دریا عین ما است

در میان ما دوئی آخر چرا است

خط موهوم است عالم سر به سر

خوش بخوان آن خط که آن خط عین ما است

هر چه ما داریم در هر دو جهان

در حقیقت ای عزیز آن خدا است

عشق او در دل نهان می دارمش

درد درد عشق او ما را دوا است

همدم جامیم و با ساقی حریف

تا نه پنداری که او از ما جدا است

مجلس عشق است و ما مست و خراب

این چنین بزم ملکوکانه که را است

نعمت الله تا غلام سید است

شاه عالم بر در او چون گدا است

***

162

چشمی که به نور عشق بینا است

بینا است همیشه از چپ و راست

دیده نگران دیدن او است

وین طرفه که نور دیدةما است

ما در غم هجر و یار واصل

جان تشنه و دل غریق دریا است

عشق است که در بطون جز او نیست

عقل است که در ظهور پیدا است

امروز هر آنکه مست عشق است

فارغ ز خمار دی و فردا است

خورشید جمال او برآمد

از دیده خیال سایه بر خاست

دیدیم چنانچه دیدنی بود

داند سخنم هر آنکه دانا است

دز آینه روی خویش بیند

هر دیده که او به خویش بینا است

ای یار رموز نعمت الله

پنهان چه کنیم چونکه پیدا است

***

163

راه عشاق رو که آن ره ما است

بشنو این قول از حسینی راست

با مخالف روان شدی به حجاز

به خطا می روی مرو که خطا است

تا خیالش به چشم ما بنشست

از نظر نقش غیر او برخاست

مطربا نغمه ای که ساقی ما

آمد و مجلس خوشی آراست

ما چنین مست و تو چنان مخمور

خود بگو جرم تست یا از ما است

نفسی کز تو فوت شد آن دم

بهمه عمر عذر نتوان خواست

نعمت الله به صورتش منگر

معنیش بین که عذر لطف خداست

***

164

هر کجا پیری است طفل پیر ما است

این چنین پیری در این عالم که را است

در صفات و ذات او دیدم عیان

مظهر ذات و صفات کبریا است

آفتاب است او و عالم سایه بان

حضرت او مظهر لطف خدا است

جملةارواح جزویات اوست

بلکه او بر جمله عالم پادشاه است

نقطة با،بل خود الف

روح اعظم سید هر دو سرا است

عین او بحر است وما امواج او

تا نه پنداری که او از ما جدا است

گر چه طفل راه اوئیم از ادب

پیر پیرانیم او چون پیر ما است

ای که می پرسی که این اوصاف کیست

شمه ای از خلق و خوی مصطفا است

ساقی من او و جام می لبش

این چنین ذوقی که من دارم کجا است

من شدم فانی ز خود باق به او

بر سر دار فنا دار بقا است

کی بیابد لذت ای جان عزیز

هر که را با او بجانش ماجرا است

نعمت الله او به عالم می دهد

نعمت او نعمت بی منتها است

***

165

صورتت آراستی معنی کجا است

کی خدا یابی چه رویت با ریا است

ظاهر و باطن بهمدیگر نکو است

هر که دارد هر دو با ما آشنا است

گرچه جوز و تمر هر یک چیزکی است

بهتر از این هر دو آن انجیر ما است

مجلس عشق است و ما مست و خراب

این چنین بزم خوشی دیگر کجا است

بحر عشقش را کرانی هست نیست

ابتدا نبود نه آنجا انتها است

آفتاب است او و عالم سایه بان

عالمی در سایة آن پادشاه است

هر که چون ما بندة سید بود

همچو بنده سید هر دو سرا است

***

166

هر ذره که می بینی خورشید در او پیدا است

در دیدة ما بیند چشمی که به حق بینا است

گر شخص نمی بینی در سایه نگر باری

همسایة او مائیم این سایه ازو پیدا است

تا صورت خود بیند در آینة معنی

معنی همه عالم در صورت ما آراست

ما در طلبش هر سو چون دیده همی گردیم

ما طالب و او مطلوب وین طرفه که او با ما است

موجیم در این دریا ماییم حجاب ما

چون موج نشست از پا مائی ز میان برخاست

هر بنده که می بینی دریاب که سلطانی است

هر قطره ز بحر او چون درنگری دریا است

گفتار خوشم بشنو کز ذوق همی گویم

گر بنده ز خود گوید سید به خدا گویا است

***

167

آنچنان مجلسی که جانم خواست

عشق جانان برای ما آراست

آفتاب جمال رو بنمود

ما به او او به خود چنین پیدا است

عقل بنشست و فتنه را بنشاند

عشق بر خاست فتنه ها برخاست

بحر و موج و حباب و جو آبند

ما ز ما جو که عین ما با ما است

من و زاهد کجا به هم سازیم

عقل با عشق خود نیاید راست

مبتلای بلای بالائیم

هر بلائی که هست از آن بالا است

نعمت الله نگر که لطف اله

صورت و معنیش به هم آراست

***

168

درد با همدرد اگر گوئی روا است

درد با بی درد گفتن خود خطا است

دردمندانیم و دُردی می خوریم

دردمندی همچو ما دیگر کجا است

دُرد دردش نوش کن گر عاشقی

زانکه دُرد درد او ما را دوا است

در نظر داریم بحر بیکران

آب روی ما همه از عین ما است

عشق در دور است و ما همراه او

سیر ما بی ابتدا و انتها است

جمله موجودیم از جود وجود

هرچه موجود است نور کبریا است

هیچ شیی بی نعمت الله هست نیست

هرچه هست و بود و باشد از خدا

***

169

زلف او گر سرکشد از ما رواست

سرکشی ما از او عین خطا است

چشم او می می دهد ما را مدام

ترک سر مستی چنین دیگر کجا است

درد دردش نوش کن گر عاشقی

زانکه درد درد او ما را دوا است

ما ز دریائیم و دریا عین ما

هم حجاب ما در این دریا ز ما است

از بلایش لذتی داریم خوش

این کسی داند که چون ما مبتلا است

عقل بیگانه چه داند ذوق ما

ذوق ما داند که با ما آشنا است

نعمت الله ظاهرش با این و آن

باطنش والله که دایم با خدا است

***

170

پادشاهی چو بندگی خدا است

بندگی کن که پادشاه گدا است

از هوا بگذر و خدا را جو

هرچه غیر ازوی است باد هوا است

بر درش هر که خلوتی دارد

فارغ از خانقاه هر دو سرا است

دُرد دردش دوای درد دل است

درد او خوشتر از هزار دوا است

آفتاب است و ماه خوانندش

نظری کن که نور دیدة ما است

در خرابات ساقی سر مست

سید ما و خادم فُقرا است

دیگران در پناه علم و عمل

نعمت الله در پناه خدا است

***

171

عقل اگرچه رئیس این ده ما است

عشق شاه است و این رئیس گدا است

عشق بر تخت دل نشسته به ذوق

این چنین پادشاه و تخت کجا است

جسم و جان هرچه هست آن وی است

ملک ملک و مالک دو سرا است

بحر و موج و حباب و جو آبند

لاجرم هر چه باشد آن از ما است

بر سر کوی او کسی بنشست

کو چو ما از سر همه برخاست

آفتاب است و ماه خوانندش

نور چشم است و در نظر پیدا است

عشق بالاش در بلام انداخت

خوش بلائی بود کز آن بالا است

هر که سودای زلف او دارد

سر او همچو دیگ پر سودا است

نعمت الله برای اهل دلان

خانة دل چو جنتی آراست

***

172

خواجه عمری سرای خود آراست

ناگه از خان و مان روان برخاست

بنده بی خواحه ماند سر گردان

سخت گریان که خواجه نابینا است

خواجه نقش خیال بود برفت

نیک و بد از نشان او برخاست

معتبر بود اعتبار نماند

عبرتی گیرد آنکه او بینا است

عشق را ذوق و حالتی دگر است

عقل و اندیشه حاصل عقلا است

هر که با ما نشست در دریا

نزد ما آب روی ما از ما است

این و آن در جهان فراوانند

نعمت الله از همه یکتا است

***

173

آبروی ما ز اشک چشم ما است

همچو ما با آبروئی خود کجا است

بحر عشق ما کرانش هست نیست

غرقه ای داند که با ما آشنا است

حال ما گر عاشقی پرسد بگو

رند مستی فارغ از هر دو سرا است

بینوائی کاو گدای کوی او است

نزد درویشان گدائی پادشا است

غیر عشق او حکایات است و بس

جز هوای او دگر باد هوا است

درد باید درد باید درد درد

درد دل می کش که درد دل دوا است

نعمت الله دُرد دردش نوش کرد

آفرین بر وی که او همدرد ما است

***

174

چشم ما روشن به نور الله ما است

همچو نور روی نور الله کجا است

هست نور الله ما چیزی دگر

پادشاه است او و این و آن گدا است

جز وصال او نمی خواهم دگر

غیر عشق او دگر باد هوا است

از برای عمر جاویدان او

دایما ورد زبان من دعا است

هر که بد گوید ورا نیکش مباد

بر صواب است او و دیگر بر خطا است

آفتاب ار نور رویش روشن است

مه ز عکس روی او هم با ضیا است

باشد او سر  خلیل الله من

لاجرم سر حلقة هر دو سرا است

***

175

نور او روشنی دیدة ما است

نظری کن به چشم ما پیدا است

روی او را به نور او بیند

چشم بیننده ای که او بینا است

وحده لاشریک له گفتم

آنکه عالم به نور خود آراست

بحر دل را کرانه پیدا نیست

جان ما غرقة چنان دریا است

عشق آمد بجای ما بنشست

مائی ما چو از میان برخاست

هرچه گفتند و هرچه می گویند

حضرت وحدتش از آن یکتا است

نعمت الله که میر مستان است

عاشق روی جملة اشیا است

***

176

ایها العشاق کوی عشق میدان بلا است

تا نه پنداری که کار عاشقی باد هوا است

کی تواند هر کسی رفتن طریق عشق را

ز انکه هم در منزل اول فنا اندر فنا است

بی ملامت پای در کوی غمش نتوان نهاد

رهروی کو بی ملامت می رود آیا کجا است

عشق می ‌ورزی نخست از سر برون کن خواجگی

شاه اگر در کوی عشق آید در این صورت گدا است

نعمت الله از سر صدق و صفا در نه قدم

ره روی کاینجا به عشق آید صفا اندر صفا است

***

177

این شیشة ما پر از گلاب است

گفتیم گلاب خود گل آب است

آب است و حباب این می و جام

آبش می و جام ما حباب است

نقشی که خیال غیر بندد

آن نقش خیال عین خواب است

چشمی که ندید نور رویش

بینا نبُود که در حجاب است

هر ماه که رو بتو نماید

نیکو بنگر که آفتاب است

ساقی قدحی به عاشقان ده

این خیر که می ‌کنی ثواب است

سید مست است در خرابات

او از چه غم ار جهان خراب است

***

178

هرچه می بینی همه نور خداست

تا نه پنداری که او از ما جداست

دیدة دل باز کن تا بنگری

روی جانانی که نور چشم ماست

جز صفات و ذات او موجود نیست

ور تو گوئی هست آن عین خطاست

ما و او موجیم و دریا از یقین

کثرت و وحدت نظر کن کز کجاست

آشکارا ونهان دیدم عیان

صورت و معنی و جان و دل خداست

هر که او بینای ذات او بود

دیده از نور صفاتش با صفاست

طالب و مطلب نبی است و ولی

کفر و ایمان زلف و روی مصطفاست

من چو منصورم روم بر دار عشق

بر سر دار فنا دار بقاست

خود روا نبود ترا گفتن چنین

لیک چون امر است مرا گفتن رواست

مستم از جام شراب لم یزل

نقلم از لعل لب آن دلرباست

عاشق و معشوق و عشقم ای عزیز

نعمت اللهم چنین نعمت که راست

***

179

جامیست پر آب و عین آب است

وین جام شراب ما حباب است

موج است حجاب ما در این بحر

یا آب که آب را حجاب است

مستیم مدام در خرابات

هم صحبت ما چو ما خراب است

هر حرف از این کتاب جامع

مجموعة جملة کتاب است

نقشی که خیال غیر بندد

در دیدة ما خیال خواب است

از غیر مجو تو آبروئی

زیرا که شراب او سراب است

دیدیم به نور نعمت‌الله

آن ماه که نورش آفتاب است

***

180

خوش آب حیاتی است که گویند شراب است

خوش عاشق رندی که چو ما مست و خراب است

جامی که ز آب است پر آبست کدام است

در مجلس ما جو که چنین جام حباب است

در گلشن اگر بلبل سر مست گل افشاند

ما را ز گلستان همه مقصود گلاب است

در راه خطا عقل اگر رفت خطا کرد

تو در پی او گر نروی عین صواب است

هر نقش خیالی که ترا غیر نماید

تعبیر کن آن را که خیال تو به خواب است

مائیم و حریفان همه سرمست و سر آب

ما را چه غم ار زاهد مخمور سراب است

موجی است در این دیدة دریا دل سید

پیداست که آبست که بر آب حجاب است

***

181

خوش آب حیاتی است که گویند شراب است

حالی و چه خوش حال که دل مست و خراب است

غیری به تو گر روی نماید بگذارش

کان نقش خیال است که در دیدة خواب است

گویند که امواج حجاب است در این بحر

آبست که در دیدة ما عین حجاب است

هر ذره که بینی به تو خورشید نماید

مهر است، به چشم من و تو ماه نقاب است

این گفتة مستانة ما از سر ذوق است

بنویس که مجموعة مجموع کتاب است

می بو گل توحید که خوشبو شوی از وی

هر چند گلاب آبست ببو نام گلاب است

سید طلب و رو به خرابات مغان نه

می رو به سلامت که ره خیر و صواب است

***

182

موج است و حباب هر دو آب است

آبست که صورتاً حباب است

روشن بنگر که آفتابی

بنموده جمال و مه نقاب است

صورت دیدی و ماه گفتی

معنی بنگر که آفتاب است

مستیم و خراب در خرابات

معمور خوشی چنین خراب است

در جام جهان نما نماید

جامی ز شراب پر شراب است

بحریم و حباب و موج و جوئیم

این مائی ما به ما حجاب است

قولی که حدیث سید ما است

می‌گو که خلاصة کتاب است

***

183

جامی ز حباب پر ز آب است

آب است که صورتاً حباب است

در ظاهر و باطنش نظر کن

دریاب حجاب آب  آب است

آن جام جهان نمای اول

یک عین و صفات بی‌حساب است

بیجود وجود چیست عالم

گوئی سر آب نه ، سراب است

ماهی که ترا به شب نماید

خورشید بُود که در نقاب است

نقشی که خیال غیر بندد

بگذار که آن خیال خواب است

گر پرسندت که چیست توحید

خاموشی تو  ترا جواب است

***

184

این جام حباب پر ز آب است

آب است که صورتا حباب است

آن کس که خیال غیر بندد

نقش غلط است و خود به خواب است

موج است و حباب هر دو یک آب

آب است که آب را حجاب است

مهتاب چو رو بتو نماید

روشن بنگر که آفتاب است

بر بسته نقاب می برد دل

این طرفه که عین آن نقاب است

دل سوخت در آتش محبت

گر میل کنی جگر کباب است

اسرار ضمیر نعمت الله

احصا که کند که بی حساب است

***

185

سریر سلطنت عشق بر سر دار است

از این سبب سر این دار جای سردار است

بجان جملة رندان مست کاین سر ما

مدام در هوس دست بوس خمار است

بیا که سینة ما مخزنی است پراسرار

اگر چنانکه ترا میل علم  اسرار است

سخن مگوی ز دستار و بگذر از سر آن

هزار سر به یکی جو چه جای دستار است

برفت مرغ دل ما نیامدش خبری

مگر به دام سر زلف او گرفتار است

به نور دیدة او دیده چشم ما روشن

ببین به نور جمالش که نور آن یار است

حباب اگر چه صد است ور هزار جمله یکیست

به عین ما نظری کن ببین که انهار است

مکن به چشم حقارت نظر به مخلوقی

که جمله فعل حکیمست و نیک در کار است

چو عارفان برو و شکر نعمت الله گو

مباش منکر سید چه جای انکار است

***

186

دامن دلبر اگر داری به دست

نیک باشد ور نیاری آن بد است

ما خراباتی و رند و عاشقیم

چشم مستش توبة ما را شکست

چشم ما بسته خیالش در نظر

نور دیده خوش بجا دارد نشست

شاهبازی رفته بود از دست ما

باز آمد شاهباز ما بدست

حق پرست کاملی دانی که کیست

آنکه او از خودپرستی باز رَست

عاقلان در نیست و هست افتاده اند

عشق بازان فارغند از نیست و هست

در خرابات مغان دیگر مجو

همچو سید نعمت الله رند و مست

***

187

دل ما در هوای الوند است

در سر زلف یار دربند است

خواجه تبریزی است در قره باع

شاه شروان و میر دربند است

یار بلخی ما ز ترمد رفت

درکش خواجة سمرقند است

سخن از روم و شام چون گوید

آن خجندی که ساکن هند است

ترک سرمست و هندوی شیرین

آن یکی چون گل است و این قند است

گرچه آدم به جسم بود پدر

نزد خاتم به روح فرزند است

سید بزم عشق دانی کیست

آنکه او بنده ی خداوند است

***

188

بشنو معانئی که بیان ولایت است

دارم نشانه ای به نشان ولایت است

آب حیات ما است بهر سو که می رود

سرچشمه اش ز بحر روان ولایت است

ملک جهان چو باغ ارم باز تازه شد

حکمی به ما رسید که آن ولایت است

ایام غم گذشت و دگر شاد و خرمیم

آمد امام وقت و زمان ولایت است

بشنو بذوق گفتة مستانه و گوش کن

کاین قول عاشقان ز زبان ولایت است

گنجینة ولایت والی دل وی است

جانم فدای او است که جان ولایت است

از خوان نعمت الله ما نعمتی بخور

خوش نعمتی بود که ز خوان ولایت است

***

189

آئینة ذات عین ذات است

ذات است که مجمع صفات است

بی‌ جود وجود حضرت او

عالم به تمام فانیات است

می نوش مدام دُردی درد

کاین دُردی درد دل دوات است

میخانة ما است در خرابات

و این خانه و رای شش جهات است

سیرآب شدند خلق عالم

آری همه چیز ذو‌حیات است

گر کشته شوی به تیغ عشقش

آن حی قدیم خونبهات است

سید به حضور نعمت‌الله

دایم به وضو و در صلات است

***

190

ما غرقة آبیم چنین تشنه عجیب است

در خانه ی خویشیم و غریبیم ، غریب است

در عین وصالیم و گرفتار فراقیم

ما دور ز یاریم ولی یار قریب است

درماندة دردیم ولی خرم و شادیم

ما را چه غم از درد چو محبوب طبیب است

در دیدة مجنون همه جا صورت لیلیست

در چشم محبان همه معنی حبیب است

ای عقل تو مخموری و من عاشق سرمست

غوغا مکن ای خواجه که این هردو نصیب است

لاهوت تو چون موسی و ناسوت تو تابوت

معنی تو چون عیسی و صورت چو صلیب است

مائیم که معشوق خود و عاشق خویشیم

هم سید و هم بنده نظر کن چه عجیب است

***

191

هرچه او می دهد همه داد است

دادة او مگو که بیداد است

ای خوشا وقت عاشقی که مدام

بر در می فروش افتاده است

بزم عشق است و عاشقان سرمست

کس چنین بزم خوب ننهاده است

غم عشقش خجسته باد که دل

به غم عشق دایما شاد است

عقل در بزم عشق دانی چیست

چون چراغی نهاده بر باد است

هرکه او شد غلام سید ما

بنده مقبل است و آزاد است

چه کنم نعمت همه عالم

نعمت الله مرا خدا  داد است

***

192

آب جویای آب این عجب است

سر آب و سراب این عجب است

ما حبابیم و عین ما آب است

جام عین شراب این عجب است

گر کسی مست شد ز می چه عجب

باده مست و خراب این عجب است

روز و شب آفتاب می گردد

در پی آفتاب این عجب است

موج گوئی حجاب دریا شد

ما ز ما در حجاب این عجب است

نقش خود را خیال می بندم

تا ببینم به خواب این عجب است

می خمخانة حدوث و قدم

خورم بیحساب این عجب است

زاهدی دیده ایم گیلانی

سخت مست و خراب این عجب است

این چنین گفته های مستانه

خوانده ام بی کتاب این عجب است

طالب وصل نعمت اللهم

آب جویای آب این عجب است

***

193

دنیی دون بی وفا هیچ است

شه دنیا و هم گدا هیچ است

دُردی درد او خوری حیف است

زانکه آن درد و آن دوا هیچ است

شک ندارم که در همه عالم

به جز از حضرت خدا هیچ است

نقش غیری خیال اگر بندی

آن خیالت به نزد ما هیچ است

رو مجرد شو و خوشی می باش

کدخدائی دو سرا هیچ است

سرمة چشم ما است خاک درش

غیر از این خاک توتیا هیچ است

بی ریا یار نعمت الله شو

رو رها کن ریا  ریا هیچ است

***

194

دل به دنیا مده که آن هیچ است

آن جهان جو که این جهان هیچ است

هر که را علم هست و مالش نیست

قدر او نزد خواجگان هیچ است

چه کنی مفردات ای مولا

غیر مفرد در این میان هیچ است

ای که گوئی نشان او جویم

بی نشان است او ، نشان هیچ است

لطف معنی طلب تو از صورت

بی معانی همه بیان هیچ است

در پی زن مرو که چون دنیا

شیوه شکل این و آن هیچ است

ذوق نقش خیال چندان نیست

لذت وهم عاقلان هیچ است

منصب زهد نزد ما سهل است

عشرت و عیش فاسقان هیچ است

به جز از بندگی سید ما

نزد رندان و عاشقان هیچ است

***

195

نالة دلسوز ما از ساز بلبل خوشتر است

زخم خار و جور او از مرهم و گل خوشتر است

راحت کلی و جزوی هر دو را خوش یافتیم

ذوق جزوی هست اما لذت کل خوشتر است

مردن از عشقش بسی خوشتر بود از زندگی

جام دُرد درد او از ساغر مل خوشتر است

عود جان در مجمر دل می نهم بر آتشش

گرمی دلسوز عاشق از قرنفل خوشتر است

مجلس عشق است و ما سرمست و سید در نظر

درچنین گلشن نوای ما ز بلبل خوشتر است

***

196

گفتمش روی تو گویا قمر است

گفت والله ز قمر خوبتر است

گفتمش زلف تو آشفته چرا است

گفت سرگشتة دور قمر است

گفتمش نوش لبت چیست بگو

گفت پالودة قند و شکر است

گفتمش چشم خوشت برد دلم

گفت هشدار که جان در خطر است

گفتمش قد تو سروی است بلند

گفت آن نسبت کوته نظر است

گفتمش از تو که دارد خبری

گفت آنکس که ز خود بیخبر است

گفتمش عمر منی زود مرو

گفت عمر است از آن درگذر است

گفتمش جان به فدای تو کنم

گفت از اینها بر ما مختصر است

گفتمش سید ما بندة تست

گفت آری به جهان این سمر است

***

197

در دل ما عشقش از جان خوشتر است

جان چه باشد عشق جانان خوشتر است

عشق او گنجی و دل ویرانه ای

گنج او در کنج ویران خوشتر است

خوش بود یک جام می شادی ما

بلکه می خوردن فراوان خوشتر است

آب چشم ما بهر سو می رود

عین ما از بحر عمان خوشتر است

راز دل با غیر پیدا کی کنم

سر او در سینه پنهان خوشتر است

صورت بلبل در گلستان خوش بود

مجلس ما از گلستان خوشتر است

نعمت الله گر تو را باشد خوش است

ور نباشد مفسلی زان خوشتر است

***

198

عمر خوش باشد ولی با یار همدم خوشتر است

یک دمی با همدمی از ملک عالم خوشتر است

درد دل داریم و درد دل دوای جان ما است

گرچه دل ریشیم زخم او ز مرهم خوشتر است

مجلس عشق است و رندان مست و ساقی در حضور

این چنین خوش مجلسی از صحبت جم خوشتر است

یک دمی با همدمی و گوشة میخانه ای

ازحیات جاودان میدان که آن دم خوشتر است

نور چشم ما است او بنشسته خوش بر جای خود

خلوت خالی خوش با یار محرم خوشتر است

جان و جانان هر دو سرمستند و با هم یار غار

جمع این یاران اگر باشند باهم خوشتر است

نعمت الله سرخوش است از ذوق می گوید سخن

هرچه گوید خوش بگو والله اعلم خوشتر است

***

199

ملک جان در ولایتی دگر است

تخت دل در حمایتی دگر است

قول مستانه ای که ما گوئیم

بشنو او را حلاوتی دگر است

دلبران در جهان فراوانند

حسن ما را ملاحتی دگر است

عاقلان را نهایتی است ولی

عاشقان را نهایتی دگر است

وحده لاشریک له میگو

کاین سخن از روایتی دگر است

در خرابات رند سرمستیم

ذوق ما ذوق و حالتی دگر است

نعمت الله خدا به ما بخشید

این عنایت عنایتی دگر است

***

200

نور رویش آفتابی دیگر است

سایة او ماهتابی دیگر است

زلف او در تاب رفت از دست دل

تاب او را پیچ و تابی دیگر است

گفتمش جان و دل و جانان توئی

گفت آری این جوابی دیگر است

نقش می بندم خیالش را بخواب

خوش بود این خواب خوابی دیگر است

جرعة جام شراب ما بنوش

تا بدانی کاین شرابی دیگر است

ای که می گوئی حجاب من نماند

این نماندن هم حجابی دیگر است

گفتةما را بود ذوقی دگر

قول ما خود از کتابی دیگر است

جام پر آب است نزد ما حباب

جام ما آب و حبابی دیگر است

سید ما تا غلام عشق او است

در جهان عالی جنابی دیگر است

***

201

نور رویش آفتابی دیگر است

چشم ما بر ماهتابی دیگر است

گر کسی بیند خیال او به خواب

این خیال ما و خوابی دیگر است

آب چشم ما به هر سو می رود

روی ما شسته به آبی دیگر است

موج دریائیم و دریا عین ما

عین ما بر ما حجابی دیگر است

ساقی ما می  بما بخشد مدام

خیر او بر ما برای دیگر است

هرچه می بینی چو آن مخلوق اوست

نزد ما عالی جنابی دیگر است

نعمت الله در خرابات مغان

عاشق و مست و خرابی دیگر است

***

202

عشق او در جان هوائی دیگر است

درد دل ما را دوائی دیگر است

کشتة عشقیم و زنده جاودان

جان ما را خونبهائی دیگر است

خلوت ما گوشة میخانه است

جای ما خلوت سرائی دیگر است

ما ز ما فانی شده باقی به او

این فنائی و بقائی دیگر است

بی نوایان را نوا دادیم از او

بی نوایان را نوائی دیگر است

جام پاکی پر ز می بستان بنوش

جام ما گیتی نمائی دیگر است

نعمت الله تا گدای کوی اوست

نزد شاهان پادشاهی دیگر است

***

203

بحر بی پایان ما را آبروئی دیگر است

چشمة آب حیات ما ز جوئی دیگر است

رنگ و بوی این و آن نقش خیالی بیش نیست

یار رندی شو که او را رنگ و بوئی دیگر است

از می خمخانه ی ما عالمی سرمست شد

نوش کن جامی که این می از سبوئی دیگر است

روی او بینم اگر آئینه بینم صدهزار

روی او در هر یکی گوئی که روئی دیگر است

عاقلان راگفت وگوی و عاشقان را های و هو

گفت و گو بگذار ما را های و هوئی دیگر است

پردة دیده به آب چشم خود تا شسته ایم

پاک چشمانیم و ما را شست و شوئی دیگر است

دیگران از طوی سید زله ها بربسته اند

نعمت الله را ز خون عشق طوئی دیگر است

***

204

چشم مستش می فروشی دیگر است

نوش لعلش باده نوشی دیگر است

آتش عشقش دل ما را بسوخت

داغ او بر دل دروشی دیگر است

نالة دلسوز ما بشنو دمی

کاین دم ما را خروشی دیگر است

عاشق و مستیم و لایعقل ولی

جان ما را فهم و هوشی دیگر است

دوش ما و او به هم دوشی زدیم

امشبم امید دوشی دیگر است

هرکه او تجرید گردد پیش او

در طریقت خرقه پوشی دیگر است

خم می در جوش و ما مست وخراب

سیدم در ذوق و جوشی دیگر است

***

205

گوهر دریای ما را آبروئی دیگر است

نوش کن جام می ما کز سبوئی دیگر است

گفتة مستانة ما ملک عالم را گرفت

گوش کن بشنو خوشی کاین گفتگوئی دیگر است

دیگران فردوس می خواهند و ما دیدار او

همت عالی ما را جست جوئی دیگر است

خرقة خود را به جام می نمازی کرده ایم

نزد رندان این طهارت شست و شوئی دیگر است

رنگ عشق و بوی معشوق است رنگ و بوی ما

در میان عاشقان این رنگ و بوئی دیگر است

ما به جاروب مژه خاک درش را رفته ایم

لاجرم ما را در این در آبروئی دیگر است

سید از دنیا برفت و نعمت الله را گذاشت

گرچه آن می کهنه است این جام نوئی دیگراست

***

206

ای عاشقان ای عاشقان ما را بیانی دیگر است

ای عارفان ای عارفان ما را نشانی دیگر است

ای بلبلان ای بلبلان ما را نوا خوشتر بود

زیرا که این گلزار ما از بوستانی دیگر است

ای خسرو شیرین سخن ای یوسف گل پیرهن

وی طوطی شکرشکن ما را زبانی دیگر است

یاری که اندرکار دل جان داد در بازار دل

همچون دل صاحب دلان زنده به جانی دیگر است

خورشیدجمشید فلک بر آسمان چارم است

مهر منیر عاشقان بر آسمانی دیگر است

اقلیم دل شد ملک جان شهر تن آمد این جهان

کون و مکان عاشقان در لامکانی دیگر است

رند و در میخانه ها، صوفی و کنج صومعه

مارا سریر سلطنت برآستانی دیگر است

سیدمرا جانان بود هم درد و هم درمان بود

جانم فدای جان او کاو از جهانی دیگر است

***

207

عاشقان حضرت او را نیازی دیگر است

عشق او را آتش و سوز و گدازی دیگر است

ترک سرمست است عشقش دل بغارت می برد

در سواد دل همیشه ترکتازی دیگر است

می نوازد مطرب عشاق ساز ما به ذوق

جان فدای ساز او کاین ساز  سازی دیگر است

عشقبازی نیست بازی کار شهبازی بود

عشق اگر بازی بیا کاین شاهبازی دیگر است

رو بهر جانب که آرم قبلة من روی او است

ابرویش محراب می سازم نمازی دیگر است

بی نوایان را به لطف خود نوازش می کند

ساقی سرمست ما عاشق نوازی دیگر است

محرم رازیم و دایم در حرم با سیدیم

راز می گوئیم و این اسرار رازی دیگر است

***

208

تن همچو تخت شاه است دل گوئیا سریر است

این پادشاه بروی سلطان تخت گیر است

عشق است شاه عادل بر تخت دل نشسته

این عقل کامل ما آن شاه را وزیر است

گشته است بلبل مست نالان به عشق آن گل

در بوستان ما بین گلهای بی نظیر است

هر بی خبر چو داند معشوق عاشقان را

از عشق حق تعالی این جان ما خبیر است

سلطان وقت خود را خواهی که بازیابی

بنگر گدای ما را درویشکی فقیر است

آئینه ای است روشن در وی جمال ساقی

جام جهان نمایم از نور او منیر است

در عین نعمت الله بنگر به چشم معنی

کاین صورت لطیفش بس خوب و دلپذیر است

***

209

چه غم دارم که یارم غمگسار است

حریفم جام و ساقی یار غار است

بتی دارم که با من در میان است

دلارامی که دایم در کنار است

به دور چشم مست می فروشش

مرا با غیر می خوردن چه کار است

دل من بارگاه پادشاه است

تن من پرده جانم پرده دار است

دو لحظه در یکی صورت نباشم

ولی معنی همیشه برقرار است

یکی رو دارم و آئینه بسیار

یکی ذات و صفاتم صدهزار است

غنیمت دان حضور نعمت الله

که چون عمر عزیزت بر گذار است

***

210

عشق مست است و عقل مخمور است

عاقل از عاشقی بسی دور است

ذوق مستی طلب کن از مستان

چه کنی همدمی که مخمور است

زاهد ار ذوق ما نمی داند

هیچ او را مگو که معذور است

آینه روشن است و می بینیم

در نظر ناظری که منظور است

آفتاب جمال رو بنمود

لاجرم عالمی پر از نور است

گنج ویرانه ای است این دل ما

لیکن از گنج عشق معمور است

دیگران گر به عقل معروفند

نعمت الله به عشق مشهور است

***

211

عشق مست است و عقل مخمور است

عقل از ذوق عاشقان دور است

دیدة مردم است از او روشن

نظری کن ببین که منظور است

نقد گنج وی است در دل ما

گنج ویران به کُنج معمور است

شد دو عالم به نور او روشن

روشن این چشم ما از آن نور است

ذره ذره چو نور می نگرم

آفتابی به ماه مستور است

زاهد ار ذوق ما نمی داند

هیچ عیبش مکن که معذور است

عشقبازی و رندی سید

در خرابات نیک مشهور است

***

212

عشق مست است و عقل مخمور است

عاقل از ذوق عاشقان دور است

عالم از نور او منور شد

هرچه آید به چشم ما نور است

آینه روشن است  می بینیم

در نظر ناظر است و منظور است

رند مستی که ذوق ما دارد

خوشتر از زاهدی که مخمور است

احولی گر یکی دو می بیند

هیچ عیبش مکن که معذور است

آفتابی است بر همه تابان

تو گمان می بری که مستور است

جام گیتی نما است سید ما

در همه کائنات مشهور است

***

213

نور او در جمله اشیا ظاهر است

ظاهرش بنگر که بر ما ظاهر است

روشن است آئینة عالم تمام

در همه اسما مسما ظاهر است

نور روی اوست ما را در نظر

نور آن منظور زیبا ظاهر است

باطن است از چشم نابینا ولی

ظاهراً بر چشم بینا ظاهر است

در خیال دی و فردا مانده‌ ای

از همه فرد آ که فردا ظاهر است

ما ز دریائیم و دریا عین ما

عین ما در عین دریا ظاهر است

نعمت‌الله باطن و ظاهر بود

باطنش پنهان و پیدا ظاهر است

***

214

عشق مست است و عقل مخمور است

عاقل از ذوق عاشقان دور است

شادمانی جاودان دارد

به غم عشق هر که مسرور است

دل ما جان خود به جانان داد

زان حیاتی که یافت مغرور است

جام گیتی نما چو می بینیم

در نظر ناظر است و منظور است

نور چشم است اگر نظر داری

آفتابی به ماه مستور است

زاهد ار ذوق ما نمی داند

عیب زاهد مکن که معذور است

نعمت الله رند سرمست است

در خرابات نیک مشهور است

***

215

عشق مست است و عقل مخمور است

عاقل از ذوق عاشقان دور است

دل ما گنج خانة عشق است

گنج ویران به گنج معمور است

نظری کن که نزد اهل نظر

هر که او ناظر است منظور است

نور چشم است و در نظر پیدا است

دیده ای کاو ندید بی نور است

زاهد ار ذوق ما نمی داند

هیچ عیبش مکن که معذور است

آفتاب ار به نور پیدا شد

سید ما به نور مستور است

نعمت الله به رندی و مستی

در همه کائنات مشهور است

***

216

در محبت جان اگر بازی خوش است

گر کنی بازی چنین بازی خوش است

یار کرمانی اگر چه خوش بود

دلبر سر‌مست شیرازی خوش است

رند سرمستیم و با ساقی حریف

با حریف خویش دمسازی خوش است

چند گردی تو بخود گرد جهان

یک دمی با خویش‌ پردازی خوش است

ساز ما را ذوق خوشتر می‌ دهد

ساز ما را گر تو بنوازی خوش است

عشق چون سلطان به تخت دل نشست

خانه را با عشق پردازی خوش است

سیم قلب تو ندارد رونقی

سیم قلب خویش بگدازی خوش است

در طریق عاشقی چون عاشقان

هر چه داری جمله دربازی خوش است

یک دمی با سید رندان بساز

تا بدانی ذوق دمسازی خوش است

***

217

چشم مستش ترک عیاری خوش است

زلف او هندوی طراری خوش است

جان فدای عشق جانان کن روان

گر ترا میلی به دل داری خوش است

بر سر دار فنا بنشین خوشی

زانکه آنجا جای سرداری خوش است

دلبر ار صد جان بیک جو می خرد

زود بفروشش که بازاری خوش است

کار بیکاری است کار عاشقان

کار ما می کن که این کاری خوش است

سینة ما مخزن اسرار اوست

او بدست آور که اسراری خوش است

مجلس عشق است و ما مست و خراب

خوش خراباتی و خماری خوش است

گر گران منال از بار یار

بار یار ار می بری باری خوش است

بندة سید شدیم از جان و دل

این سخن صدق است و اقراری خوش است

***

218

ساقی سر مست ما یاری خوش است

خوش حریفانیم و خماری خوش است

گر دو صد جان را به یک جرعه خرند

زود بفروشش که بازاری خوش است

عشق بازی کار بیکاران بود

کار ما می کن که این کاری خوش است

بر سر دار فنا بنشسته ایم

خوش سر داری و سرداری خوش است

بلبل مستیم در گلزار عشق

بزم عشاق است و گلزاری خوش است

گر بود تکرار در گفتار ما

تو خوشی بشنو که تکراری خوش است

نعمت الله مست و جام می بدست

باده نوشی با چنین یاری خوش است

***

219

صورت و معنی بهمدیگر خوش است

آنچنان می در چنین ساغر خوش است

مجلس عشق است و ما مست و خراب

ما چنین مستیم و ساقی سرخوش است

هر که او با ما در این دریا نشست

از سرش تا پا شده خوش تر خوش است

جان به جانان ، دل به دلبر داده ایم

در دل ما عشق آن دلبر خوش است

گوهر در یتیم از ما بجو

گر بدست آری چنین گوهر خوش است

عود دل در مجمر سینه بسوخت

بوی خوش ما را در این مجمر خوش است

نعمت الله دارد از سید نشان

این نشان آل پیغمبر خوش است

***

220

چشمة چشم ما پر آب خوش است

سر آبی در این سراب خوش است

در ضمیر منیر هر ذره

دیدن نور آفتاب خوش است

جامی از می بگیر و پر می کن

که چنین جام پر شراب خوش است

عین آبیم و تشنه می گردیم

نزد ما آب پر حباب خوش است

آفتابی ز ماه بسته نقاب

روشنش بین در این نقاب خوش است

خوش بود بی حجاب دیدن او

ور بود نیز در حجاب خوش است

از سر ذوق گفتة سید

گر بگوید کسی جواب خوش است

***

221

نور روی او به او دیدن خوش است

گرد او چون دیده گردیدن خوش است

حال عشق از عقل می پرسی مپرس

ذوق عشق از عشق پرسیدن خوش است

کار بیکاری است کار عاشقی

این چنین خوش کار ورزیدن خوش است

گفتة مستانة ما خوش بود

رو تو خوش بشنو که بشنیدن خوش است

بگذر از نقش خیال غیر او

روی دل از غیر پیچیدن خوش است

نزد ما سرکه فروشی هیچ نیست

می به رند مست بخشیدن خوش است

خوش بود آئینة گیتی نما

نعمت الله را در آن دیدن خوش است

***

222

جان من در خدمت جانی خوش است

صحبتم با آنکه می دانی خوش است

ملک ماهان است و ما چون آفتاب

مهر ما با ماه ماهانی خوش است

دل به او دادیم و نیکو می برد

دلبر سر مست کرمانی خوش است

پادشاهی می کنم از عشق او

آری آری ذوق سلطانی خوش است

از سر ذوق است این گفتار ما

گر بدانی این سخن دانی خوش است

در خرابات مغان مست خراب

با حریف رند ویرانی خوش است

سید ما در همه عالم یکیست

جامع مجموع اگر خوانی خوش است

***

223

این خوش است و آن خوش است و این و آن با هم خوش است

جان و جانان خوش نشسته نزد ما بی غم خوش است

این همه جام مرصع پر زمی داریم ما

با حریف سرخوش و با ساقی همدم خوش است

عقل مخمور است و نامحرم چه داند راز ما

گفتن اسرار ما با عاشق محرم خوش است

خوش بود گر پادشاهی می خورد از جام جم

زانکه میگویند جام پادشه با جم خوش است

گرچه دل ریشیم مرهم را نمی خواهیم ما

زخم تیغ عشق او داریم ، بی مرهم خوش است

چشم مست او نظر فرمود سوی کاینات

این چنین نور خوشی در دیدة عالم خوش است

مجلس عشق است و سید مست و رندان در حضور

جنت فردوس ما با صحبت آدم خوش است

***

224

در سراپردة جان خلوت جانانه خوش است

آنچنان گنج خوشی در دل ویرانه خوش است

رند سرمست بجو زاهد مخمور بمان

عاقلی را چه کنی عاشق دیوانه خوش است

جنتی را که در آن دوست نیابی سهل است

یار اگر دست دهد گوشة کاشاانه خوش است

گفتة عاشق سرمست بخوان  مستانه

زانکه در مجلس ما گفتة مستانه خوش است

قدمی نه نفسی صحبت ما را دریاب

بی تکلف بر ما صحبت جانانه خوش است

هر که درویش بود میل به شاهی نکند

دل درویش به آن همت شاهانه خوش است

نعمت الله بدست آر که سرمست خوشی است

زانکه این سید مستانة مردانه خوش است

***

225

عشق جانان در میان جان خوش است

راز دلدار از جهان پنهان خوش است

درد بی درمان او درمان ما

در دلم این درد بی درمان خوش است

حال سودائی زلف یار من

همچو زلفش بی سر سامان خوش است

عشق او گنجی و دل ویرانه ای

آنچنان گنجی در این ویران خوش است

جرعه ای دُردی درد عشق او

جان ما را ده که جان را آن خوش است

حال دل با عشق دلبر خوش بود

جان ما پیوسته با جانان خوش است

نعمت الله مست و جام می بدست

جاودان در بزم سرمستان خوش است

***

226

بی نوائی نوای درویش است

دُرد دردش دوای درویش است

چشم درویش هر چه می نگرد

جام گیتی نمای درویش است

نیست بیگانه از خدا به خدا

هرکه او آشنای درویش است

هرکه داند کمال درویشان

سر او خاک پای درویش است

گر چه درویش را گدا گویند

خدمت شه گدای درویش است

آن طریقی که نیست پایانش

ره بی منتهای درویش است

نعمت الله با چنین همت

روز و شب در هوای درویش است

***

227

بیا که جان و دلم در هوای درویش است

بیا که شاه جهانی گدای درویش است

به خاک پای فقیران و جان سر حلقه

که سرمة نظرم خاک پای درویش است

در آن مقام که روح القدس ندارد بار

در آ که گوشة خلوت سرای درویش است

صدای نغمة عشاق و ذوق مجلس ما

نمونه ای ز حضور و نوای درویش است

به یاد ساقی باقی به نوش دُردی درد

که جام دُردی دردش دوای درویش است

اگرچه عاشق درویش با دل ریشم

ولی خوشم که بلا از بلای درویش است

سماع مطرب و ذوق است و صحبت سید

ترنم نفس جان فزای درویش است

***

228

انسان کامل است که او کون جامع است

تیغ ولایت است که برهان قاطع است

صد جام خورده ایم و طلب می کنیم باز

بیچاره آن کسی که به یک جام قانع است

خورشید اگر چه روز منور کند ولی

مهریست عشق ما که شب و روز لامع است

مستان بزم ما چه بخوانند شعر ما

روح القدس به ذوق در آن بزم سامع است

گفتم قبای گل بدرم در هوای او

اما نوای بلبل بیچاره مانع است

هر جا که دلبری  بنماید به تو جمال

نیکش ببین که آینة صنع صانع است

گنجینه ای است ظاهر و گنجی است باطنش

سید ز جان و دل به چنین گنج طامع است

***

229

همسایة حضرت شریف است

گر سایه لطیف یا کثیف است

انسان کبیر صورت اوست

دریاب که معنئی لطیف است

گر روح مدبرش بدانی

انسان کبیر بس ظریف است

با عقل مگو حکایت عشق

زیرا که مزاج او ضعیف است

این طرفه نگر که جمله عالم

در غایت قوّت و نحیف است

معشوق خود است و عاشق خود

عشقی که چو عشق ما عفیف است

در خلوت خاص سید ما است

کاو خانة خالی و نظیف است

***

230

همه عالم تن است و جان عشق است

جان و جانان عاشقان عشق است

عشق هم صورت است و هم معنی

آشکارا و هم نهان عشق است

در میان آی و در کنارش گیر

خوش کناری که در میان عشق است

عشق و معشوق و عاشق خویشیم

هرچه هستیم این زمان عشق است

عمر جاوید خوش بُود با عشق

غرض از عمر جاودان عشق است

عاشقانه درآ در این مجلس

گر ترا عشق آنچنان عشق است

نعمت الله چو نور پیدا شد

نظری کن ببین که آن عشق است

***

231

درد دل درمان جان عاشق است

عشق دلبر جان جان عاشق است

بی سر و سامان شدم در عاشقی

بی سری  سامان جان عاشق است

مقدم خیل خیالش هر شبی

تا به روز مهمان جان عاشق است

دولت وصلش بهر دل کی رسد

این سعادت آن جان عاشق است

پادشاه عقل دور اندیش ما

بندة فرمان جان عاشق است

کاسة خورشید و قرص  ماه عشق

روز و شب بر خوان جان عاشق است

نقش بند معنی جان و جهان

صورت ایوان جان عاشق است

جان سید از میان جال و دل

عاشق جانان جان عاشق است

***

232

شاه ما در همه جهان طاق است

بس کریم و لطیف اخلاق است

ما به او نیک نیک مشتاقیم

او به ما نیز نیک مشتاق است

هر که او دوستدار یاران است

یاری یار یار مصداق است

سخن عاقلان دگر باشد

قول ما گفته های عشاق است

جام با زهر را چه می نوشی

می عشقش بخور که تریاق است

سهل باشد هزار جان در عشق

نفسی در فراق او شاق است

نعمت الله که میر مستان است

سید عاشقان آفاق است

***

233

همه جا خوان نعمت عشق است

عالمی لطف و رحمت عشق است

هر چه در کائنات است می‌بینی

نیک بنگر که حضرت عشق است

خدمت عاشقی اگر یابی

بندگی کن که خدمت عشق است

هر سخاوت که عاشقان دارند

همه از یمن دولت عشق است

خوش خرابیم و این خرابی ما

اثری از مرمت عشق است

همت ما جز او نمی ‌جوید

این بلندی ز همت عشق است

نعمت‌الله را غنیمت دان

گر ترا ذوق نعمت عشق است

***

234

شهر دل در ولایت عشق است

ملک  جان در حمایت عشق است

دیده بینا به نور معرفت است

وین عیان از عنایت عشق است

آنچه عقلم نهایتش می گفت

دیده ام آن بدایت عشق است

لیس فی الدار غیره دیار

این حدیث از روایت عشق است

هرچه گوئی ز عشق گو که مرا

سخن خوش حکایت عشق است

نالة زار بلبلان شب و روز

در گلستان سرایت عشق است

نعمت الله را چنین حیران

کرده، حسن کفایت عشق است

***

235

پادشاه جهان جان عشق است

حاکم مطلق العنان عشق است

عشق هم عاشق است و هم معشوق

آشکارا و هم نهان عشق است

عقل از ما کنار کرد و برفت

گو برو زانکه در میان عشق است

عشق بخشد حیات جاویدان

حاصل عمر جاودان عشق است

عالم از نور عشق مشغول است

مونس جان عاشقان عشق است

خوش بهشتی است مجلس سید

در چنین جنتی چنان عشق است

***

236

سرم سرگشتة سودای عشق است

دلم آشفتة غوغای عشق است

بدان دیده که بتوان دیدن او را

دو چشم روشن بینای عشق است

حقیقت سرمة چشم خردمند

غبار گرد خاک پای عشق است

ز غیرت غیر او از دل بدر کن

که غیر دل دگر نه جای عشق است

به شمع عشق عود دل بسوزان

چو پروانه گرت پروای عشق است

مگو از دی و از فردا و فردآی

که امروز وعدة فردای عشق است

تن تنها درآ سید به خلوت

که در خلوت تن تنهای عشق است

***

237

نور دل ماه انور عشق است

جان عاشق مسخر عشق است

پادشاهی صورت و معنی

نزد عشاق در خور عشق است

در محیطی که ما در آن غرقیم

حاصلش یافت گوهر عشق است

آن حیاتی که روح می بخشد

چشمة آب کوثر عشق است

قول مستانه ای که می شنوی

یک دو حرفی ز دفتر عشق است

نعمت الله که میرمستان است

از سر صدق چاکر عشق است

***

238

جان ما زنده دل از آب حیات عشق است

صورت و معنی ما ذات و صفات عشق است

آفتابی است که در دور قمر تابان است

نزد ما جوشش دریا حرکات عشق است

عشق را جا و جهت نیست ولیکن به ظهور

شش جهت می‌نگرم جمله جهات عشق است

از کرم عشق وجودی به عدم می ‌بخشد

هر چه موجود بُود از برکات عشق است

دارم از عشق براتی ز دو عالم لیکن

بنده آزاد بود چون به برات عشق است

ظاهر و باطن او عاشق و معشوق منند

حسن و احسان همگی از حسنات عشق است

گوش کن گفتة مستانة سید بشنو

که سخن های خوشش از کلمات عشق است

***

239

دم مزن ای دل که این سرو  نازک است

نازک است این سرو ساتر نازک است

نقطه ای در دایره دوری نمود

دایره در دور و دایر نازک است

چشم ما روشن به نور روی اوست

این چنین منظور و ناظر نازک است

ماه پیدا گشت و پنهان آفتاب

غائبی در عین حاضر نازک است

جان ما باشد حباب و آب می

نازکش گفتم که این سر نازک است

نازکانه خاطر سید بجو

زانکه سرمست است و خاطر نازک است

***

240

عشق است که وارسته ز نقصان و کمال است

عشق است که آسوده ز هجران و وصال است

اثبات مثالش نتوان کرد ولیکن

این نفی مثال تو یقین عین مثال است

گویند سوی الله خیال است به حقیقت

این نیز خیالی است که گویند خیال است

از حال چه می جوئی و از قال چه پرسی

مستیم و خرابیم و ندانیم چه حال است

خورشید ز نقصان و کمال است منزه

ماه است که گاهی قمر و گاه هلال است

با ذات دم از حکم تجلی نتوان زد

این حکم تجلی به جلال است و جمال است

در خلوت سید نبود سید و بنده

در خاطر او غیر خدا این چه محال است

***

241

دل مسند پادشاه عشق است

دل خلوت بارگاه عشق است

سلطان عشق است در ولایت

باقی همه کس سپاه عشق است

عشق است پناه و پشت عالم

عالم همه در پناه عشق است

در مذهب عشق می حلال است

ما را چه گنه گناه عشق است

ای عقل ز مملکت برون شو

کاین ملک از آن شاه عشق است

از ترک دو کون خوش کلاهی

بردوز که آن کلاه عشق است

راهی که به حق توان رسیدن

ای سید بنده راه عشق است

***

242

ما را همه شب شب وصال است

ما را همه روز روز حال است

از دولت عشق پادشاهیم

سلطانی عشق بی زوال است

گویا ز خدا خبر ندارد

هر دل که اسیر جاه و مال است

بگذر ز جهان و عیش جان جوی

کاسباب جهان همه وبال است

با روی تو جام می کشیدن

در مذهب عاشقان حلال است

تا حسن جمال دوست دیدی

ما را ز وجود خود ملال است

نقصان مطلب ز نعمت الله

چون نیک نظر کنی کمال است

***

243

رند سرمست فارغ البال است

بی غم از قال و ایمن از حال است

با که موجود ثانیش خوانند

بر الف نزد عارفان دال است

سر فدا کن چه قدر زر باشد

خرقه چبود که مال پامال است

خواجه گر راه میکده گم کرد

مرد هادی مگو که او ضال است

هرچه بر عقل مشکل است ای یار

حلَش از عشق جو که او حال است

عشق مشاطه ای است تا دانی

بلکه صاحب تمیز و دلال است

عقل کل در بیان سید ما

دم فرو بسته گوئیا لال است

***

244

مخزن اسرار سبحانی دل است

مظهر انوار ربانی دل است

دل بود آئینة گیتی نما

هفت هیکل را اگر خوانی دل است

جنت المأوای جان عاشقان

نزد سرمستان روحانی دل است

دل بدست آور در او دلبر بجو

خلوت دلدار گر دانی دل است

گوهر دریای بی پایان ما

بازجو گر طالب آنی دل است

دل بود گنجینة گنج اله

نقد گنج و گنج سلطانی دل است

راز دل از دل بجو از دل بگو

نزد سید محرم جانی دل است

***

245

دردمندیم و دوا درد دل است

درد دل درمان دوائی مشکل است

خلوت دل خانة خالی اوست

خوش دلارامی که ما را در دل است

عاقل ار پندی به عاشق می دهد

وعظ او نزدیک ما بی حاصل است

حق پرست و ترک باطل را بگو

هرچه غیر حق بود آن باطل است

حال ما از زاهد رعنا مپرس

زانکه او از بحر ما در ساحل است

آفتابی می نماید مه به ما

گرچه در ظاهر حجابی حایل است

نعمت الله از منازل درگذشت

هشت منزل نزد او یک منزل است

***

246

مرغ صحرائی به صحرا مایل است

مرغ آبی هم به دریا مایل است

ما ز دریائیم و دریا عین ما

هر که او از ما است با ما مایل است

ترک راهمت به ترکستان کشد

خاطر هند و بمأوا مایل است

نفس خواجه خواجه را آرد به زیر

گرچه روح او ببالا مایل است

گر سنائی سوی غزنی می رود

بوعلی سینا به سینا مایل است

رند اگر می می خورد عیبش مکن

کو به اصل خویش گویا مایل است

نعمت الله عاشقانه روز و شب

با جناب حق تعالی مایل است

***

247

تا مرا عین عشق مفهوم است

سر علمم به عشق معلوم است

تا رموز وجود شد مفهوم

هر وجودی که هست مفهوم است

خادم خلوت دلم آری

بنگر آن خادمی که مخدوم است

شمع روشن ضمیر مجلس ما است

دل پروانه ای که چون موم است

باز سرمست شد دل مخمور

لیکن از خمر غیرمعصوم است

قسمتم عشق بود روز ازل

آری خوش قسمتی که مقسوم است

چونکه سید شد از خودی فانی

نزد عشاق حی قیوم است

***

248

ای عاشقان ای عاشقان معشوق با ما هم دم است

با ما حریفی می کند یاری که ما را محرم است

مست شراب عشق او ذوق خوشی دارد مدام

یک جرعه ای ازجام او خوشتر ز صد جام جم است

ما در خرابات مغان مستانه خوش می می خوریم

شادی مست عاشقی کز جمله عالم بی غم است

دارم دلی چون آینه دلدار دارم در نظر

در آینه پیدا شده حسنی که اسم اعظم است

نور دو چشم عالم است نقش خیال روی او

نقش خیال روی او نور دو چشم عالم است

در مجلس سلطان ما نقل و شراب بی حد است

دُردی درد آور که آن در بزم این سلطان کم است

گر یک دمی همدم شوی با سید سرمست ما

در جام می بنمایدت ساقی که با ما همدم است

***

249

نقش خیال اوست که گویند عالم است

این صورت است و معنی آن اسم اعظم است

اسمی که هست جامع اسما به نزد ما

آن اسم اعظم است و بر اسما مقدم است

جام جهان نما است پر از می بیا بگیر

شادی ما بنوش که جام می جم است

سردار عاشقان به سر دار پا نهاد

دعوی که می کند بر یاران مسلم است

خمخانه ای است پر می و ساقی ما کریم

رندان کم اند خواجه نگوئی که می کم است

از زخم عشق گرچه دلم ریش شد ولی

ناله نمی کنم که چنان ریش مرهم است

با جام می دمی چو برآریم خوش بود

خاصه دمی که سید سرمست همدم است

***

250

ختم رسل که سید اولاد آدم است

آخر بود به صورت و معنی مقدم است

جام جهان نما به کف آور بنوش می

جامی چنین که دید که هم جام و هم جم است

هر صورتی در آینه اسمی نموده اند

خوش صورتی که معنی آن اسم اعظم است

آب حیات از نفس ما بود روان

با ما مدام ساغر پر باده همدم است

هرگز نکرده ایم گدائی ز هیچ کس

الا ز حضرتی که خداوند عالم است

مائیم آن فقیر که سلطان گدای ما است

آری به فقر سلطنت ما مسلم است

شادم از آن سبب که غم عشق می خورم

هر چند سیدم ز غم بنده بی غم است

***

251

در کوی خرابات کسی را که مقام است

در دنیی و در آخرتش جاه تمام است

ما توبه شکستیم و در این قول درستیم

با ساغر می عهد که بستیم مدام است

زان مجلس ما بزم ملوکانة عشق است

ساقی قدیم است و شرابی به قوام است

می‌نوش که در مذهب ما پاک و حلال است

کاین می نه شرابیست که گویند حرام است

گنجینة ما مخزن اسرار الهی است

هر گنج در این کنج که یابی به نظام است

در دور بگردید و نمائید به یاران

رندی که بُود چون من سر مست کدام است

بشنو سخن سید رندان خرابات

کامروز در این دور خداوند کلام است

***

252

لطف اگر بر ما گمارد حاکم است

ور دمار از ما برآرد حاکم است

تشنه ایم و رحمتی خواهیم از او

گر ببارد ور نبارد حاکم است

گر شمارد بنده را از بندگان

حاکم است گر نشمارد حاکم است

گر کشد نقش خیالی حاکم اوست

ور نگاری می نگاری حاکم است

گر کشد صد جان فدای حضرتش

ور بخاکم می سپارد حاکم است

روی گل را حکم او خارد به خار

گر نخارد ور بخارد حاکم است

ما گنه کاریم و سید پادشاه

گر بگیرد ور گذارد حاکم است

***

253

گر ترا عزم عالم قدم است

سر فدا کردن اولین قدم است

درد می نوش و درد دل می کش

زانکه این درد و آن دوا به هم است

می خمخانه را کرانی نیست

رند سرمست باده نوش کم است

جرعه ای از می محبت او

خوشتر از صد هزار جام جم است

گر حضوری و خلوتی خواهی

بهترین مقامها عدم است

لطف او گر جفا کند با ما

او وفا می کند همه کرم است

می به شادی نعمت الله نوش

غم مخمور خوش بزی چه جای غم است

***

254

در گوشة میخانه کسی را که مقام است

ناقص نتوان گفت که او مرد تمام است

از روز ازل تا به ابد عاشق و مستیم

خود خوشتر از این دولت جاوید کدام است

با ساقی رندان خرابات حریفیم

دایم بود آن ساقی و این عیش مدام است

بی نام و نشان شو که در این کوی خرابات

بی نام و نشان هر که بود نیک به نام است

می نوش می عشق که پاکست و حلال است

این می نه شرابیست که در شرع حرام است

خوش جام حبابی که پر از آب حیات است

مائیم چنین همدم و پیوسته به کام است

سلطان جهان بندة سید شده از جان

او بندة آن خواجه که در عشق غلام است

***

255

میخانه سرای عاشقان است

رندی که چو ما است عاشق آن است

بستان و بنوش شادی ما

جامی که به از شراب جان است

از ما نکند کناره معشوق

با عاشق خویش در میان است

این دیده به نور اوست روشن

آن نور به عین ما عیان است

گفتم عشقش نشان ندارد

این نیز نشان بی نشان است

عالم همه زنده دل به عشق ‌اند

روحی است که در بدن روان است

ما را میجو ز نعمت‌الله

کو غرقة بحر بی‌ کران است

***

256

عالم بدن است و عشق جان است

جان است که در بدن روان است

تن زنده به جان و جان به جانان

دریاب که قول عاشقان است

با صورت و معنئی که راست

چه جای معانی و بیان است

عشق است که عاشق است و معشوق

خورشید به ماه رو نموده

هر ذره که بینی آن چنان است

در آینة وجود عالم

آن نور به چشم ما عیان است

سید شاه است و بنده بنده

او سید پادشه نشان است

***

257

نعمت الله میر مستان است

در خرابات میر مست آن است

در گلستان عشق رندانه

گوئیا چون هزار دستان است

عقل از اینجا برفت و عشق آمد

موسم ذوق می پرستان است

عهد بستیم با سر زلفش

دل اگر بشکند شکست آن است

در عدم خوش به تخت بنشستیم

نزد اهل نظر نشست آن است

چون ز هستی خویش نیست شدیم

هستی او است هرچه هست آن است

دامن سید است در دستم

جاودان بنده را بدست آن است

***

258

گر جفا می کند وفا آن است

ور فنا می دهد بقا آن است

نور چشم است و در نظر داریم

نظری کن ببین بیا آن است

دُرد دردش بنوش و خوش می باش

دردمندی ترا دوا آن است

قدمی تو درآ در این دریا

طلبش کن که آشنا آن است

هر که غیری ز شاه ما جوید

نزد یاران ما گدا آن است

به خرابات هر که فانی شد

رند سرمست بی نوا آن است

هر که گردد غلام سید ما

سید ملک دو سرا آن است

***

259

کار عشق است و کار ما آن است

خواجه و خواندگار ما آن است

نقش رویش خیال می بندیم

نور چشم و نگار ما آن است

رند مستی که باده می نوشد

در خرابات یار ما آن است

هرکه باشد مدام همدم جام

همدم و دوستدار ما آن است

غم عشقش به جان و دل جوئیم

شادی و غمگسار ما آن است

در خرابات خلوتی داریم

خانه ای در دیار ما آن است

نعمت الله زیاد مگذارش

یاد کن یادگار ما آن است

***

260

خلوت من مقام رندان است

هر چه دارم بنام رندان است

این چنین گفته های مستانه

سخنی از پیام رندان است

عین آب حیات اگر جوئی

جرعه ای می ز جام رندان است

زلف خوبان و حسن مه رویان

اثر صبح و شام رندان است

پادشاه سریر هفت اقلیم

از دل و جان غلام رندان است

بزم عشق است و عاشقان سرمست

ساغر می به کام رندان است

خوش بخوانش که گفتة سید

نکته ای از کلام رندان است

***

261

نعمت الله امام رندان است

نور چشم تمام رندان است

باز از دولت چنان شاهی

همه عالم به کام رندان است

دور رندی و وقت می خواریست

روزگار نظام رندان است

قول مستانه ای که می شنوی

دو سه حرف از کلام رندان است

آن سلامی که سنت است به ما

در حقیقت سلام رندان است

آن شرابی که روحت افزاید

جرعه ای می ز جام رندان است

شاه ما حکم انّما دارد

آن نشانش به نام رندان است

بخرابات رو خوشی بنشین

این نصیحت پیام رندان است

بزم عشق است و عاشقان سرمست

سید ما غلام رندان است

***

262

نعمت الله که پیر رندان است

طلبش کن که پیر رند آن است

بزم عشق است و عاشقان سرمست

ساقی ما امیر مستان است

دل ما گنج خانة عشق است

خانه بی گنج، کنج ویران است

سخن ما به ذوق دریابد

هرکه واقف ز ذوق یاران است

همه عشق است غیر او خود نیست

جان فدایش کنم که جانان است

عالم از آفتاب حضرت او

به مثل همچو ماه تابان است

نور چشم است و در نظر پیداست

نظری کن ببین که این آن است

***

263

دل و جانم فدای جانان است

هرچه دارم برای جانان است

آنکه دم می زند ز سلطانی

چون غلامان گدای جانان است

نیست بیگانه از خدا به خدا

عارفی کاشنای جانان است

خلوت دل مقام حضرت اوست

دیگری کی به جای جانان است

مبتلای بلا اگر نالد

راحت من بلای جانان است

دل و جان را دهد به باد هوا

هر که او را هوای جانان است

نعمت الله که جان من به فداش

جام گیتی نمای جانان است

***

264

هرچه پیدا و هرچه پنهان است

جمله در یک وجود انسان است

طلب آن اگر کنی ای دوست

از خودش می طلب که این آن است

کُنج دل گنج خانة عشق است

خانه بی گنج کنج ویران است

عاشقانه به ذوق می نالم

در دلم درد و عشق در جان است

کفر زلفش به جان خریدار است

هر که او بندة مسلمان است

عاشق ار جان فدای جانان کرد

جان فدایش کنم که جانان است

در خرابات سید سرمست

ساقی بزم می پرستان است

***

265

درد ار داری دوا همان است

درد ار نوشی شفا همان است

با جام می ار دمی برآری

دانی که حیات ما همان است

عمری است که مبتلای دردیم

خود راحت مبتلا همان است

فانی از خود فنا همین است

باقی به خدا بقا همان است

در آینة همه نظر کن

می بین همه را لقا همان است

ما جام جهان نمای عشقیم

این جام جهان نما همان است

گر صورت سیدم دگر شد

اما به خدا خدا همان است

***

266

درد دل او دوای جان است

رنج غم او شفای جان است

یک جرعه ز دُرد درد جانان

والله که دوصد بهای جان است

ساقی قدحی به عاشقان ده

زان باده که از برای جان است

جان گرچه گدای کوی عشق است

سلطان جهان گدای جان است

در نه قدم و ز سر میندیش

چون خلوت دل سرای جان است

صد جان به فدای عشق جانان

گرچه دو جهان فدای جان است

جائی که مقام سید ما است

ای راحت جان چه جای جان است

***

267

خانه ی دل سرای جانان است

خلوت خاص حضرت جان است

بزم عشق است مجلس جانم

ساقیش بندگی جانان است

عشق سر‌مست توبه ‌ام بشکست

بی‌گناهم مرا چه تاوان است

دُرد دردش مدام می‌نوشم

ذوق مستی جانم از آن است

سخنی خوش به ذوق می‌گویم

قصه‌ام داستان مستان است

رندم و ساکن خراباتم

زانکه این گوشه وقف رندان است

ناله ی عاشقانة سید

بلبل مست گلشن جان است

***

268

همه عالم تن است و او جان است

شاه تبریز و میر اوجان است

کنج دل شد به گنج او معمور

ورنه بی گنج کنج ویران است

عقل کل در جمال حضرت او

همچو من واله است و حیران است

زلف او مو به مو پریشان شد

حال جمعی از آن پریشان است

جام گیتی نمای دیدة من

روشن از نور روی جانان است

هرچه بینی به دیده ی معنی

نظری کن که عین این آن است

بزم عشق است و عاشقان سرمست

نعمت الله میر مستان است

***

269

مقصود توئی نه این و آن است

وین قول همه محققان است

از مذهب و دین ما چه پرسی

آنست که رأی ما برآن است

جامیست مدام و هم پر از می

در مجلس عاشقان روان است

پیدا است که نور چشم ما اوست

از دیدة غیر اگر نهان است

مائیم و دلی و نبم جانی

تا عشق غم تو در میان است

خوناب دلم ر حسرت تو

از دیدة ما به رو روان است

سرمست چو سید خرابات

مشهور زمین و آسمان است

***

270

نعمت الله حریف مستان است

عاشق روی می پرستان است

در خرابات مست ولایعقل

ساقی بزم باده نوشان است

واله ی زلف و روی محبوب است

فارغ از جمع و از پریشان است

نوبت زهد و زاهدی بگذشت

دولت عشق و دور رندان است

نوش کن جام می که نوشت باد

گر هوایت به آب حیوان است

در دلم درد و در سرم سودا

باده درجام و عشق در جان است

هرکجا ساغر میی یابی

نعمت الله همدم آن است

***

271

بندگی کن که کار نیک آن است

این چنین کار کار نیکان است

دل ما دلبری که می بیند

جان به او می دهد که جانان است

آفتابی به مه شده پیدا

گرچه او هم به ماه پنهان است

موج و بحر و حباب و قطره و آب

نزد ما هر چهار یکسان است

کنج دل گنج خانة عشق است

خانه بی گنج کُنج ویران است

زاهدان را مجال کی باشد

در مقامی که جای رندان است

بندة سید خرابات است

نعمت الله که میر مستان است

***

272

هر که حلقه به گوش مردان است

نزد مردان مرد مرد آن است

عاشقانه به جان و دل دایم

در طریقت رفیق یاران است

هرچه بینم به عشق حضرت او

جان فدایش کنم که جانان است

سنبل زلف یار داد به باد

کار جمعی از آن پریشان است

همچو جان در کنار خود گیرم

گرچه او پادشاه کرمان است

این چنین پادشه که می شنوی

در همه کائنات سلطان است

نعمت الله که رند سرمست است

بندة خاص شاه مردان است

***

273

ای که گوئی که ماهتاب آن است

باطنش بین که آفتاب آن است

می عشقش به ذوق می نوشم

نزد رندان ما شراب آن است

هر خیالی که نقش می بندی

در خیالی خیال خواب آن است

ای که گوئی مرا حجاب نماند

غلطی کرده ای حجاب آن است

گر بپرسند آب حیوان چیست

بوسه ده بر لبش جواب آن است

عقل اول که هست ام کتاب

گر بخوانی خوشی کتاب آن است

نعمت الله خدا به ما بخشد

نعمت خوب بی حساب آن است

***

274

دل بدست آر که آئینة حضرت آن است

مظهر بندگی حضرت عزت آن است

عاشقی سوختة بی سروپا را بطلب

دست او گیر کلید در جنت آن است

خوشتر از گوشة میخانه دگر خلوت نیست

خلوتی گر طلبی گوشة خلوت آن است

مبتلا از در ما باز نگردد به بلا

دوری از درگه او غایت رحمت آن است

خوش بود همت عالی که خدا می جوید

همت از اهل دلان جوی که همت آن است

چه کنی خانقه کون رها کن شیخی

بندة خدمت او باش که خدمت آن است

نعمت دنیی و عقبی به عزیزان بگذار

نعمت الله طلب ای دوست که نعمت آن است

***

275

کشتة عشق تو دل زندة جاویدان است

این چنین کشته کسی زنده جاوید آن است

سخن از گنج و طلسم ار بکنم عیب مکن

عشق گنجی است که در کنج دل ویران است

جان فدا کردم و جانان نظری کرد به من

هرچه دارم همه از بندگی جانان است

در سراپردة دل خلوت دلدار من است

خوش مقامی که در او تکیه گه سلطان است

در خرابات قدم نه دَمکی خوش بنشین

که در این آب و هوا پرورش رندان است

چون همه آینة حضرت او می نگری

در هر آئینه که بینم به حقیقت آن است

گوش کن گفتة مستانه سید بشنو

که سخن های خوشش از نفس رندان است

***

276

کشته ی  حضرت او زنده ی  جاویدان است

ایمن از مرگ بود زنده ی جاوید آن است

نقد گنجینه که شاهان جهان می جویند

گنج عشق است که در کنج دل ویران است

دل ندارد بجز از خدمت دلدار مراد

کار جان در دو جهان بندگی جانان است

صورت نقش خیالی که نگاریم به چشم

نیک می بین تو که مقصود از این نقش آن است

بی سروپای در این راه بیابان می رو

منزلی را مطلب کان ره بی پایان است

نعمت الله اگرش مست بیابی دریاب

دست او گیر که سر حلقة سر مستان است

***

277

زمین جسم است و جانت آسمان است

که جانان کارساز این و آن است

تو پاکی ، صورت خاکی رها کن

که خلوت خانه ‌ات در ملک جان است

سرای صورت تو در بهشت است

مکان معنیت در لامکان است

درآ مستانه در کوی خرابات

که هشیاری خلاف عاشقان است

چو رندان دُرد درد عشق می‌ نوش

که دُرد درد او صاف روان است

دلم چون غنچه در خلوت مقیم است

اگر چه بلبل هر گلستان است

کناری کرد سید از دو عالم

و لیکن نعمت‌الله در میان است

***

278

هر قطره‌ای از این بحر دریای بیکران است

در چشم ما نظر کن بنگر که عین آن است

هر آینه که بینی تمثال او نماید

آئینه این چنین بود تمثال آن چنان است

زنده ‌دلان عالم دارند حیاتی از وی

عالم تن است و او جان جان در بدن روان است

ما دیده‌ای که دیدیم روشن به نور او بود

بنگر که نور رویش بر چشم ما عیان است

در گوشه ی خرابات بزم خوشی است ما را

بزمی چگونه بزمی فردوس جاودان است

معنی صورت او در این و آن نماید

دریاب کان معانی برتر از این بیان است

منشور نعمت‌الله بگرفت جمله عالم

توقیع آل سید بر حکم او نشان است

***

279

رندی که حریف عاشقان است

در مذهب عشق عاشق آن است

عشق است که عاشق است و معشوق

در جام جهان نما عیان است

دیوانة عشق عاشق ما است

وارسته ز نام و ز نشان است

آسوده ز جسم و جان و صورت

فارغ ز معانی و بیان است

آب است و حباب چون می و جام

این جام می محققان است

نوری است به چشم ما نموده

در دیده ی ما ببین که آن است

در مجلس عشق، نعمت الله

سر حلقة جمله عاشقان است

***

280

میخانه سرای عاشقان است

خود خلوت خاص عاشق آن ست

عالم بدن است و عشق جانان

عشق است که در بدن روان است

عشق است که عاشق است و معشوق

در مذهب عاشقان چنان است

با صورت و معنیی که او را است

چه جای معانی و بیان است

جام است و شراب و رند و ساقی

در مجلس ما همین همان است

در دیدة مست ما نظر کن

نوری که به چشم ما عیان است

این گوهر نظم نعمت الله

از بحر محیط بی کران است

***

281

جامی ز می پر از می در بزم ما روان است

هرگز که دیده باشد جامی که آنچنان است

عالم بود چو جامی باده در او تجلی

این جام و باده با هم مانند جسم و جان است

از نور روی ساقی شد بزم ما منور

وان نور چشم مردم از دیده ها نهان است

در عمر خود کناری خالی ندیدم از وی

لطفش نگر که دایم با جمله در میان است

جائی که اسم باشد بی شک بود مسما

هر جا که مظهری هست اسمی بنام آن است

آئینه ای که بینی روئی به تو نماید

جام مئی که نوشی ساقی در آن عیان است

جام و شراب و ساقی ، معشوق و عشق و عاشق

هر سه یکی است اینجا این قول عاشقان است

سیلاب رحمت او سیراب کرد ما را

هر قطره ای از این بحر دریای بی کران است

دیدیم نعمت الله سرمست در خرابات

میخانه در گشاده سر حلقة مغان است

***

282

مقام عاشقان در ملک جان است

مکان عارفان در لامکان است

سرای می‌ فروشان حقیقی

بخلوت خانة اقلیم جان است

تو درد دل نمی دانی دوایش

دوای درد دل سوز روان است

نشان و نام را بگذار و می ‌رو

که راه کوی عشقش بی‌ نشان است

نهان است از همه عالم ولیکن

ز پیدائی عیان اندر عیان است

بیانی می‌کنم از صورت دوست

در این معنی معانی را بیان است

به دین سیدم چون نعمت‌الله

برآنم من که دلدارم بر آن است

***

283

میر میخانة ما سید سرمستان است

رند اگر می طلبی ساقی سرمست آن است

نور چشم است و به نورش همه را می بینم

آفتابی است که در دور قمر تابان است

چشم ما روشنی از نور جمالش دارد

تو مپندار که او از نظرم پنهان است

گر فروشند به صد جان نفسی صحبت دوست

بخر ای جان عزیزم که نکو ارزان است

گنج اگر می طلبی در دل ما می جویش

زانکه گنجینة او کنج دل ویران است

دُردی درد به من ده که خوشی می نوشم

من دوا را چه کنم درد دلم درمان است

رند مستی به تو گر روی نماید روزی

نعمت الله طلب از وی که مرا مهمان است

***

284

هرکه چون ما حریف مستان است

در خرابات رند مست آن است

نور چشم است هرچه می بینم

دل و دلدار و جان و جانان است

آفتابی است برقعی بسته

روشنش بین که ماه تابان است

همه آئینة جمال ویند

نظری کن که عین اعیان است

گنج اسما است در همه عالم

گنج و گنجینه ای فراوان است

موج و دریا دو رسم و دو اسمند

نزد ما هر دو آب یکسان است

قطره ای از محیط سید ما است

به مثل گر چه بحر عمان است

***

285

عالم بدن است و عشق جان است

جان است که در بدن روان است

عشق است که عاشق است و معشوق

عشق است که عین این و آن است

عشق است که نور دیدة ما است

چون نور به چشم ما عیان است

عشق است که زنده دل از آنیم

عشق است که جان جاودان است

عاشق چو غلام و عشق سلطان

عشق است که شاه عاشقان است

بنشسته به تخت دل چو شاهی

عشق است که پادشه نشان است

عشق است که عقل بندة اوست

عشق است که سید زمان است

***

286

کفر زلفش که رونق دین است

مهتر هند و سرور چین است

دل ما می برد به عیاری

کار طرار دائما این است

نور چشم است و در نظر دارم

چه کنم دیده ام خدا بین است

هر خیالی که نقش می بندم

بخیال نگار تعیین است

کهنه است این شراب اما جام

باز در بزم ما نو آئین است

عشق می باز و جام می می نوش

قول پیران شنو که تلقین است

من دعا گوی نعمت اللهم

عالمی را زبان به آمین است

***

287

درد دل دارم و دوا این است

عشق می بازم و هوا این است

در خرابات باده می نوشم

عمل خوب بی ریا این است

جام دردی درد دل درکش

که ترا بهترین دوا این است

خوش بلائیست عشق بالایش

راحت جان مبتلا این است

از غم دی و غصة فردا

بگذر امروز و حالیا این است

رند مستیم و جام می بر دست

قصة ما و حال ما این است

مجلس ذوق نعمت الله است

جنت ار بایدت بیا این است

***

288

چشم ما از نور رویش روشن است

مهر و مه چون یوسف و پیراهن است

نور اول روح اعظم خوانمش

بلکه او جان است و عالم چون تن است

مجلس او بزم سرمستان بود

جرعه ای از جام او شیر افکن است

عشق می گوید سخن ها ورنه عقل

از بیان این معانی الکن است

کی گریزد عاشق از خار جفا

کو چو بلبل در هوای گلشن است

خود کجا آید به چشم ما بهشت

بر در میخانه ما را مسکن است

نعمت الله را بسی جستم به جان

چون بدیدم نعمت الله با من است

***

289

در نظر آنکه نور چشم من است

یوسف نازنین و پیرهن است

همه عالم تن است و او جان است

روشن است آفتاب و مه بدن است

چشم مستی نموده کاین عین است

سر میمی گشوده کاین دهن است

چون یکی در یکی یکی باشد

گر بگویم هزار یک سخن است

غیر از نیست ور تو گوئی هست

همه نقش خیال مرد و زن است

دل ما تخت گاه سلطان است

عشق او پادشاه انجمن است

نعمت الله بود ز آل حسین

در همه جا چو بوالحسن حسن است

***

290

عشق جانان من غذای من است

این چنین خوش غذا برای من است

هر کسی را غذا بود چیزی

نعمت الله من غذای من است

با تو گویم غذای من چه بود

این غذا دیدن خدای من است

عقل بیگانه شد ز ما و برفت

شاه عشق آمد آشنای من است

گر کسی در هوای جنت هست

جنت و حور در هوای من است

دنیی و آخرت بود دو سرا

دو سرای چنین نه جای من است

وصل و هجران که عاشقان گویند

از فنای من و بقای من است

نور من عالمی منور کرد

این همه روشن از ضیای من است

من دعاگوی نعمت اللهم

این چنین خوش دعا دعای من است

***

291

درد عشقش دوای جان من است

دُرد دردش شفای جان من است

جان من تا گدای حضرت اوست

شاه شاهان گدای جان من است

حال جان مراکسی داند

که چو من آشنای جان من است

عشق او را به جان خریدارم

گرچه عشقش بلای جان من است

جان من از برای جانان است

عشق جانان برای جان من است

او مرا کشت و زندة ابدم

سیدم خونبهای جان من است

***

292

دردمندیم و آن دوا این است

راحت جان مبتلا این است

نقش رویش خیال می بندم

در نظر نور چشم ما این است

دل ما جان خود به جانان داد

دولت و دین دو سرا این است

عقل بیگانه رفت و عشق آمد

یار سرمست آشنا این است

همه با اصل خویش واگردیم

ابتدا آن و انتها این است

هر که فانی شود بقا یابد

رو فنا شو که خود بقا این است

نعمت الله هر که دید به گفت

مظهر حضرت خدا این است

***

293

چشم و چراغ جان من از نور جانان روشن است

بنگر چنین نور خوشی در دیدة جان من است

نقش خیالی می کشم بر پردة دیده مدام

می بین به نور چشم ما کاین یوسف و پیراهن است

با ما در این دریا درآ بنگر حباب و آب را

هر یک حبابی پر ز ماء مانندةجان وتن است

عشق آتشی افروخته عود دل ما سوخته

چون موم بگدازد ترا گر خود وجودت آهن است

اصل عدد باشد یکی گر صد شماری ور هزار

آدم که فرزندش توئی اصل همه مرد وزن است

در غار دل با یار غار یکدم حضوری خوش برآر

خوش باشد آن یاری که او اینجا مدامش مسکن است

نور جمال سیدم عالم منور ساخته

در چشم مست من نگر کز نور رویش روشن است

***

294

نعمت الله جان و عالم چون تن است

این چنین جان و تنی آن من است

مصر دل دارم عزیز حضرتم

جسم و جانم یوسف و پیراهن است

صورتم جام است و معنی می مدام

عشق ساقی، کار ما می خوردن است

حال ما از عقل می پرسی مپرس

کز بیان ذوق ما او الکن است

رندم و در میکده دارم مقام

جنت المأوا مدامم مسکن است

شمع جمع عاشقان سر خوشم

حال من بر اهل مجلس روشن است

جام در دور است و سید در نظر

خوش حضوری وقت جان پروردن است

***

295

یاد جانان میان جان من است

عشق او عمر جاودان من است

نفس روح بخش من دریاب

که دم عیسوی از آن من است

هفت دریا به نزد اهل نظر

موجی از بحر بیکران من است

اهل بیت رسول اگر جوئی

از منش جو که خاندان من است

مجلسی پر ز نعمت جنت

بزم رندان نزول خوان من است

یک زمانی به حال من پرداز

خوش زمانی که آن زمان من است

هر که خواهد نشان آل از من

نعمت الله من نشان من است

***

296

عشق جانان حیات جان من است

حاصل عمر جاودان من است

معنی چار حرف و هفت هیکل

جمع و تفصیل آن بیان من است

نقد گنجینه ی حدوث و قدم

گوهر بحر بیکران من است

عین آب حیات دانی چیست

آب سرچشمة روان من است

در خرابات عشق پیر مغان

طالب رند نوجوان من است

نام بگذار و ز نشان بگذر

بی نشان شو که آن نشان من است

نعمت اوست هر چه موجود است

نعمت الله من از آن من است

***

297

عشق جانان حیات من است

عشق او عمر جاودان من است

نفس روح بخش من دریاب

که دم عیسوی از آن من است

هفت دریا به نزد اهل نظر

موجی از بحر بیکران من است

اهل بیت رسول اگر جوئی

از منش جو که خاندان من است

مجلسی پر ز نعمت جنت

بزم رندان و نزل خوان من است

یک زمانی به حال من پرداز

خوش زمانی که آن زمان من است

هر که خواهد نشان آل از من

نعمت الله من نشان من است

***

197

در سراپردة جان خانة دلدار من است

گوشة دیدة من خلوت آن یار من است

تا که از نور جمالش نظرم روشن شد

هر که را هست نظر عاشق دیدار من است

هر کجا ناله ای از غیب به گوش تو رسد

ذوق آن ناله ز من جو که ز گفتار من است

ساقی مست خرابات جهان شد جانم

شاهد سرخوش من خدمت خمار من است

برو ای عقل که من مستم و تو مخموری

هر که مخمور بود همچو تو اغیار من است

زاهدی کار من رند نباشد حاشا

عاشقی کسب من و باده خوری کار من است

لوح محفوظم و گنجینة و گنج العرشم

سینه ی سید من مخزن اسرار من است

***

298

گفتم که این جانان کی است جان گفت جانان من است

عشقش همی جستم به جان دل گفت در جان من است

هر جا که مه روئی بود آنی از او دارد ولی

آنی که او دارد همه میدان که آن آن من است

در کنج ویران دلم گنجی است پنهان عشق او

گنجی اگر باید ترا در کنج ویران من است

میخانه خوش آراسته رندی خوشی نوخواسته

ساقی سرمست خوشی امروز مهمان من است

از مجلس اهل دلان خواهی که تا یابی نشان

آن مجمع جمع چنان زلف پریشان من است

زنّار کفر زلف ما، رو در میان بندش بپا

آنگه به صدق دل بگو کاین کفر ایمان من است

سید مرا بنواخته سردار رندان ساخته

هرجا که یابی حاکمی محکوم فرمان من است

***

299

عشق جانان حیات جان من است

خوش حیاتی چنین از آن من است

جان دل زنده ام از آن وی است

عشق او جان جاودان من است

گر فروشم غمش بهر دو جهان

نزد اهل نظر زیان من است

من امین و امانت سلطان

هست محفوظ و در امان من است

می خمخانة حدوث و قدم

همه از بهر عاشقان من است

آن معانی که عارفان جویند

گر بدانند در بیان من است

این چنین گفته های مستانه

سخن اوست وز زبان من است

تا بود جان به جان  محب ویم

چون کنم ترک جان که جان من است

حکم سید که یرلغ آل است

آن به نام من و نشان من است

***

300

دُرد دردش دوای جان من است

خوش دوائی برای جان من است

جان من تاگدای حضرت اوست

شاه عالم گدای جان من است

آن هوائی که روح می بخشد

نفسی از هوای جان من است

بحر ما را کرانه پیدا نیست

انتها انتهای جان من است

من ز خود فانی و به او باقی

این بقا از فنای جان من است

به جفا رو نه پیچم از در او

جاودان این وفای جان من است

دل به غیرش اگر کند میلی

نزد سید بلای جان من است

***

301

همه عالم حجاب حضرت اوست

روح اعظم نقاب حضرت اوست

قطب عالم که مظهر عشق است

سایة آفتاب حضرت اوست

عقل کل نفس کل بر عارف

یک دو حرف از کتاب حضرت اوست

می خم خانة حدوث و قدم

بخشش بی حساب حضرت اوست

دل ما سوخت، آتش عشقش

خوش دلی کان کباب حضرت اوست

راز خود خواستم که گویم باز

فکر من از خطاب حضرت اوست

در خرابات عشق سید ما

رند مست خراب حضرت اوست

***

302

ما را وجود نیست و گر هست جود اوست

بود وجود ما به حقیقت وجود اوست

بی نور بود ِ او نبُود بود هیچ بود

بودی که هست پرتوی از نور بود اوست

بشنو به ذوق گفتة عشاق بزم عشق

کاین قول عاشقانه ز گفت و شنود اوست

عود دلم به آتش عشقش روان بسوخت

بوی خوشی که می شنوی بوی عود اوست

گر رند دردمند خورد درد گو منال

کان شربتی نکو است زیان نیست سود اوست

مستیم و لاابالی و بر دست جام می

در بزم هر چه هست ز انعام جود اوست

این قول سید است که نامش چو بشنوی

واجب شود به تو سخنی کان درود اوست

***

303

بشنو ای دوست این سخن از دوست

به حقیقت حقیقت همه اوست

همه عالم وجود از او دارند

لاجرم هرچه باشد آن نیکوست

تار و پود وجود می نگرم

می نماید دو تو ولی یکتوست

زلف او مشک ناب می ریزد

مجلس ما ز بوی خوش خوش بوست

ذره از آفتاب روشن شد

ذره ذره ببین که آن مه روست

نزد یارم کجا بود اغیار

نبود دوستدار او جز دوست

نعمت الله که خادم فقر است

میر میران به پیش او انجوست

***

304

جان ما بنده ی  محبت اوست

زندگی در حضور خدمت اوست

نور خلوت سرای دیدة ما

پرتوی از شعاع طلعت اوست

کشتة تیغ عشق او شد دل

دل مسکین رهین منت اوست

میر مستان خلوت عشقم

این سعادت مرا ز دولت اوست

دور گردید ساقیا جامی

جان ما را بده که نوبت اوست

ما از او غیر او نمی خواهیم

طلب هر کسی به همت اوست

سید ما که نعمة الله است

عاشق رند مست حضرت اوست

***

305

همه عالم فدای خدمت اوست

هرچه باشد برای خدمت اوست

خانه ای روشن است دیدة ما

آری آری سرای خدمت اوست

پادشاه سریر هفت اقلیم

بندگانه گدای خدمت اوست

نبود از خدای بیگانه

هر که او آشنای خدمت اوست

حاصل بحر و کان به وقت سخا

خرده ای از عطای خدمت اوست

آفتاب سپهر عز و جلال

جام گیتی نمای خدمت اوست

عرش اعظم که تخت سید ما است

بر هوا از هوای خدمت اوست

***

306

شاه شاهان گدای حضرت اوست

جان عالم فدای حضرت اوست

در نظر این و آن نمی آید

دیده خلوتسرای حضرت اوست

در دلم غیر او نمی گنجد

دیگری کی به جای حضرت اوست

همه کس آشنای خود یابد

هر که او آشنای حضرت اوست

من ز خود فانی ام به او باقی

این حیات از بقای حضرت اوست

زاهدان در هوای حور و بهشت

دل من در هوای حضرت اوست

نعمت الله که میر مستان است

نزد رندان عطای حضرت اوست

***

307

در آینه ی  عالم تمثال جمال اوست

جمله به کمالش بین کانها ز کمال اوست

در صورت و در معنی چندانکه نظر کردیم

حسنی که به ما بنمود نقشی ز خیال اوست

بزمی است ملوکانه در خلوت میخانه

مخمور کجا گنجد اینجا چه مجال اوست

حکمی به نشان آل  از حضرت او دایم

هر حرف که می خوانیم توقیع مثال اوست

زاهد هوس ار دارد با جنت و با حوران

ما را همه از عالم مقصود وصال اوست

در مجلس ما بنشین تا ذوق خوشی یابی

زیرا می جام ما از آب زلال اوست

این گفتة مستانه از سید ما بشنو

قولی و چه خوش قولی این سحر حلال اوست

***

308

در آینه ی  عالم تمثال صفات اوست

از روی مسمی بین آن اسم که ذات اوست

سِری که ترا گفتم با عقل مگو ای دل

این راز درون ما بیرون ز جهات اوست

دیری است پر از صورت ترسا بچه ای در وی

هر نقش که می بینی معنی منات اوست

این مجلس رندان است ما عاشق سرمستیم

جامی است وجود ما باده ز صفات اوست

در دامن درد آویز گر طالب درمانی

زیرا که دل مسکین این درد نجات اوست

گر کشته شوم در عشق از مرگ نیندیشم

خود مردة درد او زنده به حیات اوست

تکبیر فنا گفتن بر هر چه سوی الله است

در مذهب این سید آغاز صلات اوست

***

309

همه عالم ظهور حضرت اوست

همه وابستة محبت اوست

هرچه اندر وجود موجود است

غرق بحر محیط رحمت اوست

تو منی من توام دوئی بگذار

این همه نزد ما هویت اوست

تو عزیزی عزیز خواهی بود

زانکه این عزت تو عزت اوست

همه را خدمت خوشی می کن

چون همه خادمان خدمت اوست

هر خیالی که نقش می بندم

معنیش صورتی ز کسوت اوست

همه منعم به نعمت الله اند

هرچه بینیم عین نعمت اوست

***

310

هر چه می بینی همه انوار اوست

صورت و معنی ما آثار اوست

دل به او دادیم و او دلدار ما است

خوش دلی باشد که او دلدار اوست

خسته ای کو دُرد دردش می خورد

نوش جانش با دکان تیمار اوست

چیست عالم سایه بان حضرتش

کیست آدم مخزن اسرار اوست

عاشقی کز عشق او دارد حیات

زندة جاوید و برخوردار اوست

غیر او هرگز نه بیند یار غار

چون توان دیدن که از اغیار اوست

نعمت الله باده می نوشد مدام

این چنین کاری همیشه کار اوست

***

311

در هر چه نظر کردیم نقشی ز خیال اوست

در آینة عالم تمثال جمال اوست

گر آب حیات ما در چشمة حیوان است

می نوش که نوشت باد کان عین زلال اوست

هر ذره که می بینی خورشید در او پیدا است

ناقص نبود حاشا کامل به کمال اوست

با ذات غنی او عالم همه درویشند

سلطان و گدا یکسان  جائی که جلال اوست

دل رفت سوی دریا ما در پی دل رفتیم

از عقل مجو ما را بیرون ز خیال اوست

این مجلس رندان است ما عاشق سرمستیم

مخمور نمی گنجد اینجا چه مجال اوست

گر ساقی سرمستان جامی دهدت بستان

زیرا که می سید از کسب حلال اوست

***

312

چشم ما روشن به نور روی اوست

جان ما دایم به جست و جوی اوست

بلبل سرمست در گلزار عشق

هرچه می گوید بگفت و گوی اوست

جنت جاوید اگر خواهی بیا

پیش ما بنشین که جنت کوی اوست

یک سر مویش به جانی کی دهم

هر دو عالم قیمت یک موی اوست

آفتاب است او و خوبان همچو ماه

روشنی روی ماه از روی اوست

گفتة مستانة ما گوش کن

نیک بشنو گفتة نیکوی اوست

خال هندویش دل ما صید کرد

سید ما بندة هندوی اوست

***

313

بنده ایم و عابد و معبود اوست

بلکه معدومیم ما موجود اوست

گر کسی راهست مقصودی دگر

عارفان را از همه مقصود اوست

جود او بخشید عالم را وجود

نیک دریابش که عین جود اوست

این و آن نقش خیالی بیش نیست

آنکه هست و باشد و هم بود اوست

سر نهاده پیش او بر خاک راه

ساجدیم و حضرت مسجود اوست

حکم میخانه به ما انعام کرد

آنکه ما را این عطا فرمود اوست

نعمت الله جان به جانان داد و رفت

نزد یاران عاقبت محمود اوست

***

314

در خانقهی که شیخ ما اوست

سرحلقه و شیخ هر دو نیکوست

دشمن چه کنیم یار غاریم

از دوست طلب کنیم هم دوست

آئینة روشنی به دست آر

اما می بین که هر دو یکروست

زلفش بگشود و داد بر باد

زان بوی نسیم صبح خوش بوست

خورشید جمال او برآمد

عالم همه نور طلعت اوست

سر رشتة فقر ما طلب کن

تا دریابی که رشته یکتوست

شاه است چو سید یگانه

هر بنده که او به عشق انجوست

***

315

چشم ما روشن به نور اوست

هرچه آید در نظر زان رو نکوست

مه شده روشن به نور آفتاب

یار مه رو را از آن داریم دوست

آب رو می جو به عین ما چو ما

زانکه دایم عین ما در جست و جوست

گر هزار آئینه آید در نظر

چشم ما در آینه بر روی اوست

عاشق و معشوق ما هر دو یکی است

تا نه پنداری که این رشته دو توست

کهنه گر رفته است و نو باز آمده

نیک می بینش که کهنه عین نوست

هر که بیند نعمت الله در همه

بد نبیند هرچه می بیند نکوست

***

316

چشم ما روشن به نور روی اوست

لاجرم عالم به چشم ما نکوست

دیده ام آئینة گیتی نما

عاشق و معشوق با هم روبروست

هر خیالی را که دیده نقش بست

دوست می دارم که می بینم به دوست

عشق سرمست است و فارغ از همه

عقل مخمور است و هم درگفتگوست

این عجب بنگر که آن مطلوب ما

طالب است و روز و شب در جستجوست

غیر اگر دیگر نمی آید به چشم

هرچه می بینیم می گوئیم اوست

سید و بنده به نزد ما یکیست

تا نپنداری که این رشته دو توست

***

317

دیده تا نور جمالش دیده است

در نظر ما را چو نور دیده است

چشم ما روشن نور روی اوست

خوش بود چشمی که نورش دیده است

دل هوا دارد که پیوندد به او

گوئیا از جان خود ببرده است

تا خبر یابد از او جان عزیز

از همه یاران خبر پرسیده است

عشق مست است و حریف بزم ما است

عقل مخمور و ز ما رنجیده است

عاشق یک روی می دانی که کیست

آنکه سر از غیر او پیچیده است

نعمت الله نیک داند عاشقی

مدتی شد تا همین ورزیده است

***

318

دلبر سرمست ما یار خوشی نو خاسته است

دل به عشقش از سر هر دو جهان بر خاسته است

آفتاب از شرم رویش رو نهاده بر زمین

مه به عشق ابرویش همچون هلالی کاسته است

زاهدان را زهد بخشیدند و ما را عاشقی

هر کسی را داده‌ آن چیزی که او خود خواسته است

سایة سرو سهی گر بر زمینی کج فتد

کج نماید در نظر اما به قامت راسته است

در خرابات مغان مستیم و جام می بدست

نعمت‌الله مجلس رندانه‌ای آراسته است

***

319

آفتاب حسن او از مه نقابی بسته است

نور چشم او از آن بر چشم ما بنشسته است

جان ما با عشق از روز ازل پیوسته است

تا ابد جان همچنان با حضرتت پیوسته است

عشق سرمست است و رندان تندرست از ذوق او

عقل مخمور است و دور از عاشقان دل خسته است

دیگران پا بسته ی دنیی و عقبی مانده اند

ای خوشا وقت کسی کز این و آن وارسته است

عقل اگر بینی بگیر و زود پیش ما بیار

زانکه او از بندگی شاه رندان جسته است

زاهد رعنا اگر اظهار و جدی می کند

از کرم عیبش مکن گر چه به خود بربسته است

نعمت الله خم می مستانه می نوشد به ذوق

ساغر و پیمانة ما را به هم بشکسته است

***

320

نعمت الله در شراب افتاده است

سر به پای خم می بنهاده است

در خرابات مغان بزمی نهاد

خوش در میخانه ای بگشاده است

در صدف در یتیمی یافته

گوهر اصلیست نه بیجاده است

ما خراباتی و رند عاشقیم

چون توان کردن چنین افتاده است

آب چشم ما به هر سو رو نهاد

عزتش دارید مردم زاده است

بندة جانی جانانیم ما

جان ما از بندگی آزاده است

سید ما رهنمای عارفی است

در طریق عاشقی بر جاده است

***

321

چشم مردم دیده ی ما نور رویش دیده است

لاجرم در دیدة ما همچو نور دیده است

از سر ذوق است این گفتار ما بشنو به ذوق

زانکه قولی این چنین مستانه کس نشنیده است

در خیال آنکه نقش روی تو بیند به چشم

دیده ی اهل نظر گرد جهان گردیده است

تُرک چشم مست او جانها به غارت می برد

زلف طرّارش به هر موئی دلی دزدیده است

عشق سرمست است و با رندان حریفی می کند

عقل مخمور است و از زندان ما رنجیده است

از کرم ساقی ما مِی می دهد ما را مدام

بر سر ما آب رحمت گوئیا باریده است

هرکسی از لطف سلطانی نوائی یافتند

حضرت او نعمت الله را به ما بخشیده است

***

322

دیده تا نور جمالش دیده است

در نظر ما را چو نور دیده است

چشم مردم روشن است از نور او

خوش بود چشمی که او را دیده است

ساقی ما مست و جا م می به دست

گرد رندان یک بیک گردیده است

بلبل سرمست می‌ نالد به ذوق

تا گلی از گلستانش چیده است

عاشق و معشوق عشق است ای عزیز

هر که سر از غیر او پیچیده است

در نظر مائیم بحر بیکران

ما به ما این دیدة ما دیده است

گفتة مستانة سید شنو

این چنین قولی کسی نشنیده است

***

323

یاری که ز ملک آشنائی است

داند که قماش ما کجائی است

زاهد بر مست اگر کند میل

آن میل به نزد ما هوائی است

سلطانی این جهان فانی

با همت عارفان گدائی است

عاشق ز بلا اگر گریزد

در مذهب عشق بی وفائی است

مائیم و نوای بینوایی

ما را چو نوا ز بینوایی است

گفتیم که غرق بحر عشقیم

این مائی ما ز خودنمائی است

مستیم و حریف نعمت الله

این نیز عنایت خدائی است

***

324

میخانه ی دل طرب سرائی است

خوش بارگهی و خوب جائی است

گوینده ی سرخوشی است در وی

هر دم او را ز نو نوائی است

آراسته اند خلوت دل

گوئی که سرای پادشاهی است

می در قدح است و عشق در دل

آبی است لطیف خوش هوائی است

دل جام جهان نمای عشق است

یا رب که چه شخص خودنمائی است

هر چیز که دیده دید دل خواست

مشکل حالی، عجب بلائی است

جانم به فدای نعمت الله

کز صحبت او مرا صفائی است

***

325

کار دل در عشق بازی بندگی است

بندگی در عاشقی پایندگی است

بنده فرمانیم و فرمان می دهیم

وین شهنشاهی ما زان بندگی است

همچو زلفش سر به پاش افکنده ایم

وین سرافرازی از آن افکندگی است

جان فدا کردم سر افکندم به پیش

ز انفعال و جای آن شرمندگی است

گر مرا بینی به غم دل شاد دار

کان غم عشق است و از فرخندگی است

مردة دردیم و درمان در دل است

کشتة عشقیم و عین زندگی است

سید ار جان بخشد از عشقش رواست

عاشقان را کار جان بخشندگی است

***

326

هر شاهدی که بینیم با او مرا هوائی است

آئینه ای است روشن جام جهان نمائی است

خلوتسرای دیده از نور او است روشن

بر چشم ما قدم نه بنشین که خوش سرائی است

در گوشة خرابات رندی اگر بیانی

بیگانه اش ندانی او یار آشنائی است

درویش کنج عزلت او را بدار عزت

صورت گدا نماید معنیش پادشاهی است

ما دردمند عشقیم دُردی درد نوشیم

خوشتر ز صاف درمان عشاق را دوائی است

نقش خیال غیری بر دیده گر نگاری

نقاش خطه ی  چین گوید که این خطائی است

ساقی عنایتی کرد خمخانه ای به ما داد

ز انعام نعمت الله ما را چنین عطائی است

***

327

با محیط عشق او دنیا بر ما شبنمی است

چشمه ی  آبی چه باشد هفت دریا شبنمی است

موج و دریا و حباب و جو به عین ما نگر

تا روان بینی در آن دریا که آنها شبنمی است

عارف دریا دلی گر دم ز دریا می‌ زند

هست دریای خوشی اما از آنجا شبنمی است

ژاله‌ای بر عارض لاله نشیند در نظر

گر چه سیرآب است اما جان ما را شبنمی است

ای که می ‌‌گوئی که آب روی دریا دیده ‌ام

آب رو داری ولی در دیدة ما شبنمی است

چیست عالم شبنمی از بحر بی‌ پایان ما

آب رو از ما بَرد گر قطره‌ای یا شبنمی است

چشم ما بحر محیطی در نظر دارد مدام

غیر این دریای ما در چشم بینا شبنمی است

نعمت‌الله خوش در این دریای بی‌ پایان فتاد

در چنین دریا چه باشد قطره‌ای یا شبنمی است

***

328

با آفتاب حسنش مه نزد او هلالی است

هر ذره ای که بینی او را ازو جمالی است

هر مختصر که بینی او معتبر بزرگی است

نقصی اگر بیابی آن نقص هم کمالی است

جائی که جز یکی نیست مثلش چگونه باشد

در آینه از آن رو تمثال بی مثالی است

گیتی نمای ساقی است هر ساغری که نوشم

عینی که دیده بیند سرچشمة زلالی است

او آفتاب تابان عالم همه چو سایه

غیرش مخوان که غیرش نزدیک ما خیالی است

عشق است جان عالم جانم فدای جانان

جانی که عشق دارد آن جان بی زوالی است

امروز یار ما شو بگذار ز دی و فردا

با حال نعمت الله اینها همه محالی است

***

329

صحبت جانان من مجلس روحانی است

مفرش خاک درش مسند سلطانی است

لایق هر عاشقی نیست غم عشق او

شادی جان کسی کو به غم ارزانی است

مایه ی دکان جان درد دل است ای عزیز

حاصل سودای عشق بی سر و سامانی است

شهر وجودم تمام بندة فرمان او است

جملة اقلیم دل مملکت جانی است

کفر سر زلف او رونق ایمان من

رونق ایمان ز کفر این چه مسلمانی است

لیلی صاحب نظر والة مجنون او

عاقلی و عشق او غایت نادانی است

دوش درآمد ز در دلبر سرمست گفت

عاشق یکتای من سید بی ثانی است

***

330

دل جام جهان نمای شاهی است

آئینة حضرت الهی است

نقدی است دفینه در دل و دل

گنجینة گنج پادشاهی است

دل مغرب نور ماه شام است

دل مشرق مهر صبحگاهی است

دل منزل نزل پادشاه است

دل آئینة جمال شاهی است

در آئینه ی تمام اشیا

سری بنما به ما کماهی است

روز و شب ما است زلف و رویش

چه جای سفیدی و سیاهی است

نقشی که خیال غیر بندد

در مذهب عاشقان مناهی است

دل بحر محیط و جان عالم

در بحر محیط همچو ماهی است

دل دادن و جان نهاده بر سر

در حضرت عشق عذرخواهی است

ای یار وجود نعمت الله

پروردة نعمت الهی است

***

331

روح ها در روح اعظم فانی است

در حقیقت خدمتش هم فانی است

گرچه آدم باقیست از وجه حق

هم به وجهی نیز آدم فانی است

جام جم فانیست نبود این عجب

این عجب بنگر که هم جم فانی است

ای که گوئی فوت شد شادی ما

غم مخور زیرا که هم غم فانی است

گر دمی با جام می همدم شوی

دمبدم در غیر این دم فانی است

قطره و موج و حباب و جام و می

نزد ما این جمله دریم فانی است

شبنمی بودیم ما چون آفتاب

خوش طلوعی کرد شبنم فانی است

هر چه باشد غیر او فانی بود

اوست باقی سور و ماتم فانی است

گر به وجهی اسم اعظم اسم اوست

در مسما اسم اعظم فانی است

دیگری را کی بود خود دارو گیر

اندر آن میدان که رستم فانی است

ما همه فانی و او باقی به خود

بشنو از سید که عالم فانی است

***

332

تن میرد و روح پاک باقی است

خواه حیدری است و خواه براقی است

تن زنده به جان و جان به جانان

گه مغربی است گه عراقی است

خوش جام مرصعی است پر می

مائیم حریف و عشق ساقی است

معنی بنمود رو به صورت

این صورت و معنی اتفاقی است

جاوید بود حیات سید

باقی به بقای حی باقی است

***

333

هرچه بینی جمله آیات وی است

علم او آئینة ذات وی است

ساقی ما می به ما بخشد مدام

ذره و خورشید جامات وی است

نور چشم ما نماید او به او

عین او باشد که مرآت وی است

چیست عالم سایه بان پادشاه

جزء و کل مجموع رایات وی است

عشق او رخ می نهد فرزین برد

عقل شطرنج باز شهمات وی است

خوش خیالی نقش می بندیم ما

در نظر ما را خیالات وی است

عقل اگر گوید خلاف عاشقان

قول او مشنو که طامات وی است

عارفی گر دم ز غایت می زنم

راست می گوید که غایات وی است

نعمت الله پادشاهی می کند

در همه عالم ولایات وی است

***

334

شادمانم زانکه غمخوارم وی است

دلخوشم زیرا که دلدارم وی است

عالمی اغیار اگر باشد چه غم

دوستدارم چون وی و یارم وی است

در خرابات مغان مستم مدام

می خورم می چونکه خمّارم وی است

گلشن عشق است جانم جاودان

بلبل سرمست گلزارم وی است

نقش می بندم خیالش در نظر

نور چشم و عین دیدارم وی است

جان فروشم بر سر بازار عشق

می کنم سودا خریدارم وی است

سیدم بر سروران روزگار

نعمت الله شاه و سردارم وی است

***

335

موج و حباب و قطره در این بحر ما یکی است

نقش و حباب گرچه هزارند ماء یکی است

درمان درد دل چه کنم ای عزیز من

از دوست می رسد همه درد و دوا یکی است

ما و شرابخانه و رندان باده نوش

فارغ ز دو سرا بر ما دو سرا یکی است

تمثال صدهزار در آئینه رو نمود

دیدیم آن یکی و همه نزد ما یکی است

گر آشنای خویش شوی نزد عاشقان

معشوق و عشق و عاشق و آن آشنا یکی است

چون عقل احول است دو بیند غریب نیست

بنگر به عین عشق که شاه و گدا یکی است

سید ز جود خویش وجودی به بنده داد

معطی نعمت الله ما و عطا یکی است

***

336

دل ما با زبان یکیست یکی است

اینچنین آنچنان یکیست یکی است

از دوئی بگذر و یکی می گو

حاصل دو جهان یکیست یکی است

آن یکی در کنار خوشی می گیر

با همه در میان یکیست یکی است

عشق و معشوق و عاشق ای درویش

در دل عاشقان یکیست یکی است

دل و جان را به این و آن دادیم

غرض از این و آن یکیست یکی است

در خرابات مست می گردیم

ساقی می خوران یکیست یکی است

دلبران در جهان فراوانند

سید دلبران یکیست یکی است

***

337

در دو عالم خدا یکیست یکی است

مالک دو سرا یکیست یکی است

بر در کبریای حضرت او

پادشاه و گدا یکیست یکی است

آینه در جهان فراوان است

جام گیتی نما یکیست یکی است

دو مگو و دوئی بجا بگذار

تو یگانه بیا یکیست یکی است

موج و بحر و حباب بسیارند

آن همه نزد ما یکیست یکی است

دردمندیم و درد می نوشیم

دُرد درد و دوا یکیست یکی است

نعمت الله یکی است در عالم

سخن آشنا یکیست یکی است

***

338

پادشاه و گدا یکیست یکی است

بی نوا و نوا یکیست یکی است

دردمندیم و درد می نوشیم

دُرد درد و دوا یکیست یکی است

جز یکی نیست در همه عالم

دو مگو چون خدا یکیست یکی است

آینه صد هزار می بینیم

روی آن جانفزا یکیست یکی است

مبتلای بلای بالاشیم

مبتلا و بلا یکیست یکی است

قطره و موج و بحر و جو هر چار

بیشکی نزد ما یکیست یکی است

نعمت الله یکی است در عالم

طلبش کن بیا یکیست یکی است

***

339

صورت و معنی در این دعوی یکی است

عاشق و معشوق ما یعنی یکی است

گر هزاران صورت است ای نور چشم

در نظر ما را همه معنی یکی است

عاشقان مست و مجنون بی حدند

آشکارا و نهان لیلی یکی است

گرچه بسیار است در جنت درخت

هشت جنت دیده ام و طوبی یکی است

نعمت الله دنیی و عقبی بود

نزد عارف دنیی و عقبی یکی است

***

340

هرکجا کنجی است گنجی در وی است

کنج هر ویرانه بی گنجی کی است

خوش حبابی پرکن از آب حیات

جام ما این است و آن عین وی است

یافته عالم وجود از جود او

ورنه بی او جمله عالم لاشیئی است

نائی و نی هر دو همدم آمدند

عالمی رقصان از آن بانگ نی است

عشق سلطان است در ملک وجود

عقل مانند رئیسی در ری است

ساغری گر بشکند اندیشه نیست

ساغری دیگر روانش در پی است

نعمت الله هر که می جوید به عشق

گو ز خود می جو که دایم با وی است

***

341

سر در این راه عشق دردسر است

بگذر از سر که کار معتبر است

سر موئی حجاب اگر باقی است

بتراشش چه جای ریش و سر است

سر بنه زیر پای  و دستش گیر

گر ترا میل تاج یا کمر است

نفسی صحبتش غنیمت دان

زانکه عمر عزیز درگذر است

زاهدان دیگرند و ما دیگر

حالت ما و ذوق ما دگر است

عاشقی کو خبر ز ما دارد

از خود و کائنات بی خبر است

نظری کن ببین به دیدة ما

نعمت الله چو نور در نظر است

***

342

اگر تو عاشق یاری به عشق دوست نکوست

بهر چه دیده گشائی چه حسن اوست نکوست

اگر به کعبه رَوی بی هوای یار بد است

وگر به میکده باشی به یاد دوست نکوست

جهان صورت و معنی چو مغز باشد و پوست

تو مغز نغز بگیر و مگو که پوست نکوست

اگرچه کشتن عشاق بد بود بر ما

ولی چو عادت آن یار نیکخوست نکوست

ترا نظر به خود است ای عزیز بد باشد

مرا که در همه حالی نظر بر اوست نکوست

بیا و جامة جان چاک زن به دست مرا

چو لطف او به کرم در پی رفوست نکوست

ز زلف یار به عمر درازت ای سید

چو شانه حاصلت از نیم تار موست نکوست

***

343

چشم ما روشن به نور روی اوست

این چنین چشم خوشی بینا نکوست

غیر او دیگر ندیده دیده ام

هرچه آید در نظر چشمم بر اوست

دیده ی بینا به من بخشید او

لاجرم من دوست می بینم به دوست

من چنین سرمست و با ساقی حریف

زاهد مخمور اگر در گفتگوست

صورتی بیند نه بیند معنیش

عاقل بیچاره درمانده به پوست

غرق دریا آب می جوید مدام

بی خبر از عین ما در جستجوست

نعمت الله خرقه می شوید به می

پاک بازی دائما در شست و شوست

***

344

کنج دل گنجینة عشق وی است

اینچنین گنجینه بی کنجی کی است

هرچه بینی در خرابات مغان

نزد ما جام لطیفی پر می است

عالمی را عشق می بخشد وجود

بی وجود عشق عالم لاشیی است

آفتاب است او و عالم سایه بان

هرکجا آن می رود این در پی است

نوش کن آب حیات معرفت

تا بدانی عین ما کز وی حی است

سِر نائی بشنو از آواز نی

کز دم نائی دمی خوش در نی است

عشق را رازی است با هر عاشقی

نعمت الله محرم راز وی است

***

345

در نظر عالم چو جام پر می است

جام و می بی خدمت ساقی کی است

چشم ما روشن شده از نور او

هرچه ما را در نظر آید وی است

عالمی از جود او دارد وجود

بی وجودش ما سوی الله لاشیی است

صورت نایی می رسد ما را به گوش

دیگران گویند آواز نی است

نوش کن آب حیات معرفت

تا بدانی زنده دل کز وی حی است

جام را بگذار و خم می بجو

همت عالی بر آن خم می است

آفتاب است او و سید سایه اش

هر کجا او می رود او در پی است

***

346

بیا ای شاه ترکستان که هندوستان غلام تست

جهان صورت و معنی همه دیدم به نام تست

به باطن آفتابی تو به ظاهر ماه خوانندت

شده دور قمر روشن هم از بدر تمام تست

اگر رضوان وگر حوران ترا بینند می گویند

سلام الله سلام الله سلام که سلام تست

خدا عالم ترا بخشید ای سلطان انس و جان

بهشت جاودان داری همه عالم کام تست

بجان ساقی رندان که مستان ذوق تو دارند

توئی آب حیات ما و جام جم ز جام تست

اگر چه ما و یاران هم سخن گوئیم مستانه

ولی خوشتر ازین و آن کلام با نظام تست

تو خورشیدی و ما سایه منور  از تو همسایه

پناه نعمت اللهی همه در اهتمام تست

***

347

اهل دل را ز سراپرده ی جان باید جست

عاشقان را ز خرابات مغان باید جست

دل بدست غم آن جان جهان باید داد

آنگهی شادی از آن جام جهان باید جست

اگر از باد صبا خاک درش می جوئی

همچو غنچه به هوا جامه دران باید جست

دم به دم خون دل از دیده روان باید کرد

حاصل دیده در آن آب روان باید جست

در کنار اشک جگر گوشه ی ما باید دید

مردم دیده ی ما را به میان باید جست

ساقیا ساغر و پیمانه ی می سوی من آر

که از آن هر دو مراد دل و جان باید جست

در خرابات اگر کشته بیابی سید

خونش از غمزه ی غماز فلان باید جست

***

348

از دیر برون آمد ترسا بچه ای سرمست

بر دوش چلیپائی خوش جام مئی بر دست

کفر سر زلف او غارتگر ایمان است

قصد دل و دینم کرد ایمان مرا برده است

کفری و چه خوش کفری، کفری که بُود ایمان

این کفر کسی دارد کایمان به خدایش هست

ناقوس زنان می گفت آن دلبرک ترسا

پیوسته بود با ما یاری که به ما پیوست

بگشود نقاب از رخ بربود دل و دینم

زنّار سر زلفش جانم به میان در بست

در گوشه ی میخانه بزمی است ملوکانه

ترسا بچه ی ساقی رندیست خوشی سرمست

سید ز همه عالم بر خاست به عشق او

در کوی مغان با او مستانه خوشی بنشست

***

349

آمد ز درم نگار سرمست

رندانه و جام باده بر دست

صد فتنه ز هر کنار برخاست

او مست در این میانه بنشست

لب را بنهاد بر لب ما

موئی بدونیم راست بشکست

عشق آمد و زنده کرد ما را

پیوسته بود به ما چو پیوست

از بود و نبود باز رستیم

آسوده ز نیست فارغ از هست

دل در سر زلف یار بستیم

محکم جائی شدیم پابست

از مستی ذوق نعمت الله

خلق دو جهان شدند سرمست

***

350

دوای درد دل ای یار درد است

بحمدالله که ما داریم در دست

بیا و دُردی دردش به ما ده

که صاف عاشقانش دُرد درد است

دلی کو کشتة عشق است زنده است

کسی کو مردة درد است مرد است

بدادم دین و دل دردش خریدم

چنین سودی بدان مایه که کرده است

مرا مهری است در خاطر که خورشید

به گرد سایة چترش چو گرد است

اگر دردم نمی دانی نظر کن

سرشک سرخ بین و رو که زرد است

کسی داند شفای رنج سید

که جامی از شراب درد خورده است

***

351

هر که باشد همچو سید حق پرست

حق توان گفتن از باطل برست

آن یکی در هر یکی خوش می نگر

در دو عالم آن یکی را می پرست

آفتاب و ماه می بینیم ما

گر چه ما را در نظر نور خور است

جز وجود او وجودی هست نیست

غیر او نبود وجود هرچه هست

دست او بایدکه گیرد دامنش

خوش بود گر دامنش آید به دست

هرچه فعل او بود نیکو بود

نیک نبود نیک اگر گوید بد است

تا توانی گرد مخموران مگرد

هر که گردد حاصلش درد سر است

عین ما بیند به عین ما چو ما

آنکه با ما خوش در این دریا نشست

نعمت الله رند سرمست خوش است

کی کند رندی چنین انکار مست

***

352

هر که او با ما در این دریا نشست

کی تواند لحظه ای بی ما نشست

از سر هر دو جهان برخاسته

بر در یکتای بی همتا نشست

گرچه تنها بود؛  تن ها جمع کرد

آمد آن تنها و با تن ها نشست

عقل رفت و زیر دست و پا فتاد

عشق آمد سوی ما بالا نشست

تشنه ای کامد به سوی ما چو ما

عین ما را دید و در دریا نشست

مجلس عشق است و ما مست و خراب

خاطر رندان ما آنجا نشست

نعمت الله جام می جوید مدام

چون تواند یک زمان از پا نشست

***

353

جان ما با ما در این دریا نشست

یار دریا دل خوشی با ما نشست

از سر هر دو جهان برخاست دل

بر در یکتای بی‌ همتا نشست

در خرابات مغان ما را چو یافت

مجلسی خوش دید خوش آنجا نشست

چو سردار فنا دار بقا است

بر سر دار آمد و از پا نشست

ما و ساقی خوش به هم بنشسته ‌ایم

خوش بود با مردم دانا نشست

زاهد مخمور زیر افتاد و شد

عاشق مست آمد و بالا نشست

سید ما نور چشم مردم است

لاجرم بر دیدة بینا نشست

***

354

هر که آمد سوی ما با ما نشست

خوش خوشی با ما در این دریا نشست

از سر هر دو جهان برخاست خوش

بر در یکتای بی همتا نشست

عقل مسکین زیر دست عشق شد

عشق مستولی است بر بالا نشست

آنکه چون ما همنشینی را نیافت

کی تواند لحظه ای تنها نشست

هر که سر در پای خم می نهاد

جاودان افتاد و شد از پا نشست

گرد کی گردد به گرد دامنش

رند دریادل که او با ما نشست

نعمت الله مجلسی آراسته

در خرابات مغان آنجا نشست

***

355

هرکه او با ما در این دریا نشست

آبروئی یافت خوش با ما نشست

بر در میخانه مست افتاده ایم

هرکه آمد پیش ما آنجا نشست

از سر ه  دو جهان برخاست دل

بر در یکتای بی همتا نشست

در خرابات مغان مست و خراب

خوش بود با شاهد رعنا نشست

بزم رندان جنت المأوا بود

جاودان خواهیم در مأوا نشست

در سر هر کس که سودائی فتاد

کی تواند یک زمان از پا نشست

نعمت الله در همه عالم یکی است

بر سریر سلطنت تنها نشست

***

356

دوش رفتم در خرابات مغان رندانه مست

دیدم آنجا عارفان و عاشقان مستانه مست

جوشش مستی فتاده در نهاد خم می

جان و دل سرمست گشته ساغر و پیمانه مست

جام می در داده ساقی خاص و عام مجلسش

آشنایان مست از آن یکجرعه و بیگانه مست

عاقل فرزانه دیدم مست جام عشق او

در خیال روی خوبش عاشق دیوانه مست

زاهدان از عشق او در کنج خلوت در خروش

در هوایش صوفیان در گوشة کاشانه مست

عود جان در مجمر سینه به عشق بوی او

سوخت بر آتش دل عاشق مستانه مست

در هوای آفتاب روی او یکسان شده

جمله ذرات وجود از عاشق فرزانه مست

کعبه در وی گشته حیران بتکده مدهوش او

صومعه نالان ز عشقش آمده، میخانه مست

در میان عارفان دیدم نشسته سیدی

خوش گرفته در کنار جان خود جانانه مست

***

357

نوش بادا مرا شراب الست

که از آن باده گشته ام سرمست

در دلم عشق و در نظر ساقی

در سرم ذوق و جام می بر دست

پرده از رخ گشود شاهد غیب

دل ما را به زلف خود دربست

جان به جانان ما وصالی یافت

قطرة ما به بحر ما پیوست

گر ترا عقل هست ما را نیست

ور ترا عشق نیست ما را هست

ای که پرسی دوای درد از ما

دردمندیم و این دوا درد است

بشنو از سید این روایت عشق

تا کی آخر سخن ز عالی وپست

***

358

از جور و جفای بی وفا دوست

چون شد دل خستة بلا دوست

مائیم غلام و یار مولا

مائیم گدا و پادشا دوست

بیگانه ز هر دو کون گشتیم

دردا که نگشت آشنا دوست

در بند بلا چو بسته پائیم

دیگر چه کند به جای ما دوست

از دوست وفا طلب نمودیم

هر چه نکند وفا به ما دوست

از دردسر طبیب رستیم

هم درد من است و هم دوا دوست

سید نکند ز عشق توبه

گر جور کند و گر جفا دوست

***

359

همه را از همه بجو ای دوست

هر که بینی خوشی بگو ای دوست

یار و اغیار را اگر یابی

از همه بوی او ببو ای دوست

آینه پاک دار و خوش بنگر

جان و جانانه روبرو ای دوست

غسل کن از جنابت هستی

که چنین است شست و شو ای دوست

هر چه در کائنات می بینی

همچو ما یک بیک ببو ای دوست

نزد ما موج و بحر هر دو یکی است

از همه عین ما بجو ای دوست

خم و خمخانه را بدست آور

چه کنی جام یا سبو ای دوست

هرچه از دوست می رسد ما را

بد نباشد بُود نکو ای دوست

نعمت الله نور چشم من است

دیده ام نور او به او ای دوست

***

360

جانم خیال شد به خیال خیال دوست

دل بیقرار گشت به عشق وصال دوست

هر کس به آرزوی خیالی است در جهان

مائیم و آرزوی خیال جمال دوست

مهر منیر چیست شعاعی ز روی یار

یا کیست ماه نو چو غلام هلال دوست

تا زنگ غیر ز آینة دل زدوده ام

در آینه ندیده ام الامثال دوست

مردم ندیده اند  دگر سرو راستی

بر جویبار دیدة ما چون نهال دوست

ما را کمال نیست به خود ای عزیز ما

داریم ما کمال ولی از کمال دوست

سید تو بار جان منه اندر وثاق دل

کاین خانه جای رخت بود یا محال دوست

***

361

چشم ما روشن به نور روی اوست

لاجرم من دوست می بینم به دوست

دیده ای کو نور او بیند به او

بد نبیند هرچه می بیند نکوست

جام می آب و حباب است ای پسر

این کسی داند که او را آبروست

گر هزار آئینه آید در نظر

در همه آئینه ها چشمم بر اوست

اصل و فرع ما و تو هر دو یکیست

تا نپنداری که این رشته دو توست

عشق سرمست است و دائم در حضور

عقل مخمور است از آن در گفتگوست

نعمت الله خرقه می شوید به می

پاک شوید کار او این شست و شوست

***

362

چشم ما روشن به نور روی اوست

هرچه بیند دوست را بیند به دوست

عاشق و معشوق ما هر دو یکیست

تا نه پنداری که این رشته دو توست

جرعه ی جام می ما هر که خورد

چون محبان دایما در جستجوست

عشق سرمست است و فارغ از همه

عقل مخمور است و هم در گفتگوست

بسته ام نقش خیالش در نظر

هرچه دیده می شود چشمم بر اوست

خرقه می شویم به جام می مدام

مدتی شد تا مرا این شست و شوست

هر که بیند نعمت الله در همه

بد نبیند هرچه می بیند نکوست

***

363

هر چه بینی مظهر اسمای اوست

دوست دارم هر که دارد دوست دوست

چشم عالم روشن است از نور او

لاجرم عالم به چشم ما نکوست

آینه گر صد ببینم ور هزار

در همه آئینه ها چشمم بر اوست

خیز با ما خوش در این دریا درا

خویش را میشو که وقت شست وشو است

لب نهاده بر لب جام مدام

با چنین همدم چه جای گفتگوست

چشم احول گر دو بیند تو مبین

رشته ی یک تو به چشم او دو توست

نعمت الله روشن است چون آینه

با جناب سید خود روبروست

***

364

چشم ما روشن به نور روی اوست

لاجرم من دوست می بینم به دوست

رند مست از گفت و گو ایمن بود

هرکه مخمور است او در گفتگو ست

عشق را با رنگ و بوئی کار نیست

عقل دایم در هوای رنگ و بوست

صد هزار آئینه گر بینم به چشم

در همه آئینه ها چشمم بر اوست

موج در دریا روان گردد مدام

آب جوید همچو ما در جستجوست

هیچ بد خود دیدةسید ندید

آفرین بر دیدةبینای اوست

***

365

خواجه گر چه بود عمری بت پرست

حق تجلی کرد و از باطل برست

نعمت الله شهرتی دارد که او

چون خلیل الله همه بتها شکست

لب نهاده بر لب جام مدام

ذره و خورشید جامات وی است

هرچه می بیند همه محبوب اوست

دوست می دارد از آنرو هر چه هست

مظهر و مُظهر به نزد ما یکیست

صورت و معنی نگر عالی و پست

تو بیا مطلق پرست ای یار ما

گر مقید می پرستد بت پرست

نکته ای بر گفتة سید مگیر

زانکه عاقل نکته کم گیرد به مست

***

366

قطره‌ای کو به بحر ما پیوست

عین دریا بود به ما پیوست

زنده ی جاودان بُود به خدا

روح پاکی که با خدا پیوست

نکند میل خویش و بیگانه

آشنا چون به آشنا پیوست

در دو عالم بجز یکی نبود

آن یکی با یکی کجا پیوست

نتواند برید پیوندش

آنکه با اصل خویش وا پیوست

در دو عالم ولی والا شد

هرکه با شاه اولیا پیوست

بزم عشق است و عاشقان مستند

ذوق داری به ما بیا پیوست

لطف ساقی نگر که جام شراب

می‌دهد او به دست ما پیوست

نعمت‌الله گنج سلطانی

می‌کند صرف هر گدا پیوست

***

367

منم آن رند عاشق سرمست

که می عشق می خورم پیوست

در خرابات عشق مست و خراب

دست در دست ساقی سرمست

در دلم عشق و در سرم سود است

در نظر یار و جام می بر دست

ساقی مست و رند لایعقل

به یکی جرعه عقل ما برده است

عاشقانه حریف خمّاریم

فارغ از نیست، ایمنیم از هست

از سر هر دو کون خوش برخاست

هر که یک لحظه نزد ما بنشست

میر مستان مجلس عشقیم

سید عاشقان باده پرست

***

368

ما را چو ز عشق راحتی هست

از هر دو جهان فراغتی هست

از عشق هزار شکر داریم

از عقل ولی شکایتی هست

چه قدر عمل چه جای علم است

ما را ز خدا عنایتی هست

از عقل به جز حکایتی نیست

آری که ورا حکایتی نیست

این بحر محیط بی کران است

تا ظن نبری که غایتی هست

جانان بستان و جان رها کن

زیرا که در آن کفایتی هست

بشنو سخنی ز نعمت الله

کز عشق ورا روایتی هست

***

369

از خرابات می رسم سرمست

فارغ از نیست و ایمنم از هست

عین ما را به عین ما بیند

هرکه در بحر ما به ما پیوست

نام و ننگ  نکو بدست آورد

آنکه از نام و ننگ  خود وارست

دست من تا گرفت دست نگار

وه چه دستان که می کشد زان دست

مرغ جانم برای دانة خال

شده در دام زلف او پا بست

عهد بستیم با سر زلفش

ما برآنیم اگر چه او بشکست

از سر کاینات برخیزد

هر که با سیدم دمی بنشست

***

370

عاشقانه به عشق او سرمست

جان و دل داده ایم ما از دست

آنچنان والهیم و آشفته

که ندانیم نیست را از هست

تا که مائی از این میان برخاست

لطفش آمد بجای ما بنشست

هرکه او از خودی خود ببرید

همچو ما با خدای خود پیوست

تندرستم به یمن همت او

گرچه عشقش دل مرا بشکست

شادی عاشقی که جان درباخت

وز غم عقل و این و آن وارست

همچو سید ندیده ام دیگر

عاشق رند مست باده پرست

***

371

لطف آن سلطان ما را انتهائی هست نیست

در دو عالم غیر او یک پادشاهی هست نیست

چیست عالم سایه بان آفتاب حسن او

این چنین شاه لطیفی هیچ جائی هست نیست

بی نوایان یافتند از جود آن سلطان نوا

در همه لشگر گه او بی نوائی هست نیست

دردمندانیم و می نوشیم دُرد درد دل

غیر این شربت دگر ما را دوائی هست نیست

بر در میخانه با رندان مجاور گشته ایم

درجهان خوشتر از این دولت سرائی هست نیست

کشتة او را حیات جاودانی نیست هست

عاشقان را غیر ازین دیگر بقائی هست نیست

نعمت الله می نماید نور چشم ما به ما

مثل او آئینه ی گیتی نمائی هست نیست

***

372

هر کجا جامی است بی می هست نیست

هرچه مست آن هست بی وی هست نیست

یک جمال و صد هزاران آینه

در دو عالم غیر یک شیی هست نیست

ناله ی نی بشنو ای جان عزیز

ناله ای چون ناله ی نی هست نیست

کشتة عشق است زنده ی جاودان

زنده ای مانند این حی هست نیست

رند سرمست ایمن است از هست و نیست

جام می را نوش تا کی هست نیست

این همه رفتند در راه خدا

در چنین ره نقش یک پی هست نیست

نیست همچون نعمت الله ساقئی

همدمی چون ساغر می هست نیست

***

373

همچو این محجوب ما صاحب جمالی هست نیست

خوشتر از نقش خیال او خیالی هست نیست

در لب او چشمة آب حیاتی نیست هست

این چینن سرچشمة آب زلالی هست نیست

مجلس عشق است و ما سرمست و ساقی در حریف

عاقل مخمور را اینجا مجالی هست نیست

خدمت سلطان ما دارد جمالی بر کمال

با جمال حضرتش کس را کمالی هست نیست

روح اعظم صورت و معنی او ام الکتاب

آفتاب دولت او را زوالی هست نیست

هستی ما را وجود از جود آن یک نیست هست

در دو عالم غیر این ما را مآلی هست نیست

سید رندانم و سرمست در کوی مغان

زاهدان را این چنین ذوقی و حالی هست نیست

***

374

در دل ما غیر دلبر هست نیست

هیچ از این خمخانه خوشتر هست نیست

مجلس عشق است و ما مست خراب

جای مخمور ای برادر هست نیست

بر سر دار فنا بنشسته ایم

این چنین سردار و سرور هست نیست

عشق سلطان است و ملک دل گرفت

مثل او در بحر و در بر هست نیست

غیر آن یکتای بی همتای دگر

بر سریر هفت کشور هست نیست

این چنین قول خوش مستانه ای

بازگو در هیچ دفتر هست نیست

سید ما ساقی سرمست ما است

همچو او ساقی دیگر هست نیست

***

375

عشق را در مجلس عشاق ینگی هست نیست

عاشق دیوانه را از ننگ ننگی هست نیست

صبغة الله می دهد این رنگ بی رنگی ما

خوشتر از بیرنگی ما هیچ رنگی هست نیست

عاقلان با یکدگر  دائم نزاعی می کنند

عاشقان را با خود و با غیر جنگی هست نیست

زاهد مخمور مستان را ملامت می کند

بی تکلف همچو او بی عقل دنگی هست نیست

بی خیال روی او نقشی نبیند چشم ما

بی هوای عشق او در کوه سنگی هست نیست

دل به دریا داده ایم و آبروئی یافتیم

در محیط عشق او جز ما نهنگی هست نیست

پادشاهان جهان بسیار دیدَستم ولی

همچو آن سلطان تمر سلطان لنگی هست نیست

عاشقانه در میان ماه رویان جسته ایم

مثل این معشوق سید شوخ و شنگی هست نیست

***

376

زاهدان را ذوق رندان هست نیست

رند را میلی به ایشان هست نیست

در دل ما مهر دلبر نیست هست

جان ما جز عشق جانان هست نیست

یوسف گل پیرهن آمد به باغ

این چنین گل در گلستان هست نیست

هر که دارد هرچه دارد آن اوست

هرچه هست و بود بی آن هست نیست

گنج او در کنج ویران نیست هست

خازن آن غیر سلطان هست نیست

درد نوش دردمند عشق او

خاطرش با صاف درمان هست نیست

همچو سید رند سرمست خوشی

در میان می پرستان هست نیست

***

377

موج و دریائیم و هر دو غیر آبی هست نیست

در میان ما و او جز ما حجابی هست نیست

در خرابات مغان هستند سر مستان ولی

همچو من رند خوشی، مست خرابی، هست نیست

عقل اگر در خواب می بیند خیال دیگری

اعتباری بر خیالی یا بخوابی هست نیست

ما شراب ذوق از آن لعل لبش نوشیده ایم

خوبتر زین جام و خوشتر زان شرابی هست نیست

نیست هستی غیر آن سلطان بی همتای ما

ورکسی گوید که هست آن در حسابی هست نیست

ز آفتاب روی او ذرات عالم روشن است

درنظر پیداست غیر از آفتابی هست نیست

نعمت الله این سخن از ذوق می گوید به تو

این چنین مستانه قولی در کتابی هست نیست

***

378

همچو این شه پادشاهی هست نیست

نعمتش را منتهایی هست نیست

بر در دولت سرای پادشاه

مثل من دیگرگدایی هست نیست

غیر جام درد درد عشق او

دردمندان را دوایی هست نیست

مبتلایان را بلا باشد بسی

همچو من یک مبتلایی هست نیست

دو مگو بشنو ز من می گو یکی

جز یکی دیگر خدایی هست نیست

باشدم از خویشتن بیگانگی

غیر یارم آشنایی هست نیست

ره به میخانه نماید سیدم

همچو سید رهنمایی هست نیست

***

379

هیچ کس بی نعمت الله هست نیست

قتیل شه خالی از شه هست نیست

ماه من روشن شده زان آفتاب

بر سپهر جان چنین مه هست نیست

عاشق و مستیم و جام می بدست

عاقل مخمور آگه هست نیست

بر در میخانه مست افتاده ایم

همچو ما در هیچ درگه هست نیست

کل شیئی هالک الا وجهه

این چنین وجهه موجه هست نیست

بر در کریاس سلطان وجود

غیر سید را دگر ره هست نیست

***

380

در این دریا بجز ما آشنا نیست

به نزد آشنا خود غیر ما نیست

گمان کج مبر بشنو ز عطار

هر آن کو در خدا گم شد خدا نیست

حباب و موج و دریا هر سه آبند

جدایند از هم و از هم جدا نیست

نه قرب است و نه بعد آنجا که مائیم

مگو آنجا کجا آنجا که جا نیست

فنا شو از فنا و از بقا هم

فقیران را فنا و هم بقا نیست

وجود این و آن نقش خیالی است

حقیقت جز وجود کبریا نیست

حریف درد مند درد نوشیم

از این خوش تر دل ما را دوا نیست

اگر گوئی همه حق است حق است

وگر خلقش همی خوانی خطا نیست

چو سید نیست شو از هست و از نیست

چو تو خود نیستی هستی تو را نیست

***

381

بی حضور عشق جانان راحت جان هیچ نیست

بی هوای دُرد دردش صاف درمان هیچ نیست

در خرابات مغان جام شرابی نوش کن

تا بدانی با وجودش کآب حیوان هیچ نیست

پیش از این در خلوت جان غیر جانان بارداشت

این زمان در خلوت جان غیر جانان هیچ نیست

دیدة جانم به نور طلعت او روشن است

غیر نور روی او در دیدة جان هیچ نیست

زلف و رویش را نگر از کفر و ایمان دم مزن

با وجود زلف و رویش کفر و ایمان هیچ نیست

ماسوی الله جز خیالی نیست ای یار عزیز

بگذر از نقش و خیال غیر او کان هیچ نیست

همدم جام می و با نعمت اللهم حریف

زاهدی، وقتی چنین، در بزم رندان هیچ نیست

***

382

شک به عدم نیست که او هیچ نیست

شک به وجود است و هم او هیچ نیست

نیست گمانم که جز او هیچ نیست

هست یقینم که جز او هیچ نیست

معنی هو با تو بگویم که چیست

اوست دگر این من و تو هیچ نیست

یک سخنی بشنو و یک رنگ باش

قول یکی گفتن و دو هیچ نیست

ما و منی را بگذار ای عزیز

کز من و ما یک سر مو هیچ نیست

غیر خدا هیچ بود هیچ هیچ

هیچ نئی هیچ مجو هیچ نیست

خم می آور چه کنم جام را

مست و خرابیم و سبو هیچ نیست

نوش کن و باش خموش و برو

هیچ مگو گفت و مگو هیچ نیست

عاشق سید شو و معشوق او

باش یکی رو که دورو هیچ نیست

***

383

چو میخانه سرائی هیچ جا نیست

مقامی همچو صحن آن سرا نیست

بهر سو آب چشم ما روان است

در این دریا بجز ما آشنا نیست

اگر تو طالب عشقی مرا هست

وگر تو عقل می جوئی مرا نیست

کسی کو گنج عشق یار دارد

به نزد عاشقان حق گدا نیست

نوای ما نوای بی نوایی است

نوائی چون نوای بی نوا نیست

مرو با زاهد رعنا در این راه

که ایشان را در این ره پابجا نیست

خیال روی سید نور چشم است

دمی از دیدة مردم جدا نیست

***

384

آن وتر که غیر او احد نیست

اصل عدد است و از عدد نیست

گر دیدة احولی دو بیند

چشمش بنگر که بی رمد نیست

هر هست که نیستی پذیرد

هستیش نهادن از خرد نیست

چون مظهر حضرت الهند

نیکند تمام و هیچ بد نیست

خود نیست به نزد نعمت الله

چیزی که وجود او به خود نیست

***

385

عشق را خود قرار پیدا نیست

دو نفس حضرتش به یکجا نیست

همچو دریا مدام در جوش است

این چنین بحر هیچ دریا نیست

عین عشقیم لاجرم شب و روز

صبر و آرام در دل ما نیست

نور چشم است و در نظر پیدا است

دیده ای کان ندید بینا نیست

بیقراری عشق شورانگیز

در غم هست و نیست گویا نیست

عشق را هم ز عشق باید جست

خبر از حال او جز او را نیست

ذوق سید ز نعمت الله جو

وصف او حد گفتن ما نیست

***

386

یک قدم ازخویش بیرون نه که گامی بیش نیست

دامن خود را بگیر و پس مرو ره پیش نیست

گر هوای عشق داری خویش را بی خویش کن

کاشنای عشق او جز عاشق بی خویش نیست

بر امید وصل عمری بار هجرانش بکش

چون گلی بی خار نبود نوش هم بی نیش نیست

گوهر رازش ز درویشان دریا دل طلب

زان که غواص محیطش جز دل درویش نیست

دم ز کفر و دین مزن قربان شو اندر راه عشق

کاندر آن حضرت مجال کفر و دین و کیش نیست

طالبا گر عاشقی از دی و فردا در گذر

روز امروز است و عاشق مرد دوراندیش نیست

بیش از این از سیم و زر با نعمت الله دم مزن

کاین زر زیبای تو جز زرد روئی بیش نیست

***

387

عشق را با کفر و ایمان کار نیست

عشق را با جسم و با جان کار نیست

عشق دُرد درد می جوید مدام

عشق را با صاف درمان کار نیست

عشق را با می پرستان کارهاست

عشق را با غیر ایشان کار نیست

عشق بازی کار بی کاران بود

همچو کار عشق بازان کار نیست

عقل می بندد خیال این و آن

عشق را با این و با آن کار نیست

عقل مخمور است و ما مست وخراب

زاهدش در بزم رندان کار نیست

نعمت الله باده می نوشد مدام

با کس او را ای عزیزان کار نیست

***

388

موجود حقیقی بجز از ذات خدا نیست

مائیم صفات و صفت از ذات جدا نیست

جز عین یکی در دو جهان نیست حقیقت

گر هست ترا در نظرت غیر، مرا نیست

عشق است مرا چاره و این چاره مرا هست

درد است دوای تو و این درد ترا نیست

هرجا که تو انگشت نهی عین حق است آن

زاین نیست معین که کجا هست و کجا نیست

چون اوست بقای همه و باقی مطلق

چیزی که بود قابل تغییر و فنا نیست

آن دم که دمیدند دم آدم خاکی

بود آن دم ما زان همه دم جز دم ما نیست

سرمست شراب ازل و جام الستیم

در مجلس ما ساقی ما غیر خدا نیست

ما ماهی دریای محیطیم کماهی

ماهیت ما را تو نگر تا که کرا نیست

سید چو همه طالب و مطلوب نمایند

عاشق نتوان گفت که معشوق نما نیست

***

389

دل ندارد هر که او را درد نیست

وانکه خود دردی ندارد مرد نیست

نزد بی دردان مگو زنهار درد

دشمن است آن دوست کو همدرد نیست

با لب و رخسار و چشم مست یار

حاجت جام و شراب و ورد نیست

در هوای آفتاب روی او

در به در گشتیم واز وی گرد نیست

درد بی درمان ما را از یقین

همچو سید دیگری در خورد نیست

***

390

می رود عمر عزیز ما دریغا چاره نیست

دی برفت و می رود امروز و فردا چاره نیست

عشق زلفش در سر ما دیگ سودا می پزد

هر که دارد این چنین عشقی ز سودا چاره نیست

چارة بیچارگان است او و ما بیچاره ایم

گر ببخشد ور نبخشد بندگان را چاره نیست

آب چشم ما به هر سو رو نهاده می رود

هر که آید سوی ما او را ز دریا چاره نیست

این شراب مست ما از موصلی خوشتر بود

ذوق خوردن گر کسی را هست از ما چاره نیست

سر به پای خم نهاده ساکن میخانه ایم

عیب ما جانا مکن ما را ز مأوا چاره نیست

نعمت الله در خرابات است و با رندان حریف

هر که دارد عشق این صحبت از آنجا چاره نیست

***

391

غنچه ی باغ غیر خندان نیست

بگذر از غیر او که چندان نیست

هر که نقش خیال غیری بست

نقش بندی او به سامان نیست

عاقلی کی چو عاشقی باشد

مست و مخمور هر دو یکسان نیست

در دل هر که گنج معرفت است

هست معمور و کنج ویران نیست

دردمندیم و درد می نوشیم

به از این درد  درد درمان نیست

ای که گوئی که توبه از می کن

این چنین کار ، کار رندان نیست

عاشق رند  مست چون سید

در خرابات می پرستان نیست

***

392

در دل هر که عشق جانان نیست

مرده دانش که در تنش جان نیست

عاشق زلف و روی معشوقم

التفاتم به کفر و ایمان نیست

در خرابات چون من سرمست

هیچ رندی میان رندان نیست

ای که درمان درد می جوئی

خوشتر از درد درد درمان نیست

حالتی دیگر است مستان را

تو چه دانی اگر ترا آن نیست

نور چشم است و در نظر پیدا است

روشن است او ببین که پنهان نیست

هر که کفران نعمت الله کرد

در همه مذهب او مسلمان نیست

***

393

هر که را عشق نیست آنش نیست

مرده ای می شمر که جانش نیست

لذت از عمر خود کجا یابد

عاقل ار ذوق عاشقانش نیست

غرق دریای عشق او مائیم

لاجرم بحر ما کرانش نیست

ای که پرسی نشان ما از ما

غیر نامی دگر نشانش نیست

در میان و کنار می جوئی

جز خیالی از آن میانش نیست

جام می را بگیر و نوشش کن

کاین معانی جز آن بیانش نیست

نعمت الله هر که مایة او است

سود دارد ولی زیانش نیست

***

394

جان ندارد هر که جانانیش نیست

گرچه تن دارد ولی جانیش نیست

زاهد گوشه نشین بی عشق او

هست او را زاهدی آنیش نیست

کفر زلفش گر ندارد دیگری

کی بود مؤمن چو ایمانیش نیست

بی سر و سامان شدم در عاشقی

ای خوش آن رندی ک سامانیش نیست

ساغر می گر چه دارد جرعه ای

همچو خم  ذوق فراوانیش نیست

هر دلی کز عشق او شد دردمند

غیر دُرد درد درمانیش نیست

سید سرمست مهمان من است

هیچکس چون بنده مهمانیش نیست

***

395

جان ما بی عشق جانان هیچ نیست

درد دل داریم و درمان هیچ نیست

نزد مصری شهر بغداد است هیچ

کوبنان چبود که کرمان هیچ نیست

با سبک روحان نشین ای جان من

زانکه صحبت با گران جان هیچ نیست

غیر او هیچ است اگر گوئی که هست

هرچه باشد غیر او آن هیچ نیست

هر چه هست از جزء و کل کائنات

بلکه این مجموع انسان هیچ نیست

دنیی و عقبی و جسم و جان همه

ای عزیزان نزد رندان هیچ نیست

با وجود سید هر دو سرا

بی نوا چبود که سلطان هیچ نیست

***

396

در همه جان جز که هم جان هیچ نیست

تن چه باشد زانکه هم جان هیچ نیست

بگذر از دنیی و عقبی باده نوش

جز می و ساقی رندان هیچ نیست

با سبک روحان نشین ای یار من

زانکه صحبت با گران جان هیچ نیست

نزد مصری شهر بغداد است هیچ

کوبنان چبود که کرمان هیچ نیست

غیر او هیچ است اگر گوئی که هست

هرچه باشد غیر او آن هیچ نیست

ظاهر و باطن همه عین وی است

غیر او پیدا و پنهان هیچ نیست

با وجود سید هر دو سرا

بی نوا چبود که سلطان هیچ نیست

***

397

بحری است بحر دل که کرانش پدید نیست

راهی است راه جان که نشانش پدید نیست

علم بدیع ما است که از غایت شرف

دارد معانئی که بیانش پدید نیست

عشق است و هرچه هست و جز او نیست در وجود

در هر چه بنگری جز از آنش پدید نیست

عالم منور است از آن نور ، نور او

از غایت ظهور عیانش پدید نیست

گفتم میان او به کنار آورم ولی

از بسکه نازک است میانش پدید نیست

مجموع کائنات سراپردة وی است

وین طرفه بین که هیچ مکانش پدید نیست

او جان عالم است و همه عالمش بدن

پیدا است این تن وی و جانش پدید نیست

هر ذره ای که هست از آن نور روشن است

اینش به تو نماید و آنش پدید نیست

سودای عشق مایة دکان سید است

خوش تاجری که سود و زیانش پدید نیست

***

398

قطره و دریا به نزد ما یکیست

گر نظر بر آب داری بی شکیست

موج و بحر و قطره از روی ظهور

گر تمیزش می کنی هم نیککیست

زید و عمرو و بکر و خالد هر چهار

چار باشد نزد ما انسان یکیست

عقل اگر گوید خلاف این سخن

قول او مشنو که ابله مردکیست

هفت دریا با محیط عشق ما

جرعه ای آب است و آنهم اندکیست

پادشاهی باشد و چندین سپاه

خود یکی باشد سپاه او لکیست

مظهر بنده یکی سید بود

آن یکی درویش و آن جانی به کیست

***

399

محقق در این ره به تقلید نیست

مجرد که باشد چو تجرید نیست

تو صاحب وجودی،وجود ای عزیز

مقید به اطلاق و تقیید نیست

چنان غرقه شد قطره در بحر ما

که از ما یکی قطره وادید نیست

مجدد نماید ترا در ظهور

ولی در بطون نام تجدید نیست

نه قرب و نه بعد و نه وصل و نه فصل

نشانی ز تقریب و تبعید نیست

مرا عید و نوروز باشد به عشق

چه غم دارم ار عقل را عید نیست

موحد هم او و موحد هم او

جز او سید ملک توحید نیست

***

400

هر که را درد نیست درمان نیست

هر که را کفر نیست ایمان نیست

بت پندار هر که او نشکست

نزد ما بندة مسلمان نیست

هر که او جان فدای عشق نکرد

مرده می دان که در تنش جان نیست

در محیطی که ما در آن غرقیم

هیچ پایان مجو که پایان نیست

سر موئی نیابد از زلفش

هر که سرگشته و پریشان نیست

کُنج دل گنج خانة عشق است

گنج اگر در وی است ویران نیست

در خرابات همچو سید ما

رند مستی میان رندان نیست

***

401

در هر دلی که مهر جمال حبیب نیست

گر جان عالم است که با ما قریب نیست

گوئی رقیب بر سر کویش مجاور است

لطف حبیب هست غمی از رقیب نیست

دُردی درد نوشم و با درد دلخوشم

دردم دوا است حاجت خواجه طبیب نیست

بلبل خطیب مجلس گلزار ما بُود

ما را هوای واعظ و بانگ خطیب نیست

هر قطره ای که در نظر ما گذر کند

چون نیک بنگریم زما بی نصیب نیست

زُنار زلف او است که بستیم بر میان

در دل خیال خرقه و میل صلیب نیست

بحری است طبع سید و پر دُر شاهوار

گر در سخن گهر بفشاند غریب نیست

***

402

هر دل که به عشق مبتلا نیست

هستش مشمر که گوئیا نیست

ما دُردی درد نوش کردیم

دل را به از این دگر دوا نیست

رندیم مدام و جان رندان

از ساقی و جام می جدا نیست

مستیم و خراب در خرابات

ما را جائی دگر هوا نیست

در بحر محیط عشق غرقیم

جز ما خبرش ز حال ما نیست

هر نقش که در خیالت آید

نیکش بنگر که بی خدا نیست

مستیم و حریف نعمت الله

حیف است که ذوق او ترا نیست

***

403

خوشتر از ساغر می همدم نیست

بهتر از عشق بتان محرم نیست

نوش کن جام می ای عمر عزیز

که حیاتی به از این یک دم نیست

می خورم جام غم انجام به ذوق

شادمانم ز جهانم غم نیست

عشق می بازم و می می نوشم

دارم این هر دو و هیچم کم نیست

می مستی که مرا در جام است

در خم خسرو و جام جم نیست

جام می در نظرم هست مدام

زان سبب دیده دمی بی نم نیست

رند سرمست خوشی چون سید

جستم و در همة عالم نیست

***

404

او با تو  ترا از او خبر نیست

جز عین یکی یکی دگر نیست

نقشی که خیال غیر دارد

صاحب نظرش بر آن نظر نیست

چون صورت دوست معنی ما است

بس معتبر است و مختصر نیست

در بحر گهر بود و لیکن

چون دُر یتیم ما گهر نیست

در کوچة ما بیا و بنشین

زاین کوچه مرو که ره بدر نیست

ما خرقة خویش پاک شستیم

از هستی ما بر او اثر نیست

خیر بشر است سید ما

گویند بشر ولی بشر نیست

***

405

هرچه امروز حاصل ما نیست

طلب آن مکن که فردا نیست

گر در اینجا ندیده ای او را

رؤیت او ترا در آنجا نیست

حق به حق بین که ما چنین دیدیم

دیده ای کان ندید بینا نیست

وانکه حق را به خویشتن بیند

دیده اش بر کمال گویا نیست

هر که گوید که حق بخود دیدم

این سعادت ورا مهیا نیست

گر چه آب است قطره و دریا

قطره در وصف همچو دریا نیست

نعمت الله نور دیدة ما است

چشم هر کو ندید بینا نیست

***

406

در حقیقت عشق را خود نام نیست

می که می نوشد چو آنجا جام نیست

کی بیابد نیک نامی در جهان

هر که او در عاشقی بدنام نیست

مرغ دل سیمرغ قاف معرفت

جز سر زلف بتانش دام نیست

سوختگان دانند و ایشان گفته اند

پخته داند کاین سخن با خام نیست

صبحدم می گفت سرمستی به من

بامدادم عاشقان را شام نیست

در خرابات مغان مستان بسی است

همچو من مستی در این ایام نیست

نعمت الله جام می بخشد مدام

خوشتر از انعام او انعام نیست

***

407

عشق بازی و عشق بازی نیست

عشق بازی به عشوه سازی نیست

عشق دارد حقیقتی دیگر

حالت عاشقان مجازی نیست

ساز ما ناله ای است دلسوزی

به از این ساز اگر نوازی نیست

کشتة عشقم و در این دوران

چون من و او شهید و غازی نیست

حال مستی ما ز رندان پرس

محرم راز ما حجازی نیست

خرقه ای کان به می نمی شویند

در بر عاشقان نمازی نیست

نعمت الله رند سرمست است

عشق بازی او به بازی نیست

***

408

عاشق از دنیی و عقبی درگذشت

ماند صورت را ز معنی درگذشت

از وجود و از عدم آزاد شد

از همه بگذشت یعنی درگذشت

روضة رضوان به این و آن بهشت

همتش از شاخ طوبی درگذشت

دل به دلبر جان به جانان داد و رفت

کارش از مجنون و لیلی درگذشت

غرقه شد در بحر بی پایان ما

دید دریائی ز سیلی درگذشت

گر چه موسی از تجلی محو شد

سید ما از تجلی درگذشت

نعمت الله در طریق عاشقی

اندکی چبود  ز خیلی درگذشت

***

409

دل ما از منی و ما بگذشت

پا نهاد از سر هوا بگذشت

مدتی دُرد درد دل نوشید

آخر از درد و هم دوا بگذشت

از وجود و عدم خلاصی یافت

از فنا نیز وز بقا بگذشت

ای که گوئی که ابتدا چه بود

ابتدا چیست ز انتها بگذشت

نقش غیری خیال می بستم

خواب بود آن خیال ما بگذشت

نود و پنج سال عمر عزیز

همه در دین مصطفا بگذشت

نعمت الله یگانه ای داند

که یگانه ز دو سرا بگذشت

***

410

رمضان آمد و روان بگذشت

بود ماهی به یک زمان بگذشت

گوئیا عمر بود، زود برفت

تا که گفتم چنین چنان بگذشت

شب قدری به عارفان بنمود

این معانی از آن بیان بگذشت

هر که با ما نشست در دریا

نام را ماند و از نشان بگذشت

میل دنیا و آخرت نکند

هر که بر کوی عاشقان بگذشت

زود بیدار شو درآ در راه

تو بخوابی و کاروان بگذشت

در طریقی که نیست پایانش

نعمت الله از این و آن بگذشت

***

411

نعمت الله از این و آن بگذشت

وز خیالات انس و جان بگذشت

عمر او بود همچو آب حیات

خوش روان آمد و روان بگذشت

نود و چار سال عمر عزیز

گوئیا آن بیک زمان بگذشت

نوجوانی مجو تو از پیری

فکر دیگر بکن که آن بگذشت

چه کنی نقش یا خیال محال

تو بخوابی و کاروان بگذشت

عاقل ار نام  یا  نشان جوید

عاشق از نام و از نشان بگذشت

زنده دل باشد آنکه پیش از مرگ

همچو سید از این جهان بگذشت

***

412

دل سرمست ما ز جان بگذشت

آن معانی از این بیان بگذشت

در خرابات عشق می گردید

لامکان یافت و ز مکان بگذشت

دنیی و آخرت بهم برزد

جان چه باشد که از جهان بگذشت

از وجود و عدم سخن نکند

هرکه از نام و از نشان بگذشت

میل جنت دگر نخواهد کرد

هرکه بر کوی عاشقان بگذشت

نور رویش به چشم ما بنمود

دیده از بحر بی کران بگذشت

سید ما گذشت از عالم

بنده با حضرتش روان بگذشت

***

413

آفتاب خوشی هویدا گشت

شب نهان شد چو روز پیدا گشت

چشم ما قطره قطره آب بریخت

سوبسو شد روان و دریا گشت

در هزار آینه یکی بنمود

یک مسما هزار اسما گشت

غیر دلبر نیافت این دل ما

گرچه در جستجو بهر جا گشت

در خرابات می کند دستان

هرکه در عشق بی سروپا گشت

آنکه عالم مسخر او بود

خود بیامد مسخر ما گشت

رند مستی نیافت همچون ما

طالب ارچه به زیر و بالا گشت

عقل می گشت گرد میخانه

دید مستی ما ز در وا گشت

نعمت الله چون ظهوری کرد

صورت و معنیی هویدا گشت

***

414

علم ما در کتاب نتوان یافت

سرآب از سراب نتوان یافت

در خیالش بخواب رفتی باز

وصل او را به خواب نتوان یافت

رند هرگز به خانقه نرود

در چنان جا شراب نتوان یافت

همه عالم چو ذره او خورشید

ذره بی آفتاب نتوان یافت

این چنین دلبری که ما داریم

در جهان بی حجاب نتوان یافت

سخن ما روان چو آب حیات

این سخن را جواب نتوان یافت

در خرابات همچو سید ما

رند مست خراب نتوان یافت

***

415

علم ما در کتاب نتوان یافت

سر آب از سراب نتوان یافت

بی حجاب است و خلق می گویند

حضرتش بی حجاب نتوان یافت

چشم ما بحر در نظر دارد

به از این بحر و آب نتوان یافت

ما به شب آفتاب می بینیم

گر چه شب آفتاب نتوان یافت

گنج عشقش حساب نتوان کرد

بی حسابش حساب نتوان یافت

بگذر از نقش و از خیال مپرس

که خیالش به خواب نتوان یافت

در خرابات همچو سید ما

رند مستی خراب نتوان یافت

***

416

دل ز جان بگذشت و جانان بازیافت

ترک یک جان کرد و صد جان بازیافت

بست زُناری ز کفر زلف او

مو به مو اسرار ایمان بازیافت

خویش را در عشق او گم کرده بود

تا که از لطف خدا آن بازیافت

دُرد درد عشق او بسیار خورد

لاجرم در درد درمان بازیافت

گنج او در کنج دل می جست جان

گرچه مشکل بود آسان بازیافت

گرد میخانه همی گشتی مدام

یار خود در بزم رندان بازیافت

نعمت الله چون به دست او فتاد

ساقی سرمست رندان بازیافت

***

417

جانم از درد دل دوائی یافت

درد نوشید از آن صفائی یافت

بی نوا بود جان مسکینم

از عطای خدا نوائی یافت

گنج اسمای حضرت سلطان

ناگه از کنج دل گدائی یافت

درد دل هر که برد بر در او

آن قماشش نکو بهائی یافت

دیدة هر که نور رویش دید

در همه آینه لقائی یافت

دل به میخانه رفت و خوش بنشست

خوش مقامی و نیک جائی یافت

نعمت الله ز خویش فانی شد

جاودان زان بقا بقائی یافت

***

418

بلبل چو هوای گلستان یافت

هر کام که بود در زمان یافت

در صومعه دل نیافت ذوقی

ذوقی ز حضور عاشقان یافت

بی جام شراب و عشق ساقی

کامی  نتوان در این جهان یافت

هر زنده دلی که کشتة اوست

چون خضر حیات جاودان یافت

تا دردی درد نوش کردم

دل از همه چیزها امان یافت

عمری است که می خورم می عشق

هر چیز که یافت دل از آن یافت

در کنج دل شکستة من

گنجی است که جان من عیان یافت

زهد از بر ما کناره ای کرد

تا ساغر  باده در میان یافت

مستیم و حریف نعمت الله

بزمی به از این کجا توان یافت

***

419

بی درد دل ای دوست دوا را نتوان یافت

بی رنج فنا گنج بقا را نتوان یافت

تا عاشق و رندانه به میخانه نیائی

رندان سراپردة ما را نتوان یافت

تا نیست نگردی تو از این هستی موهوم

خود را نشناسی و خدا را نتوان یافت

آئینة دل تا نبود روشن و صافی

حسنی نتوان دید و صفا را نتوان یافت

خوش آب و هوائیست می و کوی خرابات

خود خوشتر از این آب و هوا را نتوان یافت

درویش و فقیریم و از این وجه غنی ایم

بی فقر یقین دان که غنا را نتوان یافت

چشمی که نشد روشن از آن دیدة سید

بینا نبود نور لقا را نتوان یافت

***

420

بی سخن وصل یار نتوان یافت

به خیالی نگار نتوان یافت

از میان تا کناره ای نکنی

آن میان در کنار نتوان یافت

بی زمستان سرد و آتش و دود

لذتی از بهار نتوان یافت

بی زمستان سرد و آتش و دود

لذتی از بهار نتوان یافت

او محب من است و محبوب

این چنین دوستدار نتوان یافت

می خمخانة  سرای حدوث

جرعه ای بی خمار نتوان یافت

تا نگردی مقرب سلطان

بر در شاه بار نتوان یافت

همچو سید حریف سرمستی

خود در این روزگار نتوان یافت

***

421

گرد خاک ما روان بر باد رفت

بنده زین گرد و غبار آزاد رفت

جان ما هرگز غم دنیا نخورد

لاجرم او از جهان دلشاد رفت

عاشق سرمست آمد سوی ما

عاقل مخمور بی بنیاد رفت

یوسف مصری خوشی با مصر شد

یار بغدادی سوی بغداد رفت

یاد می کردم بهشت جاودان

روی او دیدم بهشت از یاد رفت

داد باشد هر چه او بخشد به ما

تا نپنداری به ما بیداد رفت

گر دمی بی سید خود بوده ایم

حسرتی داریم کان بر باد رفت

***

422

عاشقی جان را به جانان داد و رفت

ماند این بنیاد بی بنیاد و رفت

تن رفیقی بود با او یار غار

عاشقانه ناگهان افتاد و رفت

شاهبازی بود در بند وجود

بند را از پای خود بگشاد و رفت

زنده ی جاوید شد آن زنده دل

تا نگوئی مرد و شد بر باد و رفت

سرعت ایجاد و اعدام وی است

در زمانی ماه رویی زاد و رفت

قطرة آبی به دریا درفتاد

چون توان کردن چنین افتاد و رفت

بنده بود و بندگی کردی مدام

سید آمد بنده شد آزاد و رفت

***

423

عاشقی جان را به جانان داد و رفت

رو به خاک راه او بنهاد و رفت

تن رفیقی بود با او یار و غار

عاشقانه ناگهی افتاد و رفت

بر سر کویش رسیده سر نهاد

بند را از پای خود بگشاد و رفت

هر زمان نقشی نماید لاجرم

کرد روی چون نگاری شاد و رفت

بنده بود و بندگی کردی مدام

سید آمد بنده شد آزاد و رفت

زندة جاوید شد ای جان من

گرچه می گویند او جان داد و رفت

***

424

نعمت الله جان به جانان داد و رفت

بر در میخانه مست افتاد و رفت

سید ما بندة خاص خداست

گوئیا شد از جهان آزاد و رفت

قرب صد سالی غم هجران کشید

عاقبت از وصل شد دلشاد و رفت

تا نپنداری که او معدوم گشت

یا بداد او عمر خود بر باد و رفت

برقعی از جسم و جان بربسته بود

بند برقع را ز رو بگشاد و رفت

در خرابات فنا مست و خراب

سر به پای خم می بنهاد و رفت

چون ندای ارجعی از حق شنود

زنده دل از عشق او جان داد و رفت

کل شیی هالک الا وجهه

خواند بر دنیای بی بنیاد و رفت

نعمت الله دوستان یادش کنید

تا نگوئی رفت او از یاد و رفت

***

425

در ره عشق چو ما بی سر و پا باید رفت

راه را نیست نهایت ابدا باید رفت

ما از این خلوت میخانه بجائی نرویم

از چنین جنت جاوید چرا باید رفت

گر علاجی طلبد خسته به درگاه طبیب

دردمندانه به امید دوا باید رفت

هر که دارد هوس دار بقا خوش باشد

بی سروپا به سر دار فنا باید رفت

عارف ار زانکه به میخانه رود یا مسجد

هر کجا می رود از بهر خدا باید رفت

در پی عشق روان شو که طریقت این است

تو چه دانی که در این راه کجا باید رفت

نعمت الله سوی کعبه روان است دگر

عاشقانه چو وی از صدق و صفا باید رفت

***

426

یار ما زاری ما نشنید و رفت

آمد و در حال وا گردید و رفت

زلف او در تاب رفت از دست ما

دل ربود و سر ز ما پیچید و رفت

جان ما را یک زمان دلشاد کرد

حال ما را یک لحظه ای وا دید و رفت

عمر ما بود و روان از ما گذشت

گفتمش بنشین دمی نشنید و رفت

گر چه او با جان منش پیوندها است

بیوفا پیوند خود ببرید و رفت

عقل آمد تا مرا راهی زند

رند مستی دید از او ترسید و رفت

نعمت الله بود یار غار ما

گوشه ای از دوستان بگزید و رفت

***

427

رند سرمستی ز پا افتاد و رفت

سر به پای خم می بنهاد و رفت

بی خیانت او امانت را سپرد

عاشقانه جان به جانان داد و رفت

گندم و جو کاشت خرمن گرد کرد

داد خرمن را همه بر باد و رفت

شد مجرد خرقه را اینجا گذاشت

ماند این دنیای بی بنیاد و رفت

هر که او با ما در این دریا نشست

در محیط بی کران افتاد و رفت

گرچه بسیاری غم هجران کشید

وصل او چون یافت شد دلشاد و رفت

لطف سید بندة خود را نواخت

بنده شد از لطف او آزاد و رفت

***

428

عقل مشوش دماغ، از سر ما رفت رفت

عشق درآمد ز در، عقل ز جا رفت رفت

نقش خیالی نگاشت، هیچ حقیقت نداشت

بود هوا در سرش، هم به هوا رفت رفت

عمر به باد هوا، داد در این گفت وگو

میل صوابی نکرد، راه خطا رفت رفت

عاشق مستی رسید، عربده آغاز کرد

عاقل مخمور از آن، از بر ما رفت رفت

هرکه به دریا فتاد، نام و نشانش مجو

بشنو و دیگر مگو، خواجه چرا رفت رفت

جام حبابی پر آب، گر شکند صورتش

معنی او آب بود، آب کجا رفت رفت

سید هر دو سرا، آمده بود از خدا

باز به حکم خدا، نزد خدا رفت رفت

***

429

به خرابات مغان بی سروپا خواهم رفت

دردمندانه به امید دوا خواهم رفت

باز زنار سر زلف بتی خواهم بست

من سودا زده در دام بلا خواهم رفت

گنج در گوشة میخانة سرمستان است

از چنین جای خوشی بنده کجا خواهم رفت

چون سر دار فنا دار بقا می بخشد

عاشقانه به سر دار فنا خواهم رفت

می روم تا به سراپردة او مست و خراب

بر در عاقل مخمور چرا خواهم رفت

به امیدی که مگر خاک در او گردم

میل دارم که چو بادی به هوا خواهم رفت

ای که گوئی به کجا می روی این سید ما

از خدا آمده بودم به خدا خواهم رفت

***

430

رند سرمست از جهان خواهیم رفت

فارغ از نام و نشان خواهیم رفت

رخت خود را با کناری می کشیم

ناگهانی از میان خواهیم رفت

تا نگوئی بندگی خواجه مُرد

ما بر زنده دلان خواهیم رفت

گر خطاب ارجعی آید به ما

عاشقانه خوش روان خواهیم رفت

عارفان رفتند از این عالم بسی

ما دگر چون عارفان خواهیم رفت

جان ما دل زنده از جانان بود

زنده دل از ملک جان خواهیم رفت

از ازل رندانه سرمست آمدیم

نزد سید همچنان خواهیم رفت

***

431

نعمت الله جان به جانان داد و رفت

بر در میخانه مست افتاد و رفت

آفتابی از قمر بسته نقاب

آن نقاب از روی خود بگشاد و رفت

بود استادی به شاگردش بسی

کرد شاگردان همه استاد و رفت

در خرابات مغان مست و خراب

سر به پای خم می بنهاد و رفت

او خلیفه بود در بغداد تن

رخت را بربست از بغداد و رفت

عارفانه در جهان صد سال بود

نی چو غافل داد جان بر باد و رفت

سید ما بود ظاهر شد نهان

بندگان را جمله کرد آزاد و رفت

***

432

یار ما رفت و گوئیا جان رفت

جان چه قدرش بود که جانان رفت

عمر ما بود رفت چتوان کرد

در پی عمر رفته نتوان رفت

هر که با ما نشد دمی همدم

دم آخر که شد پریشان رفت

رند مستی ز بزم ما کم شد

گوئیا در پی حریفان رفت

بود حلّال مشکلات همه

لاجرم چون به رفت آسان رفت

نور چشم است در نظر پیدا است

گرچه از چشم خلق پنهان رفت

نعمت الله جان به جانان داد

عاشقانه به بزم سلطان رفت

***

433

جان به خلوت سرای رندان رفت

دل سرمست سوی مستان رفت

آفتابی به ماه رو بنمود

گشت پیدا و باز پنهان رفت

مدتی زاهدی همی کردم

توبه بشکستم این زمان آن رفت

عمر باقی که هست دریابش

در پی عمر رفته نتوان رفت

هرکه جمعیتی ز خویش نیافت

ماند بیگانه و پریشان رفت

باز حیران ز خاک برخیزد

از جهان هر کسی که حیران رفت

نعمت الله رفیق سید شد

پادشاهانه سوی سلطان رفت

***

434

راز دل عشاق به هر کس نتوان گفت

این گوهر عشق است بگفتن نتوان سفت

در صومعه یک دم نتوانیم نشستن

بر خاک در میکده صد سال توان خفت

مردانه قدم بر سر هستی بنهادیم

زین به لگدی بر سر هستی نتوان کُفت

گر دست دهد دولت جاروب بیابم

خاشاک خودی از ره توحید توان رفت

گفتم سر زلفش که مگر مشک ختایی

پیچید بخود زاین سخن و نیک برآشفت

جام است پر از باده و ما مست و خرابیم

هرگز نبرد زاهد مخمور ز ما مُفت

بشنو سخنی سید ما کز سر ذوق است

خود خوشتر از این قول که گفته نتوان گفت

***

435

آتش عشقش خوشی در ما گرفت

بعد از آن در جملة اشیا گرفت

رند سرمستیم در کوی مغان

محتسب را کی رسد بر ما گرفت

آن دل سرمست این دیوانگان

مو به مو از زلف او سودا گرفت

عاشق ثابت قدم می جست از آن

عشق او معشوق ما ما را گرفت

گفتة مستانة ما فاش شد

در خرابات مغان غوغا گرفت

خوش بلائی می کشیم از عشق او

کار ما از عاشقی بالا گرفت

نعمت الله از همه عالم برید

درگه یکتای بی همتا گرفت

***

436

عشق سلطان ما جهان بگرفت

تخت دل ملک جان روان بگرفت

بگرفت آتشی و در ما زد

سوخته بودیم، در زمان بگرفت

آفتابش چو برکشید عَلم

چتر عالم به سایه بان بگرفت

عشق صاحبقران جهانگیر است

شاه صاحبقران جهان بگرفت

صورت او نشان معنی داد

حکم معنی از آن نشان بگرفت

دل ما را فکند در آتش

دود دل دامنش از آن بگرفت

نعمت الله به ذوق گویا شد

سخنش ملک جاودان بگرفت

***

437

شهرت ذوق ما جهان بگرفت

از مکان رفت و لامکان بگرفت

قول مستانه ای که ما گفتیم

دل عاشق به جان روان بگرفت

هر کجا عارفی است در عالم

این معانی از این بیان بگرفت

مطرب ما ترنمی فرمود

خرقه ی جمله عاشقان بگرفت

خوش نگاری گرفته ام به کنار

او مرا نیز در میان بگرفت

مدتی عقل بود همدم ما

دل ما عاقبت از آن بگرفت

عشق سید گرفت تخت وجود

پادشه ملک جاودان بگرفت

***

438

آفتاب رخش جهان بگرفت

مهر رویش جهان جان بگرفت

موج زد بحر عشق وز موجش

آب حیوان جهان روان بگرفت

صورت عشق آشکارا شد

روی معنی از آن نشان بگرفت

آینه چون جمال او بنمود

به خیالش خیال از آن بگرفت

آتش عشق شمع رخسارش

جان پروانة جهان بگرفت

دل ز جان سر به پای عشق افکند

دامن یار مهربان بگرفت

عین عشق است جان سید از آن

عین او عالم عیان بگرفت

***

439

گر وصال یار خواهی ترک جان باید گرفت

عشق می بازی طریق عاشقان باید گرفت

در خرابات مغان مستیم و جام می بدست

ذوق ما می بایدت راه مغان باید گرفت

ترک مستی است عشقش غارت جان می کند

ملک دل باید سپرد و ترک جان باید گرفت

در نظر نقش خیال روی او باید نگاشت

هرچه رو بنمایدت نقشی از آن باید گرفت

دُرد دردت گر دهد چون صاف درمان نوش کن

ور می صافی دهد در دم روان باید گرفت

ما خراباتی و رند و عاشق و می خواره ایم

گر تو مرد زاهدی از ما کران باید گرفت

گفتة سید به جان بشنو که می گوید ز جان

این چنین قول خوشی یادش به جان باید گرفت

***

440

نور چشم عالمی بر دیدة ما جا گرفت

این چنین نور خوشی در جای خود مأوا گرفت

سوخته ای می خواست تا آتش زند در جان او

از میان سوختگان خویشتن ما را گرفت

عقل مخمور است و ما مست و خراب افتاده ایم

در چنین وقتی نباشد عقل را بر ما گرفت

ملک دل بگرفت عشقش غارت جان می کند

ترک سرمستی درآمد این ولایتها گرفت

مبتلائیم و بلا را مرحبائی می زنیم

زانکه از بالای او این کار ما بالا گرفت

تا بدست زلف او دادم دل سودا زده

چون سر زلفش وجودم مو به مو سودا گرفت

در سرابستان میخانه حضوری دیگر است

لاجرم سید حضوری یافت آنجا جا گرفت

***

441

تا که سودای خیالش در سویدا جا گرفت

چون سر زلفش وجودم مو به مو سودا گرفت

در هوایش چون بنفشه ما ز پا افتاده ایم

نرگسش عین عنایت از سر ما وا گرفت

چشم ما بر پردة دیده خیالش نقش بست

خوش نگاری لاجرم در دیدة ما جا گرفت

روضة رضوان نجوید میل جنت کی کند

هر که در میخانه ی ما همچو ما مأوا گرفت

ما به جاروب مژه خاک درش را رفته ایم

گرد خاک آن در او  دامَن ما را گرفت

آب چشم ما بهر سو رو نهاده می رود

لاجرم از آب چشم ما جهان دریا گرفت

سید ما گر جفائی می کند ما بنده ایم

بندگان را کی رسد بر شاه بی همتا گرفت

***

442

تا که سودای خیالش در سُویدا جا گرفت

چون سر زلفش وجودم مو به مو سودا گرفت

از بلای عشق آن بالا نمی نالیم ما

مبتلائیم از بلا این کار ما بالا گرفت

موج دریا می رسد ما را به دریا می کشد

اختیاری نیست ما را کی بود بر ما گرفت

عاشق مستیم اگر گفتیم اناالحق دور نیست

مرد عاقل چون کند گنه بر عاشق شیدا گرفت

در خرابات فنا خوش گوشه ای بگزیده ایم

گر بقا خواهی همین جا بایدت مأوا گرفت

آب چشم ما به هر سو رو نهاده می رود

لاجرم گرد وجود ما همه دریا گرفت

هر کسی دستی زده بر دامن صاحبدلی

نعمت الله دامن یکتای بی همتا گرفت

***

443

چشم مستش گوشه ای از ما گرفت

گوئیا از ما عنایت وا گرفت

عارفانه خلوتی خالی گزید

کنج خلوت خانه ای تنها گرفت

دل ز هجرش گر بنالد گو بنال

دیگران را کی بود بر ما گرفت

بر امید وصل او جان عزیز

رفت و بر خاک درش مأوا گرفت

آب چشم ما به هر سو شد روان

سو بسوی ما همه دریا گرفت

در بلای عشق او افتاد دل

زان بلا این کار ما بالا گرفت

نعمت الله رفت از این عالم ولی

دامن یکتای بی همتا گرفت

***

444

سید ما بر درش مأوا گرفت

گوشه ای در جنت المأوا گرفت

خاطر ما در خرابات مغان

خوش مقامی یافت آنجا جا گرفت

مبتلائیم از بلای عشق او

زان بلا این کار ما بالا گرفت

آب چشم ما به هر سو رو نهاد

سو به سوی ما همه دریا گرفت

عقل رفت و یار مخموری گزید

عشق سرمست آمد و ما را گرفت

هرچه می گوئیم می گوید بگو

دیگری را کی رسد بر ما گرفت

نعمت الله سر به پای او نهاد

دست او یکتای بی همتا گرفت

***

445

عشق دلبر در دل ما جا گرفت

خانه خالی دید از آن مأوا گرفت

عاشق مستیم و در کوی مغان

عاقلان را کی بود بر ما گرفت

هر کسی دستی و دامانی دگر

دست ما دامان بی همتا گرفت

مبتلائیم و بلا جوئیم ما

از بلا این کار ما بالا گرفت

آب چشم ما به هر سو رو نهاد

لاجرم گرد جهان دریا گرفت

عقل اگر ره را غلط کرد و برفت

کی کند بینا به نابینا گرفت

سید ما از همه عالم برید

درگه یکتای بی همتا گرفت

***

446

سلطان عشق ملک جهان را روان گرفت

جانم فدای او که تمام جهان گرفت

این عشق آتشی است که جان مرا بسوخت

داغی به دل نهاد و دلم زان نشان گرفت

گفتم که دامنش بکف آرم زهی خیال

بی دست عشق ، دامن او چون توان گرفت

نقش خیال غیر اگر دیده ام به خواب

شکرانه ای، تمام دلم را به جان گرفت

پیران روزگار چو می نوش می کنند

با محتسب بگو که مکن بر جوان گرفت

مجنون اگر حکایت لیلی کند روا است

دیوانه است و نیست به دیوانگان گرفت

سید چو دید بنده که هستم غلام او

بگشود آن کنار و مرا در میان گرفت

***

447

در کوی خرابات نشستم به سلامت

سر حلقة رندانم و فارغ ز ملامت

خوش خانة امنی است بیائید و ببینید

مستان همه خوش ایمن و یاران به سلامت

زین خلوت میخانه به جائی نتوان رفت

نه یک دو سه روزی، نروم تا به قیامت

شخصی که از این مجلس ما روی بتابد

جاوید ندیمش نبود غیر ندامت

گر زاهد مخمور مرا قدر نداند

بسیار عزیزم بر رندان به کرامت

هر ذره که بینی به تو خورشید نماید

روشن بتوان دید نظر کن به تمامت

خوش جام حبابی است که پرآب حیات است

می نوش و غنیمت شمر این عیش مدامت

اعیان همه چون صورت اسمای الهند

نامی طلب ای خواجه که نامی است به نامت

گر بندة سید شوی و یار حریفان

سلطان جهان یار شود بلکه غلامت

***

448

هرگز نبود عاشقی و راه سلامت

رندان نگریزند ز مستان به ملامت

تو میر خراباتی و من مست خرابم

رندانه در این هفته بیایم به سلامت

سر در قدمت بازم و پای تو ببوسم

دست من و دامان تو تا روز قیامت

بر خاک درت هر که نشنید بتوان یافت

در صدر خرابات به صد عز و کرامت

گر دل نفسی نقش خیال دگری دید

جان پیشکشت می کنم اینک به غرامت

از خال نهی دانه و از زلف کشی دام

مرغ دل خلقی همه افتاده به دامت

می نوش کن ای سید رندان خرابات

شادی حریفان که جهان باد به کامت

***

449

رفتی به سلامت به سلامت به سلامت

امید که آئی و من آیم به سلامت

سر در قدمت بازم و جان را بسپارم

دست من و دامان تو تا روز قیامت

از روی کرم یاد کن این بندة خود را

ای جان به فدای تو و آن نامه و نامت

دل زنده شوم چون برسد از تو پیامی

یابیم حیات ابدی ما ز پیامت

هرچند ملامت که کند عقل ز عشقت

عاشق نرود از سر کویت به ملامت

آمد دل و در دام سر زلف تو افتاد

مرغی است مبارک که فتاده است به دامت

جانا نظری کن که منم بنده ی سید

تو شاه جهانی و جهان باد به کامت

***

450

چون من به ولای تو رسیدم به ولایت

تا جان بودم روی نه پیچم ز ولایت

ای یار بلای تو مرا راحت جان است

جان را چه کنم گر نبود ذوق بلایت

عمری است که تا منتظر دولت وصلیم

با من نظری کن ز سر لطف و عنایت

سری است مرا با تو که با کس نتوان گفت

رازی است که با کس نتوان گفت هوایت

ای عقل برو از بر من هرزه چه گوئی

ترک می و ساقی نکنم من به حکایت

عشق است مرا مَحرم و عشقی به کمال است

درد است مرا همدم و دردی است به غایت

در کوی خرابات مغان مست و خرابیم

همصحبت من سید رندان ولایت

***

451

ما را به غیر او نبود التفات هیچ

زیرا که نیست جز کرم او نجات هیچ

خضر و هوای چشمه آب حیات و ما

نبود بجز زلال وصالش حیات هیچ

ای جان همیشه شادی تو باد درد دل

وی دل مباد جز غم عشقش دوات هیچ

هیچ است این جهان و تو دل را در آن مپیچ

واین بند پیچ پیچ مپیچان به پایت هیچ

در حضرتی گریز که روحانیان قدس

جز حضرتش دگر نکنند التفات هیچ

در عرصه ی ممالک او هر دو کون پست

با ملک کبریائی او کاینات هیچ

سید تو جان بباز به عشقش که غیر او

شایسته نیست در دو جهان خونبهات هیچ

***

452

عمر بی او که بر سر آری هیچ

جان که بی عشق او سپاری هیچ

همه عالم عدم بود بی او

به عدم می روی چه آری هیچ

هر خیالی که نقش می بندی

گر نه آن نقش او نگاری هیچ

یار کز جور یار بگریزد

باشد آن یار هیچ و یاری هیچ

عشق می باز و جام مِی می نوش

به از این کار کار داری هیچ

دولت وصل او دمی باشد

آن دم ارضایعش گذاری هیچ

نعمت الله حریف و رندان مست

گر تو بیچاره در خماری هیچ

***

453

حضرت سلطان ما پاینده باد

آفتاب دولتش تابنده باد

عشق سلطان است و ما از جان غلام

میل سلطان دایما با بنده باد

دل به دلبر جان به جانان داده ایم

هر که باشد همچو ما دل زنده باد

عاقلی کو منع رندان می کند

در میان عاشقان شرمنده باد

بلبل مستی که می گوید به ذوق

چون گل خندان لبش پر خنده باد

چشمة آب حیات معرفت

دایما از بحر ما زاینده باد

نعمت الله میر سرمستان ما است

بر سر ما تا ابد پاینده باد

***

454

یا رب ز غم هجران رستیم مبارک باد

از زحمت این زندان جستیم مبارک باد

مخمور چو می بودیم خوردیم می عشقش

در خلوت میخانه مستیم مبارک باد

لطفش کرمی فرمود روبند ز رو بگشود

زنار سر زلفش بستیم مبارک باد

ما سلطنت جاوید از دولت او داریم

از هستی پاینده هستیم مبارک باد

از نور جمال او شد دیدة ما روشن

از دیدن غیر او رستیم مبارک باد

تا دست تو بگرفتیم دست از همه کس بردیم

با رستم دستان هم دستیم مبارک باد

تو سید سرمستی مائیم غلام تو

مستیم و نه چون مخمور پستیم مبارک باد

***

455

می محبت نوش کن که نوشت باد

به یاد خدمت او نوش کن که نوشت باد

شراب پاک حلال است و ساقی سرمست

زلال نعمت او نوش کن که نوشت باد

همیشه رحمت او آبرو دهد ما را

ز آب رحمت او نوش کن که نوشت باد

چه جای جام و صراحی بیا بمیخانه

بقدر همت او نوش کن که نوشت باد

بیا که قسمت ما کرده اند جام شراب

خوش است قسمت او نوش کن که نوشت باد

رسید ساقی کوثر حیات می بخشد

ز دست حضرت او نوش کن که نوشت باد

شراب سید ما جرعه ای به صد جان است

بیا و نعمت او نوش کن که نوشت باد

***

456

ذوقی است دلم را که به عالم نتوان گفت

تا بود چنین بوده و تا باد چنین باد

یادش نکنم زانکه فراموش نکردم

ناکرده فراموش چگونه کنمش یاد

چشمی که منور نشد از نور جمالش

گر نور دو چشم است که از چشم من افتاد

از دولت ساقی که جهان باد به کامش

از لعل لب جام بخواهیم بسی داد

عمری است که بر حسن و جمالش نگرانیم

یا رب که چنین عمر بسی سال بماناد

ساقی و حریفان همه جمعند در این بزم

بزمی است ملوکانه نهادیم به بنیاد

سلطان بود آن کس که بود بندة سید

صد جان به فدایش که بود بندة آزاد

***

457

می خورم جام می که نوشم باد

می خورم می خورم که نوشم باد

دُردی درد عشق مستانه

دم به دم می خورم که نوشم باد

می دهم بوسه بر لب ساغر

باده هم می خورم که نوشم باد

لطف ساقی شراب می بخشد

به کرم می خورم که نوشم باد

می خمخانة وجود به ذوق

در عدم می خورم که نوشم باد

می خورم می به شادی معشوق

نه به غم می خورم که نوشم باد

نعمت الله حریف و ساقی یار

جام جم می خورم که نوشم باد

***

458

ورد صاحب نظران فاتحه ی روی تو باد

قل هوالله احد حرز دو ابروی تو باد

جاء نصرالله ای شاه چو بنمودی روی

آیة الکرسی تعویذ دو گیسوی تو باد

والضحی روی تو آمد سر زلفت و اللیل

آفرین بر سر زلف تو و بر روی تو باد

ترک و الشمس که بر جمله افلاک شه است

لیتنی کنت ترابا زده، هندوی تو باد

فتح و یس و تبارک طرف آخر حشر

این چهار آیت حق بند دو بازوی تو باد

ان یکاد از نفس روح امین در شب و روز

دافع چشم بدان از رخ نیکوی تو باد

نعمت الله به دعا خواسته آناء اللیل

که دلش بستة گیسو و رخش سوی تو باد

***

459

عشق او با جان من پیوسته باد

دولت عشقش مرا پیوسته باد

عقل اگر منعم کند از عشق او

خاطرش چون خاطر من خسته باد

همدم من باد جام می مدام

با لب ساقی لبم پیوسته باد

خلوت عشق است و رندان در حضور

در به غیر عاشقان بربسته باد

ساقی سرمست بشکست توبه ام

پشت توبه دایما بشکسته باد

مرغ جان من ز دست عقل رست

هر که در دام است یا رب رسته باد

در خرابات مغان بنشسته ام

سیدم دایم چنین بنشسته باد

***

460

دل به دست باد خواهم داد هر چه باد باد

این عنایت بین که چون با بخت من افتاد باد

در هوای آنکه یابد باد بوی آن نگار

بر در هر خانه روی خویشتن بنهاد باد

هر کسی کو می‌خورد جام غم انجام غمش

نوش جانش باد دایم در جهان دلشاد باد

خانقه گر گشت ویران باده نوشان را چه غم

عمر رندان باد دایم میکده آباد باد

هر که بنیادی ندارد هیچ بنیادش منه

عقل بی ‌بنیاد باشد کار بی ‌بنیاد باد

دل بجان آمد ز مخموران کنج صومعه

مجلس رندان و کوی باده نوشان شاد باد

هر که باشد بندة سید غلام او منم

بندة سید همیشه از غمان آزاد باد

***

461

مده به باد هوا جان خویشتن بر باد

بنوش جام شرابی که نوش جانت باد

بیا به خلوت میخانة فنا بنشین

چه می کنی تو در این خانقاه بی بنیاد

هزار جان عزیزم فدای غم بادا

که خاطرم ز غم عشق می شود دلشاد

دلم ز دست بیفتاد و در سر زلفش

اسیر گشت چه چاره کنم چنین افتاد

دمی که بی می و معشوق می رود باد است

دریغ عمر عزیزت که می رود بر باد

درم گشاد و گشادم از این در است که او

دری نماند که آن در به روی ما نگشاد

به جان سید رندان که از سر اخلاص

غلام خدمت اوئیم و بندة آزاد

***

462

زاهد دگر از خلوت تقوی بدر افتاد

عقل آمد و با عشق درافتاد و برافتاد

ما سر به در خانه خمار نهادیم

پا بر سر ما هر که نهاد او بسر افتاد

مه روشنئی یافت که شد بدر تمامی

نوری مگر از مهر رخت بر قمر افتاد

صد بار در این کوی خرابات فتادیم

عیبم مکن ار زآنکه گذارم دگر افتاد

برخاستن از رهگذر او نتواند

هر عاشق مستی که در آن رهگذر افتاد

هر دیده که او نقش نگار دگری دید

گر مردم چشم است که او از نظر افتاد

رندی که به میخانه سید گذری کرد

تا یافت خبر مست شد و بی خبر افتاد

***

463

آتشی در نهاد جان افتاد

جان بیچاره در فغان افتاد

شمع عشقش چو بر کشید علم

سوخت پروانه، پرزنان افتاد

عقل مخمور منع ما می کرد

مست می رفت در مغان افتاد

هر که از چشم ما فتاد فتاد

نه دو روزی که جاودان افتاد

سرو قدی که سر ز ما پیچید

در چمن قدش از میان افتاد

ناوک آه عاشق سرمست

هر چه انداخت بر نشان افتاد

مرغ دل دید دانة خالش

باز در دام زلف از آن افتاد

از لب او حدیث می گفتم

سخنم ناگه از دهان افتاد

سیدم اوفتاد مستانه

چه توان کرد آنچنان افتاد

***

464

دل به دست زلف دلبر اوفتاد

بی تکلف خوب در خور اوفتاد

در خرابات مغان مستانه رفت

جای خوش را دید و خوشتر اوفتاد

بر در میخانه با ساقی نشست

پای او بوسید و بر سر اوفتاد

بارها دل در شراب افتاده بود

توبه را بشکست و دیگر اوفتاد

از سر هر دو جهان برخاسته

بر سر کویش کسی گر اوفتاد

آفتاب او به ما ظاهر چو شد

ماه ما از جمله انور اوفتاد

نعمت الله بازسازی خوش نواخت

غلغلی در هفت کشور اوفتاد

***

465

هرکه در دریای بی پایان فتاد

همچو ما در بحر بی پایان فتاد

عشق جانان آتشی خوش برفروخت

شعله ای در جان مشتاقان فتاد

رند مستی سر به پای خم نهاد

غلغلی در مجلس رندان فتاد

آنکه جان بفروخت درد دل خرید

نیک سودا کرد و خوش ارزان فتاد

یار ما را کار با اغیار نیست

کار او ای یار با یاران فتاد

از سر کویش کسی کو دور شد

بی سروپا سخت سرگردان فتاد

نعمت الله جان به جانان داد و رفت

خوش بود جانی که با جانان فتاد

***

466

هر که بر خاک راه او افتاد

بد مگویش که او نکو افتاد

به هوائی که خاک او گردد

رند سرمست کو به کو افتاد

بت من پرده را ز رو برداشت

بنده سجده کنان به رو افتاد

عشق مستانه در خروش آمد

عقل مسکین به گفت وگو افتاد

آفتاب جمال او بنمود

مه هلالی شد و دو تو افتاد

هر که چون ما فتاد در دریا

غرقه گردید و سو بسو افتاد

نعمت الله فتاد مست و خراب

نظری کن ببین که چو افتاد

***

467

آب چشم ما بروی ما فتاد

مردم دیده در این دریا فتاد

رند سرمستی به میخانه رسید

سر بپای خم نهاد از پا فتاد

برنخیزد جاودان هر کس که او

در خرابات آمد و آنجا فتاد

ما ز دریائیم و دریا عین ما

عین ما روشن به عین ما فتاد

همدم جامیم و با ساقی حریف

این چنین ذوق خوشی ما را فتاد

دل برفت از ما و در دریا نشست

عاقبت محمود با مأوا فتاد

نعمت الله چون مقام خویش دید

بر در یکتای بی همتا فتاد

***

468

آب چشم ما بروی ما فتاد

سو بسو گشت او ولی دریا فتاد

روی ما خوش بود خوش تر شد از آن

آب رو داریم بر رو تا فتاد

آب دیده اشک مردم ‌زاده بود

خورش روان گردید در دریا فتاد

چیست عالم شبنمی از بحر ما

میل مأوا کرد با مأوا فتاد

عاقلی نقش خیالی بسته بود

عشق آمد کار او در پا فتاد

هر که افتاد او ز چشم عارفی

دل به او کم ده که از دلها فتاد

نعمت‌الله در خرابات مغان

مجلسی رندانه دید آنجا فتاد

***

469

آب چشم ما بهر سو رو نهاد

اشک خون آلود ما بر رو فتاد

جز خیال روی او نقشی ندید

دیدة ما تا نظر را برگشاد

تا ببوسد خاک پایش آفتاب

بر سر کویش رسید و سر نهاد

داد ساقی داد سرمستان تمام

زاهد مخمور را جامی نداد

ای که گوئی عقل استادی خوش است

عقل مزدور است و عشقش اوستاد

لحظه ای بی او نمی خواهیم عمر

جان ما بی عشق او یک دم مباد

نعمت الله رفت یاد او به خیر

یاد بادا نعمت الله یاد باد

***

470

ساقی جامی به این و آن داد

خمخانه به دست عاشقان داد

در جام جهان نما نظر کرد

تمثال جمال خود به آن داد

راهی که نشان آن نه پیداست

عشقش به نهان به ما نشان داد

با دل گفتند جان فدا کن

از غایت ذوق جان روان داد

هر داد که خواستیم از وی

عدلش دادی به ما چنان داد

در کتم عدم وجود بخشید

چیزی به از این نمی توان داد

لطفش به کرم عنایتی کرد

سید خود را به بندگان داد

***

471

دردی است دلم را که به درمان نتوان داد

عشقی است در این جان که به صد جان نتوان داد

جام می ما آب حیات است در این دور

این آب حیات است به حیوان نتوان داد

مستانه در این کوی خرابات فتادیم

این گوشه به صد روضه رضوان نتوان داد

گنجی است در این مخزن اسرار دل ما

دشوار بدست آمده آسان نتوان داد

ما دل به سر زلف دلارام سپردیم

هر چند دل خود به پریشان نتوان داد

از عقل سخن با من سرمست مگوئید

درد سر مخمور به مستان نتوان داد

سید در میخانه گشوده است دگر بار

خود خوشتر از این مژده به رندان نتوان داد

***

472

ترک سرمستم دگر باره کلاهی کج نهاد

ملک دل بگرفت و خان و مان ما بر باد داد

پیش سلطان داد بتوان خواستن از دیگران

چونکه او بیداد باشد از که خواهم خواست داد

عقل سرگردان ز پا افتاد و عشقش در ربود

همچو مخموری به دست ترک سرمستی فتاد

در چمن سرو سهی چون دید آن بالای او

سر به پای او فکند و پیش او برپا ستاد

خوش در میخانه ای بر روی ما بگشوده اند

بس گشایش ها که ما را رو نموده زاین گشاد

در خرابات مغان رندی که نام ما شنید

سرخوشانه پای کوبان رو به سوی ما نهاد

گر کسی گوید که سید توبه کرد از عاشقی

حاش لله این نخواهم کرد و این هرگز مباد

***

473

هر که او در عشق جانان جان نداد

بوسه ای خوش بر لب جانان نداد

جود او بخشید عالم را وجود

آشکارا داد او پنهان نداد

جام می بر دست و ساقی در نظر

فکر این و آن به این رندان نداد

چونکه مخموری بود درد سری

دردسر ساقی به سرمستان نداد

لایق هر کس عطا او می دهد

ذوق سرمستان به مخموران نداد

بس گران و هم سبک سر بود عقل

جان به عشق او از آن آسان نداد

نعمت الله را به ما داد از کرم

این چنین دادی به هر سلطان نداد

***

474

عاشقی کو سر به پای ما نهاد

روی خود در جنت المأوا نهاد

از سر دنیی و عقبی درگذشت

هر که با ما پا در این دریا نهاد

بر در میخانه هر کو بار یافت

سروری گردید و سر آنجا نهاد

کار ما چون از بلا بالا گرفت

مسند والای ما بالا نهاد

پانهد بر فرق عالم هر که سر

بر در یکتای بی همتا نهاد

رو به مه بنمود نور آفتاب

روشنی در دیدة بینا نهاد

نعمت الله را به ما انعام کرد

خوان انعامش برای ما نهاد

***

475

آب چشم ما به هر سو رو نهاد

روی خود بر روی ما نیکو نهاد

جان به عاشق می‌ دهد معشوق ما

این چنین رسم نکویی او نهاد

پیر ما بزم خوش مستانه‌ ای

گر نظر داری به بین تا چو نهاد

عشق سرمست است و می‌گوید سخن

گفتگوی عقل را یکسو نهاد

جان ما آئینة گیتی‌ نما است

ساده ‌دل با دوست رو بر رو نهاد

خوش بهشت جاودان دارد چو ما

هر که با خاک درش پهلو نهاد

نعمت‌الله را به عالم عرضه کرد

در دل عشاق جست و جو نهاد

***

476

هرکه فانی شود بقا یابد

خوش بقائی از این فنا یابد

آنکه نام و نشان خود گم کرد

آنچه گم کرده است وا یابد

بنده ای کو گدای سلطان است

پادشاهی دو سرا یابد

هر که با بی نوا دمی دم زد

خوش نوائی ز بی نوا یابد

غرق بحر محیط هر که شود

عین ما را به عین ما یابد

عشق مست است و عقل مخمور است

ذوق رندان ما کجا یابد

نعمت الله که نور دیدة ما است

نور او را به دیده ها یابد

***

477

دلی که درد ندارد دوا کجا یابد

بلای عشق ندیده شفا کجا یابد

کسی که همدم جام شراب نیست مدام

حضور ساقی سرمست ما کجا یابد

حریف ما نشده ذوق ما کجا داند

نخورده ساغر دردی صفا کجا یابد

خدای خود نشناسد کسی که خود نشناخت

ز خود چو بی خبر است او خدا کجا یابد

سریر سلطنت عشق پادشاهان را است

چنان بلند مقامی گدا کجا یابد

در این طریق فقیری که می نهد قدمی

فنای خود چو نجوید بقا کجا یابد

به نور عشق توان یافت نعمت الله را

کسی که عشق ندارد ورا کجا یابد

***

478

هر که او نیک می کند یابد

نیک و بد هرچه می کند یابد

بد مکن ای عزیز و نیک اندیش

که بد و نیک می کنی با خود

عمر ضایع دریغ حاصل او

خواه یک سال گیر و خواهی صد

قیمت تو به قدر همت تست

خواجه ارزد هر آنچه می ورزد

گر روی راه نعمت الله رو

تا ز درگاه او نگردی رد

***

479

خرابات است و خم در جوش و ساقی مست و ما بیخود

سر از دستار نشناسیم و می از جام و نیک از بد

حضور باده نوشان است و رندان جمله سرمستند

نمی یابم کسی مخمور اگر یک بینم و ور صد

اگر شمعی ز دل گرمی بپیچد از هوایش سر

روان از آتش غیرت کشیدش تیغ و بر سر زد

ز آب و خاک میخانه مرا ایجاد فرمودند

زهی جام و زهی باده زهی موجد زهی موجد

در آن سرحد که جان بازند ما آنجا وطن داریم

که دارد عشق همراهی که می آید بدان سرحد

گذر فرما به خاک ما زیارت کن دمی ما را

که نور روی ما روشن توان دیدن در آن مرقد

صراط مستقیم من طریق نعمت الله است

به عمر خود نمی گردم سر موئی ز راه خود

***

480

چشم بینائی که بر او اوفتد

سر نهد در پاش بر رو اوفتد

هر که بر خاک درش افتد چو ما

مسکن او جای نیکو اوفتد

آفتاب است او و عالم سایه بان

نور او بر ما و بر تو اوفتد

دل به دریا داده ایم و می رویم

آخر این کار تا چو اوفتد

رنگ و بوی اوست رنگ و بوی ما

گر سخن با رنگ و با بو اوفتد

بر سر کوی خرابات مغان

گر رسد مستی به پهلو اوفتد

نعمت الله ساقی سرمست ماست

برنخیزد هر که با او اوفتد

***

481

گر آتش آه ما درافتد

صد شاه به یک نفس برافتد

دستی چه بود هزاردستان

گر دست زنیم بر سر افتد

افتاد به خاک و بر نخیزد

هر کو به دعای ما درافتد

دجال اگر به خر نشیند

آید روزی که از خر افتد

و آن کس که به صدق درنیاید

در خانة فقر بر در افتد

در دامن ما کسی که زد دست

هستیم یقین که کمتر افتد

یاری که رسد به نعمت الله

بر درگه او چو قنبر افتد

***

482

ذوق ما در جهان نمی گنجد

حال ما در بیان نمی گنجد

دلبرم دل نوازیی فرمود

در برم دل از آن نمی گنجد

در دل عاشقان خوشی گنجید

آنکه در جسم و جان نمی گنجد

زر چه باشد چو سر ندارد قدر

دل چه باشد چو جان نمی گنجد

جان و جانان حریف همدگرند

غیر رطل گران نمی گنجد

برو ای عقل دور شو زینجا

جبرئیل این زمان نمی گنجد

با کلام خدا که می خوانیم

سخن این و آن نمی گنجد

بزم عشق است و ما سبک روحیم

زاهد جان گران نمی گنجد

نعمت الله حریف و ساقی یار

غیر او در میان نمی گنجد

***

483

مرا حالی است با جانان که جانم در نمی گنجد

مرا سری است با دلبر که دل در بر نمی گنجد

چه غوغائی است درد او که در هر دل نمی باشد

چه سودائی است عشق او که در هر سر نمی گنجد

دلم عود است و آتش عشق و سینه مجمر سوزان

ز شوق سوختن عودم در این مجمر نمی گنجد

چه حرف است اینکه می خوانم که در کاغذ

چه علم است اینکه می دانم که در دفتر نمی گنجد

برو ای عقل سر گردان گران جانی مکن با ما

سبک روحان همه جمعند گران جان در نمی گنجد

ندیم مجلس شاهم حریف نعمت اللهم

لب ساغر همی بوسم سخن دیگر نمی گنجد

***

484

در دل بجز از خدا نگنجد

چون او گنجد هوا نگنجد

دل خلوت خاص حضرت اوست

بیگانه و آشنا نگنجد

مائیم و نگار و خوش کناری

موئی به میان ما نگنجد

سلطان عشق است و عقل درویش

در مجلس شه گدا نگنجد

دردی دارم دوا ندارد

با درد چنین دوا نگنجد

چون نیست بجز یکی که گوید

در خود گنجد و یا نگنجد

خوش خم مئی است نعمت الله

در جام جهان نما نگنجد

***

485

در دلم غیر او نمی‌گنجد

بد چه باشد نکو نمی‌ گنجد

در مقامی که آن یگانه ی  ماست

دو چه گوئی که دو نمی‌ گنجد

خم بیاور ز ما دمی می‌ بر

می ما در سبو نمی‌ گنجد

نقل را مان و عقل را بگذار

زانکه این گفت و گو نمی‌ گنجد

در دو عالم بجز یکی نبود

رشته یک تو دو تو نمی ‌گنجد

چون به غیر از یکی نمی ‌یابم

در دلم جست‌و‌جو نمی ‌گنجد

دردمندیم و درد می‌ نوشیم

خم چه باشد سبو نمی‌ گنجد‌

***

486

بود و نابود در نمی گنجد

مایه و سود در نمی گنجد

ای که گوئی مرا وجودی داد

خوش برو جود در نمی گنجد

آتش عشق عود دل را سوخت

بعد ازاین عود در نمی گنجد

ساقی اینجا کجا و مطرب کو

ساغر و رود در نمی گنجد

چندگوئی که خوش همی سوزم

آتش و دود در نمی گنجد

***

487

در این خلوت حکایت درنگنجد

به جز رمز و کنایت در نگنجد

وصال اندر وصال اندر وصال است

در این حالت حکایت درنگنجد

جمال اندر جمال اندر جمال است

در او درس و روایت درنگنجد

همه دل بود و جان و لطف و احسان

ز نفس اینجا شکایت درنگنجد

ازل همچون ابد بودند اینجا

در اینجا جز عنایت درنگنجد

مجال کیست اینجا تا درآید

بجز محض هدایت درنگنجد

شدم مغرور عقل و نفس کشته

سر موئی حمایت در نگنجد

در این حالت که من کردم بیانش

نبوت با ولایت در نگنجد

***

488

توحید و موحد و موحد

این هر سه یکی است نزد اوحد

صد آینه گر یکی ببیند

صد یک بنماید و یکی صد

محدود و حدود در ظهور است

آری چو حد است حد و بیحد

آن کس که خدای خویش نشناخت

گویا که خبر ندارد از خود

در دار وجود این و آن است

در کتم عدم نه نیک و نه بد

مستیم و خراب در خرابات

با ساقی عاشقان مؤبد

بحری است وجود نعمت الله

گاهی در جزر و گاه در مد

***

489

در جهنم خراب می گردد

دیده ها پر ز آب می گردد

آن همه تخت و ملک را بگذاشت

این زمان در خراب می گردد

همچو سر گشته ای به گرما در

روز و شب در عذاب می گردد

سخت مخمور ماند میر تمور

گوئیا بی شراب می گردد

رند مستی که یار سید ما است

نیک مست خراب می گردد

***

490

چارپا در پی علف گردد

تا به وقتی که خود تلف گردد

آدمیئی که معرفت دارد

شک ندارم که او خلف گردد

قطب عالم یگانه ای باشد

که چو ما جمله را کنف گردد

آشنای محیط بحر ازل

واقف از دُر و از صدف گردد

هر کسی میل جنس خود دارد

آن یکی گوهر این خزف گردد

شیرمردی به خنجر و شمشیر

مرد مطرب به نای و دف گردد

سید ما چو عف عف فرمود

لاجرم این و آن معف گردد

***

491

معنی یکی و صورت او در ظهور صد

چه جای صد که صورت او هست بی عدد

آئینه بی شمار و نماینده اش یکی

باشد صفات بی حد و ذاتش بود احد

کحال حاذقی طلب ای عقل بوالفضول

تا چشم روشن تو کند پاک از رمد

محتاج ماست عالم و ما بی نیاز از او

با غیرش احتیاج کجا باشد آن صمد

ما چون نی ایم همدم نائی لطف او

هر دم دمی جدید درین نی همی دمد

در دام ما درآید و دانه خورد ز ما

مرغی کز آشیانة توحید بر پرد

سید که میر مجلس مستان عالم است

با ما حریف باشد از این جام می خورد

***

492

عاشقی کو هوای ما دارد

دیگری کی بجای ما دارد

جام دُردی درد دل نوشد

هر که میل دوای ما دارد

آنچنان لذتی که جان بخشد

مبتلای بلای ما دارد

سرخوشانیم و جام می بر دست

عقل مسکین چه پای ما دارد

هر چه در کاینات می بینیم

همه نور خدای ما دارد

پادشاهی و صورت و معنی

بی تکلف گدای ما دارد

نعمت الله که میرمستان است

هر چه دارد برای ما دارد

***

493

هر کجا ساغری است می دارد

جان سر مست ذوق وی دارد

هر کجا صورت خوشی بینی

معنئی از جمال وی دارد

دل مستم مدام می نوشد

گوش جان بر نوای نی دارد

گرنه آب حیات می نوشم

غم دلم را چگونه حی دارد

نعمت الله را به جان جوید

هر که میلی به جام می دارد

***

494

بستة بند بلای تو نجاتی دارد

خستة رنج غم تو درجاتی دارد

هر که شد مردة درد تو نمیرد هرگز

کشتة عشق تو جاوید حیاتی دارد

طاق ابروی تو محراب دل ماست از آن

روز و شب خاطر ما میل صلاتی دارد

کفر زلف تو که ایمان رخت می پوشد

سیآتی است که روی حسناتی دارد

گر قدم رنجه کنی بر سر آبی باری

در نظر دیدة ما آب فراتی دارد

به جفا از سر کوی تو دل از جا نرود

آفرین بر قدم او که ثباتی دارد

نعمت الله که سلطان جهان عشق است

چون گدایان ز تو امید زکاتی دارد

***

495

هر که از اهل کمال است جمالی دارد

خوش کمالی که جمالی به کمالی دارد

نفس اهل کمال است که جان می بخشد

آفرین بر نفسی باد که حالی دارد

بسته ام نقش خیالی که نیاید بخیال

خوش خیالی که چنین خوب خیالی دارد

جام جان پر می خمخانه جانانه ماست

ساغر ما چو حباب آب زلالی دارد

هر کجا آینه ای در نظرم می آید

او به تمثال از آن وجه مثالی دارد

به سراپردة جنت نکشد خاطر رند

زانکه در گوشة میخانه مجالی دارد

هرکه او مستعد نعمت الله بود

دایم از سید این بنده سئوالی دارد

***

496

پردة دیدة من نقش خیالت دارد

دل شوریدة من ذوق وصالت دارد

هر کجا ماه رخی در نظرم می آید

نیک می بینم و حسنی ز جمالت دارد

بی نوائی که گدای سر کوی تو بود

بر سلاطین جهان جاه و جلالت دارد

جان فدا کردم و سر در قدمت افکندم

از چنین بندگئی بنده خجالت دارد

ساقیا ساغر می ده که دلم بی لب جام

به سر جمله مستان که ملامت دارد

برو ای عقل که من مستم و تو مخموری

توچه دانی که دل از عشق چه حالت دارد

نعمت الله سخنش آب حیاتی است روان

روح بخشد چو نصیبی ز زلالت دارد

***

497

چو نور دیده چشم من خیالش در نظر دارد

چنین مه رو که من دارم که در دور قمر دارد

بیا ای بلبل شیدا و این گلزار ما بنگر

به هر شاخی که بنشینی بسی گلهای تر دارد

خرابات است و ماسرمست و ساقی جام می بر دست

حریف ما بود رندی که او از ما خبر دارد

به سالوسی و زراقی بیاید عقل سر گردان

ز عشقم باز می دارد ندانم تا چه سر دارد

به نور روی او دیده منور گشت و می بینم

چه خوش چشمی که نور او همیشه در نظر دارد

اگرچه ذوق هشیاران به هر حالی بود چیزی

ولکن حال سرمستان ما ذوقی دگر دارد

حضور نعمت الله را دو سه روزی غنیمت دان

که مهمان عزیز است و دگر عزم سفر دارد

***

498

هر جا که دکان داری است او مایه ز ما دارد

خود مفلس بازاری سرمایه کجا دارد

گر درد دلی داری از خود بطلب درمان

زیرا که چنان دردی با خویش دوا دارد

دل زنده بود جاوید گر کشته شود در عشق

ایمن ز فنا باشد چون دار بقا دارد

از نور جمال او روشن شده چشم ما

تاریک کجا گردد چون نور خدا دارد

یاری که در این دریا بنشست دمی با ما

هر سو که رود آبی از بخشش ما دارد

رندی که وطن دارد در خلوت میخانه

گر هر دو سرا نبوَد اندیشه چرا دارد

خوش سلطنتی داریم از بندگی سید

این بنده چنین دولت در هر دو سرا دارد

***

499

عالم از نام او نشان دارد

این مثالی است کاین و آن دارد

صورت و معنیی که می بینی

می و جام است و جسم و جان دارد

دو مگو او یکیست تا دانی

ور بگوئی ترا زیان دارد

چشم دریا دلی بود ما را

در نظر بحر بی کران دارد

ذوق علم بدیع ما می جو

که معانی ما بیان دارد

خوش میانی گرفته ام بکنار

خوش کناری که آن میان دارد

نعمت الله را به جان جوید

هر که میلی به عارفان دارد

***

500

هوای درد بی درمان که دارد

سر سودای بی سامان که دارد

رفیق راه بی پایان که جوید

خیال مجلس جانان که دارد

همه کس طالب آنند و ما هم

از این بگذر به بین تا آن که دارد

چو کفر زلف او دین و دلم برد

نظر بر منظر ایمان که دارد

مرا مهمان جان است او شب و روز

چنین شاهی بگو مهمان که دارد

قدح گردید اکنون نوبت ماست

در این دوران چنین دوران که دارد

به عشقش چون مجال خود ندارم

بگو پروای خان و مان که دارد

چو من از جان و دل کردم تبرا

غم از دشواری و آسان که دارد

هوس دارم که جان خود ببازم

ولی سید نظر بر جان که دارد

***

501

پادشاهی گدای او دارد

سلطنت بی نوای او دارد

هر کجا خسروی است در عالم

جان شیرین برای او دارد

نور دیده، ز چشمش اندازم

گرکسی را بجای او دارد

مدتی شد که این دل مستم

عاشقانه هوای او دارد

جان فدای بلای بالایش

که دل من بلای او دارد

عشق مست است و جام می بر دست

عقل مسکین چه پای او دارد

نعمت الله با چنین نعمت

چشم جان بر عطای او دارد

***

502

هر که او عاشق است جان دارد

جان فدایش کنم که آن دارد

عاشقان نور چشم خوانندش

عاشق ار عشق عاشقان دارد

ما نشانی ز بی نشان داریم

خوش نشانی که آن نشان دارد

می و جام است و جسم و جان با هم

هر چه بینی همین همان دارد

هر که با ما نشست در دریا

خبر از بحر بی کران دارد

خواجه علم بدیع می خواند

آن معانی ازین بیان دارد

می مست خوشی اگر جوئی

نعمت الله بجو که آن دارد

***

503

می خمخانة ما مستی دیگر دارد

هر که آید بر ما کام دلی بر دارد

رند سرمست در این بزم ملوکانة ما

از سر ذوق درآید خبری گر دارد

عشق و ساقی و حریفان همه مستند ولی

عقل مخمور ندانم که چه در سر دارد

لب بنه بر لب ما آب حیاتی می نوش

زانکه آن آب حیات این لب ما تر دارد

آفتابی است که از مشرق جان می تابد

نور او آینة ماه منور دارد

قول مستانة ما ملک جهان را بگرفت

این چنین گفته که در کاغذ و دفتر دارد

نعمت الله حریف من و من مست و خراب

گر بگویم که کنم توبه که باور دارد

***

504

صاحب نظری کو که جهان درنظر آرد

یا محرم رازی که ز عقبی خبر آرد

زنهار مزن تیر ستم بر دل درویش

کان تیر ستم تیغ و سنان بر جگر آرد

نیکو نبود تخم بدی کاشتن آری

گر تخم بدی کاری آن تخم برآرد

از سنگ دلی سنگ منه در ره مردم

کو کوه عذابی به عوض درگذر آرد

چوبی که زنی بر کف پائی به تظلم

بی شک و یقین دردسری را بسر آرد

بیداد مکن جان برادر به حقیقت

بیداد پدر زحمت آن بر پسر آرد

گربندة سید شوی و تابع جدش

از ابر وجودت مه تابنده برآرد

***

505

گوئیا چشم ابر می خارد

کآب از چشمهاش می بارد

طرفه دریادلی است سقایم

کآب از بحر ما همی آرد

آب آرد به سوی ما آری

شرم از چشم ما نمی آرد

چشم ما آب می زند بر روی

مژه هم قطره قطره بشمارد

آبداری به آب دیده کنیم

هر که تخم محبتی کارد

آب چشمم روان فرو شوید

نقش غیری که دیده بنگارد

نعمت الله امین رندان است

این امانت به اهل بسپارد

***

506

هر کس که هوای ما ندارد

گویا خبر از خدا ندارد

آن دل که نخورد دُردی درد

بی درد بُود دوا ندارد

هر چند که شاه ذوق دارد

ذوقی چو من گدا ندارد

در بحر محیط عشق غرقیم

جز ما خبری ز ما ندارد

مائیم و نوای بی نوایی

بلبل به ازین نوا ندارد

نابینا خود خدا نبیند

چون جام جهان نما ندارد

عشق است که عاشق است و معشوق

باشد همه جا و جا ندارد

جان است از آن بما نپاید

عمر است از آن وفا ندارد

سید مست است و جام بر دست

دست از می و جام وا ندارد

***

507

یاری که خیال دوست دارد

عمری به خیال می گذارد

عالم چه بود به نزد عارف

نقشی که خیال می نگارد

هر دم نقشی برد ز عالم

در دم نقشی دگر برآرد

در آینه چون کند نگاهی

لطفش جانی به او سپارد

مائیم و دل شکسته چون دوست

پیوسته شکسته دوست دارد

بحری است که آب رحمت او

بر ما شب و روز نیک بارد

چون اصل عدد یکی است سید

آن یک به هزار می شمارد

***

508

عقل از اینجا بی خبر او ره به آنجا کی برد

مرغ وهم ار پر بسوزد ره به بالا کی برد

عقل مخمور است و میخانه نمی داند کجاست

این چنین شخصی به میخانه شما را کی برد

مجلس عشق است و سلطان ساقی و رندان حریف

هر گدای بی سروپا ره به آنجا کی برد

از لب شیرین یوسف هر که یابد بوسه ای

کی برد شکر به مصر و نام حلوا کی برد

دم مزن از معرفت با ما درین بحر محیط

مرد عاقل آب دریا سوی دریا کی برد

رستم دستان زبردستی کند با این و آن

گر به دست ما فتد او دست از ما کی برد

نعمت الله هر چه می یابد مسمای وی است

با چنین کشف خوشی او اسم اسما کی برد

***

509

گر ز چین سنبل زلفش صبا بوئی برد

نافة مشک ختن گیرد بهر سوئی برد

دل بدست باد خواهم داد، هر چه باد باد

لیکن آن بادی که از خاک درش بوئی برد

خاک آن بادم که ما را در هوای عشق او

ذره ذره گرد گرداند بهر کوئی برد

گر نه کفر زلف تو بر روی ایمان چیره شد

از چه رو رومی جمالی جور هندوئی برد

در ختن با زلف تو گردم زند مشک ختا

چین زلفت آبروی او به یک موئی برد

دل ببردی از برم جان می بری خوش می کنی

ای خوشا وقت دل و جانی که خوشخوئی برد

سید ار باری برد در عشق بازی بار تو

زانکه خوش یاری بود کو بار مهروئی برد

***

510

ترک چشم مست او دلها به غارت می برد

جان فدای او که جان ما به غارت می برد

ملک دل بگرفت و نقد و نسیة هر کس که دید

ترک تازی می کند آنها به غارت می برد

گر دل ما می برد شکرانه اش بر جان ماست

دل رها کردیم و جان هم، تا به غارت می برد

بر سر بازار اگر شخصی دکانی می نهد

دکه ویران می کند کالا به غارت می برد

عاشقیم و ما به عشق او اسیر افتاده ایم

بنده فرمانیم اگر ما را به غارت می برد

فتنة دور قمر بنگر که چون پیدا شده

آمده تنها و تن ها را به غارت می برد

نعمت الله هر چه دارد در نهان و آشکار

یا به حکمت می ستاند یا به غارت می برد

***

511

ترک چشم مست او دل ها به غارت می برد

ملک دل بگرفت و جان ما به غارت می برد

خان و مان ما به غارت برد و یک موئی نماند

هرچه با ما دید سر تا پا به غارت می برد

دور شو ای عقل از اینجا رخت خود را گو ببر

زآنکه رخت هر که دید اینجا به غارت می برد

کیش او چون غارتست ترکش نگوید ترک مست

جان کند قربان و قربان را به غارت می برد

هرچه دید از نقد و جنس از زیر و بالا پاک برد

این بلا هم زیر و هم بالا به غارت می برد

جان ما بادش فدا کو جان و هم جانان ما است

هر چه خواهد گو ببر هل تا به غارت می برد

سید ما صد بخارا را به غارت برده است

بوعلی چبود که او سینا به غارت می برد

***

512

خواجة غافل برفت و جان سپرد

بی خبر از معرفت بوئی نبرد

بود مخموری و مستی می فروخت

صاف می نوشید و می پنداشت درد

شیشة پندار می بودش بدست

اوفتاد و شیشه گشته خرد و مرد

صوفیان پوشند صوف خدمتش

صوفئی بودی که می پوشید برد

هر نفس نوعی دگر گفتی سرود

گه ز لر گفتی سخن گاهی ز کرد

عاشقانه جان سپاری کن چو ما

زانکه عاشق جان خود را می سپرد

نعمت الله جان به جانان داد و رفتم

رحمه الله علیه کو مرد مُرد

***

513

هر که بد زیست عاقبت بد مُرد

نیک و بد هر چه کرد با خود برد

صاف درمان کجا خورد بی درد

دردمندی سزد که نوشد درد

هرچه خود رشته ای همان پوشی

خواه صوفش بیار و خواهی برد

داشت غیبی ز فاسقی عیبی

لاجرم فسق کرد و فاسق مرد

نان شیراز خورد شُکر نگفت

زین سبب در میان آب فسرد

همه با اصل خویش وا گردند

خواه لر می شمار و خواهی کرد

زندة جاودان بود بی شک

هر که او جان بیاد حق بسپرد

در همه حال با خدا باشد

آنکه خود را از این و آن نشمرد

همچو سید مدام سرمست است

از می او کسی که جامی خورد

***

514

این که گوئی نعمت الله جان سپرد

جان سپرد و جان با ایمان سپرد

جان به جانان دل به دلبر داد و رفت

جان ازین خوشتر دگر نتوان سپرد

در هوای گلستان عشق او

جان چو غنچه با لب خندان سپرد

بندگی کرد او به صدق دل مدام

ظاهر و باطن به آن سلطان سپرد

جان امانت بود با وی مدتی

خوش امینانه  به آن جانان سپرد

بود میخانه سبیل خدمتش

رفت و این منصب به این و آن سپرد

دیگری گر جان به دشواری بداد

سید سرمست ما آسان سپرد

***

515

خوش بود گر او بحالم بنگرد

ور بمیرم هم به خاکم بسپرد

زار مردم ز آرزوی او ولی

زنده گردم بر سرم چون بگذرد

ما گدا و پادشاه کاینات

پادشه نام گدایی کی برد

غنچة دل در هوای او چو گل

جامة جان بر تن خود می درد

هر که او غم می خورد در عشق او

شادمان از خویشتن  بر می خورد

یک دمی بی عشق او گر عمر رفت

عاشق آن دم را ز عمرش نشمرد

می فروش ار می فروشد گو بیا

هرچه دارد نعمت الله می خرد

***

516

ما به تو هستیم و تو هستی به خود

غیر ترا هست نگوید خرد

غیر یکی در دو جهان هست نیست

گرچه نماید به ظهور آن دو صد

ذات یکی و صفتش بی شمار

شیخ یکی خرقة او بی عدد

وحدت و توحید و موحد یکی است

در نظر عارف ذات احد

نور جمالش بنماید عیان

در بصر هر که نباشد رمد

نیست شود هر چه بود غیر او

گر نکند از نفس خود مدد

سید ما با تو نگویم که کیست

در بر ما آینه ای در نمد

***

517

چون شراب صاف درمان است مارا دُرد درد

زان همی ریزم فرو دایم به روی دُرد درد

گرم می دارد مرا صوف و حریر عشق او

غم ندارم ار ندارم در هوای برد برد

من ز میدان بلایش رو نگردانم به تیغ

رستم دستان کجا ترسان شود از گرد گرد

آفتاب روشن رأی منیر میر ترک

کی مکدر گردد از گردی که بازی کرد گرد

تو نه ای مرد نبرد درد درد عشق او

ده هزار ار خانه گیری او به داوی نرد برد

ناجوانمردی که او در عشق جانان جان نداد

شاید ارزنده دلی گوید که آن نامرد مرد

تا بزرگی کرد تدبیری که نانی را خورد

نعمت الله دید بسیاری که نانی خرد خورد

***

518

بود روزی خواجه ای سالار کرد

می کشیدی درد و می نوشید درد

کیسه های سیم و زر بر هم نهاد

عاقبت غیری به برد و خواجه مرد

شیشه ای بودش پر از نقش و نگار

اوفتاد آن شیشه و شد خرد و مرد

بر سر پل ساخت خواجه خانه ای

سیل آمد ناگهان و خانه برد

هر کجا دیدیم رند سرخوشی

بود و نابود جهان یکسَان شمرد

گر بصورت عارفی رفت از جهان

جان امانت داشت با جانان سپرد

خلعتی از جامة سید بپوش

ور نه خود سهل است خرقه ای از صوف و برد

***

519

عقل مخمور است و مستان را به قاضی می برد

سخت بی شرم است از آن رو پردة ما می درد

رند و سرمستیم و با ساقی نشسته روبرو

فارغ است از ریش قاضی هر که او می می خورد

ای که گوئی دل به دلبر می فروشد جان من

نقد تو گر قلب باشد سیم قلبی کی خرد

می بیارد رند مست و سرکه آرد زاهدی

هر چه تو آری بری و هر چه او آرد برد

گر هزار آئینه باشد در همه بینم یکی

عارف است آنکس که آن یک در هزاران بنگرد

در سرابستان او غیری نمی یابد مجال

گر کسی مرغی شود برگرد قصرش کی پرد

درهوای نعمت الله غنچة سیراب گل

درگلستان همچو مستان جامه بر خود می درد

***

520

چشم ما چون به روی او نگرد

در نظر غیر او کجا گذرد

زنده دل نزد ما کسی باشد

که به جانان خویش جان سپرد

گل کجا جامه را قبا سازد

غنچه گر پیرهن بخود ندرد

مرد عاشق همه یکی بیند

آن یکی در هزار می شمرد

جان من روی دل نخواهد دید

گر دمی روی دیگری نگرد

رند مستی که باده می نوشد

هر دو عالم به نیم جو نخرد

هر که را ذوق نعمت الله است

شاد باشد مدام و غم نخورد

***

521

با من بی نوا چه خواهی کرد

حاجتم جز روا چه خواهی کرد

جان غم دیده را چه خواهی کرد

درد دل جز دوا چه خواهی کرد

ما نکردیم جز گنه چیزی

تو به ما جز عطا چه خواهی کرد

گر تو ما را به جرم ما گیری

کرم و لطف را چه خواهی کرد

این دل ریش مستمندان را

عاقبت جز شفا چه خواهی کرد

عاشقان آمدند بر خوانت

طعمه شان جز لقا چه خواهی کرد

ریختی خون نعمت الله را

ننگ خون گدا چه خواهی کرد

***

522

غنچه در گلستان تبسم کرد

بلبل از ذوق آن ترنم کرد

ساقی مست می به رندان داد

عاقل از عشق عقل را گم کرد

چشم ما شد منور از رویش

نظری خوش به چشم مردم کرد

خاطرم می کشد به میخانه

این چنین عزم دل تصمم کرد

خوش خیالی به خواب می دیدم

دوش تا روز دل تنعم کرد

عقل بالا نشین مجلس بود

عشق آمد بر او تقدم کرد

خم می خوش خوشی بجوش آمد

سید مست میل آن خم کرد

***

523

مقصود بی وسیله حاصل نمی توان کرد

هر کس که کرد حاصل میدان که آن چنان کرد

گر عقل ساده لوحی نقش خیال بندد

بسیار اعتمادی بر آن نمی توان کرد

پروانه لاف می زد از آتش محبت

آتش در او درافتاد بی نام و بی نشان کرد

ما در طریق جانان جانی نثار کردیم

لطفش به یک کرشمه صد جان به ما روان کرد

در آینه جمالش تمثال خویش بنمود

از آفتاب حسنش ماه خوشی عیان کرد

هر عالمی که دانست علم بدیع ما را

اسرار آن معانی با عالمی بیان کرد

ما بندگی سید کردیم از سر صدق

سلطان عشق ما را سرخیل عاشقان کرد

***

524

محبوب دل و راحت جانی چه توان کرد

سلطان همه خلق جهانی چه توان کرد

از ساده دلی آینه بنمود جمالت

در آینه بر خود نگرانی چه توان کرد

تو پادشه مائی و ما بندة فرمان

گر زانکه نخوانی و برانی چه توان کرد

ما عشق تو داریم و ترا میل به ما نیست

مائیم چنین و تو چنانی چه توان کرد

عمری است که ما را به غم عشق نشاندی

گر باقی عمرم بنشانی چه توان کرد

ما نقش خیال تو کشیدیم به دیده

گر زانکه تو این نامه نخوانی چه توان کرد

پنهان شدن از دیدة سید نتوانی

چون نور به هر دیده عیانی چه توان کرد

***

525

نوری است که وصفش به ستاره نتوان کرد

او را نتوان دید و نظاره نتوان کرد

با عشق در افتادم و تقدیر چنین بود

تدبیر نمی یابم و چاره نتوان کرد

سری است در این سینه که با کس نتوان گفت

نامش نتوان برد و اشاره نتوان کرد

بزمی است ملوکانه و رندان همه سرمست

از ما و چنین بزم کناره نتوان کرد

نقشش نه نگاری است که بر دست توان بست

او را بسر دست سواره نتوان کرد

ای دوست غنیمت شمر این عمر عزیزت

آری طمع عمر دوباره نتوان کرد

سید دهدم هر نفسی خلعت خاصی

الطاف خداوند شماره نتوان کرد

***

526

حسن او بر چشم ما پیدا که کرد

در سر ما این چنین سودا که کرد

خانة دل مدتی تاریک بود

این زمان روشن تر از صحرا که کرد

این عجب بین قطره ای دریا شده است

غیر ما آن قطره را دریا که کرد

گر نه عشقش عیسی وقت من است

چشم نابینای ما بینا که کرد

ساقی سرمست ما را جام داد

این چنین ما را جز او رسوا که کرد

راز مستان پیش هشیاران که گفت

سر ما با زاهدان پیدا که کرد

نعمت الله داد ما را توشه ای

غیر او انعام خود با ما که کرد

***

527

با چنین درد دلی میل دوا نتوان کرد

حاصل عمر عزیز است و رها نتوان کرد

چشم ما روشنی از نور جمالش دارد

یک دمی نور وی از دیده جدا نتوان کرد

سود و سرمایه همه در سر کارش کردیم

هیچ سودا به از این در دو سرا نتوان کرد

برو از خویش فنا شو به خدا باقی باش

بی فنا پادشهی ملک بقا نتوان کرد

ما حبابیم زده خیمه ای از باد بر آب

بی تکلف به ازین نسبت ما نتوان کرد

بی نوایان ز در شاه نوا می یابند

گر گدا کدیه کند منع گدا نتوان کرد

سیدم اهل صواب است و خطائی نکند

توبه گر هست خطا، کار خطا نتوان کرد

***

528

کردگار از کرم عیانم کرد

واقف از حال این و آنم کرد

من چو بی نام و بی نشان بودم

بی نشانی مرا نشانم کرد

به تجلی ظاهر و باطن

گاه پیدا و گه نهانم کرد

در دل آمد به جای جان بنشست

رحمتی خوش به جای جانم کرد

می خمخانه را به من بخشید

ساقی مست عاشقانم کرد

تا شوم رهبر همه رندان

رهنمونم به ره روانم کرد

شرح علم بدیع او خواندم

این معانی از آن بیانم کرد

نعمت الله به من عطا فرمود

رازق زرق بندگانم کرد

چون ز هستی خود فنا گشتم

باقی ملک جاودانم کرد

***

529

دست با او در کمر خواهیم کرد

خویشتن را معتبر خواهیم کرد

بوسه ای بر لعل او خواهیم زد

این دهن را پرگهر خواهیم کرد

قصة شیرین به خسرو می بریم

لاجرم وصف شکر خواهیم کرد

رو به روی ماه رو آورده ایم

روی خود را چون قمر خواهیم کرد

شیر مردانه به میدان می رویم

عالمی زیر و زبر خواهیم کرد

با چنین سودا که ما را در سر است

عاشقانه ترک سر خواهیم کرد

باز می در جام جان خواهیم ریخت

باده نوشان را خبر خواهیم کرد

جاودان در بحر و بر خواهیم گشت

پادشاهی بحر و بر خواهیم کرد

نور چشم از دیدنش خواهیم دید

نعمت الله از نظر خواهیم کرد

***

530

دوش تا روز دل از عشق تنعم می کرد

در پس پردة جان یار ترنم می کرد

من چو بلبل همه شب زار همی نالیدم

دوست چون غنچه بر آن گریه تبسم می کرد

دل بیچارة گم گشتة خود را دیدم

چارة خویش همی جست و دگر گم می کرد

بر سر کوی خرابات گذر می کردم

عشق دیدم که روان غارت مردم می کرد

گرچه جام می و پیمانه همی کردم نوش

همت عالی من میل بدان خم می کرد

باده با جام سخن از سر مستی می گفت

روح با جسم در این حال تکلم می کرد

سید و بنده چو در خلوت جان می رفتند

بندة عاشق گستاخ تقدم می کرد

***

531

به حکایت شراب نتوان خورد

عشق بازی به عقل نتوان کرد

دُرد دردش دوای جان من است

این چنین درد کی خورد بی درد

عاشقی کار شیر مردان است

کار مردان کجا کند نامرد

آب گل را بگیر خوشبو شو

که گلاب است نزد ماورد

مژدگانی که عاشق سرمست

می فراوان برای ما آورد

مست باشد مدام مست خراب

از می ما کسی که جا می خورد

نعمت الله را یکی داند

هر که او در دو کون باشد فرد

***

532

عاشقی جان را به جانان داد مرد

رو به خاک کوی او بنهاد مرد

تن رفیقی بود با او یار غار

عاشقانه ناگهان افتاد مرد

بر سر کویش رسید و سر نهاد

بند را از پای خود بگشاد مرد

هر زمان نقشی نماید لاجرم

کرد روی چون نگاری شاد مرد

بود دایم بندگی کردی مدام

سید آمد بنده اش آزاد مرد

زندة جاوید شد این جان من

گر چه می گویند او جان داد مرد

***

533

ساقیی جام سوی ما آورد

نزد ما خوش تر است از ماورد

چشم ما روشن است و روشن باد

کابرویی به روی ما آورد

عاشقان دُرد درد می‌ نوشند

این چنین درد کی خورد بی درد

عشق او مرد مرد می ‌جوید

مرد عشقش کجا بود نامرد

عقل گر پند می ‌دهد مشنو

چه شنوی وعظ واعظ دم سرد

ساغر می مدام می نوشم

به ازین جام باده باید خورد

رند مستی که ذوق ما دریافت

آفرین خدا به سید کرد

***

534

عشق دردی است تا نمی گیرد

جان عاشق صفا نمی گیرد

ای دل ار عاشقی بیا خوش باش

عاشقان را خدا نمی گیرد

موج بحریم و غرقة دریا

غیر ما دست ما نمی گیرد

دردمندیم و درد می نوشیم

دل ما زین دوا نمی گیرد

لطف او عالمی به ما بخشید

به کرم هیچ وا نمی گیرد

آتش عشق شمع جانم سوخت

در تو آخر چرا نمی گیرد

هر که بیگانه نیست از سید

دلش از آشنا نمی گیرد

***

535

اگر مه روی من روزی نقاب از رخ براندازد

چو ذره آفتاب جان به پای او سراندازد

اگر شهباز عقل کل کند پرواز در کویش

ندیده همچنان جز وی که از حیرت براندازد

حجاب دیدة مردم خیال پردة وهم است

جمال او نماید رو، حجابش گر براندازد

اگر سلطان عشق او به ملک دل فرود آید

ندای غارت جان ها روان در کشور اندازد

کند معدوم را موجود از الطاف جود خود

اگر از گوشة چشمی نظر بر منظر اندازد

تجلی صفاتش را مظاهر در ظهور آرد

ولی چون ذات بنماید عدم بر مظهر اندازد

به چشم مردمی یاری که روی سیدم بیند

نخواهد تا نظر باری به روی دیگر اندازد

***

536

ساز عشقش نوای دل سازد

دُرد دردش دوای دل سازد

لطف سازنده بین که بر سازش

هر چه سازد برای دل سازد

به خدا کار دل رها کردیم

کار دل هم خدای دل سازد

آتش عشق جان ما را سوخت

سوختگان را هوای دل سازد

دل مقامی خوش است از آن دلدار

جان خود در سرای دل سازد

دل صاحبدلی بدست آور

تا ترا آشنای دل سازد

نعمت الله می نوازد ساز

بشنوش کز نوای دل سازد

***

537

ما اناالحق از فنا خواهیم زد

خیمه در دار بقا خواهیم زد

پای کوبان جان خود خواهیم باخت

دستی از صدق و صفا خواهیم زد

الوداع زاهدی خواهیم کرد

جام پر می یک دوتا خواهیم زد

در خرابات مغان خواهیم رفت

عاشقان را الصلا خواهیم زد

گر بلائی بر دل ما بگذرد

مقبلانه مرحبا خواهیم زد

خویش را بیگانه وش خواهیم ساخت

این نفس با آشنا خواهیم زد

همچو سید در جهان بیخودی

دم ز توحید خدا خواهیم زد

***

538

آتشی در دل است و جان سوزد

دل چنین است و جان چنان سوزد

عشق او آتشی است جان سوزی

رشتة شمع جان از آن سوزد

گوئیا عود مجمر عشقم

که مرا خوش درین میان سوزد

آتش عشق چون بر افروزد

عالمی را بیک زمان سوزد

آه دلسوز عاشقان بشنو

تا ترا دل به عاشقان سوزد

بر جگر داغ عشق او دارم

دلم از بهر این نشان سوزد

نام غیرش چو بر زبان رانم

آتش غیرتش زبان سوزد

سخن گرم من روان می خوان

که دل سوخته را روان سوزد

نعمت الله اگر چنین نالد

نفسش جملة جهان سوزد

***

539

چشم مست تو گر از خواب گران برخیزد

سبک از هر طرفی فتنه دوان برخیزد

کر کلاله ز گل چهره براندازی باز

ناله از جان و دل پیر و جوان برخیزد

سرو بالای تو گر سوی چمن میل کند

نارون از سرپا رقص کنان برخیزد

اثر شمع تجلیت دلی دریابد

که چو پروانه روان از سر جان برخیزد

عاشقی بر سر کوی تو نشیند که به عشق

عاشقانه ز سر هر دو جهان برخیزد

کشتة عشقت اگر بوی تو یابد در خاک

به هوای تو چو گل جامه دران برخیزد

چشم سید که غباری است میان من و تو

خوش بود گرچو حجابی ز میان برخیزد

***

540

نور در نور خوش درآویزد

آب با آب خوش درآمیزد

موج با بحر چون یگانه شود

این دوئی از میانه برخیزد

چشم مستش که فتنه انگیز است

هر زمان فتنه ای برانگیزد

مژة شعربیز من شب و روز

خاک درگاه یار می بیزد

عقل با عشق گفت و گو نکند

بنده با پادشاه نستیزد

ساقی مست هر نفس جامی

گیرد و بر سرم فرو ریزد

سیدم زلف را چو بگشاید

عالمی دل در او درآویزد

***

541

هست هشیار و مست نشناسد

آستین را ز دست نشناسد

رند سرمست جام چون بشکست

او درست از شکست نشناسسد

بر در می فروش چون بنشست

خاستن از نشست نشناسد

عاقل خود پرست مخمور است

عاشق می پرست نشناسد

از ازل تا ابد بود فارغ

او بلی از الست نشناسد

آسمان و زمین کجا داند

چونکه بالا و پست نشناسد

نعمت الله در همه عالم

غیر آن یک که هست نشناسد

***

542

ملک عشقش به غیر ما نرسد

پادشاهی به هر گدا نرسد

درد دردش کسی که نوش نکرد

به شفا خانة دوا نرسد

هر که بیگانگی ز خویش نجست

به سر کوی آشنا نرسد

بنده تا از خودی برون ناید

به سراپردة خدا نرسد

نرسد در حریم وصل دلی

که ز هجران برو بلا نرسد

دل چو از آب و گل خلاصی یافت

گرد برگرد او ز ما نرسد

نعمت الله رسید تا جائی

که به جز جان اولیا نرسد

***

543

دولت عشق به هر بی سروپائی نرسد

پادشاهی دو عالم به گدائی نرسد

نرسد در حرم کعبة وصل محبوب

هر محبی که بر او جور و جفائی نرسد

نوش کن دُردی دردش که دوای جان است

داروی درد نخورده به دوائی نرسد

می روم بردر میخانه که خوش بنشینم

دارم امید که آنجا بلائی نرسد

بی نوایان درش گنج بقا یافته اند

بی نوائی نکشیده، به نوائی نرسد

برو ای عقل مگو عشق چرا کرد چنین

پادشاه است و برو چون و چرائی نرسد

هر که او بندگی پیر خرابات نکرد

به سر سید عالم که به جائی نرسد

***

544

دولت وصل تو به ما کی رسد

منصب شاهی به گدا کی رسد

تا نخورد دُردی دردت به ذوق

صوفی صافی به صفا کی رسد

هر که به خود راه خدا می رود

با خودی خود به خدا کی رسد

راه بیابان فنا چون نرفت

در حرم دار بقا کی رسد

جام حبابیم و پرآب حیات

جز لب ما بر لب ما کی رسد

ساکن میخانه چو خوش ایمن است

خانة امنی است بلا کی رسد

سید ما حاکم و ما بنده ایم

هر چه کند چون و چرا کی رسد

***

545

جام می گر بدست ما برسد

پادشاهی به این گدا برسد

لب جام شراب اگر بوسیم

خوش نوائی به بینوا برسد

دُردی درد دل اگر نوشیم

درد ما را از آن دوا برسد

گر جفا ور وفا رسد ما را

خوش بود هر چه از خدا برسد

هر که فانی شود از این خانه

به سراپردة بقا برسد

بحر عشق است و ما در او غرقیم

هر که آید به آشنا برسد

نعمت الله را بدست آرد

هر غریبی که او به ما برسد

***

546

ترا اهل نظر خوانم گرت منظور او باشد

نظرباز خوشی باشی چو منظورت نکو باشد

خیالش نقش می بندم به هر صورت که پیش آید

کجا غیری توان دیدن چو هر چه هست او باشد

ز آب چشم ما دائم بود خوش روی ما تازه

چو خوش روئی که پیوسته چو ما با آبرو باشد

بیا و خرقة خود را به آب می نمازی کن

چو جان ما گرت میلی بسوی شستشو باشد

در آن حضرت که از غیرت نگنجد غیر او غیری

چه جای این و آن دارد چه قدر ما و تو باشد

خرابات است و ما سرمست و ساقی جام می بر دست

نیاید عقل اگر آید مگر خواجه ولو باشد

بیا از نعمت الله جو مرادی را که می خواهی

که کام دل از او یابی ترا گر جستجو باشد

***

547

همه عالم خیال او باشد

در خیال آن جمال او باشد

هر خیالی که نقش می بندم

نظرم بر کمال او باشد

در همه آینه چو می نگرم

صورت بی مثال او باشد

جنت هر کسی سرای وی است

جنت ما وصال او باشد

مالک لم یزل خداوند است

ابدا لایزال او باشد

همه را رو به اوست از همه رو

همه را چون مآل او باشد

کفر و ایمان به نزد اهل دلان

از جمال و جلال او باشد

موج و بحر و حباب ما بنگر

همه آب زلال او باشد

گفتة سیدم به جان بشنو

زانکه سحر حلال او باشد

***

548

گفتم بخواب بینم گفتا خیال باشد

گفتم رسم به وصلت گفتا محال باشد

گفتم که در خرابات خواهم که بار یابم

گفتا اگر درآئی آنجا مجال باشد

سرچشمة حیات است ما خضر وقت خویشیم

در جام ما همیشه آب زلال باشد

شادی روی ساقی ما می مدام نوشیم

بر غیر اگر حرام است بر ما حلال باشد

گر عاقلی بگوید عقل تو گشت ناقص

نقصان عاقلان است ما را کمال باشد

از آفتاب حسنش شد عالمی منور

ما روشنیم از وی او بی زوال باشد

نقش خیال بگذار نقاش را طلب کن

جز عین نعمت الله نقش خیال باشد

***

549

مدام همدم جام شراب خوش باشد

همیشه عاشق مست خراب خوش باشد

بیا به مکتب ما و کتاب عشق بخوان

که خواندن از سر ذوق این کتاب خوش باشد

بیا که ساقی ما مجلس خوشی آراست

بیا که دیدن او بی نقاب خوش باشد

رسید ساقی سرمست و جام می بر دست

حریف رند چنین بی حجاب خوش باشد

خیال عارض او نقش می کنم بر چشم

نگر که نقش خیالش خواب خوش باشد

هزار شاه گدای جناب ما باشد

اگر به جانب ما آن جناب خوش باشد

خوش است گفتة سید که از سر ذوق است

به ذوق هر که بگوید جواب خوش باشد

***

550

ناز با یار غار خوش باشد

آن میان در کنار خوش باشد

نقش رویش خیال می بندم

در نظر آن نگار خوش باشد

نور او را به نور او بنگر

آن نهان آشکار خوش باشد

لیس فی الدار غیره دیار

در چنین دار یار خوش باشد

عشق او آفتاب تابان است

مهر او بی غبار خوش باشد

در همه چون جمال او پیداست

گر یکی ور هزار خوش باشد

بلبل مست و صحبت سید

با بت گل عذار خوش باشد

***

551

سلطان سراپرده ی میخانه کجا شد

از مجلس رندان خرابات چرا شد

معنیش همین جاست اگر صورت او رفت

پنهان ز نظر گشت نگوئی که فنا شد

هر رند که در کوی خرابات درآمد

از دار فنا آمد و با دار بقا شد

ما جام حبابیم و پر از آب حیاتیم

سیراب شود هر که چو ما همدم ما شد

سلطان سراپرده ی میخانه ی عالم

از ذوق گدایان خرابات گدا شد

صوفی به صفا دُردی دردش چو بنوشد

این درد بود صافی و آن درد دوا شد

یاری که چو ما بندگی سید ما کرد

هرچند گدا بود شه هر دو سرا شد

***

552

از احد احمد آشکارا شد

هم به احمد احد هویدا شد

در شهادت احد کمر بربست

میم احمد ز غیب پیدا شد

آن یکی در عدد ظهوری کرد

صد عدد از یکی مهیا شد

قطره و بحر و جو همه آبند

ما نگوئیم قطره دریا شد

موج بحریم و عین ما آب است

نتوان گفت ما که از ما شد

آفتاب وجود رو بنمود

ذرة کائنات دروا شد

آمد و شد حقیقتاً خود نیست

به مجاز است کامد و یا شد

خم می خوش خوشی به جوش آمد

راز سر بسته آشکارا شد

نعمت الله پرده را برداشت

مشکلاتی که بود حل وا شد

***

553

واحدی در کثیر پیدا شد

احدی لاجرم هویدا شد

بوی یوسف ز مصر عشق آمد

چشم یعقوب عقل بینا شد

جام گیتی نما به ما دادند

صورت و معنئی مهیا شد

نور اول خوشی تجلی کرد

نیک بنگر که عین اشیا شد

هر حبابی که بود ازین دریا

عاقبت باز عین دریا شد

در دو عالم کسی یگانه بود

کز شش و هفت و هشت یکتا شد

سید از ما جدا فتاد ولی

چون ز ما بود باز از ما شد

***

554

نیم شب ماه ما هویدا شد

گوئیا آفتاب پیدا شد

جان ما گرد بحر می گردید

خوش در افتاد و غرق دریا شد

نور رویش به چشم ما بنمود

دیدة ما تمام بینا شد

آمد و تخت دل روان بگرفت

پادشاه ممالک ما شد

عین اول خوشی تجلی کرد

در مرایا ظهور اسما شد

جام و می را به همدگر آمیخت

بزم مستانه ای مهیا شد

ساز ما را به لطف خود بنواخت

نعمت الله به ذوق گویا شد

***

555

ما عاشق مستیم کرامات چه باشد

ما باده پرستیم مناجات چه باشد

ما همدم رندان سراپردة عشقیم

در مجلس ما حالت طامات چه باشد

گفتیم چنان است چنین بود که گفتیم

این نیست کرامات، کرامات چه باشد

ما عاشق مستیم ز جام می وحدت

خود کثرت معقول خیالات چه باشد

چون گوشة ما خلوت میخانة عشق است

با منزل ما راه و مقامات چه باشد

ای زاهد سجاده نشین کعبه کدام است

وی عاشق سر مست خرابات چه باشد

سید چو همه اوست چه پیدا و چه پنهان

احوال بدایات و نهایات چه باشد

***

556

هر که او را خبر از اهل دلانش باشد

یاری اهل دلان در دل و جانش باشد

دردمندی که به جان دُردی دردش نوشد

راحت جان خوشی در دو جهانش باشد

آتش عشق دلم سوخت، چنان داغی را

در قیامت چو بجویند نشانش باشد

دیدة اهل نظر نور ازو می یابد

این چنین نور، چنان عین عیانش باشد

عاقل ار عشق ندارد بر ما آنش نیست

رند مستی طلب ای دوست که آنش باشد

هر گدائی که بود بر در سلطان دایم

همچو ما در دو جهان حکم روانش باشد

نعمت الله بسی بندگی سید کرد

لاجرم منصب عالی چنانش باشد

***

557

به یمن دولت وصلش جهان در حکم ما باشد

چنین شاهی که ما داریم در عالم که را باشد

خرابات است و ما سرمست و ساقی جام می بر دست

چنین بزم ملوکانه نمی دانم کجا باشد

اگر درد دلی داری بیا و نوش کن جامی

که جام دُرد درد او به از صاف دوا باشد

چنان مستغرق عشقم که خود از وی نمی دانم

در این دریا بهر سوئی که بینم عین ما باشد

محب غیر کی باشم چو یار نعمت اللهم

کجا با خلق پردازم چو محبوبم خدا باشد

***

558

گر نه او یار غار ما باشد

در دو عالم که یار ما باشد؟

ما کجا دوستدار او باشیم

گر نه او دوستدار ما باشد

شادمانم به دولت غم او

زانکه او غمگسار ما باشد

رندی و عاشقی و می خواری

پیشه و کار و بار ما باشد

پادشاهیم و شاهد و ساقی

بر یمین و یسار ما باشد

سخن ما که روح می بخشد

در جهان یادگار ما باشد

نعمت الله که جان ما بفداش

سید و خواندگار ما باشد

***

559

وجود صورت و معنی ز جود ما باشد

وجود جود بر ما وجود ما باشد

حباب و موج که پیدا شده درین دریا

هر آنچه بود و بود عین بود ما باشد

ملک به امر خدا سر نهاده است زمین

برای رفعت خود در سجود ما باشد

حیات آب حیات از حیات ما دارد

بقای زنده دلان هم ز جود ما باشد

بسمع جان شنود عقل کل شود خاموش

در آن مقام که گفت و شنود ما باشد

بسوخت آتش ما عود مجمر افلاک

دماغ چرخ معطر ز دود ما باشد

چو نور سید ما شاهد است و مشهود است

یقین که در همه عالم شهود ما باشد

***

560

همه عالم فدای ما باشد

هر چه باشد برای ما باشد

فقر ما تاج سلطنت بخشد

شاه عالم گدای ما باشد

بود و نابود صورت و معنی

از فنا و بقای ما باشد

دردمندیم و درد می نوشیم

دُرد و دردش دوای ما باشد

قبله ی عاشقان سر مستان

در خلوت سرای ما باشد

لذت عمر جاودان دارد

هر که او مبتلای ما باشد

بنده ی سید خراباتیم

دیگری کی به جای ما باشد

***

561

هر که را شیخ آنچنان باشد

شرفش بر همه جهان باشد

دایره گرد او به پرگار است

او چو قطب است و در میان باشد

صورتش خلق و معنیش حق است

راحت جان انس و جان باشد

هر که با او نشست سلطان شد

زانکه او پادشه نشان باشد

هرچه جوئی ازو همان یابی

زانکه او را همین همان باشد

همه محکوم حضرتش باشند

حکم او بر همه روان باشد

نعمت الله مرید حضرت اوست

لاجرم پیر عاشقان باشد

***

562

بکام ما بود عالم اگر او یار ما باشد

چنین دولت نمی دانم درین عالم که را باشد

در خلوت سرای او بهشت جاودان ما است

چه خوش ذوقی که رندان را درین خلوتسرا باشد

خرابات است و ما سرمست و ساقی جام می بر دست

ز می توبه درین حالت به نزد ما خطا باشد

بیاور دُردی دردش بدست دردمندان ده

که دُرد درد او ما را به از صاف دوا باشد

به تیغ عشق اگر کشته شوی چون ما غنیمت دان

که جانت زندة جاوید و جانان خونبها باشد

ز نور آفتاب او همه عالم منور شد

نمی بینم یکی ذره که بی نور خدا باشد

به جان سید عالم که بنده بندة جانیست

از آن هر شه که می بینی گدای این گدا باشد

***

563

کرمش گنج بی کران پاشد

آب رحمت به جام جان پاشد

نقد گنجینه ی حدوث و قدم

بر سر و پای عاشقان پاشد

ابر چون آب روی دریا دید

آب بر روی ما روان پاشد

خوش گلابی به صورت و معنی

بر رخ خوب همگنان پاشد

می چو در جام ریخت ساقی ما

هر چه در جام باشد آن پاشد

رشحة نور خود بما پاشید

ابدا بر همه چنان پاشد

نعمت الله جواهر توحید

بر سر جمله عاشقان پاشد

***

564

عاشق و یار خویش خوش باشد

دل و دلدار خویش خوش باشد

زاهد و زهد و رند و می خواری

هر کس و کار خویش خوش باشد

بلبل مست و عاشق شیدا

خود و گلزار خویش خوش باشد

بار عشقش نهاده ام بر دل

می کشم بار خویش خوش باشد

عاشقانه به دُردی دردش

کرده تیمار خویش خوش باشد

عشق بازی است کار دل دایم

دل به کردار خویش خوش باشد

نعمت الله خوش بود با من

یار با یار خویش خوش باشد

***

565

بجز میخانه جای ما نباشد

هوائی چون هوای ما نباشد

بیا دُردی دردش نوش میکن

که خوش تر زین دوای ما نباشد

نیابد پادشاهی در ولایت

اگر سلطان گدای ما نباشد

بقای جاودان داریم از عشق

غم ما از فنای ما نباشد

به صدق دل به جانان جان سپردیم

به غیر او جزای ما نباشد

خدای هر دو عالم جز یکی نیست

یکی دیگر خدای ما نباشد

بجز انعام عام نعمت الله

نوای بی نوای ما نباشد

***

566

می محبت او راحتی به جان بخشد

حیات طیبه و عمر جاودان بخشد

بنوش جام شرابی که نوش جانت باد

که لطف ساقی ما رند را به آن بخشد

ز قبلة سر کویش دگر نپیچم روی

اگر خدای مرا بعد ازین امان بخشد

چو پادشاه کریم است حضرت سلطان

هزار گنج به هر بنده رایگان بخشد

به عشق داغ محبت نهاده ام بر دل

ببین نشان محبت که آن نشان بخشد

کمال بخشش ساقی نگر که رندان را

شراب و نقل فراوان به هر زمان بخشد

چنانکه سید ما بخشش از خدا دارد

عجب مدار که او نیز آنچنان بخشد

***

567

هرچه بخشد خدا به ما بخشد

پادشاهی به هر گدا بخشد

بحر رحمت به ما روان سازد

آب روئی به عین ما بخشد

دُردی درد عشق او می نوش

تا به لطفش ترا دوا بخشد

می به بیگانه کی دهد ساقی

ساغر می به آشنا بخشد

در خرابات اگر فنا گردی

از حیاتش ترا بقا بخشد

بندگی کن که حضرت سلطان

هرچه خواهی ازو ترا بخشد

بی نوایان نوا ازو یابند

نعمت الله به بی نوا بخشد

***

568

مدام جام می او حیات می بخشد

همیشه همت او کاینات می بخشد

کمال بخشش ساقی نگر که رندان را

شراب و جام ز ذات و صفات می بخشد

دلت به دردی دردش دوا کن و خوش باش

که خسته ای و دم او شفات می بخشد

چه قدر خرقه که زنار بر میان داریم

به جای کعبه بما سومنات می بخشد

بیا که زنده دلان کشتگان معشوقند

اگر تو کشتة اوئی به مات می بخشد

دل یگانه من عاشقانه در دو سرا

برای یک جهتی شش جهات می بخشد

هزار رحمت حق بر روان سید باد

که روح او دل ما را حیات می بخشد

***

569

آفتابی به ماه پیدا شد

صورت و معنیی هویدا شد

ظاهر و باطنی بهم بنمود

اول و آخری مهیا شد

در همه آینه یکی بیند

دیدة روشنی که بینا شد

آمد و شد حقیقتا خود نیست

به مجاز است کآمد و یا شد

به خرابات رفت خاطر ما

چون از آنجاست باز آنجا شد

جان دریا دلم به دریا رفت

مرغ آبی بسوی مأوا شد

نعمت الله خدا به ما بخشید

نقد سید به بنده پیدا شد

***

570

آفتابی ز غیب پیدا شد

راز پنهان همه هویدا شد

نور چشم است و در نظر داریم

دیده ی ما به عین بینا شد

آمد و شد خیال می بینم

این خیال است کآمد و یا شد

ابدا غرق بحر خواهد بود

هر که چون ما غریق دریا شد

عشق آمد به تخت دل بنشست

عقل بیچاره پایش از جا شد

پاره ای یخ فتاد در دریا

مشکلاتی که بود حلوا شد

سید ما ترنمی فرمود

نعمت الله به ذوق گویا شد

***

571

اول ما چو آخر ما شد

سر پنهان که بود پیدا شد

دور پرگار چون بهم پیوست

نقطة دایره هویدا شد

هر که بر خاست از خودی او شد

آنکه با ما نشست از ما شد

آن حبابی که بود از این دریا

عاقبت باز عین دریا شد

مژدگانی که مه پدید آمد

ابر مایی ز پیش ما وا شد

به زبان فصیح خواهد گفت

هر که چون ما به عشق گویا شد

گر محمد نهان شد از دیده

نعمت الله آشکارا شد

***

572

عاقبت سید ما سوی مغان خواهد شد

به سراپردة میخانه روان خواهد شد

گر بگویند که فرما و بیا مستانه

زند انگشت و خوشی رقص کنان خواهد شد

آفتابی است که از مشرق جان می تابد

گرچه از دیدة ما باز نهان خواهد شد

همه عالم چو بود آینة حضرت او

در همه آینه بر خود نگران خواهد شد

عین ما آب حیات است و حبابش خوانند

زود بینند که بی نام و نشان خواهد شد

جام می آمد و آورد پیام ساقی

که دمی همدم ما شو که چنان خواهد شد

صحبت سید سرمست غنیمت می دان

که درین یک دو سه روزی ز جهان خواهد شد

***

573

ما مریدیم و پیر ما مرشد

ره روانیم و رهنما مرشد

رو نوائی ز یار مرشد جو

که دهد بی ریا نوا مرشد

نبری ره به خانة اصلی

گر نیابی درین سرا مرشد

روز و شب از خدای خود می جو

کاملی تا بود ترا مرشد

بحر ما را کرانه پیدا نیست

غرق آبیم و عین ما مرشد

دُرد دردش بنوش و خوش می باش

که کند درد تو دوا مرشد

هر که ارشاد نعمت الله یافت

دائما خواهد از خدا مرشد

***

574

مه ز برج شرف چو طالع شد

جامع صورتین واقع شد

چون جمالش در آینه بنمود

نام آئینه کون جامع شد

این عجب بین که واضع اشیاء

هم به موضوع خویش واضع شد

هر که بی جام می دمی دم زد

حیف از آن دم زدن که ضایع شد

همت ما محیط می جوید

مکنش عیب اگرچه طامع شد

یار ما نیست آنکه چون زاهد

به خیالی ز دوست قانع شد

نعمت الله چو در سخن آمد

روح قدسی رسید و سامع شد

***

575

دل سوی صاحب جمالی می کشد

هر زمان نقش خیالی می کشد

هر نفس بر روح جانم صورتی

بر مثال بی مثالی می کشد

می کشد ما را محول سو به سو

هر دم از حالی به حالی می کشد

غم کجا گردد به گرد آن دلی

کز هوای او ملالی می کشد

عقل ناقص کی کشد ما را به خود

عشق یاری بر کمالی می کشد

گر به میخانه کشد رندی ترا

خوش برو نیکو خصالی می کشد

سیدم ساقی و جان من حریف

دمبدم جام زلالی می کشد

***

576

یار سرمست است و ما را می کشد

دوستان را بی سروپا می کشد

آمد آن موج محیط عشق او

خوش خوشی ما را به دریا می کشد

می کشد ما را به میخانه مدام

خاطر ما هم به مأوا می کشد

در کش خود می کشد دلبر مرا

زان کشش جانم به آن جا می کشد

از بلا چون کار ما بالا گرفت

مبتلا را دل به بالا می کشد

هر کجا او می کشد ما می رویم

کشته ایم و حق تعالی می کشد

نعمت الله می رود دامن کشان

جذبه ای دارد که دلها می کشد

***

577

عین دریائیم و ما را موج دریا می کشد

این دل دریا دل ما سوی مأوا می کشد

مشکل دل چونکه حلوای لبش حل می کند

دور نبود خاطر ما گر به حلوا می کشد

دست ما و دامن او آب چشم و خاک ره

گرچه سرو قامت او دامن از ما می کشد

جذبة او می کشد ما را به میخانه مدام

ما روان خوش می رویم آنجا که ما را می کشد

یکسر موئی سخن از زلف او گفتم ولی

شد پریشان خاطرم هم سر به سودا می کشد

می کشد نقش خیال و می نماید در نظر

هر که می بیند همچو ما بیند که زیبا می کشد

نعمت الله را مدام از وی عطائی می رسد

کار سید لاجرم هر لحظه بالا می کشد

***

578

ترک سرمستی مرا دامن کشانم می کشد

باز بگشوده کنار و در میانم می کشد

درکش خود می کشد ما را به صد لطف و کرم

گه چنینم می نوازد گه چنانم می کشد

کی کشد ما را، چو لطفش می کشد ما را به ناز

عاشق مست خرابم کشکشانم می کشد

از بلای عشق او چون کار ما بالا گرفت

از زمین برداشته بر آسمانم می کشد

می کشم نقش خیالش بر سواد چشم خود

زانکه این نقش خیال او روانم می کشد

جذبة او می رسد خوش می کشد ما را به ذوق

در کشاکش اوفتادم چون دوانم می کشد

نعمت الله جمله عالم بسوی خود کشید

جان فدای او که عشق او به جانم می کشد

***

579

دل دگر ما را به مأوا می کشد

خاطر ما سوی دریا می کشد

جذبة او می کشد ما را مدام

حاکم است گر می کشد یا می کشد

کشتة عقشم و بر خاک درش

اوفتاده کشتگان را می کشد

در کشاکش عالمی آورده است

نه من تنها که تنها می کشد

میل ما دایم سوی بالا بود

لطف او ما را به بالا می کشد

در خرابات مغان بزم خوشی است

عشق عاشق را به آنجا می کشد

زلف سید دل ز یاران می برد

در خیالش سر به سودا می کشد

***

580

عشق ما را سوی دریا می کشد

گوئیا ما را به مأوا می کشد

دلبر ما می کشد ما را بکش

خوش بود دلبر که ما را می کشد

دل به دست زلف او دادیم و برد

وز خیالش سر به سودا می کشد

عشق سرمست است در کوی مغان

عاشقان را خوش به مأوا می کشد

می کشد هر لحظه نقشی در خیال

صورتش بر لوح اشیا می کشد

جذبة او می کشد ما را به خود

این کرم بین حق تعالی می کشد

هر کجا رندی است در میخانه ای

خاطر سید به آنجا می کشد

***

581

خاطر ما سوی دریا می کشد

گوئیا ما را به مأوا می کشد

موج دریائیم و دریا عین ما

می برد ما را بهر جا می کشد

جذبه ی او می کشد ما را بخود

خوش بود چون حق تعالی می کشد

می کشد نقش خیالی دم به دم

هم خطی بر لوح اشیا می کشد

در کشاکش عالمی آورده است

نه من سرگشته تنها می کشد

ما بلای عشق او خوش می کشیم

کار ما در عشق بالا می کشد

تا نماید نعمت الله را به ما

این چنین نعمت بر ما می کشد

***

582

هر دم بر آب چشم ما نقش خیالی می کشد

هر لحظه از حالی دگر ما را به حالی می کشد

سلطان عشقش هر زمان ما را مثالی می دهد

و آن بی مثال از خط خود بر روی مثالی می کشد

گر دل به دلبر می کشد او می کشد دل را به خود

کوشش چه کار آید مرا صاحب کمالی می کشد

ساقی همیشه از کرم جامی به رندی می دهد

آن رند مست از جام او آب زلالی می کشد

من نعمت الله یافتم نعمت به عالم می دهم

تا تو نپنداری مرا میلم به مالی می کشد

***

583

چشم ما نقش خیال او بر آتش می کشد

نور دیده پیش مردم بی حجابش می کشد

ز آفتاب حسن او ذرات عالم روشن است

لاجرم ذرات عالم آفتابش می کشد

خاطر زاهد به جنت گر کشد گو خوش برو

جان ما، جانانه ای مست و خرابش می کشد

چشم ما در خواب اگر بیند خیال روی او

خویشتن را پیش کش حالی به خوابش می کشد

همدم جام مئیم و محرم ساقی مدام

همت عالی ما جام شرابش می کشد

در هوایش آب چشم ما بهر سو رو نهاد

دیدة تر دامنش دامن در آبش می کشد

نعمت الله درکش خود گر کشد یار خوشی

گو برو با او که در راه صوابش می کشد

***

584

غرق دریائیم و ما را موج دریا می کشد

آبرو می بخشد و ما را بمأوا می کشد

عشق هرجائیست ما هم در پی او می رویم

او بهر جا می رود ما را بهر جا می کشد

در ازل بالا نشین بودیم گوئی تا ابد

جذبه ی او می رسد ما را به بالا می کشد

ساغر گیتی نما پر می به رندان می دهد

خاطر مستانة رندان ما را می کشد

با سر زلفش در افتادیم و سودائی شدیم

دل بدست زلف او دادیم و در پا می کشد

خاک پایش توتیای دیده ی بینای ما است

از برای روشنی در چشم بینا می کشد

در کش خود می کشد ما را به صد تعظیم و ناز

این کشاکش خوش بود چون سید ما می کشد

***

585

به سراپرده ی میخانه روان خواهم شد

خوش خوشی معتکف کوی مغان خواهم شد

به خرابات فنا رخت بقا خواهم برد

ترک خود کرده و بی نام و نشان خواهم شد

گرچه در میکده ی پیر مغان پیر شدم

باز از دولت آن پیر جوان خواهم شد

چشم من غیر خیالش چو نمی بندد نقش

هرچه بینم به خیالش نگران خواهم شد

هر کجا جام مئی بود بدست آوردم

گوئیا ساقی رندان جهان خواهم شد

ما چو موجیم و در این بحر پدید آمده ایم

یکدمی همدم من شو که نهان خواهم شد

نعمت الله چو خیالی که تو ببینی در خواب

ور چنین نیست درین هفته چنان خواهم شد

***

586

به عشق چهره ی لیلی دل بیچاره مجنون شد

به بوی سنبل زلفش دماغ عقل مفتون شد

چو بلبل درگلستان سر زلفش همی نالم

از آن دم کز غم عشقش دلم چون غنچه پرخون شد

همی گویم که درد دل به وصل او دوا سازم

ولی می بینم از هجرش که درد دیگر افزون شد

سر زلف سیه دیدم شدم شیدا و سودائی

ندانم تا دل مسکین در آن دام بلا چون شد

برو ای عقل از عاشق مجو رای خردمندی

که عشقش در درون آمد ز خلوت عقل بیرون شد

بیاور ساقیا جامی که مستم توبه بشکستم

بگو مطرب نوائی خوش که لیلی باز مجنون شد

چرا گوئی دل از دستت نباید داد ای سید

مکن عیب من بی دل که کار از دست اکنون شد

***

587

سنبل زلف او پریشان شد

حال جمعی نکو پریشان شد

باد با زلف او دمی دم زد

زلف او هم بر رو پریشان شد

جمع بودیم از پریشانی

جمع ما مو به مو پریشان شد

گفت و گو در میان ما آمد

قصه از گفت وگو پریشان شد

آنچنان جمع و این چنین جمعی

من ندانم که چون پریشان شد

زلف او مجمع دل ما بود

گرچه از ما و تو پریشان شد

نعمت الله به عشق زلف نگار

آمد و مو به مو پریشان شد

***

588

بحر عشقش را کران پیدا نشد

واصل دریای او جز ما نشد

در سرابستان مستان ره نبرد

هر که چون ما سو به سو جویا نشد

دیدة ما تا نظر از وی نیافت

چشم نابینای ما بینا نشد

جان ما تا مبتلای او نگشت

کار دل در عاشقی والا نشد

سرفرازی در میان ما نیافت

هر که را سر در سر سودا نشد

در حریم عشق عاشق ره نبرد

در ره عشق تو تا پویا نشد

هر پریشان کو نشد در جمع ما

دولت پنهانیش پیدا نشد

هر که آمد سوی ما سرمست رفت

هیچ کس تشنه ازین دریا نشد

تا حدیث عشقبازی گفته اند

همچو سید دیگری گویا نشد

***

589

هر که او آشنای سلطان شد

گر چه جان بود عین جانان شد

آنکه با ما نخورد جام شراب

به یقینم که او پشیمان شد

هر که در مجلسم دمی بنشست

تو یقین دان که او ز مستان شد

این جهان را به نیم جو نخرد

آنکه یک دم حریف رنذان شد

هر که جمعیتی ز خویش نیافت

دم آخر که شد پریشان شد

این دوئی محو گشت و عین یکی

این چنین آمد آن چنان آن شد

بندة او است سید عالم

بر همه کاینات سلطان شد

***

590

بلبل جان چو ساکن تن شد

مجلس کاینات گلشن شد

آفتاب وجوب رو بنمود

شب امکان چون روز روشن شد

گنج اسما نثار ما فرمود

نقد هر یک از آن معین شد

بود پیدا ولی نهان از ما

آمد اینجا به ما مبین شد

عین اول ظهور چون فرمود

واضح و لایح و مبرهن شد

جام گیتی نما چو صیقل یافت

حسن آمد به حسن و احسن شد

نعمت الله جمال را بنمود

نور او نور دیدة من شد

***

591

عشق او با جان ما پیوسته شد

زنده آمد دل از آن پیوسته شد

آب چشم ما به گلشن رو نهاد

غنچه گشت و خوش خوشی گلدسته شد

مرغ دل در دام زلف او فتاد

سر نهاد و مو به مو پا بسته شد

عشق سرمست است و می گردد به ذوق

عقل مخمور است از آن دل خسته شد

تا به او پیوست جان من تمام

از همه کون و مکان خوش رسته شد

در دل من غیر او را راه نیست

خانه خالی ورا در بسته شد

نعمت الله عاشقانه جان بداد

رند سرمست از جهان وارسته شد

***

592

رند مست از بلا نیندیشد

از فنا و بقا نیندیشد

دردمندی که درد می نوشد

خوش بود از دوا نیندیشد

هر که خمخانه می خورد به دمی

از می جام ما نیندیشد

عقل را پیش عشق قدری نیست

پادشه از گدا نیندیشد

بی نوائی که در عدم گردد

بی وجود از فنا نیندیشد

دو سرا را به نیم جو نخرد

بلکه از دو سرا نیندیشد

نعمت الله گنج اسما یافت

از عطای شما نیندیشد

***

593

از سر ذوق دیده ام عین یکی و نام صد

ذات یکی صفت بسی، خاص یکی و عام صد

حسن یکی و در نظر آینه بی شمار هست

روح یکی و تن هزار، باده یکی و جام صد

گر به صد آینه یکی رو بنمود صد نشد

نقش خیال او صد است، صد نشد او کدام صد

همدم جام پر می ام ساقی مجلس ویم

پیش یکی گرفته ام، ساغر می مدام صد

نام یکی اگر یکی صد نهد ای عزیز من

صد نشود حقیقتش، یک بود او بنام صد

در دو جهان خدا یکی نیست در آن یکی شکی

ملک بسی ملک یکی، شاه یکی غلام صد

عاشق و مست والهم، همدم نعمت اللهم

نوش کنم به عشق او، ساغر می به کام صد

***

594

خوش ماه تمامی است که از غیب برآمد

خورشید نهان گشته بشکل دگر آمد

او عمر عزیز است که آمد به سر ما

خوش عمر عزیز است که ما را به سر آمد

ما بر در هر خانه که رفتیم گشودند

محبوب از آن خانه خرامان بدر آمد

مستیم و نداریم خبر از همه عالم

یاری که خبر یافت ازو بیخبر آمد

والله که ندیدیم بجز از نور جمالش

هر نقش خیالی که مرا در نظر آمد

با عقل همی بودم و خوش بود دو روزی

عشق آمد و از صحبت او خوب تر آمد

هر بنده که آمد به سراپردة سید

شد شاه جهان و همه جا معتبر آمد

***

595

عمر من رفته بود باز آمد

کارساز خوشم به ساز آمد

مطربم ساز عاشقان بنواخت

باز آواز دلنواز آمد

می کند ناز باز خواجه ایاز

جان محمود در نیاز آمد

نقد قلبم در آتش عشقش

گرم گردید و در گداز آمد

باز پرواز کرد از بر شاه

کرد صید خوشی و باز آمد

عشق مست است و جام می بر دست

در ولایت به ترکتاز آمد

نعمت الله رسید مست و خراب

این چنین حاجی از حجاز آمد

***

596

عمر ما رفته بود باز آمد

کار بی ساز ما به ساز آمد

جان هجران کشیده دلخوش شد

مژدة وصل دلنواز آمد

هر که ابروی یار ما را دید

یافت محراب و در نماز آمد

عشق سرمست ملک دل بگرفت

لشگر او به ترکتاز آمد

شادمانیم و عاقبت محمود

غم نداریم چون ایاز آمد

دل به دلبر سپرده ایم دگر

خاطر از هر چه بود باز آمد

ناز آغاز کرد باز آن یار

نعمت الله در نیاز آمد

***

597

مستانه ساقی از در درآمد

از دولت او کارم برآمد

جان گرامی کردم فدایش

عمر عزیزم خوش برسرآمد

خورشید حسنش چون تافت بر من

سرو روانم خوش در بر آمد

استغفرالله از توبه کردن

بود آن گناهی از من گر آمد

از مجلس ما زاهد روان شد

ساقی سرمست از در درآمد

مستانه جامی پر می به من داد

صد بارم از جان آن خوشتر آمد

چون نعمت الله رندی حریفی

وقتی چنین خوش خوش درخور آمد

***

598

واحد به صفات کثرت آمد

کثرت بالذات وحدت آمد

سیلاب محبتش روان شد

عالم همه غرق رحمت آمد

از جود وجود داد ما را

منعم همه عین نعمت آمد

ما کشتة او و خون بها او

قیمت چو بقدر همت آمد

معشوق حریف و عشق ساقی

زان مجلس ما چو جنت آمد

دل آینه عشقش آفتابی

این آینه ماه طلعت آمد

سید به ظهور بنده ای شد

سلطان چو گدا به خدمت آمد

***

599

توحید و موحد و موحد

این جمله طلب کنش ز احمد

یک فاعل و فعل او یکی هم

گه نیک نماید و گهی بد

خمخانه و جام و ساقی و ما

می جوی ولی ز مجلس خود

هر چند که عقل ذوفنون است

اما بر عاشقان چه سنجد

در هر دو جهان یکی است موجود

هر لحظه به صورتی مجدد

یک حرف و معانی فراوان

یک نقطه و اعتبار بی حد

دریاب به ذوق قول سید

ای سائل کامل سرآمد

***

600

عهد با زلف تو بستیم خدا می داند

سر موئی نشکستیم خدا می داند

با خیال تو نشستیم بهر حال که بود

نزد غیری ننشستیم خدا می داند

هر خیالی که گشادیم به رویش دیده

در زمان نقش نو بستیم خدا می داند

سر ما از نظر اهل نظر پنهان نیست

در همه حال که هستیم خدا می داند

در دل ما نتوان یافت هوای دگری

جز خدا را نپرستیم خدا می داند

گر همه خلق جهان مستی ما دانستند

گو بدانید که مستیم خدا می داند

درخرابات جهان سید سرمستانیم

تو چه دانی ز چه دستیم خدا می داند

***

601

یاری که می ننوشد از ذوق ما چه داند

ناخورده دُرد دردش صاف دوا چه داند

همدم نگشته با جام ساقی کجا شناسد

میخانه را ندیده بزم خدا چه داند

حالم ز عاشقان پرس تا با تو باز گویند

از عاقلان چه پرسی عاقل مرا چه داند

از جام ابتلایش ذوقی که مبتلا را است

هر کو بلا ندیده ذوق بلا چه داند

گوئی که ماجرائی با رند مست دارم

رندی که مست باشد او ماجرا چه داند

نوری که در دل ما است خورشید ذره ی اوست

هر بی بصر ز کوری نور و ضیا چه داند

سلطان خبر ندارد از حال نعمت الله

اسرار پادشاهی مرد گدا چه داند

***

602

تا نگوئی که خواجه مالش ماند

مال پامال شد و بالش ماند

خواجه پیوسته در خیالی بود

نقش خواجه شد و خبالش ماند

حاصل خواجه قیل و قالی بود

عاقبت مرد و قیل و قالش ماند

رفت صاحبدلی ازین عالم

اثری خوش از آن کمالش ماند

عاشقی کو ز عشق حالی داشت

گرچه عاشق نماند حالش ماند

کوزه ای گر شکست و آبش ریخت

عین سرچشمة زلالش ماند

نعمت الله ز دیده پنهان شد

در نظر نور بی مثالش ماند

***

603

غیر او کی به یاد ما ماند

دیگری یار ما کجا ماند

دُرد دردش بیا و ما را ده

که مرا خوشتر از دوا ماند

ما نبودیم و حضرت او بود

چون نمانیم ما خدا ماند

نیست بیگانه از خدا چیزی

هر چه ماند به آشنا ماند

این عجب بین که حضرت سلطان

در نظرگه گهی گدا ماند

هر که مه روی خویش را بیند

خوبی او کجا بما ماند

بزم عشق است و سیدم سرمست

بنده مخمور خود چرا ماند

***

604

پیش از این گر مرا حجابی بود

شکر گویم که آن حجاب نماند

بود گنجی دراین خرابة تن

گنج باقی است گر خراب نماند

آفتابی ز چشم پنهان شد

تا نگوئی که آفتاب نماند

میکده باقی است و خم پر می

جام بشکست نه شراب نماند

بی حسابم نواخت لطف خدا

هیچ باقی درین حساب نماند

آب دریای ما فروان است

غم نداریم گر حباب نماند

نعمت الله به خواب رفت دمی

باز بیدار شد چو خواب نماند

***

605

غرة ماه منور بین که غرا کرده اند

طرة زلف بتم از نو مطرا کرده اند

طاق ابرویش مگر شکل هلالی بسته اند

آفتابی در خیال ماه پیدا کرده اند

نور چشم مردم است از دیده ی مردم نهان

زان سبب انگشت نمای پیر و برنا کرده اند

نقش می بندم خیالش هر چه آید در نظر

آن نظر بنگر که با این چشم بینا کرده اند

جام می در دور می بینم که می گردد مدام

جاودان بزمی چنین ما را مهیا کرده اند

صورت موجی که در دریای معنی دیده اند

عارفان تشبیه آن بر صورت ما کرده اند

از برای نعمت الله عالمی آراستند

وانگهی او را برای خود هویدا کرده اند

***

606

آب حیات ما است که می نام کرده اند

روح است و همچو راح درین جام کرده اند

آنها که زاهدند ندارند ذوق می

ترک شراب ناب به ناکام کرده اند

مستیم و درد خواره و رندیم و دردمند

ما را دوا به جام غم انجام کرده اند

در جام می خیال رخش نقش بسته اند

آن گه از آن لبش طمع خام کرده اند

از نور سیدم اثر صبح دیده اند

وز تار زلف او خبر شام کرده اند

***

607

مشکلات ما چو حل وا کرده اند

صحن ما را پر ز حلوا کرده اند

آفتابی بی غباری رو نمود

کی شود پنهان چو پیدا کرده اند

در همه آئینه ای بنموده اند

این نظر با چشم بینا کرده اند

جام می ما را عطا فرموده اند

دیگران گرچه تمنا کرده اند

مو به مو زلف بتان بگشوده اند

اهل دل را نیک شیدا کرده اند

دل به میخانه کشد جان نیز هم

گوئیا میلی به مأوا کرده اند

نعمت الله را به ما بخشیده اند

بعد از آن با ما کرم ها کرده اند

***

608

بحریان احوال دریا گفته اند

برّیان آن گفته را وا گفته اند

نکته ی  بحر و حباب و موج و جو

با شما از گفته ی  ما گفته اند

قصه ی  یوسف بسی گفتند ولی

همچو ما کم گفته اند تا گفته اند

جمله ی رندان و سرمستان مدام

آمده اینجا و ما را گفته اند

گفته اند اسرار خود با همدگر

آنچه پنهان بود پیدا گفته اند

این سخن های لطیف دلپذیر

از کلام حق تعالی گفته اند

عارفان اسرار سید خوانده اند

قول او یاران به هر جا گفته اند

***

609

عاشقان از بیش و کم آسوده اند

از وجود و از عدم آسوده اند

همدم جام اند و با ساقی حریف

عارفانه دم به دم آسوده اند

سرخوشند و شادمان می می خورند

خرم اند و هم ز غم آسوده اند

لطف ساقی می به رندان می دهد

این گدایان از کرم آسوده اند

بت پرستان در خرابات مغان

عاشقانه از صنم آسوده اند

لب نهاده بر لب جام مدام

از شراب جام جم آسوده اند

پادشاهان سیم بر هم می نهند

این گدایان از درم آسوده اند

غسل کرده در محیط عشق او

از حدوث و از قدم آسوده اند

در نعیم جاودان با سیدند

منعمانه از نعم آسوده اند

***

610

خوش در میخانه را بگشاده اند

باده نوشان را صلائی داده اند

در خرابات مغان یاران ما

بر در میخانه مست افتاده اند

جام می بر دست و رندانه مدام

سر به پای خم می بنهاده اند

خرقه خود را به می شستند پاک

فارغ از تسبیح و از سجاده اند

بندگان سیدند از جان و دل

از همه ملک جهان آزاده اند

***

611

در ازل بر ما در میخانه را بگشوده اند

تا ابد این سلطنت ما را عطا فرموده اند

ما خراباتی و رند و عاشق می خواره ایم

عالمی پیمانة پر می به ما پیموده اند

نقش غیرش از خیال ما به کلی برده اند

بنگر این آئینة روشن که چون پرورده اند

مجلس رندانة ما بزم سرمستان بود

باده نوشان جهان از ذوق ما آسوده اند

صورت و معنی عالم خوش به آئین بسته اند

در همه آئین ها بر ما دری بنموده اند

عاشقان در حضرت معشوق رقصی می کنند

تا ز مطرب یک دو بیت از قول ما بشنوده اند

خلوت دیده مقام نعمت الله کرده اند

نور چشم ما به ما در چشم ما بنموده اند

***

612

خاک پاک ما به می بسرشته اند

عنبر ما با گلاب آغشته اند

باز یاران باز یاری می کنند

بی تکلف تخم نیکی کشته اند

خلعت هر کس بود نوعی دگر

جامه ای پوشند کایشان رشته اند

آفرین بر همت صاحبدلان

زانکه جان و دل بجانان هشته اند

حکم سید مهر آلش کرده اند

از ولایت این نشان بنوشته اند

***

613

آن خط نگر که بر رخ جانان کشیده اند

وین حرف بین که بر ورق جان کشیده اند

بر برگ گل غبار ز عنبر نوشته اند

یا مشک سود بر مه تابان کشیده اند

صورت گران حسن به گرد جمال یار

شکل لطیف و معنی ازینسان کشیده اند

یا زنگیان به غارت روم آمدند باز

یا خود رقم ز کفر بر ایمان کشیده اند

نی نی غلط که خضر مثالان سبزپوش

نقش خیال بر لب حیوان کشیده اند

در عرصه ملاحت میدان حُسن دوست

دلها چو گوی در خم چوگان کشیده اند

چون سید از هوای سر کوی آن نگار

حوران قدم ز روضه ی  رضوان کشیده اند

***

614

عاشقان درش از درد دوا یافته اند

خستگان غمش از رنج شفا یافته اند

باده نوشان سرا پردة میخانه ی  دل

جرعة دُردی دردش چو دوا یافته اند

مبتلایان بلایش ز بلا نگریزند

گرچه از قامت و بالاش بلا یافته اند

نم چشم و غم دل، قوت روان ساز ای جان

که کسان قوت ازین آب و هوا یافته اند

عارفان بی سروپا بر سر دارش رفتند

لاجرم اجر فنا دار بقا یافته اند

عاشقانی که چو ما غرقة دریا شده اند

گوهر حاصل ما در دل ما یافته اند

خود شناسان که مقیم حرم مقصودند

همچو سید ز خود آثار خدا یافته اند

***

615

آفتابی را که هویدا کرده اند

نور چشم ماه پیدا کرده اند

صورت و معنی به هم آراستند

این و آن گوئی که یکتا کرده اند

مجلس مستانه ای بنهاده اند

دعوت رندان به آنجا کرده اند

چشم مردم دیده ی  اهل نظر

خوش به نور خویش بینا کرده اند

عالمی را ساخته چون آینه

در همه خود را تماشا کرده اند

گنج اسما را به هر کس داده اند

رحمتی بر جمله اشیا کرده اند

نعمت الله را به ما بخشیده اند

این عنایت بین که با ما کرده اند

***

616

گنج پنهانی که پیدا کرده اند

از برای بخشش ما کرده اند

چشم ما را نور خود بخشیده اند

بر جمال خویش بینا کرده اند

روی خود بنموده اند در آینه

هم به خود خود را تماشا کرده اند

جزو و کل را جام وحدت داده اند

بر همه خود را هویدا کرده اند

دل ز دست عالمی بربوده اند

عاشقان ملک یغما کرده اند

لطف معنی را به صورت داده اند

این دوئی را باز یکتا کرده اند

تا عیان گردد چو سید عارفی

آنچه پنهان بود پیدا کرده اند

***

617

آفتابی را به مه بنموده اند

خم می در ساغری پیموده اند

این عجب بنگر که پنهان گشته اند

آفتابی را به گل اندوده اند

مجلس مستانه ای بنهاده اند

بر همه رندان دری بگشوده اند

باده نوشان در خرابات مغان

فارغ از عالم خوشی و آسوده اند

تا خیالش می نماید رو به خواب

بی خیالش یک دمی نغنوده اند

عاشق و معشوق ما با همدگر

هر کجا بودند با هم بوده اند

در ولایت حاکمی اولیا

نعمت الله را عطا فرموده اند

***

618

آتش عشق هماندم که بر افروخته اند

اولا عود دل سوختگان سوخته اند

خلعت شاهی عشق است بهر کس ندهند

این قبائی است که بر قامت ما دوخته اند

طالب ار می طلبد علم لدنی از ما

علم ذوق است که ما را بخود آموخته اند

شادی اهل دلان از غم عشق است مدام

حاصل عمر عزیز است و خوش اندوخته اند

بر سر چار سوی عشق قماش سید

به متاعی بخریدند که نفروخته اند

***

619

آتشی از عشق او در بزم ما افروختند

عود جان عاشقان در مجمر ما سوختند

پیر رندانیم و سرمستیم در دیر مغان

نوجوانان جهان رندی ز ما آموختند

وصله ای از خرقة پشمینة ما یافتند

کهنه پوشان ولایت خرقه ها بردوختند

عاقلان بس قصه ای اندوختند از عاقلی

عاشقان از عشق او بسیار ذوق اندوختند

بر سر بازار او چون سید ما روز و شب

نقد و نسیه این و آن در قیمتش بفروختند

***

620

به علی رغم عدو باز زدم جامی چند

توبه بشکستم و وارستم ازین خامی چند

منم و رندی و خاصان سراپردة عشق

فارغ از سرزنش عام کالانعامی چند

فرصت از دست مده زلف نگاری به کف آر

می خور و وقت غنیمت شمر ایامی چند

کنج میخانه مرا خلوت خاص است مدام

زاهد و گوشة محراب و دو سه عامی چند

نوبهار است و گل، اروجه میت نیست بیا

برو از پیر خرابات بکن وامی چند

در مغان از لب جام و لب یار ای ساقی

به مراد دل خود یافته ام کامی چند

سید ار راه روی جز ره میخانه مرو

بشنو از من که درین ره زده ام گامی چند

***

621

بیا ای یار و بر اغیار می‌خند

بنوش این جام و با خمار می‌خند

یکی ایمان گزید و دیگری کفر

تو مؤمن باش و با کفار می‌خند

یکی با تو نعم گوید یکی لا

تو با اقرار و با انکار می‌خند

چو دنیا نیست مأوای حکومت

دلا بر ریش دنیادار می‌خند

زبان بربند و خامش باش در عشق

مشو بی ‌زار و بر آزاد می‌خند

بیا چون نعمت‌الله ناظر حق

به بین دیدار و بر دیدار می‌خند

***

622

عاشقان اول ز جان باز آمدند

آنگهی در عشق جانباز آمدند

خون دل در جام جان کردند از آن

با لب معشوق دمساز آمدند

عاشقان رفتند ازین عالم ولی

باز می بینم همه باز آمدند

نو عروسان سرابستان عشق

در حرم مستانه با ناز آمدند

جان و دل موسی صفت بر طور تن

با خدای خویش در راز آمدند

در هوای سایة خورشید عشق

باز شهبازان به پرواز آمدند

سید و یاران سید می رسند

عاشقان خانه پرداز آمدند

***

623

خاکساران که گوئیا گردند

کی توانند گرد ما گردند

عاشقانی که عشق می بازند

پیش معشوق جان فدا کردند

می خمخانه ی حدوث و قدم

باده نوشان به جرعه ای خوردند

دُرد دردش بدست رندان ده

نه به آن زاهدان که بی دردند

گر صدند ار هزار اهل کمال

عاشقانه به عشق او فردند

زندگانی که کشتة عشق اند

نزد مردان مرد ما مردند

کرم حضرت خدا و رسول

نعمت الله به ذوق پروردند

***

624

بر هر دری که رفتیم بر ما روان گشودند

پرده چو برگرفتند روئی به ما نمودند

از هر دریچه ماهی با ما کرشمه ای کردند

وان دلبران سرمست دلهای ما ربودند

نقش خیال عالم باشد حباب بر آب

پیدا شدند و رفتند گوئی که خود نبودند

گوئی شرابخانه در بسته اند یا نه

آری درین زمانه آن در به ما گشودند

یاران رند سرمست در پای خم فتادند

سرها نهاده بر خاک گوئی که در سجودند

معشوق و عشق و عاشق باشد یکی و سه نام

گر اندکند و بسیار مجموع یک وجودند

مستانه جان و جانان با همدگر نشستند

اسرار نعمت الله گفتند و هم شنودند

***

625

کشتگان از دم او زنده شدند

همچو ما زنده ی پاینده شدند

ز آفتاب نظر روشن او

ماه رویان همه تابنده شدند

بنده را بندة او می خوانند

زان همه بندة این بنده شدند

به هوای لب او غنچه ی گل

لب گشاده همه در خنده شدند

بی خبر غیبت ما می کردند

آمدند منصف و شرمنده شدند

کور چشمان که ندیدند او را

از نظر رانده و افکنده شدند

از دم سید عیسی دم ما

ترک و تاجیک بسی زنده شدند

***

626

مدام همدم جام شراب باشد رند

همیشه عاشق و مست وخراب باشد رند

حجاب زاهد بیچاره زهد و طاعت اوست

ولی به مذهب ما بی حجاب باشد رند

چو رند جام می بی حساب می نوشد

به نزد عقل کجا در حساب باشد رند

لبش پر آب حیات و نهاده بر لب ما

مگر چو جام حباب پرآب باشد رند

بهر طریق که یابد رفیق راه رود

نه ماندة سرآب و سراب باشد رند

به هیچ چیز مقید نباشد آن مطلق

کجا مقید علم و کتاب باشد رند

طریق رندی سید ز نعمت الله جو

که بی خطا رود و در صواب باشد رند

***

627

آنها که نگار را نگارند

پیوسته نگار را نگارند

جانی یابند هر دم از وی

هر دم جانی به وی سپارند

این طرفه که زاهدان مخمور

از مستی ما خبر ندارند

ای عقل برو که بزم عشق است

اینجا چو توئی کجا گذارند

هر لحظه ز غیب در شهادت

طرح دگری ز نو بر آرند

عالم دانی که در نظر چیست

نقشی که بر آب می نگارند

مستیم و حریف نعمت الله

بیچاره کسان که در خمارند

***

628

دل چو دم از عشق دلبر می زند

پشت پا بر بحر و بر برمی زند

در خرابات فنا جام بقا

شادی ساقی کوثر می زند

عشق می گوید دل ودلبر یکیست

عقل حیران دست بر سر می زند

دل به جان نقش خیالش می کشد

مهر مهرش نیک بر زر می زند

از دل خود دلبر خود را طلب

کو دم از الله اکبر می زند

گرچه گم شد یوسف گل پیرهن

از گریبان تو سر بر می زند

نعمت الله جان سپاری می کند

خیمه بر صحرای محشر می زند

***

629

عاشقانی که عشق می بازند

عاشقانه به عشق می نازند

مطربانه چو در طرب آیند

ساز ما را به لطف بنوازند

زده دستی به دامن معشوق

تا سر خود بپاش اندازند

گر صدند ار هزار یک باشند

همه با هم یگانه دمسازند

رند مستی اگر بدست آرند

جمله با او تمام پردازند

این چنین عارفان که می گویم

پارسایان شهر شیرازند

نعمت الله و دوستدارانش

عشق با عاشقان همی بازند

***

630

مرغ زیرک بین که یاهو می زند

روز و شب با اوست کو کو می زند

ذهن تیرانداز ما بر هر نشان

می شکافد مو و بر مو می زند

در خرابات مغان سلطان عشق

خیمة دولت به هر سو می زند

باش یکرو در طریق او که او

بوسه ها بر روی یک رو می زند

شهر دل را شه عمارت می کند

سنجقش بر برج و بارو می زند

می نوازد مطرب عشاق ساز

ساز چون نیکوست نیکو می زند

نعمت الله رند سرمستی بود

ساغر می شادی او می زند

***

631

عاشقی کز عشق او دم می زند

پشت پا بر هر دو عالم می زند

هر که او شیدای زلف و روی اوست

کفر و ایمان هر دو بر هم می زند

مطرب عشاق ساز ما نواخت

گه نوای زیر و گه بم می زند

از دل ما جو مسمای وجود

کو نفس از اسم اعظم می زند

نعمت الله علم معنی دل است

از ادب والله اعلم می زند

***

632

ساغر و می مدام در کارند

همدم عاشقان می خوارند

می پرستان مدام می نوشند

زاهدان زان خبر نمی دارند

خاکساران کوی میخانه

فارغ از نور و ایمن از نارند

سر زلف بتم پریشان شد

جان و دل در هوای زُنارند

منع رندان مکن که سرمستند

پند آنها بده که هشیارند

عاشقان سال ها به سر کردند

تا دمی جام می به دست آرند

جان سید فدای رندان باد

که دل هیچ کس نیازارند

***

633

عاشقانی که در جهان باشند

همچو جان در بدن روان باشند

می و جامند همچو آب و حباب

موج و دریا همین همان باشند

خوش کناری گرفته‌اند زَ اغیار

گر چه با یار در میان باشند

از همه پادشه نشان دارند

بی‌نشانی از آن نشان باشند

خلق و حق را به ذوق دریابند

واقف از سر این و آن باشند

نعمت‌الله را به دست آور

تا بدانی که آنچنان باشند

***

634

هر کسی نقشی بر آبی می کشند

یا خیالی سوی خوابی می کشند

گرچه می بندند نقشی درخیال

پیش مه رویم نقابی می کشند

می کشندم در خرابات مغان

گوئیا مست خرابی می کشند

عاشقیم و عاشقان را بی حساب

می کشند و در حسابی می کشند

ما در میخانه را بگشوده ایم

باده نوشان خوش شرابی می کشند

دمبدم از موج دریای محیط

هم زما بر ما حجابی می کشند

سایه بان نعمت الله در نظر

بر مثال آفتابی می کشند

***

635

جان و جانان هر دو باهم سرخوشند

همدم اند و هر دو همدم سرخوشند

هر کسی نام و نشانی یافته

عارفان با اسم اعظم سرخوشند

گر کسی گوید چه باشد سرخوشی

خوش بگو والله اعلم سرخوشند

در خرابات مغان رندان ما

باده می نوشند و بی غم سرخوشند

دیگران گر سرخوش است از جام جم

عاشقان مست با جم سرخوشند

زاهدان و عاقلان دیدم بسی

خوش عزیزانند ولی کم سرخوشند

از می خمخانه ی سید مدام

همچو ما مجموع عالم سرخوشند

***

636

همه در بحر بی کران غرقند

چون حبابند این و آن غرقند

غرق آبند و آب می جویند

از ازل تا ابد چنان غرقند

تن ما چون حباب و جان موج است

عشق بحر است و عاشقان غرقند

کشتی ما کجا رسد به کنار

ناخدایان در این میان غرقند

بحر در جوش و باده در کار است

بر چه باشد که بحریان غرقند

هفت دریا درین محیط وجود

دیده ایم و یکان یکان غرقند

رند دریا دلی است سید ما

سید و بنده جاودان غرقند

***

637

خستة عشق تو بیچاره شفا را چه کند

مبتلای غم تو غیر بلا را چه کند

کشتة عشق تو چون از تو بقا می یابد

همچو منصور فنا دار بقا را چه کند

دردمندی که چو ما دُردی دردت نوشد

با چنین درد خوشی صاف دوا را چه کند

آنکه در میکدة عشق تو یابد جانی

نزهت باغچة هر دو سرا را چه کند

بندة عشق تو چون سید هر سلطان است

منصب دینی و عقبای گدا را چه کند

***

638

عاشق جانانم و جانم خروشی می کند

مستم و از مستیم خمخانه جوشی می کند

خستگان عشق را ساقی شرابی می دهد

این دوا از بهر دُرد درد نوشی می کند

می دهد محمود ایاز خویش را تشریف خاص

پادشاهی این کرم با کهنه پوشی می کند

دردسر می داد عقل از خانه بیرون کردمش

ایستاده بر در و دزدیده گوشی می کند

چون کنم اسرار جان با زاهد هشیار فاش

جان سرمستم هوای می فروشی می کند

گفتمش جامی بده گفتا بگیر اما خموش

جانم از ذوق این حکایت با خموشی می کند

نی حدیث نعمت الله می کند با عاشقان

ناله اش بشنو که از جان خوش خروشی می کند

***

639

ترک عشقش ملک دل بگرفت و غارت می کند

حاکم است و پادشاهانه امارت می کند

می کند ویران سرای عقل و بیخش می کند

آنگهی از لطف خود آن را عمارت می کند

جان فروشی می کند دل بر سر بازار عشق

سود می یابد درین سودا تجارت می کند

هر که دُرد درد عشق او به درمان می دهد

بی خبر در دین و در دنیا خسارت می کند

عشق سرمست است و درکوی مغان دارد وطن

می زند خوش چشمکی ما را اشارت می کند

خلوت ما قبله ی حاجات سرمستان بود

هر کجا رندی است می آید زیارت می کند

نعمت الله سرخوش است از عشق می گوید سخن

عقل کل تحسین این لفظ و عبارت می کند

***

640

دلبر سرمست ما عزمی به دریا می کند

منع نتوان کردنش چون میل مأوا می کند

چشم ما پرآب کرده خوش نشسته در نظر

این عنایت بین که او با دیده ما می کند

آفتاب حسن او هر جا که بنماید جمال

هر چه آن پنهان بود چون نور پیدا می کند

چشم مردم دیده ی ما روشن است از نور او

این نظر صاحب نظر با چشم بینا می کند

در خرابات مغان مست و خراب افتاده ایم

هر که دارد دولتی رغبت به آنجا می کند

کار دل از عشق بالائی چنین بالا گرفت

لاجرم جان عزیزان قصد بالا می کند

پادشاه است او و سید بنده ی فرمان او

دلخوش است ارچه جفا بر جان شیدا می کند

***

641

این دل دریا دل ما عزم دریا می کند

دارد او حب وطن میلی بمأوا می کند

دل چو پرگاری روان گردد به گرد نقطه ای

دایره نقش خیالی را هویدا می کند

دیدة ما روی او بیند به نور روی او

این عنایت بین که او با چشم بینا می کند

شرح اسما می نویسد دل به لوح جان ما

عاشقانه روز و شب احصای اسما می کند

دل به میخانه فتاد و خاطرش آنجا نشست

دائما جائی چنان از ما تمنا می کند

هر نفس آئینة دل نور می بخشد به دل

وه چه حسن است اینکه او هر لحظه پیدا می کند

نعمت الله نعمتی ز انعام منعم یافته

این چنین خوش نعمتی ایثار اشیا می کند

***

642

دل عاشق نظر به جان نکند

خاطرش میل با جهان نکند

ای که گوئی که ترک رندی کن

رند سرمست آنچنان نکند

دنیی و آخرت مده که دلم

التفاتی به این و آن نکند

رند مستیم نام ما که برد

بی نشان را کسی نشان نکند

جرعة می به جان خرید دلم

کرد سودائی و زیان نکند

عاشق و مست و رند او باشیم

عاشق انکار عاشقان نکند

نعمت الله حریف و می در جام

هیچ کس توبه این زمان نکند

***

643

دل باز عزم کعبه ی مقصود می کند

جانم سجود حضرت معبود می کند

عود دلم در آتش عشقش روان بسوخت

عیبم مکن اگر نفسم دود می کند

خوش آتشی و عود خوشی سوختم خوشی

این لطف او نگر که چه با عود می کند

آنکس که می خرد غم عشقش ز کاینات

نیکو تجارتی و بسی سود می کند

رندی که می رود به خرابات عاشقان

با او برو که میل به بهبود می کند

او آفتاب عالم و ما سایه بان او

چندان غریب نیست اگر جود می کند

سید به جود بندة معدوم خویش را

می بخشدش وجودی و موجود می کند

***

644

در خرابات مغان خمخانه جوشی می کند

جان مستم از هوای او خروشی می کند

باد پیماید به دشت و می رود عمرش به باد

زاهدی کو غیبت باده فروشی می کند

دردسر می داد عقل از خانه بیرون کردمش

ایستاده بر در و دزدیده گوشی می کند

دیگ سودا می پزیم و آتشی در جان ما است

عیب ما جانا مکن گر دیگ جوشی می کند

در تعجب مانده اند اصحاب دنیا سر بسر

کاین همه رندی چرا این خرقه پوشی می کند

ار بیان آن معانی چون عبارت قاصر است

میر سرمستان بیانش با خموشی می کند

نعمت الله جام می بر دست می گردد مدام

هر زمان میلی بسوی باده نوشی می کند

***

645

آب چشمم دمبدم از دل روایت می کند

قصه جانم به سوز دل حکایت می کند

عاشق مستیم و عقل از خانه بیرون کرده ایم

در به در می گردد و از ما شکایت می کند

پیر ما عشق است و دعوت می کند ما را به می

مرشد عشق است و ارشاد از هدایت می کند

دست ما بگرفت آن سلطان و ما را برگرفت

پادشاه عادل است ما را حمایت می کند

در ازل بنواخت ما را همچنانی تا ابد

لطف او پیوسته با ما این عنایت می کند

شاه ما ساقی می خواران بزم وحدت است

عاشقان مست را نیکو رعایت می کند

مطرب عشاق ما مستانه می گوید سرود

نعمت الله این غزل از وی روایت می کند

***

646

کشتة عشق او شفا چه کند

مردة درد او دوا چه کند

پادشاهی گدای او دارد

بی نوای درش نوا چه کند

راحت جان مبتلا است بلا

مبتلا ناله از بلا چه کند

دنیی و آخرت مده که دلم

رند مست است و اینها چه کند

می دهی بند رند تا چه شود

می دهی بند مست تا چه کند

در خرابات عشق مست خراب

باده نوشیم تا خدا چه کند

نعمت الله کشتة عشق است

این چنین کشته خونبها چه کند

***

647

اهل دنیا مقلد قالند

اهل عقبی مقید حالند

ای خوشا وقت ما و آن یاران

که منزه ز حال و از قالند

دیگران گوشمال مال خورند

عاشقان گوش مال را مالند

عارفان مجرد مفرد

چون الف فرد و دال ابدالند

عاشقان بلبلان معشوقند

در گلستان عشق از آن نالند

سالکانی که پیر توحیدند

فارغ از ماه و هفته و سالند

روح محضند همچو سید ما

ظن مبر کاهل دل ز صلصالند

***

648

رندان همه مستند و می از جام ندانند

بی نام و نشانند از آن شاه نشانند

در صومعه گر زاهد رعنا است مجاور

رندان به سراپردة میخانه روانند

خوش آینه دارند در آن آینه روشن

بینند جمال خود و بر خود نگرانند

اسماء الهیست که ظاهر شده بر خلق

یک چند چنین باشد و یک چند چنانند

عشاق برآنند که معشوق بر آن است

من نیز برآنم که همه خلق برآنند

این گفتة مستانة ما از سر ذوق است

بی ذوق نخواهیم که یک بیت بخوانند

از عاقل مخمور مجو مستی سید

کز ذوق می و مستی وی بی خبرانند

***

649

سیدم روح اعظمش خوانند

آب ارواح  آدمش خوانند

روح اعظم به اعتبار بدن

جام گویند و هم جمش خوانند

صورت اسم جامع است از آن

معنی جمله عالمش خوانند

همدم او اگر دمی باشی

حاصل عمر آن دمش خوانند

غم او راحت دل و جان است

حیف باشد اگر غمش خوانند

عارفان جز کلام حضرت او

قصة این و آن کمش خوانند

نعمت الله را اگر یابند

صورت اسم اعظمش خوانند

***

650

دست چپ را یسار می خوانند

گنج را هم یسار می خوانند

عاشقانی که محرم رازند

یار را دوستدار می خوانند

ذاکرانی که ذکر می گویند

روز و شب آن نگار می خوانند

در همه آن یکی همی جویند

گر یکی ور هزار می خوانند

بیست و هشت حرف اگر همی خوانی

عارفان بی شمار می خوانند

هر که بینند و هر چه می نگرند

خدمت یار غار می خوانند

نعمت الله را چو می یابند

مظهر کردگار می خوانند

***

651

کفر زلف او به ایمان کی دهند

قیمتش جانها است ارزان کی دهند

گفتمش جان را به جانان می دهم

گفت آن جانان به این جان کی دهند

عقل اگر گوید که خواهم بوسه ای

آب حیوان را به حیوان کی دهند

عاقلان مخمور و رندان باده نوش

اختیار خود به ایشان کی دهند

دامن معشوق بگرفته به دست

عاشقان از دست آسان کی دهند

رند سرمستیم ای واعظ برو

عاقلان خود پند مستان کی دهند

دردمندانه حریف سیدیم

گر نداری درد  درمان کی دهند

***

652

آنها که مقربان شاهند

بیرون ز سفیدی و سیاهند

تشریف صفات کرده در بر

وارسته ز جبه و کلاهند

بر تخت قدم شه قدیمند

در ملک حدوث پادشاهند

بسیار بلا کشیده اما

بگذشته زلا و لا اله اند

بر تارک چرخ مهر تاجند

بر فرق سپهر عشق ماهند

معصوم و مجرد و سلیم اند

آسوده ز طاعت و گناهند

مانندة  ذات نعمت الله

نی افزایند و نی بکاهند

***

653

چه خوش چشمی که روی او به نور روی او بیند

چو نور دیده او باشد همه چیزی نکو بیند

کسی کو را به خود بیند کجا من عارفش خوانم

من آنکس عارفش دانم که روی او به او بیند

بود این رشته ای یکتو ولی احول دو تو یابد

چو گم کرده است سر رشته از آن یکتو دو تو بیند

کسی کو مست شد از می چه داند جام و پیمانه

مگر رندی بود سرخوش که می نوشد سبو بیند

اگر آئینه ای روشن محبی در نظر آرد

خود و محبوب در یکجا نشسته روبرو بیند

نبیند چشم دریا بین به غیر از عین ما دیگر

اگر سرچشمه ای یابد و گر در آب جو بیند

خیالی گر پزد شخصی که سید غیر او دیده

بگو چون نیست غیر او نگوئی غیر چو بیند

***

654

دیده ی ما چو روی او بیند

بد نبیند همه نکو بیند

چشم ما آب در نظر دارد

غرق بحر است سو به سو بیند

عاشقانه در آینه نگرد

خود و معشوق روبرو بیند

دیگری می خورد نبیند جام

بنده می‌نوشد و سبو بیند

لیس فی الدار غیره دیار

احول است آن یکی به دو بیند

دیده روشن به نور اوست مدام

نور رویش به نور او بیند

رشته یکتو است ای برادر من

نعمت‌الله کجا دو تو بیند

***

655

هر که او را به نور او بیند

هر چه بیند همه نکو بیند

آنکه با ما نشست در دریا

عین ما دید و سو به سو بیند

روی غیری ندیده دیده ی ما

غیر چون نیست دیده چو بیند

هر که در آینه کند نظری

جان و جانانه روبرو بیند

چشم باریک بین سید ما

رشته یکتو است کی دو تو بیند

***

656

دیده ی ما چو نور او بیند

هر چه بیند همه نکو بیند

چشم اهل نظر چو روشن از اوست

عین او را به عین او بیند

رشته یکتو است نزده بیننده

دیدة غیر اگر دو تو بیند

آینه، عاشقی که می نگرد

خود و معشوق روبرو بیند

نعمت الله یکی است در عالم

کی چو احول یکی به دو بیند

***

657

خوش است این دیدة روشن که غیر او نمی بیند

اگر بیند کسی غیرش بگو نیکو نمی بیند

اگر چه دیدة احول یکی را دو نماید رو

بحمدالله که چشم من یکی را دو نمی بیند

مراد مردم از دیده نظر کردن به روی است

و گر نه دیدة بینا آن رو نمی بیند

به چشم او توان دیدن جمال بی مثال او

به غیر روی ننماید کسی را او نمی بیند

نبیند چشم نابینا جمال ماه تابان را

اگر صد سال می گویم نداند چو نمی بیند

به چشم ما نگاهی کن که نور چشم ما بینی

که چشم ما به غیر او کهن یا نو نمی بیند

مگر سررشته گم کردی که این رشته دو تو دیدی

ببین در دیدة سید که جز یکتو نمی بیند

***

658

نقش خیال عالم عارف به خوابی بیند

صورت چو جام یابد معنی شراب بیند

دریا دلی که با ما در بحر ما درآید

موج و حباب و قطره در عین آب بیند

چون نور آفتاب است در روی ماه پیدا

هم ماه را بیابد هم آفتاب بیند

تو تشنه در بیابان دایم سراب بینی

عارف چو ما سرابی اندر سراب بیند

رندی که در خرابات با ما دمی برآورد

هر کس که بیند او را مست خراب بیند

هر کو حجاب دارد او در حجاب یابد

گر بی حجاب گردد او بی حجاب بیند

در گلستان سید خوش بلبلان مستند

هر گل که او بچیند در گل گلاب بیند

***

659

چشم ما عین ما به ما بیند

هم به نور خدا  خدا بیند

دیده ی ما ندیده غیری را

غیر چون نیست او کجا بیند

هر که خود بین بود نبیند او

زانکه خود بین همه خطا بیند

آنکه با ما نشست در دریا

عین ما آشنای ما بیند

عارفی کو جمال او را دید

دیده باشد به او چو وا بیند

دردمندی که درد می نوشد

هم از آن درد دل دوا بیند

به خرابات رندی ار آید

سید مست دو سرا بیند

***

660

هر که در کوی تو جانا نفسی بنشیند

نیست ممکن که دمی بی هوسی بنشیند

نه نشیند دل من یک نفسی از سر پا

تا که در صحبت تو خوش نفسی بنشیند

خلوت نقش خیال تو بود خانة چشم

نتوان دید که غیر از تو کسی بنشیند

بر سر راه تو گرچه عسسان بسیارند

نیست عاشق که ز خوف عسسی بنشیند

مدتی شد که سر کوی تو می جست دلم

از درت دور مکن گرچه بسی بنشیند

کس به فریاد من عاشق شیدا نرسد

مگر آن روز که فریادرسی بنشیند

نعمت الله به خلوت ننشیند بی تو

شاه بازی است کجا در قفسی بنشیند

***

661

اهل نظران دیده به روی تو گشایند

حسن تو در آئینه به مردم بنمایند

خورشید جمال تو نموده است به ما روی

آنها که طلبکار لقایند کجایند

در آینه حسن تو نمایند خدا را

صاحب نظرانی که منور به خدایند

رندان سراپردة میخانه درین دور

شاید که به پابوس تو هر دم بسر آیند

بی دُردی دردت نتوان یافت دوائی

دلها همه زان خستة این درد و دوایند

ای عقل برو ازدر میخانه که رندان

مستند و به امثال تو این در نگشایند

هر بیت که سید ز سر ذوق بگوید

سری است که مستان همه آن بیت سرایند

***

662

هر در که به روی ما گشایند

حسن دیگری به ما نمایند

هر دم به پیالة شرابی

ذوق دگرم همی فزایند

در میکده دلبران عیار

صد دل به کرشمه ای ربایند

رندان مستند و لاابالی

مستانه سرود می سرایند

دیدیم جمال ماه رویان

آئینه حضرت خدایند

بینند همه که ما چه دیدیم

گر پرده ز روی بر گشایند

بزمی سازند هر زمانی

تا سید و بنده خوش برآیند

***

663

عارفانی که ما به ما جویند

گاه در بحر و گاه در جویند

دیدة روشن خوشی دارند

در همه حال ناظر اویند

نور او را به نور می بینند

وحده لاشریک له گویند

بندة حضرت خداوندند

لاجرم بندگان نیکویند

نقش غیری خیال کی بندند

غیر چون نیست غیر چون جویند

آینه گر هزار می نگرند

همچو ما با هزار یک رویند

بنده ی سید خراباتند

بندگانه تمام انجویند

***

664

در مرتبه ای ساجد در مرتبه ای مسجود

در مرتبه ای عابد در مرتبه ای معبود

در مرتبه ای عبد است در مرتبه ای رب است

در مرتبه ای حامد در مرتبه ای محمود

در مرتبه ای فانی در مرتبه ای باقی

در مرتبه ای معدوم در مرتبه ای موجود

در مرتبه ای طالب در مرتبه ای مطلوب

در مرتبه ای قاصد در مرتبه ای مقصود

در مرتبه ای آدم در مرتبه ای خاتم

در مرتبه ای عیسی در مرتبه ای داود

در مرتبه ای بیحد در مرتبه ای بیعد

در مرتبه ای محدود در مرتبه ای معدود

در مرتبه ای ظاهر در مرتبه ای باطن

در مرتبه ای موجود در مرتبه ای مفقود

در مرتبه ای موسی در مرتبه ای فرعون

در مرتبه ای مقبول در مرتبه ای مردود

در مرتبه ای سید در مرتبه ای بنده

در مرتبه ای واحد در مرتبه ای موجود

***

665

مائیم ایاز و یار محمود

مائیم عباد و دوست معبود

دل ذره و مهر یار خورشید

عشق آتش و جان عاشقان عود

چون سایه مرا ز خاک برداشت

مهرش چو جمال خویش بنمود

بربست زبان ما به حیرت

چون پرده ز روی کار بگشود

جز جود وجود مطلق حق

در دار وجود نیست موجود

یک جرعه ز دُرد درد ساقی

خوردیم چنانکه بود مقصود

مستیم چو سید از می عشق

آسوده شده ز بود و نابود

***

666

آن لحظه که جان در تتق غیب نهان بود

در دیدة ما نقش خیال تو عیان بود

بودیم نشان کردة عشق تو در آن حال

هر چند در آن حال نه نام و نه نشان بود

عشق تو حیاتی است که ما زنده از آنیم

بی عشق تو دل زنده زمانی نتوان بود

ما نقش خیال تو نه امروز نگاریم

کز روز ازل جان به خیالت نگران بود

گفتی که در آئینه به جز ما نتوان دید

چندانکه نمودی و بدیدیم همان بود

خوش آب حیاتی است روان در نظر ما

تا هست چنین باشد و تا بود چنان بود

ساقی قدحی باده به من داد و بخوردم

آری چه کنم مصلحت بنده در آن بود

***

667

یک دم بی می نمی توان بود

بی می خود حی نمی توان بود

بی عشق دمی نمی توان زیست

بی ساغر می نمی توان بود

ما سایه و عشق یار خورشید

بی بودن وی نمی توان بود

بی جام شراب و عشق لیلی

مجنون در حی نمی توان بود

مستیم و خراب و لاابالی

بی ناله ی نی نمی توان بود

تا کی غم این و آن توان خورد

درمانده ی کی نمی توان بود

بی جود وجود نعمت الله

والله که شیئی نمی توان بود

***

668

گر یکی ور هزار خواهد بود

که مرا یار غار خواهد بود

بحر و موج و حباب و جو آبند

چار ناچار چار خواهد بود

می ما نوش کن که نوشت باد

که می بی خمار خواهد بود

کار عشق است عشق بازی کن

که ترا آن بکار خواهد بود

عقل اگر منع ما کند از عشق

تا ابد شرمسار خواهد بود

هر که گیرد میان او به کنار

بی میان و کنار خواهد بود

در قیامت چو چشم بگشایم

نظرم بر نگار خواهد بود

هر که او دوستدار ما باشد

هم را دوستدار خواهد بود

سیدی چون ز بندگی یابند

سیدم بنده وار خواهد بود

***

669

نقش غیری محال خواهد بود

چه مجال و خیال خواهد بود

غیر او چون زوال می یابد

نبود چون زوال خواهد بود

او جمیل است و هم محب جمال

تا جمیل و جمال خواهد بود

ماه روشن ز آفتاب بود

گرچه بدر و هلال خواهد بود

مالک لم یزل خداوند است

ملک او لایزال خواهد بود

غیر او در خیال اگر آید

آن خیال محال خواهد بود

همه عالم چو نعمت الله است

عالمی بر کمال خواهد بود

***

670

جان مجنون فدای لیلی بود

در دل او هوای لیلی بود

خاطر دل شکستة مجنون

مبتلای بلای لیلی بود

ذوق لیلی نبود بی مجنون

بود مجنون برای لیلی بود

عاشق و رند و مست و لایعقل

روز و شب در قفای لیلی بود

هر خیالی که نقش می بستی

نظرش بر لقای لیلی بود

راحت جان خستة مجنون

از جفا و وفای لیلی بود

جان سید فدای مجنون باد

زانکه مجنون فدای لیلی بود

***

671

هرچه آید در نظر چون او بود

عین او درچشم ما نیکو بود

موج و دریا نزد ما باشد یکی

گرچه آن یک اسم و رسمش دو بود

گفتم این رشته مگر باشد دو تو

سر بسر دیدم همه یکتو بود

بوی دستنبوش می آید ز دست

هر که را در دست دستنبو بود

جز وجود او نمی یابم دگر

با وجود او وجودی چو بود

وجه او در وجه هر یک رو نمود

آن یکی با هر یکی یک رو بود

زلف سید را نمی آری به دست

تا حجاب راه تو یک مو بود

***

672

عاشقی از عاقلی خوش تر بود

غرقة دریای ما خوش تر بود

یک سر مو میل غیری کی کند

هر که را سودای او در سر بود

عقل را نقش و خیالی دیگر است

ذوق عشق و حال او دیگر بود

ای که گوئی ترک غیر او بگو

هرچه فرمائی بگویم گر بود

عشق سرمست است و جام می بر دست

لاجرم سلطان بحر و بر بود

باز یابی لذت رندان ما

گر حریفت ساقی کوثر بود

نعمت الله از خدا جوید مدام

هر که یار آل پیغمبر بود

***

673

آینه چندانکه روشنتر بود

روی خود دیدن در او خوشتر بود

دل بود آئینه ی گیتی نما

در نظر صاحبدلی را گر بود

خوش سرداری و ما سردار آن

بر سردار این چنین سرور بود

گفتة مستانه ما دیگر است

شعر یاران دیگر آن دیگر بود

مه شود روشن به نور آفتاب

نور ما از این و آن انور بود

سر به پای خم می بنهاده ایم

تاج شاهی لایق این سر بود

نعمت الله جو که همراهی خوش است

تا ترا در عاشقی رهبر بود

***

674

حاصلم از دین و دنیا او بود

این چنین خوش حاصلی نیکو بود

در دو آئینه یکی چون رو نمود

دو نماید آن یکی نه دو بود

صوفیانه جامه را شوئیم پاک

کار ما پیوسته شست وشو بود

جام می در دور می گردد مدام

خوش بود آندَم که همدم او بود

آینه گر چه دو رو باشد ولی

در دو رویش روی آن یکرو بود

یکسر موئی نمی یابی از او

تا حجاب تو سر یک مو بود

سید ما از عرب پیدا شده

شاه ترکستان برش انجو بود

***

675

در نظر گر نور روی او بود

هرچه آید در نظر نیکو بود

عالمی از جود او دارد وجود

بی وجود او وجودی چو بود

هر کجا شاهی است در تخت وجود

پیش آن سلطان ما انجو بود

یک سر موئی نیابی وصل او

گر حجاب تو سر یک مو بود

هر که او گم کردة خود باز یافت

روز و شب چون ما بجست و جو بود

التفاتی گر به خلوت باشدش

چشم ما خلوت سرای او بود

نعمت الله چون در آئینه نمود

دو نماید گر چه او یک رو بود

***

676

چشم ما روشن به نور او بود

این چنین چشم خوشی نیکو بود

آینه با او نشسته روبرو

روشنی آینه ز آن رو بود

گر تو می گوئی که این رشته دو تو است

تو غلط کردی که آن یک تو بود

قطره و دریا به نزد ما یکی است

دو نماید در نظر نه دو بود

هرکه او را یافت آن نایافته

همچو ما دائم به جست وجو بود

جود او بخشید عالم را وجود

بی وجود او وجودی چو بود

نعمت الله مظهر اسمای اوست

اسم او ذات و صفات او بود

***

677

نسبت خرقه ام از پیر خرابات بود

به از این نسبت خرقه ز محالات بود

این چنین پیر و مریدی و چنان میخانه

باده نوشیدن من عین عبادات بود

عشق می بازم و خاطر به خدا مشغول است

می خورم باده و جانم به مناجات بود

نامراد از در ما باز نگردید کسی

در میخانة ما قبلة حاجات بود

زاهد ار جنت فردوس به جان می جوید

جنت عاشق سرمست خرابات بود

سخنی از دل و دلدار به جان می گویم

سخنم از سر صدق است و کرامات بود

پیر و سر حلقه ی ما سید بزم عشق است

قدر هر کس به کمالات و مقالات بود

***

678

دل که بی دلبر بود بی جان بود

خوش بود جانی که با جانان بود

نور او در دیدة ما رو نمود

گرچه از چشم شما پنهان بود

کنج دل گنجینة عشق وی است

جای گنجش در دل ویران بود

هر که دید آینه ی گیتی نما

بر جمال خویشتن حیران بود

ذوق ما از عقل می پرسی مپرس

این کسی داند که او را آن بود

کشتة او زنده ی  جاوید شد

پیش او مردن مرا آسان بود

نعمت الله در خرابات مغان

ساقی سرمست می خواران بود

***

679

عقل کل در عشق سرگردان بود

لاجرم دایم چنین حیران بود

چرخ می گردد به عشقش روز و شب

همچو این درویش سرگردان بود

خود گدائی را کجا باشد جمال

اندر آن حضرت که آن سلطان بود

نوش کن دُردی درد او مدام

زانکه دُرد درد او درمان بود

گنج عشق او بجو در کنج دل

گنج او در کنج این ویران بود

روی چون ماهان بود تازه مدام

هر که را امروز در ماهان بود

سید مستان ما دانی که کیست

آنکه دایم مست با مستان بود

***

680

نقل ما چون نقل سرمستان بود

در همه عالم از آن دستان بود

دست ما و دامن او بعد ازین

خوش بود دستی اگر دست آن بود

روضة ما و جنتی پر حوریان

بوستان شیخ شبستان بود

چشم ما تا دید آب رو از او

در نظر دریای بی پایان بود

هر که باشد عارف ذات و صفات

شاید ار گوئی که او انسان بود

عاشق او زنده باشد تا ابد

جان عاشق زنده از جانان بود

گر خراب است خانة ما باک نیست

جای گنجش در دل ویران بود

هر که آید در نظر ای نور چشم

آن نمی گویم ولیکن آن بود

در خرابات فنا خوش ساکنیم

نعمت الله میر سرمستان بود

***

681

حق است دین سید و دین من این بود

برهان واضح است و دلیل مبین بود

گفتم که من همینم و معشوق من همان

دیدم که اوست آنکه همان و همین بود

او نور آسمان و زمین است و نزد ما

روح تو آسمان و تن تو زمین بود

در ذره آفتاب جمالش نموده رو

بیند کسی که دیده ی او خُرده بین بود

حق را به خلق هر که شناسد نه عارف است

حق را به حق شناس که عارف چنین بود

آئینة خدا است دل پاک روشنم

زان رو بود که لایق آن آفرین بود

هر صورتی که نقش کنم بر ضمیر خویش

نقش خیال صورت نقاش چین بود

نقد خزینة ملک است این امانتم

بسپارمش به دست کسی کو امین بود

والله به جان سید مستان که همدمم

جام می است تا نظر واپسین بود

***

682

آن چنان ذاتی نهان در هر صفت پیدا بود

جامع ذات و صفاتش نزد ما اسما بود

ز آفتاب حسن او عالم منور شد تمام

همچنان روشن بود مجموع عالم تا بود

نزد ما موج و حباب و قطره و دریا یکی است

بحرئی داند که او با ما درین دریا بود

ما چنین تشنه بهر سو می دویم از بهر آب

ای عجب آبی که می جوئیم عین ما بود

آن یکی در هر یکی کرده تجلی لاجرم

هر یکی در ذات خود یکتای بی همتا بود

فی المثل یک دایره این شکل عالم فرض کن

حق محیط و نقطه روح و دایره اشیا بود

مجلس عشق است و سید مست و ساقی در حضور

جنت است و هم لقا گر بایدت اینجا بود

***

683

کون جامع جامع اسما بود

مظهر او مجمع اشیا بود

آفتابی تافته بر آینه

روی او زان نور مه سیما بود

در ازل رندی که با ما باده خورد

همچنان مست است دایم تا بود

ما ز دریائیم و دریا عین ما

این کسی داند که او از ما بود

جام می در دور و ساقی در حضور

مجلس ما جنت المأوا  بود

چشم عالم روشن است از نور او

دیده ای بیند که او بینا بود

نعمت الله در همه عالم یکی است

لاجرم یکتای بی همتا بود

***

684

آب روی ما ز چشم ما بود

این چنین سرچشمه ای اینجا بود

می رود آبی روان بر روی ما

سو بسو در عین ما دریا بود

عالمی آئینه دار حضرتند

در همه آئینه او پیدا بود

روی او بیند به نور روی او

هر که او را دیدة بینا بود

موج دریائیم و دریا عین ما

ما به ما بیند کسی کَز ما بود

اسم اعظم چون صفات ذات اوست

جمله اشیا جامع اسما بود

هیچ شیی بی نعمت الله هست نیست

نعمت الله با همه اشیا بود

***

685

قطره و دریا همه از ما بود

آب عین قطره و دریا بود

موج دریائیم و دریا عین ما

عین ما بر ما حجاب ما بود

چشم عالم روشن است از نور او

دیده ای بیند که او بینا بود

ز آفتاب حسن او هر ذره ای

در نظر چون ماه خوش سیما بود

در دو عالم هرچه آید در نظر

حضرت یکتای بی همتا بود

دل به میخانه کشد ما را مدام

میل رند مست با مأوا بود

در همه جا نعمت الله را بجو

جای آن بی جای ما هر جا بود

***

686

مشرب توحید یاران خوش بود

رند مست و ذوق مستان خوش بود

بلبل مستیم در گلزار عشق

صوت بلبل در گلستان خوش بود

خوش بود دردی که او درمان ماست

درد دل می جو که درمان خوش بود

در خرابات مغان مست خراب

ساقی ما با حریفان خوش بود

جام در دور است و در دور قمر

گر بتو دوری رسد آن خوش بود

یافتم گنجینه و گنجی تمام

می کنم ایثار رندان خوش بود

نعمت الله او به ما انعام کرد

این چنین انعام سلطان خوش بود

***

687

هرکه را ذوقش به سوی ما بود

همچو ما غرقه درین دریا بود

موج دریائیم و دریا عین ما

عین ما بر ما حجاب ما بود

چشم عالم روشن است از نور او

دیده ای بیند که او بینا بود

کنت کنزاً گنج اسمای وی است

مخزن آن جملة اشیا بود

هرچه بینی مظهر اسمای اوست

کون جامع جامع اسما بود

جام و می با همدگر باشد مدام

این چنین بوده است و باشد تا بود

نعمت الله در همه عالم یکی است

سیدم یکتای بی همتا بود

***

688

هر که چون ما غرقه ی دریا بود

واقف از اسرار ذوق ما بود

در دو عالم هر که آن یک را شناخت

عارف یکتای بی همتا بود

مجلس عشق است و ما مست و خراب

صحبت رندان ما اینجا بود

دل به میخانه کشد عیبش مکن

میل دل دایم سوی مأوا بود

مبتلائیم و بلا را طالبیم

چون بلائی خوش از آن بالا بود

چشم ما روشن به نور روی اوست

این چنین چشم خوشی بینا بود

نعمت الله رند و سرمستی خوش است

گرچه با تن ها بود تنها بود

***

689

بحر ما دریای بی پایان بود

آب ما از چشمة حیوان بود

کنج دل گنجینة معمور اوست

گرچه دل کاشانه ای ویران بود

دُرد درد عشق او را نوش کن

زانکه دُرد درد او درمان بود

جان چه باشد تا سخن گوید ز جان

هر کسی کو عاشق جانان بود

نور چشم است از همه پیداست او

تا نه پنداری که او پنهان بود

هر که بینی دست او را بوسه ده

زانکه دست او از آن دستان بود

نعمت الله مست و جام می به دست

این چنین رندی مرا مهمان بود

***

690

هرچه ما را می رسد از او بود

چون از او باشد همه نیکو بود

ز آفتاب حسن او هر ذره ای

روشنش بنگر که آن مه رو بود

ما به او موجود و او پیدا به ما

خود نباشد هر که او بی او بود

عاقبت معشوق بنماید جمال

عاشق ار چون ما بجست و جو بود

می نماید رشتة عالم دو تو

در حقیقت رشته ای یک تو بود

سر توحید است و نیکو یاد دار

هر که داند بنده را آنجو بود

نعمت الله دنیی و عقبی گرفت

این و آن بی نعمت الله چو بود

***

691

فعل عالم ظل فعل الله بود

این کسی داند که او آگه بود

مظهر افعال او باشد همه

خواه گدائی گیر و خواهی شه بود

نور می یابد قمر از آفتاب

گر چه ظاهر نور نور مه بود

مرد دانا سر نپیچد زاین سخن

غیر نادانی که او گمره بود

کی شود مایل به سلطانی مصر

هر که او با یوسفی در چه بود

خاک پایش توتیای چشم ما است

رند سرمستی کز آن درگه بود

نعمت الله در همه عالم یکی است

هر چه بینی نعمت الله بود

***

692

روح اعظم ذره ی بیضا بود

صورت و معنای جد ما بود

بنده خوانندش ولیکن سید است

موج گویندش ولی دریا بود

نکته ای از موج دریا گفته ایم

این کسی داند که او از ما بود

قول ما از عالم سفلی مجو

این سخن از عالم بالا بود

سر ببازد بر سر کویش به عشق

در سر هر کس که این سودا بود

نور چشمش در نظر پیدا شده

کی ببیند هر که نابینا بود

در گلستان شهادت روز و شب

سید ما بلبل گویا بود

***

693

جان بی جانان تن بی جان بود

خوش نباشد جان که بی جانان بود

کنج دل گنجینة عشق وی است

آن چنان گنجی درین ویران بود

چشم ما بسته خیالش در نظر

روشنی دیدة ما آن بود

آفتاب است او و عالم سایه بان

این چنین پیدا چنان پنهان بود

دل به دریا ده بیا با ما نشین

زانکه اینجا بحر بی پایان بود

دو نماید صورت و معنی یکی است

موج و دریا نزد ما یکسان بود

نعمت الله در خرابات مغان

دیدم و ساقی سرمستان بود

***

694

جان بی جانان تن بی جان بود

خوش بود جانی که با جانان بود

دردمندان را دوا درد دل است

این چنین دردی مرا درمان بود

عشق را خود با سر و سامان چه کار

کار عاشق بی سر و سامان بود

هر که او پابستة زلف بتی است

همچو ما پیوسته سرگردان بود

هر کسی کز عشق او کشته شود

او نمیرد زنده جاویدان بود

عشق او گنجی است و دل ویرانه ای

جای گنجش در دل ویران بود

سید و بنده اگر خواهی بیا

نعمت الله جو که این و آن بود

***

695

خوش بود دردی که درمان او بود

خرم آن جانی که جانان او بود

کفر زلفش رونق ایمان ما است

کفر کی باشد که ایمان او بود

گرد عالم روز و شب گردیده ام

دیده ام پیدا و پنهان او بود

بی نشانی آیتی در شأن اوست

شأن او نام و نشان او بود

موج دریائیم و دریا عین ما است

هر چه ما داریم آن او بود

عین او در عین ما چون شد عیان

در همه عالم عیان او بود

عارفانه گفتة سید بخوان

کاین معانی از بیان او بود

***

696

بحر ما دریای بی پایان بود

آب ما از چشمة حیوان بود

کنج دل گنجینه معمور اوست

گر چه دل کاشانة ویران بود

جان چه باشد تا سخن گوید ز جان

هر کسی کو عاشق جانان بود

چشم عالم روشن است از نور او

روشنی چشم مردم آن بود

باطن است و از همه ظاهر تر است

این چنین پیدا چنان پنهان بود

خوش حبابی پر کن از آب حیات

هر دو را می بین که او یکسان بود

نعمت الله مست و جام می به دست

سید ما میر سرمستان بود

***

697

چشم ما روشن به نور او بود

هرچه می بینم از آن نیکو بود

آینه یک رو نماید در نظر

هرکه او با آینه یک رو بود

غیر او چون نیست در دار وجود

چشم ما بر روی غیری چو بود

رشتة یکتو چرا بینی دو تو

نیک بنگر رشته خود یکتو بود

عالمی از جود او دارد وجود

ما کجا باشیم اگر نه او بود

عاشق مستیم در کوی مغان

عقل کل در بزم ما انجو بود

سید ما در همه عالم یکی است

بلکه خود مجموع عالم او بود

***

698

خواجه آنجا فقیر خواهد بود

بنده آنجا امیر خواهد بود

پادشاه حقیقت است انسان

عقل اینجا وزیر خواهد بود

در چنین قریه ای که ماهان است

نفس اینجا گزیر خواهد بود

هیچ دانی که این فغان ز کجا است

بانگ خواجه بشیر خواهد بود

هر که خود را عظیم می گیرد

پیش مردان حقیر خواهد بود

وانکه اینجا صغیر و خوار بود

در قیامت کبیر خواهد بود

سید ما به نور حضرت او

همچو بدر منیر خواهد بود

***

699

چشم ما روشن به نور او بود

این چنین چشم خوشی نیکو بود

روبروی خویش بنشیند چو ماه

آئینه گر ساده و یک‌رو بود

دل به دریا رفت و ما هم در پیش

حال دریا عاقبت تا چو بود

عشق سرمست است و می‌نوشد مدام

عقل مخمور و به گفت و گو بود

هر که باشد بندة سلطان ما

بر در او پادشه انجو بود

از ازل یاری که دارد دولتی

تا ابد دایم به جست و جو بود

نعمت‌الله میر سرمستان ما است

میر میران نزد او میرو بود

***

700

هرکه از عشق در طرب نبود

حسبش هیچ با نسب نبود

لطف محبوب را نهایت نیست

طالب آن است که بی طلب نبود

آتش عشق اوست در دل ما

لایق جان بولهب نبود

از کرم ساز عاشقان بنواخت

گر نوازد مرا عجب نبود

لب ساغر مدام می بوسم

به ازین همدمی و لب نبود

ماه روئی چو ترک شیرازی

در همه مصر و در حلب نبود

سیدی همچو نعمت اللهم

در عجم نیست، در عرب نبود

***

701

نور روی او به چشم ما نمود

هر چه ما دیدیم غیر او نبود

گفت وگوی ما خیالی بیش نیست

خود سخن فرمود و هم او خود شنود

در حجاب عالمی درمانده ای

آنچنان گیرش که عالم خود نبود

جود او داده به این و آن وجود

ورنه بیجودش ندارد کس وجود

بر در میخانه مست افتاده ایم

سر به پای خم نهاده در سجود

آتش عشقش دلم در بر بسوخت

عالمی خوش بو شده زین بوی عود

گر در غیری به ما در بسته شد

نعمت الله خوش دری بر ما گشود

***

702

آب چشم ما به هر سو می رود

گر به چشم ما نشینی خوش بود

چشم ما تا دید روی او به خواب

بی خیالش یکزمانی نغنود

این نصیحت گوش کن می نوش کن

با خمار افتد هر آن کو نشنود

عشق سلطان است و تخت دل گرفت

عقل مسکین چون کند گر نگرود

تخم نیکی کار و بدکاری مکن

هر که کارد هر چه کارد بدرود

عاشق رندی که او سرمست ماست

از در میخانه ی ما کی رود

نعمت الله در خرابات مغان

هر که بیند در پی او می رود

***

703

عالم از جود او بود موجود

هرچه دیدیم بی وجود نبود

نامرادیم و او مراد همه

یافتیم از عطای او مقصود

جام گیتی نما به ما بخشید

نور خود را به عین ما بنمود

بزم عشق است و ما چنین سرمست

هر که آمد به بزم ما آسود

خوش بیا جام می بگیر و بنوش

ساقی عاشقان چنین فرمود

عود دل سوخت آتش عشقش

عود خوش بود و آتشی بی دود

صفت و ذات او ظهوری کرد

نعمت الله از آن شده موجود

***

704

هستی ما همه بود به وجود

نفسی بی وجود نتوان بود

بنماید یکی به نقش خیال

در دو آئینه آن یکی دو نمود

جسم و جان جام و می دل و دلدار

هر چه دارد همه به ما بنمود

همچو پرگار بود دل پر کار

نقطه نقطه محیط را پیمود

اول و آخرش به هم پیوست

ظاهر و باطنش ز هم آسود

لیس فی الدار غیره دیار

هر موحد که بود این فرمود

نعمت الله که میر مستان است

در میخانه بر جهان بگشود

***

705

صبحدم آفتاب رو بنمود

زهره و مشتری چه خواهد بود

خانه تاریک بود روشن شد

نور چشمی به ما عطا فرمود

آفتابی درآمد از در ما

در دولت به روی ما بگشود

جام گیتی نما به ما بخشید

در چنین آنچنان به ما بنمود

آتش عشق عود جانم سوخت

عود آتش شد و نماندش دود

دامن خود بگیر ای عارف

تا بیابی ز خویشتن مقصود

بزم عشق است و سیدم سرمست

هرکه آمد به مجلسش آسود

***

706

به سر عاشقان که عین وجود

در دو عالم جز او نبود نبود

آن یکی در دو کون پیدا شد

این دوئی زآن سبب نمود وجود

آینه چون وجود از آن رو یافت

لاجرم روی او درآن بنمود

سایه بی آفتاب کی باشد

خلق بی حق کجا بود موجود

نشنیدم ندیده ام هرگز

دل بی درد و آتش بی دود

بلبل مست گلشن عشقم

جانم از ناله یک دمی نغنود

ظاهرم جام و باطنم باده

اولم خیر و عاقبت محمود

توبه از می چرا کنم نکنم

پیر من این سخن کجا فرمود

نعمت الله و زاهدی حاشا

این حکایت که گفت یا که شنود

***

707

فیض فیاض از خزانة جود

داد ما را به لطف خویش وجود

قادر بر کمال کن فیکون

آنکه او هست و بود و خواهد بود

هر چه امکان لطف بود و کرم

همه در حق بنده اش فرمود

با چنین نعمتی که او بخشید

شکر این بنده را چه خواهد بود

او یکی سایه اش به ما افکند

لاجرم در ظهور او بنمود

همه عالم نشان او دارد

این نشان هم به نام او فرمود

آتش عشق و عود دل باشد

عود بی جرم و آتشی بی دود

ره به خلوت سرای عشق نبرد

عقل بیچاره گر چه جان فرسود

هرکه یک دم ندیم سید شد

نفسی خوش ز عمر خود آسود

***

708

بیا ای نور چشم ما و خوش بنشین به جای خود

منور ساز مردم را و هم خلوت سرای خود

ز سلطانی این دنیا چه حاصل ای عزیز من

چرا چون ما و جدّ ما نباشی پادشای خود

بیا و دردی ما را ز دست ما روان درکش

و گر درد دلی داری ز خود میجو دوای خود

گلستان است و بلبل مست و ساقی جام می بر دست

حریف باده نوشانیم و خوش وقت از نوای خود

چرا مخمور می گردی بیا و همدم ما شو

قدم در راه یاران نه مزن تیشه به پای خود

روان شد آب چشم ما که با تو ماجرا گوید

دمی بنشین به چشم ما بپرس این ماجرای خود

مرید نعمت الله شو که پیر عاشقان گردی

هوای او بدست آور رها کن این هوای خود

***

709

عاشقم بر روی نورالله خود

والهم از بوی نورالله خود

شاه ترکستان به عشق زلف او

آمده هندوی نور الله خود

خوی نورالله ما خوئی خوش است

دلخوشم از خوی نورالله خود

نور چشم عالمی چون آفتاب

دیده ام در روی نور الله خود

گر دهندم صورت و معنی تمام

کی دهم یک موی نورالله خود

هر کجا جانی است دل داده به او

آمده انجوی نور الله خود

از خلیل الله امیدم این نبود

کو نیامد سوی نورالله خود

***

710

خون دل از دیده بر رو می رود

آب روی ما به هر سو می رود

جمع گشته قطره قطره آب چشم

همچو سیلی سوی هر جو می رود

می رود دل بر در میخانه باز

آفرین بر وی که نیکو می رود

جان به جانان ده که جانان جان تست

جان چکار آید ترا چو می رود

در بیابان فنا مرد خدا

بی سروپا خوش به پهلو می رود

آفتاب است او و ما چون سایه ایم

می رویم آنجا روان کو می رود

نعمت الله می رود در راه او

در پیش می رو که نیکو می رود

***

711

چشم ما خوش چشمه ی  آبی بهر سو می رود

این چنین آب خوشی پیوسته بر رو می رود

می رود عمر عزیز من به عشق روی او

دل خوشم از عمر خود زیرا که نیکو می رود

دل طواف کعبة وصلش به جان جوید مدام

در بیابان فراق او به پهلو می رود

آفتاب است او و عالم سایه بان آفتاب

هر کجا او می رود این سایه با او می رود

در ازل نقش خیال او به دیده بسته ایم

تا ابد نقشی چنین از چشم ما چو می رود

یک زمانی صحبت او را غنیمت می شمر

زانکه این محبوب ما دیر آمد و زو می رود

بر در خلوت سرای سید ار شاهی رسد

بنده گردد وز سر اخلاص آنجو می رود

***

712

عقل دور اندیش هر دم جای دیگر می رود

دیگ سودایش همیشه نیک بر سر می رود

چون به بزم ما درآید نیک حیران می دود

زود بگریزد رود بیرون و ابتر می رود

عشق سرمست است و با رندان حریفی می کند

می رود در بر خوش و در بحر خوشتر می رود

آفتاب حسن او مه را نوازش کرده است

با دل روشن بهر جا خوب و در خور می رود

هر که در راه خدا ره می رود همراه ماست

لاجرم همراه ما راه پیمبر می رود

در چنان بحر محیطی زورقی افکنده ایم

بادبان افراشته کشتی به لنگر می رود

نعمت الله رهبر و شیرازیان همراه او

عاشقانه بر سر الله اکبر می رود

***

713

آب چشم ما به هر سو می رود

خوش روان از دیده بر رو می رود

می رود خاطر به کوی می فروش

آفرین بر وی که نیکو می رود

ای که گوئی از در دلبر برو

کی رود دل از درش چو می رود

در طریق عشق دل چون عاشقان

گه به سینه گه به پهلو می رود

می کنم خود را ملامت سالها

عمر اگر یک لحظه بی او می رود

در هوای زلف او باد صبا

خوش روان گشته به هر کو می رود

رو مپیچ از نعمت الله زانکه او

رو به راه آورده یک رو می رود

***

714

چشم ما آبش به هر سو می رود

آب روی ماست بر رو می رود

می رود از چشم ما آب خوشی

همچو سیلابی که در جو می رود

دل چو دست و سر به پای او فکند

بر سر کویش به پهلو می رود

گر بیاید جان به او آید برم

ور رود پیوسته با او می رود

هر کسی کو می رود در راه عشق

گو برو خوش خوش که نیکو می رود

در هوای زلف او باد صبا

گشته سرگردان به هر سو می رود

هر که او بنشست با سید دمی

جاودان پیوسته سر جو می رود

***

715

هر که رخسار تو بیند به گلستان نرود

هر که درد تو کشد از پی درمان نرود

آنکه در خانه دمی با تو به خلوت بنشست

به تماشای گل و لاله و ریحان نرود

خضر اگر لعل روان بخش ترا دریابد

بار دیگر به لب چشمة حیوان نرود

گر نه امید لقای تو بود در جنّت

هیچ عاشق بسوی روضة رضوان نرود

مرد باید که ز شمشیر نگرداند روی

گر نه از خانه همان به که به میدان نرود

هوسم بود که در کیش غمت کشته شوم

لیکن این لاشه ضعیف است و به قربان نرود

در ازل بر دل ما عشق تو داغی بنهاد

که غمش تا به ابد از دل بریان نرود

چند گفتی به هوس از پی دل چند روی

عاشق دلشده چون از پی جانان نرود

نعمت‌الله ز الطاف تو گوید سخنی

عاشق آن است که جز در پی جانان نرود

***

716

رند مستی کو حریف ما شود

مشکلات او همه حل وا شود

گر به سوی ما بیاید عارفی

گر چه باشد قطره ای دریا شود

چشم ما روشن شده از نور او

هر که بیند نور او بینا شود

آنکه بگذشت از سر هر دو جهان

بندة یکتای بی همتا شود

گر بلائی رو نماید رو متاب

کز بلا این کار ما بالا شود

عشق زلفش دیگ سودا می پزد

خوش سری کو در سر سودا شود

نعمت الله شد نهان از چشم ما

سالها یاری چنین پیدا شود

***

717

هر زمان عشقی ز نو پیدا شود

هر نفس جانی دگر شیدا شود

چون درآید در سماع عارفان

در سواد ملک دل غوغا شود

چون برآید آفتاب مهر او

جان و دل چون ذره ناپیدا شود

گر ز پیش دیده بردارد نقاب

چشم نابینای ما بینا شود

غرقه شو در بحر عشقش کز یقین

قطره با دریا شود دریا شود

دست با او در کمر بازی کند

کو به عشقش بی سر و بی پا شود

سید ما چون سخن گوید ز حق

نعمت الله این چنین گویا شود

***

718

مظهری باید که تا مظهر به او ظاهر شود

مظهر ار نیکو بود مظهر نکو ظاهر شود

در دو آینه یکی گر رو نماید بی شکی

در حقیقت یک بود اما دو رو ظاهر شود

زلف او را برفشان و نور روی او به بین

تا رموز کفر و ایمان مو به مود ظاهر شود

خوش درین دریا درآ و یک زمان با ما نشین

تا بتو آب حیاتی سو به سو ظاهر شود

یک سر مو گر حجابی هست بردارش ز پیش

چون حجاب تو نماند او به تو ظاهر شود

اظهر است از نور دیده در نظر ظاهر نگر

این چنین ظاهر نگوئی تا که چو ظاهر شود

نعمت الله چون ز خود فانی شده باقی به اوست

هر که او فانی شود از خود به او ظاهر شود

***

719

هرکه باشد بنده ی او درجهان سلطان شود

خوش بود جانی که مقبول چنان جانان شود

روی او در دیدة ما آفتاب روشن است

این چنین نوری کجا از چشم ما پنهان شود

هرچه آید در نظر نقش خیال او بود

لاجرم در حسن خوبان عقل ما حیران شود

ما ز دریائیم و با ما هر که بنشیند دمی

گر چه باشد قطره ای در بحر ما عمان شود

مشکل حل است و حل مشکلات عالم است

حل این مشکل ترا در مجلس رندان شود

گنج معنی هر که می خواهد که یاید همچو ما

عارفانه ساکن کنج دل ویران شود

نعمت الله حاصل عمر عزیز است ای پسر

خوش بود گر حاصل عمر عزیزت آن شود

***

720

نطق و حیوان جمع کن تا آدمی حاصل شود

گر بیاید تربیت از کاملی کامل شود

جان تو از عالم علوی تنت سفلی بود

عاقبت هر یک به اصل خویشتن واصل شود

منبع هر دو یکی و مرجع هر دو یکی

لاجرم هر یک ازین دو با یکی مایل شود

آفتاب روی او در مه چو بنماید جمال

ماه ما بر آفتاب روی او حائل شود

ما ز دریائیم و عین ما بود آب زلال

خوش حیاتی یابد از ما هر که او سائل شود

عالم ما در ازل او بود و باشد تا ابد

این چنین معلوم کی از علم او زایل شود

بلبل و گل چونکه بنوازند ساز عاشقی

نعمت الله در گلستان این چنین قائل شود

***

721

خوش بود گر این دوئی یکتا شود

آفتاب حسن او پیدا شود

غیر نور او نیاید در نظر

چشم ما از نور او بینا شود

آ چشم ما به هر سو شد روان

ِآید آن روزی که او دریا شود

بحر می گوید به آواز بلند

آنکه او از ما است با مأوا شود

عارفی کَز هر دو عالم بگذرد

بر در یکتای بی همتا شود

در خرابات مغان رندی که شد

عاقبت سر دفتر غوغا شود

هر که بوسد آن لب شیرین او

همچو سید لاجرم گویا شود

***

722

در رحمت خدا به ما بگشود

این چنین در خدا به ما بگشود

در گنجینه حدوث و قدم

به گدایان بی نوا بگشود

نقد گنجینه را به ما بنمود

چشم ما را به عین ما بگشود

در به بیگانگان اگر در بست

همه درها به آشنا بگشود

گر در صومعه به بست چه شد

در میخانه حالیا بگشود

برقع کاینات را برداشت

این معمای ما به ما بگشود

مشکلاتی که بود حلوا کرد

چشم ما را به آن لقا بگشود

جان ما بود بستة عالم

کرمی کرد و بنده را بگشود

این عنایت نگر که سید ما

در به این بندة گدا بگشود

***

723

لطف ساقی بسی کرم فرمود

در میخانه را به ما بگشود

هر چه در غیب و در شهادت بود

بود و نابود را به ما بنمود

جام گیتی نما به ما بخشید

می خمخانه را به ما پیمود

آتش عشق اوست در دل ما

خوش بود آتشی چنین بی دود

هو هو لا اله الا هو

لیس فی الدار غیره موجود

از ازل تا ابد عنایت او

بود با بندگان و خواهد بود

نعمت الله حریف و او ساقی

هر که آمد به بزم ما آسود

***

724

لطف ساقی بسی کرم فرمود

در میخانه را به ما بگشود

جام گیتی نما به ما بخشید

می خمخانه را به ما پیمود

نقد گنجینة حدوث و قدم

جمع کرد و همه به ما بنمود

از ازل تا ابد عنایت او

هست با بندگان و خواهد بود

هو هو لا اله الا هو

لیس فی الدار غیره موجود

نقش غیری خیال اگر بندی

آن خیالت محال خواهد بود

گر صد است ار هزار جمله یکیست

جز یکی نیست بنده را مقصود

وحده لاشریک له گفتیم

غیر او نیست شاهد و مشهود

بزم ما مجلسی است شاهانه

سید ما ایاز و او محمود

***

725

در همه آینه جمال نمود

از همه رو دری به ما بگشود

غیر را سوخت آتش غیرت

خوش بود آتشی چنین بی دود

دع نفسک به ذوق دریابش

تا بیابی ز وصل او مقصود

دُرد دردش دوای درد دل است

نوش می کن که آن بود بهبود

این عنایت نگر که حضرت او

در حق بندگان خود فرمود

خود نماید جمال و خود بیند

از خودش با خود است گفت و شنود

خیز ساقی بیار جام شراب

وقت صبح است و عاقبت محمود

می خمخانة حدوث و قدم

هر که انکار نعمت الله کرد

بی شکی باشد از خدا مردود

***

726

هر کجا صاحب جمالی رو نمود

روی او دیدم چو برقع برگشود

دیدمش در آینه عین العیان

آینه او بود در وی می نمود

آفتاب خاطرم تا روشن است

ذره ای بی مهر او هرگز نبود

هر چه موجود است از جود وی است

خود کجا موجود باشد بی وجود

ساجد و مسجود نزد ما یکی است

سجده می کن تا ببینی در سجود

دوش رفتم درخرابات مغان

ساقی سرمست دیدم یار بود

نکته های عارفانه سیدم

خود بخود می گفت و از خود می شنود

***

727

ساقی ما به ما کرم فرمود

در میخانه را به ما بگشود

جام گیتی نما به دور آورد

می خمخانه را به ما پیمود

گر یکی ور هزار جام گرفت

وجه خاصی به هر یکی بنمود

آتش عشق او بسوخت مرا

خوش بود آتشی چنین بی دود

در مقامی که جسم و جان نبود

بود و نابود خود نخواهد بود

این چنین گفته های مستانه

در جهان خود که گفت یا که شنود

نفسی باش همدم سید

تا بیابی ازین نفس مقصود

***

728

خوش خیالی به خواب رو بنمود

نقش نقاش را نکو بنمود

همه عالم جمیل پیدا شد

حضرت او جمال چو بنمود

جام گیتی نما پدید آورد

چون نگه کرد او به او بنمود

هر که با ما نشست در دریا

عین ما دید سو به سو بنمود

چشم احول یکی دو می بیند

لاجرم او یکی به دو بنمود

رشته یکتو است در نظر ما را

گر به چشم کسی دو تو بنمود

در هر آئینه ای که ما دیدیم

سید و بنده روبرو بنمود

***

729

نقطه ای دایره نمود و نبود

بلکه آن نقطه دایره بنمود

نقطه در دور دایره باشد

نزد آنکس که دایره پیمود

اول و آخرش به هم پیوست

نقطه چون ختم دایره فرمود

دایره چون تمام شد پرگار

سروپا را بهم نهاد آسود

به وجودیم بی وجود همه

به وجودیم ما و تو موجود

همه عالم خیال او گفتم

باز دیدم خیال او او بود

خوش تر از گفته های سید ما

نعمت الله دگر سخن نشنود

***

730

آفتاب مه نقابی رو نمود

تو نکو می بین که او نیکو نمود

ذره ها روشن شدند از آفتاب

نور او بنگر که ما را چو نمود

دیده ام آئینة گیتی نما

آن جمال بر کمال او نمود

خود به خود بنموده است در عین ما

تا نگوئی او به ما و تو نمود

صد هزار آئینه آید در نظر

در دو آئینه یکی رو دو نمود

آب چشم ما به هر سو شد روان

آبروی ما از آن هر سو نمود

خوش ببا بر دیدة سید نشین

تا به بینی نور او چون رو نمود

***

731

این سعادت بین که ما را رو نمود

حضرت بی چون بگویم چو نمود

روشن است آئینة گیتی نما

حسن روی او به ما نیکو نمود

در دو آئینه یکی پیدا شده

بی شکی باشد یکی و دو نمود

آفتابی نیم شب بر ما بتافت

نور او در چشم ما مه رو نمود

گه بترکستان به ما بنمود ترک

گه به هندستان مرا هندو نمود

در محیط بی کران افتاده ایم

عین ما بر عین ما هر سود نمود

ما نظر از سید خود دیده ایم

هم به نور دیدة او او نمود

***

732

هر کسی را عنایتی فرمود

آن عنایت همه به ما بنمود

تا ببیند به نور خود خود را

چشم خود هم به روی ما بگشود

طینت ما ز خاک میخانه است

میل ما جز به می نخواهد بود

هر که آمد به خلوت دل ما

در بهشت آمد و خوشی آسود

آتش عشق سوخت عود دلم

خوش بود آتشی چنین بی دود

آینه هم ز جود پیدا شد

دل خود را هم او ز خود بربود

از سر ذوق گفته ام سخنی

به ازین گفته ای دگر که شنود

چون وجود است هرچه می یابم

غیر او نیست در جهان موجود

می و جام و حریف و ساقی اوست

نعمت الله این چنین فرمود

***

733

آفتاب از رخ نقاب مه گشود

شب گذشت و روز روشن رو نمود

شد منور عالمی از نور او

یک ستاره گوئیا هرگز نبود

هر چه موجود است او جود وی است

خود کجا موجود باشد بی وجود

خانقاه و صومعه در بسته شد

چون در میخانه ساقی برگشود

آتش عشقش دل ما را بسوخت

سوخت درد عشق او جانم چو عود

گفتة مستانة ما قول اوست

عاشقانه این سخن باید شنود

نعمت اللهی و از خود بی خبر

قدر این نعمت نمی دانی چه سود

***

734

جیب شب آفتاب چون بگشود

از گریبان روز رو بنمود

شب امکان خیال بود و نماند

هست روز و جوب و خواهد بود

غیر او نیست ور تو گوئی هست

او بخود دیگران به او موجود

عقل چون شب برفت و عشق آمد

خاطر ما ازین و آن آسود

یک حقیقت که آدمی خوانند

گه ایاز است به نام و گه محمود

عالمی را به رقص آورده

قول مستانه ای که او فرمود

نعمت الله گرد نقطة دل

همچو پرگار دایره پیمود

***

735

نظری خوش به چشم ما فرمود

روی خود را به نور خود بنمود

ساقی ما چو رند مستی دید

می خمخانه را به او پیمود

دل ما را به لطف خود بنواخت

رحمتی هم بجای خود فرمود

آتشی می نمود موسی را

در حقیقت اله موسی بود

در میخانه ی همه عالم

ساقی ما به روی ما بگشود

دُرد دردش دلی که نوش نکرد

درد او را کجا بود بهبود

جان عارف فدای سید باد

که دل عارفان از او آسود

***

736

یک نفس یعقوب بی یوسف نبود

گر چه هجرانش به ظاهر می نمود

هر که را دیدی نمودی یوسفش

هر چه بشنیدی ز یوسف می شنود

تا مگر یوسف درآید از درش

در به روی هر که بودی می گشود

هر که در کنعان بدیدی پیش او

یوسف مصری خود را می ستود

چونکه بر تخت این ظهورش را بیافت

سر خود حق خود دید از آن کردش سجود

هرچه بود و هست و خواهد بود اوست

هر چه باشد، باشد از جود وجود

گر خلیل الله بصورت غایب است

نعمت اله یک دمی بی او نبود

***

737

پادشه حکم ما روان فرمود

هم به نام خودش نشان فرمود

هر چه در غیب و در شهادت بود

همه ایثار بندگان فرمود

در میخانه را گشود به ما

راز پنهان به ما عیان فرمود

حکم تاج و کمر به ما بخشید

این عطا او به ما چنان بنمود

رو در آئینة دلم بنمود

نام تمثال خویش جان فرمود

نقد گنج خزانة اسما

جمله انعام این و آن فرمود

نعمت الله در ازل بنواخت

تا ابد میر عاشقان فرمود

***

738

هرچه امکان لطف و رحمت بود

حضرت او به ما عطا فرمود

هر کسی را قراضه ای بخشید

در گنجینه را به ما بگشود

گل تبسم کنان به باغ آمد

چون ترنم ز بلبلان بشنود

عقل دود است و عشق آتش آن

خوش بود آتشی ولی بی دود

آتش عشق عود جانم سوخت

به ازین کس نسوخت هرگز عود

هرچه بوده است و هر چه خواهد بود

همه از جود او بود موجود

هر که آمد به مجلس سید

جان او همچو جان ما آسود

***

739

بیا که مجلس عشق است و طالع مسعود

بیا که نوبت وصل است و وقت گفت و شنود

بیا که مطرب عشاق ساز ما بنواخت

بیا که ساقی وحدت سرسبو بگشود

بیا و جان عزیزت بیار در مجلس

که نقل مجلس ما غیر جان نخواهد بود

بیا و کشتة ما باش که تا شوی زنده

بیا و بندة ما باش و خواجه ی  مودود

بیا و جبة و دستار عقل را بفروش

که پیر میکدة عشق این چنین فرمود

بیا که از لب ساغر حیات می ریزد

بیا که از دم مطرب همی سوزد عود

رسید عشق ز خمخانة قدم سرمست

به یک کرشمه دل از دست عالمی بربود

کشیده بر کتب دل که ما محب تو ایم

نوشته بر ورق جان که ای مرا مقصود

بیا که میر خرابات نعمت الله است

بیا که اول صبح است و عاقبت محمود

***

740

جام وی بخشید و می وی می دهد

ور نباشد جام می کی می دهد

عالمی از جود او موجود شد

این کرم بین شیی بلا شیی می دهد

رند سرمست ار بیابد می فروش

می نوازد بارها می می دهد

مجلس عشق است و ما مست خراب

ساقی ما می به هی هی می دهد

در دم نائی نفس او می دمد

آنچنان آواز از نی می دهد

هرچه ما را می دهد شاه و گدا

در حقیقت حضرت وی می دهد

نعمت الله را به ما بخشید باز

لطف او نعمت پیاپی می دهد

***

741

هر که جان در عشق جانان می دهد

عشق جانان کشته را جان می دهد

می فراوان است و ساقی بس کریم

می به سر مستان فراوان می دهد

شاهد ما بس لطیف و نازک است

بوسه بر روی حریفان می دهد

آب رو گر قطره ای پیشش بریم

در عوض دریای عمان می دهد

جود او بخشید عالم را وجود

لطف او پیوسته احسان می دهد

گنج را در کنج ویران می نهد

وان نشان ما را به پنهان می دهد

سید ما دست دستان می برد

بعد از آن دستی به دستان می دهد

***

742

عقل ناقص بکار می ناید

صحبت او مرا نمی باید

سخنش اعتبار نتوان کرد

زانکه بر قول خود نمی پاید

هر زمان قصه ای دگر خواند

هر دم هنگامه ای بیاراید

آبرو را به خاک ره ریزد

به لب خشک باده پیماید

چونکه از ذوق عشق بی خبر است

لاجرم دوستی نمی شاید

نفی سید کند ولی به خیال

وان خیالش به خواب بنماید

سیدی عاشقی بجو که تمام

جانت از ذوق او بیاساید

***

743

ساقی رخ اگر بما نماید

در جام جهان نما نماید

آئینة معنئی بدست آر

تا صورت او ترا نماید

نتوان دیدن به خود خدا را

بینیم اگر خدا نماید

خورشید به نور طلعت خویش

روئی به من و شما نماید

نوشیم شراب تا دهد جام

بینیم جمال تا نماید

گر آئینه عین او نباشد

ما را و ترا کجا نماید

دیدیم به چشم نعمت الله

نوری که خدا به ما نماید

***

744

مرا هر دم خیالی رو نماید

در آن نقش خیالم او نماید

به بیداری و خواب ار بینم او را

به هر صورت مرا نیکو نماید

یکی رو در دو آئینه چو بنمود

یکی باشد اگر چه دو نماید

حباب و موج و دریا جمله آبند

گهی در چشمه گه در جو نماید

هزاران آینه گر بینم ای دوست

همه تمثال آن یک رو نماید

دو تو بنماید این رشته به احول

ولی در چشم ما یک تو نماید

همه کس نعمت الله را ببیند

ولی تا او به هر کس چو نماید

***

746

نوری که خدا به ما نماید

در جام جهان نما نماید

آئینه چو صیقلش نکردی

روی تو بتو کجا نماید

این لطف نگر که پادشاهی

در صورت هر گدا نماید

رندانه به نوش دُردی درد

تا درد ترا دوا نماید

نقشی به خیال می نگاریم

نقاش به نقشها نماید

در موج و حباب آب دریاب

کان جوهر ما به ما نماید

در دیدة سیدم نظر کن

تا نور خدا ترا نماید

***

747

عالم چو مثالی است که در آب نماید

یا نقش خیالی است که در خواب نماید

یا ظل وجود است که موجود به جود است

همسایه در این سایه به اصحاب نماید

هر ذره ز خورشید جمالش که نموده

نوری است که در صورت مهتاب نماید

خوش جام حبابی است که پر آب حیات است

از غایت لطف است که آن آب نماید

یک نقطة اصلی است و کتب خانه فروعش

حرفی است که صد فصل ز هر باب نماید

ذات است و صفات است که محبوب و محب است

وین هر دو محبانه به احباب نماید

در آینه ی  روشن سید نظری کن

تا نور ظهورش بتو از باب نماید

***

748

خیال غیر خوابی می نماید

همه عالم سرابی می نماید

به چشم نقش بندان خیالش

جهان نقشی بر آبی می نماید

درین خمخانه هر رندی که یابی

به ما جام شرابی می نماید

به هر صورت که می بینی به معنی

نگاری بی حجابی می نماید

ضمیر روشن هر ذره ما را

ز نورش آفتابی می نماید

بده جامی به هر رندی که باشد

که خیر است و ثوابی می نماید

وجود نعمت الله درخرابات

چو گنجی در خرابی می نماید

***

749

ذاتش به صفات می نماید

یک ذات ذوات می نماید

در جام جهان نمای اول

خود را ز برات می نماید

عینی به ظهور در مراتب

ما را درجات می نماید

گر کشته شوی ز جان میندیش

کان موت حیات می نماید

چون کردة اوست کردة ما

جمله حسنات می نماید

هر لحظه به صورتی برآید

شیرین حرکات می نماید

عمری که به عشق می گذاری

در وی برکات می نماید

خوش دل باشی به درد نوشی

کز درد دوات می نماید

در دیدة سیدم نظر کن

کو نور خدات می نماید

***

750

ذاتش به صفات می نماید

یا ذات به ذات می نماید

خواهد که نمایدت و گرنه

آئینه چرات می نماید

هر بی سروپا که پیشت آید

شاه است و گدات می نماید

نقشی که خیال او نگارد

شیرین حرکات می نماید

خوش دُردی درد عشق می نوش

کاین درد دوات می نماید

هر جام حباب بر کف ما

پر آب حیات می نماید

آن نور که عین سید ما است

در جمله جهات می نماید

***

751

نوش کن می که روحت افزاید

لب ساغر فتوحت افزاید

ذوق عمر عزیز اگر خواهی

باده وقت صبوحت افزاید

نوش کن جام می که نوشت باد

تا حیاتی چو نوحت افزاید

شرح علم بدیع ما دریاب

که بیان در شروحت افزاید

جرعة جام نعمت الله نوش

تا از آن راح روحت افزاید

***

752

نقشی است خیالش که به هر دست بر آید

دستی که از آن نقش بگیرد بسر آید

نقاش بهر لحظه کشد نقش خیالش

آن نقش رود باز به نقش دگر آید

در نور رخش شاهد معنی بنماید

هر صورت خوبی که مرا در نظر آید

پرسی خبری از دل و دل بی خبر از عشق

وز بی خبر ای یار بتو کی خبر آید

ساقی در میخانه گشاده است به رندان

کو عاشق مستی که ازین خانه درآید

بگذشت شب و ماه فرو رفت ولیکن

امید که صبح آید و خورشید برآید

صد نعره برآید ز دل عاشق سرمست

گر مطرب ما گفتة سید بسراید

***

753

خوش درد دلی دارم درمان به چه کار آید

با کفر سر زلفش ایمان به چه کار آید

دل زنده بود جانم چون کشتة عشق اوست

بی خدمت آن جانان این جان به چه کار آید

عقل از سر مخموری سامان طلبد از ما

ما عاشق سرمستیم سامان به چه کار آید

عشق آمد و ملک دل بگرفت به سلطانی

جز حضرت این سلطان به چه کار آید

در خلوت میخانه بزمی است ملوکانه

روضه چو بود اینجا رضوان به چه کار آید

ماهان ز خدا خواهم با صحبت مه رویان

بی صحبت مه رویان ماهان به چه کار آید

با سید سرمستان کرمان چو بهشتی بود

بی نور حضور او کرمان به چه کار آید

***

754

با رخ او قمر چه کار آید

با لب او شکر چه کار آید

آفتابی چو رو به ما بنمود

نور دور قمر چه کار آید

گنج اسما تمام یافته ایم

کیسه پر سیم و زر چه کار آید

ما چو در یتیم یافته ایم

صدف بی گهر چه کار آید

عقل مخمور دردسر دارد

این چنین دردسر چه کار آید

نعمت الله حریف مجلس اوست

غیر ساقی دگر چه کار آید

***

755

جسمی دارم که جان نماید

جانی است که آن روان نماید

عالم چو ظهور نور اسماست

هر نام از آن نشان نماید

عینی است که صدهزار صورت

در دیدة این و آن نماید

خوش آینه ای است جام باده

معشوق به عاشقان نماید

از نقش خیال نقش بستی

آن نیست ولی چنان نماید

بر دیدة ما نشین و بنگر

تا یار ترا عیان نماید

جان دادن و عشق او خریدن

سود است و ترا زیان نماید

در دیدة ما چو نور پیداست

از چشم تو گر نهان نماید

از غایت لطف نعمت الله

صد نقش به یک زمان نماید

***

756

گهی عکس رخش جان می نماید

گهی زلفش پریشان می نماید

چو سنبل می کند برگل معشوش

سواد کفرش ایمان می نماید

چه جام است اینکه می ریزد از او می

چه جان است اینکه جانان می نماید

چه زخم است اینکه مرهم ساز جان است

چه درد است اینکه درمان می نماید

دلی دارم چو آئینه ز عشقش

همه آئین این آن می نماید

جمال عشق بین و حسن معنی

که چون در صورت جان می نماید

نظر کن چشم سید تا ببینی

که پیدا سر پنهان می نماید

***

757

بر بسته نقاب دل رباید

بنگر چه کند اگر گشاید

در آینة وجود عالم

خود بیند و خود به خود نماید

ما دولت سر لی مع الله

یابیم ولی دمی نپاید

در دور دو چشم مست ساقی

توبه نکنیم و خود نشاید

چندان که خوریم می ازین خم

نه کم شود آن و نه فزاید

یک ذات و صفات او فراوان

در هر صفتی دمی برآید

سید رند است و جام بر دست

مستانه سرود می سراید

***

758

خیال او به هر نقشی برآید

بهر آئینه حسنی می نماید

برد خلقی و می آرد همیشه

ار آن عالم بیک حالی نپاید

جهان روشن شود از نور رویش

اگر آن آفتاب ما برآید

به نور او جمال او نوان دید

حجاب از چشم ما گر برگشاید

چنین میخانه و رندان سرمست

کسی مخمور اگر ماند نشاید

به شادی روی ساقی نوش می کن

که می عمر عزیزت می افزاید

به عشقش نعمت الله میر مستان

سرودی عاشقانه می سراید

***

759

خواب در چشم چون نمی آید

کی خیالش به خواب بنماید

چشم دارم که لطف او به کرم

نظری هم به بنده فرماید

خلوت خاص اوست خانة دل

در سرا غیر او نمی شاید

در میخانه او گشود به ما

این چنین در جز او که بگشاید

عشق مست است و عقل مخمور است

به لب خشک باده پیماید

هر که با جام می شود همدم

یک دم از عمر خود بیاساید

بنده ی  سیدم که از کرمش

نعمت الله به خلق بخشاید

***

760

عقل چندانکه خود بیاراید

در نظر هیچ خوب ننماید

خاکساری است آبرویش نیست

با دم سرد باد پیماید

بستة او مشو که حیف بود

کار عاشق ز عقل نگشاید

کشتة عشق شو چو زنده دلان

گر ترا عمر جاودان باید

هر که با عاشقی شود همدم

از دم او دمی بیاساید

به عدم عالمی رود ز وجود

به وجود جدید باز آید

نعمت الله جان به جانان داد

خوش بود گر قبول فرماید

***

761

گر در طلب اوئی ناگه ببرت آید

ور گرد درش گردی او در بتو بگشاید

گر آینه ی روشن اندر نظرش آری

تمثال جمال او در آینه بنماید

آن به که تو عمر خود در عشق کنی صرفش

چون عمر عزیز تو پیوسته نمی پاید

ای عقل تو مخموری ما عاشق سرمستیم

در مجلس سرمستان وعظ تو نمی یابد

در هر چه نظر کردم چون اوست که می بینم

اقرار به او دارم انگار نمی شاید

تا نور جمال او در دیدة ما بنمود

نوری بجز آن نورش در دیده نمی آید

گفتار خوش سید هر کس که بخواند خوش

آن بزم ملوکانه مستانه بیاراید

***

762

نگار مست من هر دم ز نو بزمی بیاراید

در میخانه بگشاید به رندان باده بخشاید

به هر دم محرمی جوید که با او راز خود گوید

حیات جاودان است او ولی با کس نمی پاید

جمالش در نظر دارم به هر حسنی که می بینم

خیالش نقش می بندم به هر حالی که پیش آید

مرا ساقی سرمستان دهد هر لحظه ای جامی

به هر جامی که می نوشم مرا جانی بیفزاید

اگر جامی به بزم آری ز خم می بری پر می

وگر پیمانه ای آری بتو پیمانه پیماید

بیا ای جان رها کن دل اگر جانانه می جوئی

برو ای دل ز جان بگذر گرت دلدار می باید

حدیث عاشقی بشنو که تا ذوق خوشی یابی

حریف نعمت الله شو که تا جانت بیاساید

***

763

عقل هر دم که در سخن آید

به دم سرد باد پیماید

سخن عقل پیش عشق مگو

کان سخن خود بکار می ناید

عشق را خود گشایشی دگر است

هیچ کاری ز عقل نگشاید

جام گیتی نمای را بکف آر

که بتو روی خویش بنماید

آفتابی مدام در دور است

به یکی جا دمی نمی پاید

عشق هر لحظه مجلسی سازد

هر زمان بزم نو بیاراید

نفسی باش همدم سید

گر ترا همدم خوشی باید

***

764

چشمت  نورش بتو نماید

گوش تو در سخن گشاید

در گلشن ما زبان بلبل

هر لحظه ترنمی سراید

دست تو بیان کند یدالله

گر زانکه یدش به دستت آید

پائی که به قدرتش بپایست

بی قدرت او به پا نپاید

بی جود وجود سید ما

خود بود وجود ما نشاید

***

765

در سراپرده ی دل خانه خدا را طلبید

این چنین خانه خدا بهر خدا را طلبید

در خرابات فنا ساغر می نوش کنید

آنگه از ساقی ما جام بقا را طلبید

گر بیابید عطائی همه آن را جوئید

ور بلائی برسد جمله بلا را طلبید

می ببخشید به رندان و مجوئید بها

کار خیر است درین کار دعا را طلبید

درد دل را به حکایت نتوان یافت دوا

دُرد دردش به کف آرید و دوا را طلبید

در نظر دیدة ما بحر محیطی دارد

هر چه خواهید بیابید چو ما را طلبید

نعمت الله اگرش می طلبید ای یاران

در خرابات در آئید خدا را طلبید

***

766

نوری است که آن نور به آن نور توان دید

هر دیده که آن دید یقین دان که چنان دید

جام می عشق است که در دور روان است

در دور قمر هر که نظر کرد روان دید

در آینه بنمود جمال و چه جمالی

خود را چو بخود دید خود خود نگران دید

چشمی که نظر از نظر اهل نظر یافت

در هر چه نظر کرد همین دید و همان دید

بی نام و نشان شو که نشان نقش خیالی است

این نیست نشانی که تو گوئی به نشان دید

گوئی که مرا هست تمنای وصالش

نقشی و خیالی است که درخواب توان دید

نوری است که سید به همه حال نماید

یاری که نظر کرد به هر دیده عیان دید

***

767

او را به خود نبینی او را به او توان دید

هر کس که دید او را می دان که آنچنان دید

دیده ندیده غیرش چندانکه گرد گردید

خوش دیده ای که او را در عین او توان دید

جام جهان نمائی یاری که در نظر داشت

او نور چشم مردم در آینه عیان دید

سرچشمة حیات است این بحر دیدة ما

در چشم ما نظر کن کان بحر می توان دید

حکم ولایت ما منشور حضرت اوست

توقیع آن بیند هر کس که آن نشان دید

دل دیدة خوشی دید روشن به نور رویش

جانان هر دو عالم در جسم و جان روان دید

رندی که نعمت الله سرمست را بیند

شاید اگر بگوئی سرخیل عاشقان دید

***

768

چشمی که چشمه ی آب از چشم ما روان دید

در چشم او نیاید هر چشمه ای چو آن دید

ای نور دیده ی ما در چشم ما نظر کن

کائینه ای است روشن آن رو در او توان دید

ما را اگر بجوئی ما را به ما توان یافت

هر کس که دید ما را میدان که آنچنان دید

جام جهان نمائیست یعنی که این دل ما

هر کو در او نظر کرد مجموعة جهان دید

از عشق اگر نشانی پرسی نشان بگویم

بی نام و بی نشان شد یاری کز آن نشان دید

هر ناظری که بنشست بر چشم ما زمانی

در بحر دیده ی ما دریای بی کران دید

رندی که نعمت الله بیند به چشم معنی

داند که دیده ی او سرخیل عاشقان دید

***

769

چشمم نورت در این و آن دید

روشن چشمی که آنچنان دید

غیرت نگذاشت غیرت تو

غیر تو چو نیست چون توان دید

تمثال جمال دیدة ما

در جام جهان نما روان دید

دیده نظری ز نور تو یافت

در ذره و آفتاب آن دید

بحریم و حباب و عین ما آب

این دیده ی ما همین همان دید

از نام و نشان خبر چه پرسی

هر دیده که دید بی نشان دید

این دیده ی مست نعمت الله

آن نور به عین آن عیان دید

***

770

چشمم نورت در این و آن دید

روشن چشمی که آنچنان دید

غیرت نگذاشت غیرت تو

غیر تو چو نیست چون توان دید

جام است و شراب هر دو با ماست

این دیده ی ما همین همان دید

گوئی که چگونه دید چشمت

بگذر ز نشان که بی نشان دید

دریای محیط دیده ی ما

در جام جهان نما روان دید

دیده نظری ز روی او یافت

آن نور لطیف او به آن دید

در دیده ی مست نعمت الله

نوری است که چشم ما عیان دید

***

771

نقشش نه خیالی است که در خواب توان دید

یا ماه هلالی است که در آب توان دید

هر دیده که او مست شد از جام الهی

در شیخ عیان بیند و درشاب توان دید

خورشید جمالش به تو گر روی نماید

آن نور در آئینه ی مهتاب توان دید

گر بر تو در گنج خزائن بگشایند

آن گنج نهان گشته ز هر باب توان دید

اعیان همه آئینه ی اسمای الهیست

مربوب توان دیدن و ارباب توان دید

محبوب و محبند همه عالم و آدم

او را به یقین با همه احباب توان دید

گر سید و بنده به هم ای دوست ببینی

نورند که در دیده ی اصحاب توان دید

***

772

به چشم ما جهانی می توان دید

در این آئینه آنی می توان دید

دل زنده دلان چون زنده از اوست

ببین در دل که جانی می توان دید

خوشی در چشم مست ما نظر کن

که نور او روانی می توان دید

اگر بینی تو رند باده نوشی

دمی بنگر زمانی می توان دید

دل من سوخته است از آتش عشق

که از داغش نشانی می توان دید

بیا بر چشم ما بنشین زمانی

که بحر بی کرانی می توان دید

بگیر این جام می از نعمت الله

که از نورش فلانی می توان دید

***

773

در دیده ی ما نور رخ یار توان دید

یاری که نظر کرد در این دیده عیان دید

خوش نقش خیالی است که بستیم به دیده

نقاش در این نقش پدید است توان دید

صاحب نظر آن است که در هر چه نظر کرد

در صورت آن شاهد معنیش روان دید

روشن بود آن دیده که در مجلس رندان

چون جام مئی یافت همین دید و همان دید

هر ذره که بینی بتو خورشید نماید

نور بصر ما است هر آن دیده که آن دید

در آینه بنمود جمال و چه جمالی

چون نیک نظر کرد به خود خود نگران دید

از نور خدا دیده ی سید شده روشن

هر کس که در این دیده ی ما دید چنان دید

***

774

این و آن بود جمله آن گردید

این چنین بود آن چنان گردید

باز علم بدیع می خوانم

این معانی از آن بیان گردید

هر که در صحبتم دمی بنشست

محرم راز عاشقان گردید

در مقامی که جان نمی گنجد

گرد آن جا کجا توان گردید

هر که دل را به دلبری بسپرد

مونس جان بی دلان گردید

وانکه چون ما فتاد در دریا

قطره اش بحر بی کران گردید

نعمت الله پیر عارف بود

این زمان باز نوجوان گردید

***

775

سالها در طلبت دیده به هر سو گردید

یافت مقصود همان لحظه که روی تو بدید

درد دل گرچه بدیدیم دوا یافته ایم

هر که رنجی بکشید او به دوائی برسید

بی بلائی نتوان یافت چنان بالائی

گل بی خار در این باغ جهان نتوان چید

حرف عشق تو که دانست که از جان نگذشت

با خیال تو که پیوست که از خود نبرید

دلم از کوی خرابات به خلوت می رفت

چشم سرمست ترا دید ز ره بر گردید

می خمخانه شادی بکند نوش دگر

هر که از جام غم انجام تو یک جرعه کشید

بر سر چارسوی عشق تو دل سودا کرد

نعمت الله بها داده و وصال تو خرید

***

776

عین او در عین اعیان شد پدید

آنچنان پنهان چنین پیدا که دید

آفتاب است او و عالم سایه بان

چتر شاهی بر سر عالم کشید

جامی از می پر زمی بستان به نوش

این سخن از ما به جان باید شنید

در هوای یوسف گل پیرهن

همچو غنچه جامه را باید درید

لطف او آئینة گیتی نما

از برای حضرت خود آفرید

ما حباب و عین ما آب حیات

نوش کن جامی به گو هل من مزید

سید ما از جمال بر کمال

می نماید هر زمان حسنی پدید

***

777

گرد میخانه دل به جان گردید

همچو رندان به جان روان گردید

گر چه مخمور بود مستی شد

این چنین بود آن چنان گردید

گرد کنج خراب گشت بسی

گنج پنهان بر او عیان گردید

تا نشانی ز بی نشان یابد

نام را ماند و بی نشان گردید

لطف معشوق ما کرم فرمود

مونس جان عاشقان گردید

قسم علم بدیع را خواندیم

آن معانی به ما عیان گردید

در مقامی که نعمت الله است

گرد آن در کجا توان گردید

***

778

دیده عمری به سر روان گردید

به هوا گرد این جهان گردید

به خیالی که روی او بیند

گرد بر گرد این و آن گردید

او نظر کرد دیده روشن شد

نور او هم به او عیان گردید

ذره ای بود آفتابی شد

این چنین بود آنچنان گردید

خوش نشانی ز بی نشانی یافت

نام گم کرد و بی نشان گردید

هر که آمد بسوی میخانه

واقف از ذوق عاشقان گردید

نعمت الله فتاد در دریا

قطره اش بحر بی کران گردید

***

779

از کرم جان عزیزم بر جانانه برید

دست گیرید و مرا مست به میخانه برید

دل چو شمعی است که در مجلس جان می سوزد

خبر سوختگان را بر پروانه برید

آشنایان همه جمعند و حریفان سرمست

حیف باشد که چنین مژده به بیگانه برید

گنج عشق است که در کنج دل ویران است

نقد گنجنیة ما از دل ویرانه برید

عاقل آن است که دیوانة عشق است چو ما

سخن عاقل دیوانه به دیوانه برید

دل مردان خدا هر که برد خوش باشد

گو بیائید و برید آن دل و مردانه برید

گوشة خلوت میخانه مقامی امن است

نعمت الله بگیرید و به آن خانه برید

***

780

نعمت الله باز با ما وا رسید

چونکه از ما بود با ما وا رسید

همچو قطره رفته بود از بحر ما

آمد اینجا باز با دریا رسید

مجلس عشق است و ما مست خراب

کی تواند عقل اینجاها رسید

عشق بالایش بلائی خوش بود

این بلا ما را از آن بالا رسید

موج و دریا چون به هم آمیختند

عین ما گوئی به عین ما رسید

تا سر زلفش پریشان یافتیم

بر سر ما عالمی سودا رسید

داد سید حکم میخانه به ما

منصب عالی چنین ما را رسید

***

781

آب حیات از لب ساقی به ما رسید

این مرحمت نگر که به ما از خدا رسید

دل دردمند بود ولی یافت صحتی

از دُرد درد او به دل ما دوا رسید

ما دست برده ایم ز شاهان روزگار

تا دست ما به دامن آن پادشا رسید

مطرب نواخت ساز حریفان بزم ما

ذوقی از آن نوا به من بی نوا رسید

هر رهروی که رفت رسید او به منزلی

جاوید می رود به نهایت کجا رسید

بحری است بحر ما که ندارد کرانه ای

جز ما کس دگر نتواند به ما رسید

میراث سید است که ما را رسیده است

این سلطنت ز سید هر دو سرا رسید

***

782

رخت ما را به سراپرده ی میخانه برید

آلت مجلس ما جمله به ساقی سپرید

ما چو غنچه به هوا جامه خود چاک زدیم

بعد از این خرقة ما را به ملامت ندرید

عیب ما را نکنید ار شده ایم عاشق او

نور چشم است ببینید که صاحب نظرید

گر ز ما از سر مستی سخنی گوش کنید

از سر لطف و کرم از سر آن درگذرید

هر کجا نقش خیالی که ببندد دیده

معنی خوب در آن صورت زیبا نگرید

میل میخانه ندارید ندانیم چرا

مگر از ذوق می و مستی ما بیخبرید

بندة سید رندان خرابات شوید

که به نزدیک سلاطین جهان معتبرید

***

783

زاهد به سراپرده ی  رندان مگذارید

مخمورش از آن مجلس مستانه بدارید

بیگانه مباشید و بپاشید سر و زر

تخمی که توانید در این باغ بکارید

هر خم شرابی که سپردید به رندی

آرید بر ما و به اهلش بسپارید

روشن بتوان دید که نور بصر ما است

بر دیده اگر نقش خیالی بنگارید

یک دم که ز ما فوت شود بی می و ساقی

از عمر مدانید و حیاتش مشمارید

کار همه رندان خرابات برآید

بر ما نفسی همت خود گر بگمارید

سید ز در میکده مستانه درآمد

نوری است که پیدا شده پنهانش مدارید

***

784

آفتاب چرخ معنی بایزید

سایه ی خورشید اعلی بایزید

واقف اسرار سبحانی به حق

کاشف اسرار معنی بایزید

گوهر دریای عرفان از یقین

عارف و معروف یعنی بایزید

نقطه ی وحدت درآمد در الف

در ظهور آن حرف شد بی بایزید

راه جان روشن نشد بی بوالحسن

کار دل پیدا نشد بی بایزید

صورت فردوس جان بسطام عشق

میوه ی معنی طوبی بایزید

سید از صاحبدلانی لاجرم

کرده بر جانت تجلی بایزید

***

785

بیا ای جان و ای جانان سید

بیا ای شاه و ای سلطان سید

بیا و جام می پرکن به ما ده

که تا نوشیم با یاران سید

خرابات است و ما مست خرابیم

حریف جملة رندان سید

سر ما بعد از این و خاک پایت

به خاک پای سرمستان سید

ز کفر زلف تو بستیم زُنار

از آن محکم بود ایمان سید

کتاب ذوق اگر خوانی سراسر

بود آن آیتی در شأن سید

همه کس نعمت الله دوست دارند

که باشد نعمت الله آن سید

***

786

گر یار غار خواهی مائیم یار سید

ور ذوق دوست جوئی ما دوستدار سید

هر آینه که بینی جام جهان نمائی است

چون نور می نماید در وی نگار سید

سید در انتظار است تا کی رسد اشارت

گر چه بود جهانی در انتظار سید

صیاد عقل اول عالم بود شکارش

سیمرغ قاف وحدت باشد شکار سید

صاحبدلان کامل در عشق جان سپردند

بر خاک ره فتاده در رهگذار سید

هرجا که رند مستی است در گوشة خرابات

باشد چو دردمندان او درد خوار سید

گفتم که می رساند ما را به حضرت او

حق گفت نعمت الله این است کار سید

***

787

سلطان که بود گدای سید

عالم چو بود فدای سید

ما جام جهان نمای اوئیم

او جام جهان نمای سید

داریم هوا و خوش هوائی

آن گه چو هوا هوای سید

جانی که بقای اوست جاوید

باقی بود از بقای سید

تا نغمه ی قول کن بر آمد

بگرفت جهان صدای سید

سید چو برای ماست دایم

مائیم از آن برای سید

چون نیست به غیر سید ما

غیری نبود به جای سید

***

788

نعمت الله خدا به ما بخشید

این چنین نعمتی خدا بخشید

می خمخانه ی حدوث و قدم

به من رند بی نوا بخشید

سلطنت بین که حضرت سلطان

پادشاهی به این گدا بخشید

دُردی درد دل بسی خوردیم

عاقبت درد را دوا بخشید

بخشش اوست هرچه ما داریم

هر چه داریم او به ما بخشید

چشم ما شد به نور او روشن

لاجرم او به ما لقا بخشید

ما چو فانی شدیم در ره عشق

جاودان او به ما لقا بخشید

***

789

جام گیتی نما به ما بخشید

دولتی خوش به ما خدا بخشید

نظری کرد و گنج هر دو سرا

پادشاهی به یک گدا بخشید

می خمخانه ی حدوث و قدم

ساقی مست ما به ما بخشید

دُردی درد دل بسی خوردیم

عاقبت درد را دوا بخشید

نقد مجموع مخزن اسرار

کرم او به ما عطا بخشید

حاکم است او و هرچه خواست کند

کس نگوید که او چرا بخشید

نعمت الله به ما عطا فرمود

خوش نوائی به بینوا بخشید

***

790

می خمخانه را به ما بخشید

این سعادت به ما خدا بخشید

گنج اسما نثار ما فرمود

پادشاهی به این گدا بخشید

دُردی درد او بسی خوردیم

دُرد دردش به ما دوا بخشید

بندة خویش را عطائی داد

کرد آزاد و ملک ها بخشید

در همه آینه جمال نمود

از همه رو به ما لقا بخشید

ما چو فانی شدیم ازعالم

جاودان منصب بقا بخشید

بخشش اوست هرچه ما داریم

کس نگوید که او چرا بخشید

نعمت الله روانة ما کرد

این چنین نعمتی به ما بخشید

***

791

نعمت الله خدا به ما بخشید

خوش نوائی به بینوا بخشید

گنج اسما به ما عطا فرمود

پادشاهی به این گدا بخشید

خلعتی خوش مرصع از کرمش

رحمتی کرد و آن به ما بخشید

هرچه خواهد چنین چنان بخشد

کس نگوید که او چرا بخشید

هم نبوت به انبیا او داد

هم ولایت به اولیا بخشید

دل اگر برد جان کرامت کرد

درد اگر داد هم دوا بخشید

سیدی ساخت بنده ی خود را

منصب عالیی مرا بخشید

***

792

دولتی خوش خدا به ما بخشید

جام گیتی نما به ما بخشید

کرم پادشاه ما بنگر

پادشاهی به این گدا بخشید

گنج اسما به ما عطا فرمود

گر به اصحاب دو سرا بخشید

ما از او غیر از او نمی‌جستیم

آشنا یافت خویش را بخشید

دُرد دردش به ذوق نوشیدیم

لاجرم این چنین دوا بخشید

چونکه سید شفیع خود کردیم

نعمت‌الله را به ما بخشید

***

793

دامن از تر دامنان ای جان بدر باید کشید

دست خود از دست هر بی پاوسر باید کشید

عشق می بازی طریق عاشقان باید سپرد

میل حج داری بلای بحر و بر باید کشید

دُرد دردت گر دهد چون صاف درمان نوش کن

ور می صافت دهد در دم به بر باید کشید

گر به دور حسن او دیدی بلای او چه شد

جور که ناچار است در دور قمر باید کشید

توتیای دیدة ما خاک پای عاشقان

این چنین خوش توتیائی در بصر باید کشید

نعمت الله را اگر خواهی که مهمانی کنی

سفره ای گرد جهان سر تا به سر باید کشید

ور به قدر همتش سازی سرای مختصر

چار دیواری به هفت اقلیم در باید کشید

***

794

این چنین رندی که من دیدم که دید

هفت دریا را به یک دم درکشید

دیده ام آئینة گیتی نما

آفریننده به لطفش آفرید

عاشق سرمست در کوی مغان

فارغ است از بایزید و از یزید

مجلس عشق است و ساقی در حضور

ذوق یاران باد یارب بر مزید

دیدة روشن که دیده روی او

در چنان دیده بود نورش پدید

اعتباری می نماید وصل و فصل

گه قریبت می نماید گه بعید

نعمت الله مست و جام می به دست

باشد آن می کهنه و جامش جدید

***

795

در دور قمر نقطه ی خورشید ببینید

در جام جم آن حضرت جمشید ببینید

در دیدة ما نور جمالش بتوان دید

دیدید درین دیده و وادید ببینید

در بحر در آئید و حبابش به کف آرید

درمعنی ما صورت توحید ببینید

گر چه شب بدر است چو صاحب نظرانید

چون روز درین شب مه و خورشید ببینید

بس فکر کند عاقل و نقشی بنگارد

تحقیق نمی داند و تقلید ببینید

گشتیم مجرد ز وجود و ز عدم هم

آئید در این خلوت و تجرید ببینید

سید به همه آینه روئی بنموده

آن یار کهن باز به تجدید ببینید

***

796

عاشق آن است که معشوق به جان می جوید

می رود بی سروپا گرد جهان می جوید

همچو مجنون همه جا لیلی خود می طلبد

همه لیلی نگرد و ز همگان می جوید

می کند دلبر سرمست مرا دلجوئی

بی تکلف دل من نیز چنان می جوید

عارف از اول و آخر چو خبر می یابد

ظاهر و باطن و پیدا و نهان می جوید

هر کسی آنچه طلب می کند ار داند باز

دامن خویش به دست آرد و آن می جوید

رسته از نام و نشان نام و نشان جوید نه

رسته از نام و نشان  نام و نشان می جوید

نعمت الله ز خدا از سر اخلاص مدام

صحبت ساقی سرمست مغان می جوید

***

797

هر که او عین ما به ما جوید

یابد او هر چه از خدا جوید

دُرد دردش به ذوق می نوشد

دردمندی که او دوا جوید

مبتلائی که یافت ذوق بلا

روز و شب از خدا بلا جوید

در خرابات عشق مست و خراب

دائما گردد و مرا جوید

جام گیتی نما گرفته به دست

هرچه او را سپرده وا جوید

عقل باشد ز عشق بیگانه

آشنا یار آشنا جوید

رند مستی که نعمت الله یافت

دنیی و آخرت کجا جوید

***

798

ترک می و میخانه به یکبار مگوئید

با من سخن از زاهد زنهار مگوئید

با عاشق سرمست مگوئید ز توبه

ور زانکه بگفتید دگر بار مگوئید

رازی است میان من و ساقی خرابات

از یار مپوشید و به اغیار مگوئید

با لعل لب او سخن از غنچه مپرسید

با گلشن رویش سخن از خار مگوئید

از لعبت ترسا بچه اسلام مجوئید

با زلف بتم قصة زُنار مگوئید

سری که شنیدید امین است و امانت

دارید نگه بر سر بازار مگوئید

از گفته ی سید غزلی خوش بنویسید

اما سخنش جز بر خمار مگوئید

***

799

کفر سر زلف بت عیار ببینید

ترسای میان بسته به زنار ببیند

در پرده ی عصمت ز نظر گرچه نهان بود

پیدا شدنش بر سر بازار ببینید

بر دیده ی ما گر بنشینید زمانی

یک لعبت و صد جامه به یکبار ببینید

جامی به کف آرید و در او رو بنمائید

تا ساقی و رند و می و خمار ببینید

بحریم و حبابیم و می و جام و درین دور

در صورت ما معنی هر چار ببینید

عالم همه آئینة یار است از آن رو

روشن بنماید به شما یار ببینید

از گفته ی سید غزلی خوش بنویسید

سر دفتر مجموعه ی اسرار ببینید

***

800

خوش بر در میخانه نشستیم دگر بار

رندانه به می توبه شکستیم دگر بار

ما توبه شکستیم ولی عهد درستی

با ساقی سرمست ببستیم دگر بار

با عاقل مخمور دگر کار نداریم

رستیم ز دردسر و مستیم گر بار

در خلوت زاهد بنشستیم دو روزی

المنت لله که برستیم دگر بار

ما مرد خدائیم و پرستیم خدا را

خود را به خدائی نپرستیم دگر بار

در دیده ی ما نقش خیالی است نظر کن

کان نقش خیالی است که بستیم دگر بار

ما را به لب جوی مجو زانکه به مردی

چون سید از آن جوی بجستیم دگر بار

***

801

در گوشه ی میخانه نشستیم دگر بار

خوردیم می و توبه شکستیم دگر بار

ما و بت ترسا بچه و کوی خرابات

زنار سر زلف ببستیم دگر بار

با محتسب شهر بگوئید که رندیم

در کوی مغان عاشق و مستیم دگر بار

از عقل پریشان که مرا دردسری بود

المنت لله که برستیم دگر بار

سر حلقة رندان خرابات جهانیم

پنهان نتوان کرد چو هستیم دگر بار

در خلوت دیده به حضوری که چه گویم

با نقش خیالش بنشستیم دگر بار

سر در قدمش باخته دستش بگرفتیم

آخر تو چه دانی به چه دستیم دگر بار

مرغ دلم افتاد به دام سر زلفش

گفتم بتوان جست نجستیم دگر بار

با زاهد مخمور دگر انس نگیریم

جز سید مستان نپرستیم دگر بار

***

802

گرفته عشق او دستم دگر بار

ز دست عقل وارستم دگر بار

به صد دستان گرفتم دست ساقی

بزن دستی کز آن دستم دگر بار

به عشق چشم مست می فروشش

بحمدلله که سرمستم دگر بار

ببستم بر میان زنار زلفش

چو زلفش توبه بشکستم دگر بار

چو دانستم که غیر او دگر نیست

ز غیرت غیر نپرستم دگر بار

مرا گر هست هستی هستی اوست

بخود نی و به او هستم دگر بار

روان برخاستم از یار و اغیار

خوشی در غار بنشستم دگر بار

به سرمستی لبش را بوسه دادم

لب خود را از آن خستم دگر بار

به کنج صومعه در بند بودم

شکستم بند را جستم دگر بار

ز خود بگسستم و پیوست گشتم

از آن گویم که پیوستم دگر بار

حریف سید سرمست اویم

ز جام عشق او مستم دگر بار

***

803

رندانه بیا ساقی و خمخانه به دست آر

دستی بزن و ساغر و پیمانه به دست آر

ذوق ار طلبی یک نفسی همدم ما شو

در مجلس ما منصب رندانه به دست آر

دل خلوت عشق است و درو عقل نگنجد

رو صاحب این خانه و آن خانه به دست آر

سر در قدم او نه و جان بر سر آن هم

گر دست دهد دامن جانانه به دست آر

سردار شود هر که رود بر سر دارش

این مرتبة عالی شاهانه به دست آر

در کنج دلت گنج خوشی هست طلب کن

نقدی تو ازین گوشة ویرانه به دست آر

از بندگی سید مستان خرابات

جامی بستان و می مستانه به دست آر

***

804

به کام ما است می و جام و جسم و جان هر چار

چه خوش بود که بود ما و آنچنان هر چار

حباب و قطره و دریا و موج را دریاب

حباب و قطره و دریا و موج را دریاب

به عین ما نظری کن یکی است آن هر چار

چهار حرف بگیر و خوشی بگو الله

یگانه باش و یکی را روان بخوان هر چار

حریف سرخوش و ساقی مست و جام شراب

امید هست که باشند جاودان هر چار

چهار طبع مخالف موافقت کردند

ببین مخالفت این مخالفان هر چار

یکی است اول و آخر چو ظاهر و باطن

چهار اسم و مسما یکی بدان هر چار

تمام دنیی و عقبی و صورت ومعنی

فدای عشق شما می کنم روان هر چار

چهار یار رسولند دوستان خدا

به دوستی یکی دوستدارشان هر چار

چهار مرتبه سید تنزلی فرمود

ترقیی کن و می جو ز عاشقان هر چار

***

805

منم آئینه ی  حقیقت یار

گرچه باشد حقیقت آینه دار

نور چشم من است و در دیده

نیست جز روی خوب او دیدار

خانه خالی و یار در خلوت

لیس فی الدار غیره دیار

در خرابات عشق می گردم

عاشق و رند و لاابالی وار

نتوان یافت در همه عالم

همچو من دردمند دُردی خوار

فارغ از محتسب گرفته شراب

آمده مست بر سر بازار

همدمم جام و محرمم باده

نعمت الله حریف و ساقی یار

***

806

گر خدا را دوست داری مصطفا را دوست دار

ور محب مصطفائی مرتضا را دوست دار

از سر صدق و صفا گر خرقه ای پوشیده ای

نسبت خرقه بدان آل عبا را دوست دار

دردمندانه بیا و دُرد درش نوش کن

خوش بود دردی اگر داری دوا را دوست دار

بی فنا دار بقای دوست نتوان یافتن

گر بقای جاودان خواهی فنا را دوست دار

چون شهید کربلا در کربلا آسوده است

همچو یاران موالی کربلا را دوست دار

دوست دار یار خود یاران ما دارند دوست

ما محب دوستدارانیم و ما را دوست دار

نعمت الله رند و سرمست است و با ساقی حریف

این چنین یار خوشی بهر خدا را دوست دار

***

807

بشنو ای عاشق سرمست هوا را بگذار

رو به درگاه خدا آر و ریا را بگذار

دردمندانه بیا دُردی دردش در کش

ور ترا درد دلی نیست دوا را بگذار

گوشة خلوت میخانه اگر می‌جوئی

عاشقانه به طلب هر دو سرا را بگذار

بر سر دار فنا نه قدمی مردانه

بلکه از من شنو و دار بقا را بگذار

فازغ از هر دو سرائیم خدا می‌داند

گر تو اینها طلبی صحبت ما را بگذار

کشتة عشق حیات ابدی می‌یابد

گر مرا می‌کشد آن یار خدا را بگذار

بندة سید ما از دو جهان آزاد است

چه کنی فقر و غنا فقر و غنا را بگذار

***

808

بنده ی خود ز خاک ره بردار

یک زمانی مرا به من بگذار

جان سپاری کنم به دیده و سر

گر تو گوئی که جان روان بسپار

ای دل ار عاشقی بیا می نوش

تا که گردی ز عمر برخوردار

ذوق عاشق مجو تو از عاقل

روی گل را به نوک خار مخار

کار ما عاشقی و می خواری است

غیر ازین نیست عاشقان را کار

گنج داری و بینوا گردی

کنج دل جو و گنج را بردار

بر سر دار اگر نهی قدمی

نعمت الله ترا بود سردار

***

809

ساقیا جام خوش گوار بیار

آب روئی به روی ما بازآر

عاشقان مست و عاقلان مخمور

رند میخانه، زاهد و بازار

دل ما خلوتی است خوش خالی

لیس فی الدار غیره دیار

کار ما عاشقی و می خواری است

دولت این دولت است و کار این کار

بحر و موج و حباب و جو آبند

چار نام و یکی بود ناچار

یک شراب است و جام رنگارنگ

یک وجود و کمال او بسیار

نوش کن جام می به شادی ما

تا که گردی ز عمر برخوردار

نه شرابی که این و آن گویند

آنچنان می که باشدش خمار

سر موئی حجاب اگر داری

بسر ما که از میان بردار

جور او راحت دل و جان است

حاش لله کجا بود آزار

هر که انکار نعمت الله کرد

به خدا نیستش مگر اقرار

***

810

بی رخ جانان به گلزارم چه کار

بی هوای او به بازارم چه کار

گر نه کار و بار عشق او بود

با سر و سودای هر کارم چه کار

گر نباشد عکس او در جام می

با شراب عشق خمارم چه کار

دل به یمن عشق او شد تندرست

با صداع عقل بیمارم چه کار

جان من گر نه به کام او بود

با مراد جان افکارم چه کار

من انالحق گفته ام در عشق او

ورنه چون منصور بر دارم چه کار

گفته های نعمت الله قول اوست

ورنه با گفتار بسیارم چه کار

***

811

خوش خیالی نقش بسته آن نگار

نقش او بر پردة دیده نگار

صورت و معنی به هم آمیخته

آنچه پنهان بود گشته آشکار

جام می بستان لبش را بوسه ده

یکدمی با همدمی همدم بر آر

چشم مستش می به رندان می دهد

رند سرمست است و زاهد درخمار

مظهر ما ظاهر است اما یکی است

گرچه باشد مظهر او صدهزار

ذره ذره هر چه آید در نظر

آفتابی می نماید بی غبار

گرچه سید رفت از دنیا ولی

نعمت الله ماند از وی یادگار

***

812

آفتابی رخ نموده بی غبار

گنج پنهان بود گشته آشکار

آینه بیحد نماینده یکی

آن یکی در هر یکی خوش می شمار

چشم عالم روشن است از نور او

خوش خیالی نقش بسته پر نگار

رند سرمستیم در کوی مغان

با خمار این و آن ما را چه کار

راه یاران را کرانی هست نیست

جاودان می رو درین ره مردوار

ذوق اگر داری درآ در میکده

عشق می بازی دمی با ما بر آر

صورت و معنی است  ما را در میان

نعمت الله است ما را در کنار

***

813

یک هویت در مراتب می نماید صدهزار

عارفانه آن یکی در هر یکی خوش می شمار

نزد ما موج و حباب و قطره و دریا یکی است

آب یک معنی بود هم صورتش ناچار چار

درشب تاریک امکان نور می بخشد به ماه

می نماید روز روشن آفتابی بی غبار

نقش بندی می کنی باری خیال روی او

آنچنان خوش صورتی بر نور دیده می نگار

مجلس عشق است و رندان مست و ساقی درحضور

حیف باشد در چنین وقتی که باشی در خمار

شکل قوسین از خط محور نماید دایره

سر او ادنا طلب کن تا بیابی یار غار

عقل و جان و سید و بنده به هم آمیختند

آنچنان گنجی که مخفی بود گشته آشکار

***

814

زر یکی و تنکه زر بی شمار

آن یکی در هر یکی خوش می شمار

در حقیقت زر یکی صورت بسی

معنیی باشد به صورت صدهزار

تشنه ای آب حیات ما بنوش

ساغر و می را به همدیگر بدار

چشم روشن نور می بیند عیان

هر چه باشد هست با او در میان

تا میان او گرفتم در کنار

عشق می بیند یکی و عقل دو

عاشقان مستند و عاقل در خمار

نعمت الله در همه عالم یکی است

گاه پنهان است و گاهی آشکار

***

815

مو نمی گنجد میان ما و یار

عشق در جان است و جانان در کنار

رند و قلاشیم ای زاهد برو

لا ابالی ایم ساقی می بیار

عاشق و مستیم و با رندان حریف

عاقل هشیار را با ما چه کار

ذوق عاشق تا به کی جوئی به عقل

روی گل را چند می خاری به خار

خود چه داند عقل ذوق عاشقی

خود که باشد او و چون او صدهزار

در سرم سودا و جام می به دست

بر یمینم عشق و ساقی بر یسار

درد دل دارم اگر نالم بسوز

ناله ام بشنو ولی معذور دار

در هزار آئینه بنماید یکی

آن یکی در هر یکی خوش می شمار

در خرابات مغان دیگر مجو

همچو سید دردمند درد خوار

***

816

صبحدم شد آفتابی آشکار

عالمی در رقص آمد ذره وار

غیر او نقش خیالی بیش نیست

عقل گو نقش خیالی می نگار

گر کناری گیری از خود در میان

یار خود بینی گرفته در کنار

عشقبازی کار بیکاران بود

عاقلش با کار بیکاران چه کار

آب را می نوش از جام و حباب

آن یکی در هر یکی خوش می شمار

صدهزار آئینه پیش خود بنه

معنیش یک بین و صورت صد هزار

نعمت الله ما و سید آفتاب

شمس ما ماه است و ماهش پرده دار

***

817

گر ذات کند ظهور ای یار

نه یار بماند و نه دیار

نه جام بماند و نه باده

نه مست بماند و نه هشیار

چون هستی تو حجاب راه است

لطفی کن و آن حجاب بردار

یک حرف و معانی فراوان

یک نقطه و اعتبار بسیار

جائی که بیک جو است صد جان

چه جای سر است و ریش و دستار

از نقش خیال غیر بگذر

تا چند کنی تو کار بیکار

رندانه درآ به بزم سید

جامی ز شراب او به دست آر

***

818

گر تو مرد موحدی ای یار

کی درآید به چشم تو اغیار

جام توحید نوش شادی ما

تا که گردی ز عمر برخوردار

تو به کثرت چنین گرفتاری

دم ز توحید می زنی هشدار

جام گیتی نما به دست آور

نظری کن به مجمع انواز

همه عالم خزانة عشق است

خازنش بین و مخزن اسرار

دُردی درد نوش رندانه

دل بیمار می کنش تیمار

نعمت الله مدام سرمست است

درخرابات همدم خمار

***

819

یار یاران یار باش ای یار

چه کنی دوستی تو با اغیار

نار چون نار را نمی سوزد

نار شو تا ترا نسوزد نار

سر موئی حجاب اگر داری

ازمیان آن حجاب را بردار

جان به جانان سپار و خوش می باش

دل رها کن به خدمت دلدار

رند مست از خمار نندیشد

زانکه باشد مدام با خمار

کار ما عاشقی و می خواری است

غیر ازین نیست عاشقان را کار

وحده لاشریک له گفتم

کردم اقرار کی کنم انکار

گرچه دل را تو قلب می خوانی

باشد آن نقد مخزن اسرار

گفته ی سیدم خوشی می خوان

نعمت الله زیاد هم مگذار

***

820

در ترقی همیشه باش ای یار

در تنزل مباش چون اغیار

جام می عاشقانه خوش می نوش

تا که گردی ز عمر برخوردار

جان جاوید اگر همی جوئی

جان به جانان خویشتن بسپار

گر یکی ور هزار پیش آید

آن یکی را هزار خوش بشمار

سر موئی اگر حجاب بود

از میان آن حجاب را بردار

نزد ما موج و بحر هر دو یکیست

غیر ما نیست اندک و بسیار

کار عشق است و کار ما این است

نعمت الله به کار خود بگذار

***

821

جام جهان نما است که داریم در نظر

در وی نگاه کن که بیابی ز ما خبر

تمثال حسن اوست در این آینه عیان

یا نور آفتاب که پیداست در قمر

گر چشم روشن تو از آن نور دیده است

در هر چه بنگری به همان چشم می نگر

نقش خیال غیر چه بندی که هیچ نیست

بگذر ز غیر او و هم از خویش درگذر

مائیم و کنج خلوت و رندان باده نوش

دایم نشسته ایم و نگردیم در به در

ساقی مدام ساغر می می دهد به ما

نوشیم عاشقانه و جوئیم ازو دگر

در چشم مست سید ما هر که دید گفت

نور محمدی است که پیداست در بصر

***

822

عاشق و رندیم و شاهد در نظر

دایما مستیم و از خود بی خبر

چشم ما بینا به نور روی اوست

روشن است در دیدة اهل نظر

با خودی خود کجا یابی خدا

گر خدا خواهی تو از خود درگذر

جز یکی دیگر نباشد در شمار

آن یکی را در هزاران می شمر

گر همی خواهی که بینی حسن او

آینه بردار و خود را می نگر

بسته ام زنار زلفش بر میان

لاجرم در خدمتش بسته کمر

ز آفتاب سید هر دو سرا

می نماید نعمت الله چون قمر

***

823

بیا با یوسف کنعان بسر بر

چو ما با او در این زندان بسر بر

به دلبر دل سپار و جان به جانان

خوشی در خدمت جانان بسر بر

چه گردی گرد اغیاران شب و روز

بجو یاری و با یاران بسر بر

برآ بر دار تا سردار گردی

بسرداری چو سرداران بسر بر

بسوی ما بیا و آب رو جو

در این دریای بی پایان بسر بر

دمی با زاهد مخمور منشین

بیا با میر سرمستان بسر بر

خرابات است و ساقی نعمت الله

توهم با سید رندان بسر بر

***

824

نیست ما را هیچ غیری در نظر

نام غیری نزد ما دیگر مبر

گر تو می خواهی که بینی روی او

آینه بردار و خود را می نگر

چیست عالم بحر بی پایان ما

صورت ما چون صدف معنی گهر

ر سفر در جسم و جان می کنی

همچو ما مسافری در بحر و بر

بر لب نائی دهد نی بوسه ها

لطف نائی می نهد در نی شِکر

خلوت من گوشه ی میخانه است

می برم در پای خم عمری بسر

گر فرو شد آفتاب سیدم

نعمت الله خوش برآمد چون قمر

***

825

نام آن لعل شکر بار مبر

وز لبش قند به خروار مبر

با جمالش سخن از ماه مگو

زینت ماه به یکبار مبر

سرمه در نرگس مخمور مکش

دردسر بر سر بیمار مبر

سنبلش بر ورق گل مفشان

رونق کلبه ی عطار مبر

نزد ما جز خبر باده میار

نام ما جز بر خمار مبر

آتشی در من دلسوز مزن

سر یاران بر اغیار مبر

قیمت گوهر سید مشکن

سخنش بر سر بازار مبر

***

826

عشق جانان ما ز جان خوشتر

ذوق ما از همه جهان خوشتر

مجلس واعظان خوش است ولی

صحبت بزم عاشقان خوشتر

ما معانی خوشی بیان کردیم

آن معانی از این بیان خوشتر

همدم جام می دمی بر ما

بی شک از عمر جاودان خوشتر

آب دیده روان شده هر سو

این چنین آب رو روان خوشتر

بر لب چشمه خوش بود ما را

غرقه ی  بحر بی کران خوشتر

خوش بود حور و جنت المأوا

نعمت الله ازین و آن خوشتر

***

827

چنین دردی که من دارم همیشه بی دوا خوشتر

بلای عشق خوش باشد ولی با مبتلا خوشتر

ز آب چشم ما هر سو روان آبی است گر جوئی

خوش است این چشمة روشن ببین درچشم ما خوشتر

محیط عشق موجی زد همه عالم شده سیراب

ازین دریای بی پایان بود این چشمه ها خوشتر

حدیث جنت و حوران مگو در مجلس رندان

درآ در بزم سرمستان که این جا حالیا خوشتر

به فرمان خدا ساقی مدامم جام می بخشد

خوش است این بخششش اما به فرمان خدا خوشتر

حجابت گر سر موئی بود چون بی نوا بتراش

که پیش جمله درویشان قلندر بی نوا خوشتر

خرابات است و ما سرمست و ساقی جام می بر دست

حریف نعمت اللهیم و صحبت بی ریا خوشتر

***

828ُ

عاشقم آن قطب الدین حیدر

وان یاران قطب الدین حیدر

دوستدارم به جان و دل شب و روز

دوستداران قطب الدین حیدر

مست میخانه ی  قدم گشتند

باده نوشان قطب الدین حیدر

حلقه در گوش و طوق در گردن

تاج داران قطب الدین حیدر

آینه در نمد نهان دارند

حق شناسان قطب الدین حیدر

برتر از صورتند وز معنی

پاک بازان قطب الدین حیدر

همچو من سیدی سزد که بود

یار یاران قطب الدین حیدر

***

829

عشقبازی از سر جان درگذر

کفر را بگذار وز ایمان در گذر

دنیی و عقبی به این و آن گذار

همچو ما از این و از آن درگذر

زاهدان گر عیب رندان می کنند

درگذر از جرم ایشان درگذر

دُرد دردش نوش کن گر عاشقی

دردمندانه ز درمان درگذر

از دوئی بگذر که تا یابی یکی

بشنو و چون شیر مردان درگذر

در طریق عاشقی مردانه رو

تا بیابی ذوق مستان در گذر

بی تکلف نعمت الله را بجو

از خیال نقش بندان در گذر

***

830

بیا از بوده وز نابوده بگذر

ازین دردسر بیهوده بگذر

ز غیرت غیر او از دل بدر کن

ز غیرش چون من فرسوده بگذر

وسیله گر تو را عقل است بگذر

ز مقصود وی و مقصوده بگذر

ازین دنیای بی حاصل چه حاصل

مشو آلوده و آسوده بگذر

اگر داری هوای گنج شاهی

ز پول قلب سیم اندوده بگذر

بد اندیشی اگر گوید ترا بد

تو نیکی کن سخن نشنوده بگذر

حریف سید سرمست ما باش

ز فرمان خود و فرموده بگذر

***

831

اگر سودای ما داری ز سودای جهان بگذر

و گر ما را خریداری ز سود و از زیان بگذر

خیال این و آن بگذار اگر ما را طلبکاری

چه بندی نقش بی حاصل بیا از این و آن بگذر

خرابات است و ما سرمست و ساقی جام می بر دست

اگر می نوشیش بستان و گر نه خوش روان بگذر

حیات طیبه جوئی زمانی همدم ما شو

بهشت جاودان خواهی به عزم عاشقان بگذر

بیا گر عشق می بازی که ما معشوق یارانیم

مرو گر عاشق مائی رها کن دل ز جان بگذر

در آب دیدة ما جو خیال آنکه می دانی

قدم بر دیده ی  ما نه ز بحر بی کران بگذر

اگر گنجی طلبکاری که در ویرانه ای یابی

بیا و نعمت الله جو به شهر کوبنان بگذر

***

832

اگر سودای ما داری ز سودای جهان بگذر

و گر از سر همی ترسی ز سودای چنان بگذر

در این دریای بی‌پایان درآ با ما خوشی بنشین

نشان بی‌نشان پرسی ز نام و از نشان بگذر

هوای عشق او داری هوای خویشتن بگذار

خیالش نقش می‌بندی رها کن دل ز جان بگذر

خرابات است و ما سرمست و ساقی جام می بر دست

بهشت جاودان جویی به بزم عاشقان بگذر

اگر مست خوشی بینی به چشم خویش بنشانش

و گر مخمور پیش آید مبین او را روان بگذر

درآ در کنج دل بنشین که دل گنجینة شاه است

بجو آن گنج سلطانی ز گنج شایگان بگذر

چو سید طالب او شو که مطلوبی شوی چون او

طلب کن آنکه می‌دانی بیا از این و آن بگذر

***

833

نیست شو تا هست گردی ای پسر

ور نگردی پست گردی ای پسر

غیرت ار داری ز غیرش درگذر

حیف اگر پا بست گردی ای پسر

دست دستان زیر دست خود کنی

گرچو ما زان دست گردی ای پسر

خوش درآ در بحر بی پایان ما

تا به ما پیوست گردی ای پسر

عاشقی بگذاشتی دیوانه ای

گرد عقل پست گردی ای پسر

زاهد مخمور باری هیچ نیست

می بخور تا مست گردی ای پسر

در طریق سید سرمست ما

نیست شو تا هست گردی ای پسر

***

834

مال قلبش کن لام است ای پسر

قلب آدم نیز دام است ای پسر

دام را بگذار تا فارغ شوی

هر چه داری جمله وام است ای پسر

سر فدا کن در طریق عاشقی

جان که باشد دل کدام است ای پسر

جام ما باشد حبابی پر ز آب

بادة ما عین جام است ای پسر

عاقلی گر عالم عالم بود

نزد عاشق ناتمام است ای پسر

هر کسی را یک دو روزی دو راوست

دور ما اما مدام است ای پسر

نعمت الله در خرابات جهان

رهنمای خاص و عام است ای پسر

***

835

عشق او ما را به کام است ای پسر

دل چه باشد جان کدام است ای پسر

عاشقی در عشق اگر جان را نداد

نزد کامل ناتمام است ای پسر

مجلس عشق است و ما مست و خراب

عمر ما بی می حرام است ای پسر

خوش حبابی پر کن از آب حیات

کان شراب ما و جام است ای پسر

همدم جامیم و با ساقی حریف

عقل را اینجا چه نام است ای پسر

قرض بگذار و خوشی آسوده شو

هر چه داری جمله وام است ای پسر

بنده ی جانی عبدالله ما

حضرت عبدالسلام است ای پسر

سید ما بنده ی جانی اوست

پیش او سلطان غلام است ای پسر

***

836

مه نقاب آفتاب است ای پسر

آفتاب مه نقال است ای پسر

شب چنین باشد ولی چون روز شد

روشن است و آفتاب است ای پسر

می نماید عالمی در چشم ما

چون حبابی پر ز آب است ای پسر

ساقی ما کرد میخانه سبیل

لطف ساقی بی حساب است ای پسر

میر مستانیم و با ساقی حریف

این سعادت زان جناب است ای پسر

گر بخواهی هفت هیکل نزد ما

حرفی از ام الکتاب است ای پسر

نعمت الله در خرابات مغان

عاشق و مست و خراب است ای پسر

***

837

عشق جان عاشقان است ای پسر

عشق جانان جان جان است ای پسر

عشق نور دیده ی مردم بود

گرچه از مردم نهان است ای پسر

عشق جان است و همه عالم بدن

همچو جان در تن روان است ای پسر

آفتاب عشق  در هر ذره ای

می توان دیدن عیان است ای پسر

عین عشق از وحدت و کثرت غنی است

فارغ از شرح و بیان است ای پسر

عاشق و معشوق عشقیم ای عزیز

گر چنین دانی چنان است ای پسر

نعمت الله مست و جام می به دست

ساقی بزم مغان است ای پسر

***

838

در ره او راه رو پای چه باشد به سر

چشم گشا و ببین سر پدر با پسر

آیت شمس و قمر گر تو بخوانی تمام

با تو بگویم توئی فتنة دور قمر

جام حبابی بگیر آب حیاتی بنوش

صورت ما را بدان معنی ما را نگر

هر چه تو داری از آن چشم گشا و ببین

زانکه به نزدیک ما آنی و چیزی دگر

ذوق حریفان ما عقل نداند که چیست

عشق بگوید بتو عقل ندارد خبر

ذات یکی و صفات بی عدد و بی شمار

عین یکی در هزار می نگر و می شمر

تخت ولایت تمام یافتم از جد خود

داد به من سیدم خلعت و تاج و کمر

***

839

عشق جان عاشقان است ای پسر

عشق جانان جان جان است ای پسر

چشم عالم روشن است از نور او

گر چه از مردم نهان است ای پسر

ما نشان در بی نشانی یافتیم

این نشان بی نشان است ای پسر

هر که بینی دامن او را بگیر

حضرت او جو که آن است ای پسر

بر در میخانه مست افتاده ایم

جای ما کوی مغان است ای پسر

او یکی و آینه دارد هزار

در همه بر ما عیان است ای پسر

نعمت الله در دریای دل است

در سخن گوهر فشان است ای پسر

***

840

دل فدا کردیم و جان بر سر

خان و مان باخته جهان بر سر

عاقلان گر به پا به مکه روند

خوش روانند عاشقان بر سر

دامنش را اگر به دست آریم

سر به پایش نهیم و جان بر سر

بس که سودای زلف او پختیم

دیگ سودا رود روان بر سر

خاک پایش که تاج فرق من است

می نهم همچو خسروان بر سر

خم می خوش خوشی به جوش آمد

رفت مستانه این زمان بر سر

بت پرست ار ببیند این بت من

سر به بازد روان بتان بر سر

خوش میانی گرفته ام به کنار

تا چه آید ازین میان بر سر

نعمت الله جان به جانان داد

دل و دین نیز این و آن بر سر

***

841

یک نظر در چشم مست ما نگر

تا ببینی نور دیده در نظر

ما خراباتی و رند و عاشقیم

عاقلانه از سر ما درگذر

ای که می پرسی ز ما و حال ما

مستم و از خود نمی دانم خبر

از کرم لطفی کن ای ساقی بیا

جام پر می آور و خالی به بر

حالت رندی و سرمستی ما

شهرتی خوش یافته در بحر و بر

در دل آن کس که حق گنجیده است

کی شود از خلق دل تنگ ای پسر

نعمت الله مست و جام می به دست

می برد در پای خم عمری به سر

***

842

مدتی گشتیم گرد بحر و بر

غیر نور او نیامد در نظر

صورت و معنی عالم را ببین

گنج و گنجینه به همدیگر نگر

گر بقا خواهی که یابی همچو ما

در خرابات فنا می بر بسر

صد هزار ار رو نماید آن یکی است

آن یکی در هر یکی خوش می شمر

در دو صورت در حقیقت رو نمود

خاتم و خلخال باشد هر دو زر

عقل دیگر عشق دیگر در ظهور

رند دیگر باشد و زاهد دگر

نعمت الله جمله اسما خواند و گفت

یک مسما اسم او بی حد و مر

***

843

آمد خیال غیر تو خوابیم در نظر

بنمود کاینات سرابیم در نظر

کردند جلوه صورت و معنی به همدگر

چون شاهد خوشی و نقابیم در نظر

چون رند و لاابالی و سرمست و عاشقم

عالم نموده جام شرابیم در نظر

چشمم به نور دیدن رویش منور است

شکر است که نیست هیچ حجابیم در نظر

هرگز نخورده ایم می دوستی غیر

گرچه مدام مست خرابیم در نظر

آن دم که تشنه بودم و آبم نبود، بود

بحر محیط قطره ی  آبیم در نظر

بر لوح دل نوشته ام اسرار سیدم

باشد مدام همچو کتابیم در نظر

***

844

نقشبندی می کند هر دم خیالش در نظر

هیچ نقاشی نمی بندد چنین نقشی دگر

ماخیال عارضش بر آب دیده بسته ایم

لحظه ای بر چشم ما بنشین و درما می نگر

آنکه زاهد در قیامت طالب دیدار اوست

می توان دید این زمان در دیدة صاحب نظر

غرقه ی آبی و تشنه سو به سو گردی مدام

همدم جام میی وز همدم خود بی خبر

در سرابستان جان جانانه ی خود را طلب

او مقیم خانه تو سرگشته گردی در بدر

گرچه از نور ولایت خرقه ای پوشیده ای

خرقه بازی کن به عشق او و ازخود در گذر

نعمت الله رند سرمست است و با ساقی حریف

روح محض است او ولی در صورت اهل بشر

***

845

عقل غیر از عقال نیست دگر

غایتش جز ضلال نیست دگر

مدتی بحث او شنو دستم

به جز از قیل و قال نیست دگر

ملک لم یزل خداوند است

غیر او لایزال نیست دگر

نوش کن جام می که خوش تر ازین

هیچ آبی زلال نیست دگر

جز خیال جمال حضرت او

در خیالم خیال نیست دگر

خوش کمالی که عاشقان دارند

غیر ازین خود کمال نیست دگر

نعمت الله رسید تا جایی

که سخن را مجال نیست دگر

***

846

راه شرابخانه ای می دهمت نشان دگر

گوش کن و به جان شنو گفته ی عاشقان دگر

علم بدیع عارفان گر هوست بود بیا

تا که معانی خوشی با تو کنم بیان دگر

جام می است جسم و جان جام و می است جسم وجان

گر تو ندانی این سخن تن دگر است و جان دگر

گر به وجود ناظری هر دو یکی است در وجود

ور به صفات مایلی این دگر است و آن دگر

هر نفسی خیال او نقش دگر زند بر آب

از نظر خیال او آب شود روان دگر

پیر هزار ساله ای گر برسد به بزم ما

از دم روح بخش ما باز شود جوان دگر

عاشق و مست و والهم همدم نعمت اللهم

همچو منی کجا بود در همه ی جهان دگر

***

847

جز وجود او نمی دانیم موجودی دگر

غیر جود او نمی یابیم ما جودی دگر

بود بود اوست بود ما خیالی بیش نیست

خود کجا بودی بود جز بود او بودی دگر

دوستان از دوستان دارند بسیاری امید

نیست ما را غیر یار از یار مودودی دگر

خرقه دادم، جرعه ای می داد ساقی در عوض

وه چه سودای خوشی کردیم و هم سودی دگر

شاهد غیبی ما در مشهد جان حاضر است

و این عجب جز شاهد ما نیست مشهودی دگر

قاصد و مقصود ما عشق است و ما آن وئیم

وه چه خوش قصدی که ما داریم و مقصودی دگر

ما ایاز بزم محمودیم و محمود آن ما است

همچو این سلطان ما خود نیست محمودی دگر

عود جان در مجمر دل عاشقانه سوختیم

کس نسوزد این چنین بوئی و هم عودی دگر

بنده ایم و غیر سید نیست ما را خواجه ای

عابدیم و غیر حق خود نیست معبودی دگر

***

848

یافتم از نور تو تابی دگر

دیدم از مهر تو مهتابی دگر

جز در خلوت سرای عشق تو

نیست عشاق ترا بابی دگر

دیگران از آب و گل باشند و ما

از گل عشقیم و از آبی دگر

آنکه جان ما خیال روی اوست

دیده ام بیدار و در خوابی دگر

ما محبان حبیب عاشقیم

تو محب حب احبابی دگر

بی سبب ما با مسبب همدمیم

ای مسبب بنگر اسبابی دگر

سیدم در صحبت صاحبدلان

محرم یاران و اصحابی دگر

***

849

ای مرا در هر سخن بهری گر

وی مرا در هر طرف شهری دگر

دیده ای دارم محیطی در نظر

زو روان هر گوشه ای نهری دگر

عاشق و مست و جوان و سرخوشم

همدمم بکریست در مهری دگر

من نیم دهری و دهری نیستم

دهر از آن تو مرا دهری دگر

هر کسی در بحر عشقی غرقه اند

نعمت الله را بود بحری دگر

***

850

راه را گم کرده ای جان پدر

خویش را گم کن که ره یابی دگر

عشق بازی گر کنی با ما نشین

جان بباز و دل بده سر هم به سر

ذوق اگر داری که بینی نور او

خوش به چشم ما درآ او را نگر

آینه گر صد نماید ور هزار

می نماید آفتابی در نظر

یک وجود است و صفاتش بی شمار

آن یکی در هر یکی خوش می شمر

عاشق و معشوق و عشقی در وجود

از وجود خود اگر یابی خبر

چشم مست نعمت الله را ببین

نور او دارد همیشه در بصر

***

851

هر چه بینی به نور او بنگر

روی او را ببین نکو بنگر

مجمع بی دلان اگر جوئی

زلف او گیر و مو به مو بنگر

صفت ما و ذات ما گم شد

صفت او و ذات او بنگر

نظری کن به آب دیدة ما

قطره و بحر و موج و جو بنگر

می خمخانه را خوشی می نوش

جام می بین و هم سبو بنگر

روی خود را در آینه بنما

جان و جانانه رو به رو بنگر

نعمت الله به ذوق می بینش

دگران را به گفت وگو بنگر

***

852

بیا به دیده ی ما روی یار ما بنگر

بیا به نور خدا پرتو خدا بنگر

بیا و دُردی دردش ز دست ما درکش

بیا به درد دل و آنگهی دوا بنگر

نظر ز غیر فروبند و چشم دل بگشای

به مردمی نظری کن خوشی بیا بنگر

بیا بیا که تو بیگانه نیستی از ما

به آشنائی ما رو در آشنا بنگر

توئی و وعده فردا و روی او دیدن

ببین به چشم من امروز و حالیا بنگر

اگر تو آئینه ی  دل زدوده ای به صفا

نگاه کن تو در آئینه و مرا بنگر

چو سید ار تو ندیدی جمال او به یقین

بیا به دیده ی ما در جمال ما بنگر

***

853

در حسن ماه رویان آن آفتاب بنگر

آب از حباب می نوش جام و شراب بنگر

در کوی می فروشان رندانه خوش قدم نه

ما را اگر بیابی مست و خراب بنگر

آن گنج کنت کنزا میجو ز هر چه یابی

اسمای حق تعالی در شیخ و شاب و بنگر

از نور آفتابش عالم شده منور

گر نور چشم داری در آفتاب بنگر

هر صورتی که بینی معنی به تو نماید

جاوید بی حجابی در هر حجاب بنگر

جامی ز می پر از می در بزم ما روان است

در عین ما نظر کن آب و حباب بنگر

پیوسته نعمت الله می می دهد به رندان

با او دمی بر آور خیر و ثواب بنگر

***

854

در حسن ماه رویان تو آفتاب بنگر

در این چنین حجابی آن بی حجاب بنگر

جام حباب پر آب از ما بگیر و می نوش

معنی و صورتش بین جام و شراب بنگر

این گنج کنت کنزاً از این و آن طلب کن

اسمای حق تعالی در شیخ و شاب بنگر

جامی ز می پر از می در بزم ما روان است

با ما دمی برآور آب و حباب بنگر

از آفتاب رویش عالم شده منور

گر نور چشم داری در آفتاب بنگر

بیدار اگر ندیدی آن نور چشم مردم

باری خیال می بند نقشش به خواب بنگر

پیوسته نعمت الله می می دهد به رندان

چون ما حریف او شو خیر و ثواب بنگر

***

855

صورت و معنی و جام جم نگر

نعمت والله هر دو را با هم نگر

گر نمی بینی و رای عالمش

دیده را بگشا و در عالم نگر

جام می بستان و با شادی بنوش

در صفای جام می همدم نگر

غنچه را با آن لب خندان ببین

سرخ روئی آن گل خرم نگر

عشق در شور است و دایم در سرور

عقلک بیچاره را در غم نگر

اسم اعظم در سواد اعظم است

در سواد اعظم آن اعظم نگر

راه سید هر کسی کو گم کند

کم زنش او را و او را کم نگر

***

856

یک نظر در چشم مست ما نگر

عین ما می بین و در دریا نگر

در خرابات مغان رندانه رو

ذوق سرمستان ما آنجا نگر

چشم ما روشن به نور روی اوست

نور او در دیدة بینا نگر

هر چه هست آئینة اسما بود

یک مسما در همه اسما نگر

رند سرمستی اگر جوئی بیا

پیش ما بنشین دمی ما را نگر

دُرد دردش نوش کن گر عاشقی

ذوق آن درمان بودردا نگر

میر رندان سید ما را ببین

بندة یکتای بی همتا نگر

***

857

یک نظر در چشم مست ما نگر

ذوق ما داری در این دریا نگر

سر فرو بردی چه بینی؟ سایه ای

آفتاب ار بایدت بالا نگر

چشم ما روشن به نور روی اوست

نور او در دیدة بینا نگر

بر در میخانه مست افتاده ایم

عاشقانه خوش بیا ما را نگر

گنج او جوئی بجو در کنج دل

نقد گنج پادشاه آنجا نگر

هر چه بینی مظهر اسمای اوست

یک بیک می بین و در اسما نگر

عارفانه سید مستان ببین

بنده ی یکتای بی همتا نگر

***

858

یک نظر در چشم مست ما نگر

نور او در دیدة بینا نگر

خوش بیا در چشم ما بنشین چو ما

سو به سو می بین و در دریا نگر

رند سرمست خوشی گر بایدت

در خرابات مغان ما را نگر

هر چه هست آئینه ی گیتی نماست

دیده بگشا در همه اشیا نگر

این عجائب بنگر ای صاحب نظر

جای آن بیجای ما هر جا نگر

از بلا چون کار ما بالا گرفت

مبتلا شو در بلا بالا نگر

نعمت الله را به نور او ببین

آفتابی در قمر پیدا نگر

***

859

قطره قطره جمع کن دریا نگر

آب را می نوش و ذوق ما نگر

گرنه ای احول یکی را دو مبین

سر بسر یکتای بی همتا نگر

آینه گر صد نماید ور هزار

در صفای هر یکی او را نگر

هر چه بینی مظهر اسمای اوست

مظهر ما در همه اشیا نگر

آفتابی می نگر در ذره ها

یک نظر در روی مه سیما نگر

گر تو می پرسی که جای او کجاست

جای آن بیجای ما هر جا نگر

نعمت الله را به نور او ببین

چشم بگشا دیدة بینا نگر

***

860

چار حضرت در یکی حضرت نگر

نعمت الله بین و آن نعمت نگر

ما می میخانه را کردیم نوش

همدم ما شو دمی همت نگر

چشم بینا گر ترا داده خدا

دیده بگشا حضرت عزت نگر

عالمی را نقش بسته در خیال

گر نظر داری در این قدرت نگر

دنیی و عقبی به همدیگر ببین

در وجود این و آن حکمت نگر

رحمت او داده عالم را وجود

عام باشد رحمتش رحمت نگر

در خرابات مغان در نه قدم

سید مستان آن حضرت نگر

***

861

قطره و دریا به عین ما نگر

همچو ما در بحر ما ما را نگر

یک زمان با ما در این دریا درآ

آب رو می جو و در دریا نگر

خط محور از میانه طرح کن

بگذر از قوسین و اوادنا نگر

ترک سرمستی اگر خواهی بیا

لحظه ای در چشم مست ما نگر

آینه بردار و روی خود ببین

آنچه پنهان دیده ای پیدا نگر

در سرم سودای زلفت او فتاد

حال این سودائی شیدا نگر

نعمت الله را به نور او ببین

حضرت یکتای بی همتا نگر

***

862

هر چه می بینی همه مطلق نگر

خلق را بگذار و جمله حق نگر

عشق او در دریا و ما ماهی در او

حال این ماهی مستغرق نگر

ما نه مائیم و نه او فافهم تمام

صورت و معنی این مغلق نگر

عاشق و معشوق شد مشتق ز عشق

گر تو مشتاقی در این مشتق نگر

عشق او چون بلبل و جان برگ گل

گلستان و بلبل و رونق نگر

آیة تنزیه و تشبیهس بخوان

این مقید بین و آن مطلق نگر

نعمت الله گوهر دریای ماست

گوهر دریا در این زورق نگر

***

863

یک نظر در چشم مست ما نگر

نور او در دیده ی بینا نگر

آب چشم ما به هر سو شد روان

گر نظر داری درین دریا نگر

در دو عالم هر چه بینی همچو ما

حضرت یکتای بی همتا نگر

گر همی خواهی که بینی روی او

آینه روشن کن و خود را نگر

عشق را جائی معین هست نیست

جای آن بیجای ما هر جا نگر

ظاهر و باطن به همدیگر ببین

عین آن پنهان و این پیدا نگر

هیچ شیی بی نعمت الله هست و نیست

نعمت الله در همه اشیا نگر

***

864

آینه بستان جمال او نگر

هر چه بینی از کمال او نگر

چشمة آب حیات ما بنوش

لذت عین زلال او نگر

در نظر نقش خیال او نگار

دیده بگشا بر جمال او نگر

عقل می خواهد که یابد ذوق ما

این خیالات محال او نگر

باش با ساقی سرمستان حریف

حاصل عمر و وصال او نگر

میل ما با او و میل او به ما

میل داری میل و مال او نگر

گر ندانی سید هر دو سرا

اهل بیت او و آل او نگر

***

865

هرچه می بینی به او او می نگر

صورت و معنیش نیکو می نگر

روشن است آینة گیتی نما

رو به او آور در آن رو می نگر

خوش حبابی پر کن از آب حیات

دو یکی می بین و یک دو می نگر

در محیط ما درآ با ما نشین

آب روی ما به هر سو می نگر

هر خیالی که آری در نظر

نقش او می بین و در او می نگر

رشتة یکتو است عالم سر بسر

دو مبین این رشته یکتو می نگر

گر بیابی سیدی یا بنده ای

با تو گفتم هر یکی چو می نگر

***

866

نور چشم ما به چشم ما نگر

آن یکی در هر یکی پیدا نگر

قطره ی آبی که آید در نظر

عین ما را جو چو ما دریا نگر

ذات او با هر صفت اسمی بود

یک حقیقت در دو سه اسما نگر

وحدت و کثرت به همدیگر ببین

مظهری در مظهر اشیا نگر

ساغر می نوش کن شادی ما

ذوق سرمستی و حال ما نگر

نعمت الله در نظر آئینه ای است

گر نظر داری بیا خود را نگر

***

867

نور روی اوست ما را در نظر

آینه بردار و رویش می نگر

یک وجود و صد هزاران آینه

آن یکی در هر یکی خوش می شمر

ذوق ما داری در این دریا نشین

تا دمی از حال ما یابی خبر

گنج اگر جوئی بجو در کنج دل

چند گردی در پی زر در بدر

آینه گر صد نماید ور هزار

می نماید آفتابی در نظر

سایه بان حضرت او عالم است

نور او می بین زعالم درگذر

دمبدم ساقی گرت جامی دهد

عاشقانه نوش کن میجو دگر

در خرابات مغان درنه قدم

عمر خود در پای خم می بر به سر

عشق بازی معتبر کاری بود

کار سید خود نباشد مختصر

***

868

روشن است از نور رویش دیده ی اهل نظر

در نظر بنشین و خوش اهل نظر را می نگر

ز آفتاب حسن او عالم همه پر نور شد

آنچنان ماهی که دیده در چنین دور قمر

وقت فرصت دان دمی بی عشق او یک دم مزن

صحبت عمر عزیز است و غنیمت می شمر

ما و دلبر در سرابستان دل هم صحبتیم

عقل بر درمانده و ز حال دل ما بی خبر

غرقه در دریای عشق و دست و پائی می زنیم

تا ازین دریاچه آید بر سر ما ای پسر

نقش بندی می کند بر آب چشم ما خیال

هر دمی نقش خیالی می نگارد در نظر

سید عشاق آمد عقل از اینجا گو برو

شه درآمد آن گدا سرگشته گردد در بدر

***

869

نعمت الله است عالم سر بسر

نعمت الله در همه عالم نگر

آفتابی رو نموده مه لقا

گشته پیدا فتنة دور قمر

چون یکی اندر یکی باشد یکی

آن یکی در هر یکی خوش می شمر

ذوق سرمستان ما داری بیا

از سر دنیی و عقبی درگذر

جان کدام است تا بیان جان کنم

سر چه باشد در سخن گویم ز سر

هرچه او از جود او دارد وجود

معتبر باشد نباشد مختصر

گر خبر پرسی ز سرمستان ما

نعمت الله جو که او دارد خبر

***

870

یک نظر در چشم مست ما نگر

عین ما می بین و در دریا نگر

میل ما داری به میخانه خرام

مجلس رندان ما آنجا نگر

صورت و معنی عالم را ببین

یک مسما با همه اسما نگر

چشم نا بینا نبیند روی او

 نور او در دیدة بینا نگر

 در همه آئینه گر داری نظر

 حضرت یکتای بی همتا نگر

 رمز گنج کنت کنزا را بدان

 نقد گنجش را بجو اشیا نگر

 ظاهر و باطن ببین ای نور چشم

 نعمت الله در همه پیدا نگر

 ***

 871

یک نظر در چشم مست ما نگر

یک حقیقت در همه اشیا نگر

ما ز دریائیم و دریا عین ما

گر نظر داری در این دریا نگر

یار تنها با تو می گویم بدان

گر خبر داری در این تنها نگر

هر چه آید در نظر ای نور چشم

حضرت یکتای بی همتا نگر

عشق را جائی معین هست نیست

جای آن بیجای ما هر جا نگر

عالمی از نور او روشن شده

آفتابی در همه پیدا نگر

نعمت الله میر سرمستان بود

ذوق اگرداری بیا ما را نگر

***

872

نور چشم با به چشم ما نگر

عین ما را جو و در دریا نگر

در همه پیدا و پنهان از همه

سر این پنهان و آن پیدا نگر

یک وجود است و هزارش اعتبار

آن یکی در هر یکی یکتا نگر

ذات او با هر صفت اسمی بود

یک حقیقت در بسی اسما نگر

وحدت و کثرت به همدیگر ببین

مظهری در مظهر اسما نگر

ساغر می نوش کن شادی ما

حل سرمستان و ذوق ما نگر

نعمت الله در نظر آئینه ای است

گر نظر داری بیا خود را نگر

***

873

یک حقیقت هست ما را در نظر

این حقیقت در حقایق می نگر

هم حقیقت هم حقایق آن توئی

با خودآ گر زانکه هستی با خبر

اصل و فرع عالمی ای نور چشم

حق طلب فرما و از خود درگذر

چون یکی اندر یکی باشد یکی

آن یکی در عین اعیان می نگر

زر یکی و تنکة زر بی شمار

یک حقیقت صورتش بی حد و مر

آفتابی تافته بر آینه

گشته پیدا فتنه ی دور قمر

بگذر از مخموری ای جان عزیز

نعمت الله جوی و آنگه باده خور

***

875

نظری کن در آن جمال نگر

حسن او بین و بر کمال نگر

جام گیتی نما به دست آور

نور تمثال بی مثال نگر

ساغر می بنوش رندانه

آب سرچشمة زلال نگر

همه عالم خیال او و خیال

غیر او نیست این خیال نگر

عشق دارم که وصل او یابم

طلب و طالب محال نگر

در خرابات میر مستانیم

حکم ما و نشان آل نگر

نعمت الله را اگر یابی

اثر ذوق او و حال نگر

***

876

می رود عمر ما دریغا عمر

مگذارش چنین خدا را عمر

عمر برباد می دهی حیف است

باز ناید گذشته جانا عمر

یک دو روزی غنیمتش می دان

که نماند مدام با ما عمر

عمر امروز در پی فردا

صرف کردی دریغ فردا عمر

هر چه شد از تو فوت در عالم

عوضش باز یابی الا عمر

غیر ساقی و جام می هیچ است

نکند صرف هیچ دانا عمر

لذت عمر نعمت الله جو

تا بدانی تو ذوق او با عمر

***

877

بیا و یک دمی با ما برآور

زمانی با دل شیدا بر آور

چو لیلی خاطر مجنون به دست آر

مراد خاطر ما را برآور

برآور کام جان خستة ما

کرم کن کام جان ما بر آور

ز روی لطف روی خویش بنما

فغان از پیر و از برنا برآور

به بحر دل چو غواصان فرو رو

چو ما گوهر ازین دریا برآور

اگر خواهی حیات جاودانی

دمی با جام می جانا برآور

به شادی نعمت الله جام می نوش

دمار از زاهد رعنا برآور

***

878

بشنو و حضرتش به دست آور

منصب خدمتش به دست آور

سر خود را به پای او انداز

دامن دولتش به دست آور

دل ماراست همتی عالی

دل بجو همتش به دست آور

جام گیتی نمای را بطلب

مظهر رحمتش به دست آور

آن حضوری که روحت افزاید

در چنان حضرتش به دست آور

 چه کنی ای عزیز عزت مال

 عزت عزتش به دست آور

نعمت الله را طلب می کن

منعم و نعمتش به دست آور

***

879

جام گیتی نما به دست آور

معنی انما به دست آور

بشنو و از مراد خود بگذر

رو رضای خدا به دست آور

آستین بر همه جهان افشان

دامن کبریا به دست آور

دُرد دردش بنوش مردانه

این چنین خوش دوا به دست آور

آب روئی بجو ازین دریا

عین ما را به ما به دست آور

زر و سیم فنا چه می جوئی

نقد گنج بقا به دست آور

نعمت این و آن بجا بگذار

نعمت الله را به دست آور

***

880

یار صاحب نظر به دست آور

حاصل بحر و بر به دست آور

خوش درین بحر ما بیا با ما

صدف پر گهر به دست آور

گر به شب آفتاب می جوئی

ماده دور قمر به دست آور

هست در مصر نیشکر بسیار

شکر از نیشکر به دست آور

 خبر از بی خبر چه می پرسی

 مخبر با خبر به دست آور

با هنرمند صحبتی میدار

عارفانه هنر به دست آور

این چنین دلبری که می شنوی

رو بخون جگر به دست آور

بنده ی بندگی سید شو

حضرت معتبر به دست آور

***

881

برو و دلبری به دست آور

بسوی عاشقان مست آور

بزم عشق است عاشقانه برو

ساغری از می الست آور

عاشق و مست و رند و او باشیم

شاهد مست می پرست آور

مرغ دام فنا چه خواهی کرد

شاهباز بقا به دست آور

نعمت خلق را به جا بگذار

نعمت الله را به دست آور

***

882

برو ای عقل سرگردان که ما مستیم و تو مخمور

سبک روحان همه جمعند  گران جانی ازینجا دور

ز نور آفتاب او همه عالم منور شد

ببین هر ذره ای روشن که بنماید به تو آن نور

سر دار فنای او بقا بخشد به سرداران

ازین دار فنا دارد بقای جاودان منصور

مرا منشور سلطانی شه ملک ولایت داد

نشان آل او دارد که دارد این چنین منشور

همه عالم طلسماتند و اسما گنج و ما خازن

از آن هر کنج ویرانه به گنج او بود معمور

خیالش نقش می بندم به هر صورت که پیش آید

چنان نوری کجا گردد ز چشم چون منی مستور

اگر آئینه ای خواهی که روی خود در آن بینی

ببین در دیدة سید نظر کن ناظر و منظور

***

883

به هر طرف که نظر می کنم توئی منظور

که دیده است چنین فاش آن چنان مستور

ز لطف تو نظری یافتم شدم ناظر

چه جای من که توئی ناظر و توئی منظور

چو نیست در دو جهان جز یکی کراست وصال

عجب بود که یکی از یکی بود مهجور

به نور طلعت او روشن است دیده ی ما

ببین که در همه عالم جز او که دارد نور

ز ذوق گفته ام این شعر بشنو از سر ذوق

کسی که ذوق ندارد ز بزم ما گو دور

مقام اهل دلان است مجلس جانم

چه جای روضه رضوان چه قدر حور و قصور

حریف ساقیم و سید خراباتم

مدام عاشق مستم نه عاقل مخمور

***

884

مائیم که ذاکریم و مذکور

مائیم که ناظریم و منظور

مائیم که سیدیم و بنده

مائیم که ناصریم و منصور

مائیم محیط و موج و زورق

مائیم گدا و شاه دستور

مائیم همه ولی نه مائیم

مائیم که او به ما است مشهور

مائیم که زاهدیم و اوباش

مائیم که سرخوشیم و مخمور

مائیم شراب و جام و ساقی

مائیم حریف فاش و مستور

این نکتة سید ار ندانی

میدار به لطف خویش معذور

***

885

در مرتبه ای سرمست در مرتبه ای مخمور

در مرتبه ای واصل در مرتبه ای مهجور

در مرتبه ای عاشق درمرتبه ای معشوق

در مرتبه ای ناظر در مرتبه ای منظور

در مرتبه ای سلطان در مرتبه ای درویش

در مرتبه ای شاه است در مرتبه ای دُستور

در مرتبه ای کرمان در مرتبه ای شیراز

در مرتبه ای پیدا در مرتبه ای مستور

در مرتبه ای خالق در مرتبه ای مخلوق

در مرتبه ای قادر در مرتبه ای مقدور

در مرتبه ای غایب در مرتبه ای حاضر

در مرتبه ای پنهان در مرتبه ای مشهور

در مرتبه ای سید در مرتبه ای بنده

در مرتبه ای ناصر در مرتبه ای منصور

***

886

منظور یکی یکی است ناظر

مظهر به مظاهر است ظاهر

جام است و شراب هر دو یک آب

نوری است به نور خویش ساتر

مستیم وخراب و جام بر دست

داریم حضور و اوست حاضر

 مسکین عقل است، سخت عاجز

 سلطان عشق است، نیک قاهر

صد جان در عشق اگر ببازیم

باشیم ز بندگیش قاصر

با باطن پاک عشق بازیم

با ظاهر نازنین مظاهر

منصور چو رفت بر سر دار

شد بر همه کائنات ناصر

چشمش به کرشمه می برد دل

 خود خوشتر ازین کجاست ساحر

 از سید ما خبر که دارد؟

 یاری که به عشق اوست ماهر

***

887

ساقی بیار جام می و دست ما بگیر

افتاده ایم بهر خدا دست ما بگیر

مائیم و آب دیده و خاک درت مدام

مگذر روان تو از سر ما دست ما بگیر

از ما مکن کناره که مائیم در میان

با ما جفا مجو به وفا دست ما بگیر

ما پشت دست بر همه عالم فشانده ایم

آورده ایم رو به شما دست ما بگیر

لطفت به بی نوا نظری می کند مدام

مائیم بی نوا به نوا دست ما بگیر

دست نیاز نزد تو آورده ایم باز

ما را رها مکن صنما دست ما بگیر

چون دستگیر جمله افتاده ها توئی

برخیز سیدانه بیا دست ما بگیر

***

888

ملک اگر خواهد کسی گو هان بگیر

ملک خواهی دامن سلطان بگیر

دل به دلبر ده که آن دلبر خوش است

جان رها کن خدمت جانان بگیر

جام در دور است و آن در بزم ماست

می اگر نوشی بیا و آن بگیر

خلق خواهی بر سر بازار شو

گنج جوئی گوشة ویران بگیر

بنده ای در حضرت سلطان درآی

پادشاهی ملک جاویدان بگیر

ترک این دنیی و آن عقبی بکن

خود رها کن خدمت یزدان بگیر

همچو سید در خرابات مغان

دست بگشا دامن مستان بگیر

***

889

در میخانه را گشادم باز

داد رندان تمام دادم باز

با حریفان نشسته ام سرمست

بزم شاهانه ای نهادم باز

در خرابات مست و رندانه

فارغ البال اوفتادم باز

غم عشقش که شادی جان است

شاد بادا که کرد شادم باز

دفتر کاینات می خواندم

شد به عشقش همه زیادم باز

من چو شاگرد می پرستانم

در همه کار اوستادم باز

بنده ی سید خراباتم

بر همه عاشقان زیادم باز

***

890

مرغ دل در دام زلف دلبری افتاده باز

عشق جانان جان ما بر باد خواهد داد باز

زاهد خلوت نشین از خان و مان دل برگرفت

مجلسی مستانه در کوی مغان بنهاد باز

توبه بشکستیم و دیگر در شراب افتاده ایم

هر که آمد سوی ما مانند ما افتاد باز

بر خیال عقل بی بنیاد بنیادی منه

تا چه آید بر سرت زین عقل بی بنیاد باز

روی دل بر درگه سلطان خود آورده ایم

آمده بر درگه شه بندة آزاد باز

آب چشم ما چو دجله می رود هر سو روان

شاید ار معمور سازد خطة بغداد باز

خوش گشادی از گشاد نعمت الله یافتیم

تا در میخانه را بر روی ما بگشاد باز

***

891

من سودازده با عشق درافتادم باز

دل به دست سر زلف صنمی دادم باز

آستان در او قبله ی حاجات من است

روی خود بر در آن میکده بنهادم باز

کار رندان جهان بسته نماند دیگر

چون من مست در میکده بگشادم باز

می خورم جام غم انجام به شادی ساقی

غم ندارم ز کس و عاشق و دلشادم باز

هست بنیاد من از عاشقی و می خواری

رفته ام بر سر آن قصة بنیادم باز

مکنم عیب اگر توبه شکستم دیگر

یافتم آب حیاتی و درافتادم باز

بنده ی بندگی سید سرمستانم

از چنین بندگئی بندة آزادم باز

***

892

مرغ جانم می کند پرواز باز

تا به برج خود رسد این باز باز

جان بده گر وصل جانان بایدت

عاشقانه سر بپاش انداز باز

بگذر از نقش خیال غیر او

خلوت دل با خدا پرداز باز

در خرابات مغان مست و خراب

عزم رندی کرده ام آغاز باز

گر دمی با جام می همدم شوی

ذوق یابی یک دم از دمساز باز

عشقبازی کار بازی کی بود

عشق بازی خویش را در باز باز

شعر سید عاشقانه خوش بخوان

ساز سرمستان ما بنواز باز

***

893

عاشق و مست و رندم و جان باز

در میخانه را گشادم باز

الصلا ای حریف می خواران

قدمی نه بیا و خود در باز

شاهد غیب و ساقی عشقیم

مطربا ساز عشق ما بنواز

برو ای عقل حیله را بگذار

تو و زهد و نماز و ما و نیاز

در خرابات رند او باشیم

دعوت ما چه می کنی بنماز

محرم راز خلوت جانیم

یک زمان خانه را به ما پرداز

سید ما به عشق بندة ماست

اوست محمود و نعمت الله ایاز

***

894

بر در میخانه بنشستیم باز

توبة صد ساله بشکستیم باز

آب چشم ما به هر سو رو نهاد

شد روان با بحر پیوستیم باز

لطف ساقی بین که از انعام او

در خرابات مغان مستیم باز

دل به دست زلف او دادیم و برد

بی سر و سامان و پا بستیم باز

نیست گشتم از وجود و از عدم

از وجود جود او هستیم باز

با وصالش شکر می گوئیم ما

کز بلای هجر وارستیم باز

رند و ساقی سید و بنده به هم

بر در میخانه بنشستیم باز

***

895

شاهبازی درآمد از در باز

خیز در پای او تو سر در باز

برو ای عقل چون درآمد عشق

خانة خویشتن به او پرداز

دل به میخانه می کشد دیگر

مرغ جان می کند روان پرواز

جام جم خوش بود به ما همدم

نی و نائی به همدگر دمساز

ساز و سازنده هر دو می باید

ورنه بی ساز کی نوازد ساز

هست رازی میان دیده و دل

می کند فاش غمزة غماز

سیدم دل ببرد از همه کس

گر چه دل را گذاشت در شیراز

***

896

دل به دست زلف او دادیم باز

با پریشانی در افتادیم باز

بر امید آنکه بر ما بگذرد

رو به خاک راه بنهادیم باز

در خرابات مغان مستانه ایم

خوش در میخانه بگشادیم باز

توبه بشکستیم فارغ از خمار

داد خود از جام می دادیم باز

عقل بود استاد و ما مزدور او

این زمان استاد استادیم باز

غم بسی خوردیم از هجران ولی

از وصال یار دلشادیم باز

بنده ی سید شدیم از جان و دل

از غلام و خواجه آزادیم باز

***

897

ار شراب نیم شب امروز سرمستیم باز

چشم مستش دیده ایم و توبه بشکستیم باز

عشق کافر کیش او ایمان ما بر باد داد

بر میان زنار کفر زلف او بستیم باز

از سر سجاده ی ناموس خوش برخاستیم

بر در میخانه سرمستانه بنشستیم باز

دولت وصلت چو دستم داد در گلزار عشق

همچو بلبل می زنم دستان کز آن دستیم باز

ساقی سرمست وحدت داد ما را جام می

نوش کردیم از خیال عقل وارستیم باز

ما خراباتی و رند و عاشق و می خواره ایم

باز رستیم از خمار ای یار و سرمستیم باز

فانی ایم و باقی ایم و سیدیم و بنده ایم

نیست گشتم از خود و از عشق او هستیم باز

***

898

خوش دری بر روی ما بگشود باز

آفتابی در قمر بنمود باز

جام و پیمانه به ما بخشید او

می به پیمانه به ما پیمود باز

مخزن اسرار را در باز کرد

گنجها ایثار ما فرمود باز

آفتاب حسن او چون رو نمود

مه ز نور روی او افزود باز

دیر آمد خود بر ما زود رفت

گفتمش جانا مرو نشنود باز

عقل شهبازی است خوش پرواز کرد

در هوای عاشقی فرسود باز

نعمت الله را به ما انعام کرد

عالمی از نعمتش آسود باز

***

899

بیا و پرده ی هستی برانداز

بخاک نیستی خود را درانداز

برانداز این بنای خودپرستی

ز نو طرحی و فرشی دیگر انداز

سرای عقل بنیادی ندارد

خرابش ساز و بنیادش برانداز

سر زلف بت رعنا به دست آر

چو سرمستان به پای او سرانداز

چو عشقش مجمری بر آتش آورد

تو عود جان روان در مجمر انداز

خرابات است و رندان لاابالی

بیا ساقی و می در ساغر انداز

اگر خواهی که یابی ذوق سید

نظر بر معنی صورتگر انداز

***

900

برو ای میر من به مال مناز

بیش ازین سیم و زر به هم مگداز

تا کی آزار خلق می جوئی

مکن آزار ورنه یابی باز

ور خماری و دردسر داری

با من مست کی شوی دمساز

سخنم ساقیئی است روح افزا

نفسم مطربی است خوش آواز

ملک من عالمی است بی پایان

و آن تو از ختا است تا شیراز

من به سلطان خویش می نازم

تو به تاج و سریر خود می ناز

نعمت الله پیر رندان است

گر مریدی به پیر خود پرداز

***

901

خاطرم می کشد سوی شیراز

مرغ جان می کند روان پرواز

رند مستم به دست جام می است

کرده ام باز بیخودی آغاز

جام و می لب نهاده اند به لب

نی و نائی به همدگر دمساز

در گلستان عشق سرمستان

بلبلانند جمله خوش آواز

سر ساقی و حال میخانه

بشنو از من ز دل به سوز و نیاز

عارفانه درآ به خلوت عشق

عاشقانه به عشق او می ناز

نور سید ز نعمت الله جو

راز محمود باز جو ز ایاز

***

902

دیده نقشی چو خیال تو ندیده هرگز

گوش قولی چو کلامت نشنیده هرگز

سالها باد صبا بر سر کویت گردید

بسراپردة وصلت نرسیده هرگز

گرچه نقاش بسی نقش کند صورتها

همچو تو صورت خوبی نکشیده هرگز

عاشق مست مدام این می ما می نوشد

عقل یک جرعه ازین می نچشیده هرگز

دوش تا روز رسیدم به مراد دل خود

بر کسی صبح چنین خوش ندمیده هرگز

چشم ما روشن از آن است که رویش دیده

در چنین دور چنان دیده که دیده هرگز

نفس سید ما جان به جهان می بخشد

به ازین هیچ هوائی نوزیده هرگز

***

903

به کام دل رسیدم باز امروز

جمال یار دیدم باز امروز

بحمدالله که از هجران رهیدم

به وصل او رسیدم باز امروز

بسی دیروز گفتم ای خداوند

جواب خود شنیدم باز امروز

می خمخانة معنی و صورت

به جامی در کشیدم باز امروز

به ساقی خویش را بفروختم دوش

بهایش می خریدم باز امروز

ندای ارجعی آمد به گوشم

بسوی شه پریدم باز امروز

گلی از گلستان نعمت الله

به دست ذوق چیدم باز امروز

***

904

میخانه سبیل ماست امروز

هنگام می صفاست امروز

از دولت عشق پادشاهیم

صد شه بر ما گداست امروز

بگذر ز حدیث دی و فردا

دریاب که روز ماست امروز

آن رند که شب حریف ما بود

سر حلقة اولیاست امروز

مائیم حریف و جام بر دست

مخمور کسی چراست امروز

از فتنة چشم مست ساقی

عالم همه پر بلاست امروز

مائیم حریف نعمت الله

بزمی به ازین کجاست امروز

***

905

که را روئی چنین زیباست امروز

که را لعلی روان افزاست امروز

به بالای تو سروی در چمن نیست

ز من بشنو حدیث راست امروز

نمی دانم چه خواهد کرد چشمت

که از دستی دگر برخاست امروز

چه رویست آن بنام ایزد که در وی

نشان لطف حق پیداست امروز

مرا گفتار نغز دل پذیر است

ترا روی جهان آراست امروز

نمودی روی و فردا بود وعده

چه حال است این مگر فرداست امروز

ز دست نرگس مخمور مستت

جهان پر فتنه و غوغاست امروز

ز سودای جمالت عارف شهر

چو من دیوانه و شیداست امروز

غنیمت دان حضور نعمت الله

که دشمن را شب یلداست امروز

***

906

عشقبازی روان ز جان برخیز

عاشقانه ز جان روان برخیز

قدمی نه به خانة خمّار

منشین در خمار هان برخیز

سر سودای عشق اگر داری

از سر سود وز زیان برخیز

خیز مستانه بر فشان دستی

در سماعی چنین چنان برخیز

تو حجاب توئی چنین منشین

کرمی کن ازین میان برخیز

در خرابات عشق رندانه

بنشین و از این میان برخیز

نعمت اله در سماع آمد

وقت وقت است یک زمان برخیز

***

907

خاک میخانه بر سر ما بیز

جام می را بگیر و بر ما ریز

بر در می فروش خوش بنشین

از سر هر دو کون هم برخیز

عین ما را به عین ما بنگر

قطره و بحر را بهم آمیز

بزم عشق است و عاشقان سرمست

تو اگر زاهدی ز ما پرهیز

فتنه در چار سوی جان افتاد

از هیاهوی عشق شورانگیز

عشق مست است و میزند بی باک

تیغ برّان و خنجر سر تیز

دامن سید است در دستم

به ازین خود کجا است دستاویز

***

908

شاهان همه حیران جمال تو گدا نیز

دارند همه عشق خداوند و خدا نیز

از نور رخت دیدة ما گشته منور

مردم همه بینند درین دیده شما نیز

یا رب گه بیابند ز وصل تو مرادی

مجموع محبان جناب تو و ما نیز

ما رو بتو داریم چو آئینة روشن

بی روی تو ما را نبود روی و ریا نیز

عشق تو حیاتی است که ما زنده از آنیم

بی عشق چه حاصل زحیات است و بقا نیز

ما نقش خیال تو نگاریم به دیده

بینیم در آن نقش خیال تو لقا نیز

گر سید ما جان طلبد از سر اخلاص

جان را بسپاریم و بگوئیم دعا نیز

***

909

درد از تو خوش است و هم دوا نیز

رنجم بخشی و هم شفا نیز

داری نظری به حال هر کس

میکن نظری به حال ما نیز

بیگانه نگشت از تو محروم

ما خویش توایم و آشنا نیز

ای جام جهان نمای باقی

ایمن ز فنائی و بقا نیز

گر کشته شوم به تیغ عشقت

خونم بحل است و خونبها نیز

ما از تو به غیر تو نخواهیم

بی تو چه کنیم دو سرا نیز

تنها نه منم محب سید

والله که حضرت خدا نیز

***

910

رند مستیم و عشق شورانگیز

عقل مخمور گو ز ما پرهیز

ساقیا خم می بیار آن دم

خم می بر سر حریفان ریز

بر در می فروش خوش بنشین

از سر کاینات هم برخیز

جاودان گر حیات می‌جوئی

جان و جانان به همدگر آمیز

گر حلیمی تو بردباری کن

بشنو از ما به این و آن مستیز

بر سر خاک عاشقان چو رسی

آب دیده بخاک ایشان ریز

همچو فرهاد میل خسرو کن

قصر شیرین بساز و هم شبدیز

عشق شیرین گوش بود فرهاد

گو مترس از صلابت پرویز

عقل مخمور و درة عمری

عشق سرمست و خنجر سر تیز

دامن سیدم به دست آور

به ازین نیست هیچ دست آویز

***

911

رنج غربت تو از غریبان پرس

دردمندی ز دردمندان پرس

ذوق سرمستی ای که ما داریم

گر ندانی بیا ز رندان پرس

کفر زلفش که می برد ایمان

مو به مو از من پریشان پرس

رند مست خوشی اگر یابی

به دمی از منش فراوان پرس

عاشقان حال عاشقان دانند

حالت عاشقی از ایشان پرس

دامن دل بگیر و دلبر جو

جان فدا کن خبر ز جانان پرس

جام وحدت به نوش رندانه

ذوق این می ز باده نوشان پرس

در دل ما درآ و خوش بنشین

گنج جویی ز کنج ویران پرس

نور خورشید را به مه می بین

حسن ماهان ز ماه رویان پرس

عشق لیلی ز جان مجنون جو

ذوق بلقیس از سلیمان پرس

نعمت الله یار یاران است

حال این یار ما ز یاران پرس

***

912

لذت جان ما ز مستان پرس

ذوق رندان ز می پرستان پرس

خبر از حال ما اگر پرسی

در خرابات رو ز رندان پرس

نوش کن جام می که نوشت باد

بعد از آن ذوق باده نوشان پرس

دردمندانه گر دوا جوئی

دُرد دردش بجو و درمان پرس

سر زلفش اگر به دست آری

حال شوریده ی پریشان پرس

جان عاشق به پرسشی دریاب

آنگهی هر چه خواهی از جان پرس

ساقی بزم نعمت اللهم

ذوقم از خدمت حریفان پرس

***

913

جام خوشی ز دُردی دردش چو ما بپرس

مانند دردمند ز دردش دوا بپرس

عشقش بلا مگو تو که آرام جان ما است

لطفی کن از کرم چو ببینی ز ما بپرس

ما بنده ایم و حضرت او پادشاه ما

با پادشه بگو که ز حال گدا بپرس

از عقل بی خبر خبر عشق او مجو

سری است عشق او ز دل ما بیا بپرس

بگذر خوشی به کوی خرابات عاشقان

از رند مست لذت ذوق مرا بپرس

ما محرمیم در حرم کبریای او

اسرار او ز محرم آن کبریا بپرس

از ما مپرس قصه دنیا و آخرت

اما ز سیدم خبری از خدا بپرس

***

914

 گرم و سردی کشیده ام که مپرس

 هم به مردی رسیده ام که مپرس

 زین چنین جام می که می نوش

 درد دردی چشیده ام که مپرس

این چنین مست و لاابالی وار

از جهانی رسیده ام که مپرس

سخنی گفتم از زیان حبیب

هم به گوشی شنیده ام که مپرس

گل این گلستان سلطانی

هم به گوشی شنیده ام که مپرس

گوهری را فروختم به بها

جوهری را خریده ام که مپرس

از مه روی روشن سید

آفتابی بدیده ام که مپرس

 ***

 915

رنج عشقی کشیده ام که مپرس

دُرد دردی چشیده ام که مپرس

در طریقی که نیست پایانش

بر و بحری بریده ام که مپرس

دیده ام صورتی که دیده ندید

معنیی را شنیده ام که مپرس

گفته ام نکته ای ترا که مگوی

خط به حرفی کشیده ام که مپرس

بلبل مست گلشن عشقم

ز آشیانی پریده ام که مپرس

عاشق و رند و لاابالی وار

ازجهانی رسیده ام که مپرس

بنده ای را فروختم به بها

سیدی را خریده ام که مپرس

***

916

پاک باش و بی وضو یک دم مباش

جز که با پاکان دمی همدم مباش

دنیی دون گر نماند گو ممان

پیرزن گر مرد در ماتم مباش

پند رندان گوش کن گر عارفی

جام می را نوش کن بی جم مباش

اسم اعظم پادشاه عالم است

لحظه ای بی صاحب اعظم مباش

هر کسی در عشق او جان می دهد

جان فدا کن کمتر از هر کم مباش

باش دلشاد از وصال دلبرت

در فراقش نیز هم بی غم مباش

یک دمی با نعمت الله هم برآر

لحظه ای با غیر او همدم مباش

***

917

گر فسرده نیستی گر ما نه باش

عاقلی، ور عاشقی دیوانه باش

آشنائی گر کنی با عاشقان

عاشقانه از خرد بیگانه باش

عشق بحر بیکران است ای پسر

گر به دریا می روی مردانه باش

زاهد مغرور و کُنج صومعه

تو مقیم گوشه ی میخانه باش

عشق دریا صورت تو چون صدف

معنیت چون طالب دردانه باش

شمع عشقش صورتی در ما فکند

ذوق اگر داری بیا پروانه باش

تن رها کن جان به جانانه سپار

نعمت الله را بجو جانانه باش

***

918

شراب شوق را پیمانه می باش

حریف خلوت میخانه می باش

اگر تو مست مجنونی ندیدی

ببین لیلی و خود دیوانه می باش

در دل میزن اما در شب و روز

مقیم گوشه ی آن خانه می باش

به صورت ساحلی معنی چو دریا

ورای این و آن دردانه می باش

دلت گنجنیه ی گنجی است دائم

بیا در کنج این ویرانه می باش

فدای عشق کن جان گرامی

دل و دلدار و هم جانانه می باش

درآمد از در دل نعمت الله

چو شمعی، تو بر او پروانه می باش

***

919

دُرد دردش بنوش و خوش می باش

کسوت او بپوش و خوش می باش

به خرابات رو خوشی بنشین

همدم می فروش و خوش می باش

ساقی ار می دهد ترا جامی

بستان و بنوش و خوش می باش

همچو خم شراب مستانه

گرم شو خوش بجوش و خوش می باش

همه میخانه گر دهد ساقی

عاشقانه بنوش و خوش می باش

نوش کن جام می که نوشت باد

تا نیائی به هوش و خوش می باش

سخن از ذوق نعمت الله گو

ور نگوئی خموش و خوش می باش

***

920

دل به دلبر سپار و خوش می باش

جان به جانان گذار و خوش می باش

نقش رویش که نور چشم من است

در نظر می نگار و خوش می باش

باش با جام می دمی همدم

نفسی خوش بر آر و خوش می باش

هر چه داری همه امانت اوست

جمله با او سپار و خوش می باش

چو همه اوست غیر او خود نیست

همه را دوست دار و خوش می باش

زر تنکه یکی و تنکه بسی

تنکه ها زر شمار و خوش می باش

یار جانی نعمت الله شو

باش با یار غار و خوش می باش

***

921

 ای دل ار عاشقی بیا خوش باش

 ور چو ما صادقی درآخوش باش

 خوش بلائی است عشق بالایش

 جان فدا کن در این بلا خوش باش

 همه کس خوش بود به ساز و سزا

 تو به ساز و به ناساز خوش باش

 از غم دی و غصه فردا

 بگذر امروز و حالیا خوش باش

 جان به باد هوا سپار ای دل

 به هوایش در آن هوا خوش باش

 خوش عزیزی است عمر و می گذرد

 مگذارش مرو بیا خوش باش

 خوش بود گفته ی خوش سید

 خوش به خوان راست در نوا خوش باش

 ***

 922

ای دل ار چه شکسته ای خوش باش

با غمش عهد بسته ای خوش باش

دُرد دردش چو صاف درمان نوش

وز جفا گر چه خسته ای خوش باش

خوش نباشد غم جهان خوردن

از جهان گر گسسته ای خوش باش

دنیی و آخرت رها کردی

از همه باز رسته ای خوش باش

بود بندی ز عقل بر پایت

از چنین بند جسته ای خوش باش

بزم عشق است و عاشقان سرمست

با حریفان نشسته ای خوش باش

دل سید شکستة عشق است

گر تو چون ما شکسته ای خوش باش

***

923

زر بپاش و خواجه ی زر پاش باش

سر بنه در پاش و خاک پاش باش

زهد بگذار و به میخانه خرام

در خرابات مغان قلاش باش

لذتی از عمر اگر خواهی برو

همنشین زندگی اوباش باش

روز امروز است غنیمت می شمر

دی گذشت آسوده از فرداش باش

گر بیابی سید صاحب نظر

ناظر آن دیدة بیناش باش

***

924

در میکده مست و رند و اوباش

هم صحبت عاشقان او باش

هر نور که دیده یابد از دل

در پای خیال عشق او باش

ای عقل تو زاهدی و ما رند

زاهد چه کند حریف قلاش

ظاهر جامیم و باطناً می

صورت نقشیم و معنی نقاش

معشوق خودیم و عاشق خود

گفتیم حدیث عشق خود فاش

می نوش ز جام ساقی ما

سرمست چو چشم یار خوش باش

من بندة سیدم که دائم

مست است و حریف و رند و اوباش

***

925

سیدی خواهی بیا و بنده باش

بنده شو در بندگی پاینده باش

گر به تیغ عشق او کشته شوی

حی قیومی برو دل زنده باش

در هوای گلستان عشق او

همچو غنچه با لبی پر خنده باش

جان فدا کن گر قبولش اوفتد

تا قیامت زین کرم شرمنده باش

خیز ازین سایه نشین در آفتاب

هم به نور روی او تابنده باش

سروری ملک بقا گر بایدت

در خرابات فنا افکنده باش

کام جان از سید ما می طلب

یک زمان هم صحبت این بنده باش

***

926

عشق سرمست است و دارد دور باش

عقل را گوید از این در دور باش

تن درست است آنکه دارد درد عشق

ور بود بی درد گو رنجور باش

عشق او داری ز عالم غم مخور

چون غم او می خوری مسرور باش

رند مستی گر بیابی مست شو

ور به مخموری رسی مخمور باش

ناظر او باش چون اهل نظر

ور نداری این نظر منظور باش

عشق سرداری اگر داری بیا

بر سر دار فنا منصور باش

نعمت الله نور چشم عالم است

چشم داری طالب این نور باش

***

927

جان به جانان سپار و خوش می باش

دل به دلبر گذار و خوش می باش

آن یکی در هزار خوش می بین

یک بیک می شمار و خوش می باش

گر چو ما عاشقی و سرمستی

فارغی از خمار و خوش می باش

در خرابات عشق رندانه

با می خوشگوار خوش می باش

بر نظر می نگار نقش نگار

با خیال نگار خوش می باش

عاشقانه درآ به مجلس ما

دمی با ما برآر و خوش می باش

جام می نوش شادی سید

از کسی غم مدار و خوش می باش

***

928

جام می را بنوش و خوش می‌باش

نوش و نوش و خموش و خوش می‌باش

همچو خم شرابخانه به ذوق

خود بخود خوش بجوش و خوش می‌باش

خلعتی نو اگر بتو نرسد

باش با کهنه پوش و خوش می‌باش

چه کنی هوش مست باش مدام

بگذر از عقل و هوش و خوش می‌باش

عاشقانه سبوی می می‌کش

همچو رندان به دوش و خوش می‌باش

بزم عشق است و عاشقان سر‌مست

خوش بیا می بنوش و خوش می‌باش

در ره عاشقی چو سید ما

عاشقانه بکوش و خوش می‌باش

***

929

اگر میلی به ما داری بیا و همدم ما باش

ز جام جان مئی بستان روان جان بر سر ما باش

ز سرمستان بزم ما طریق عاقلی کم جو

ز ما مستی و رندی جو که هم مستیم و هم قلاش

خرابات است و عاشق مست وبا معشوق خود همدم

برو ای عقل سرگردان بجای خویشتن می باش

کسی کو نقش می بندد خیال غیر او امروز

به جز نقش خیال او نباشد حاصل فرداش

به دور چشم مست او جهان پرفتنه می بینم

بلا بالا گرفت امروز در عالم از آن بالاش

منه رخ بر رخش ای جان که تو خاری و رویش گل

مکن بیداد با رویش به خار آن روی گل مخراش

به هر نقشی که می بندم خیال نعمت الله است

چه خوش نقشی که می بندد خیالش در نظر نقاش

***

930

جام عین شراب دریابش

همچو آب و حباب دریابش

همه عالم تن است و او جان است

خوش حبابی بر آب دریابش

آفتابی ز ماه بسته نقاب

ماه بین آفتاب دریابش

دامن بندگی ساقی گیر

شاه عالی جناب دریابش

غیر او گر خیال می بندی

می نماید به خواب دریابش

گر به میخانه فرصتی یابی

نوش می بی حساب دریابش

نعمت الله را اگر یابی

رند مست خراب دریایش

***

931

چیست عالم سایه بان حضرتش

کیست آدم پاسبان حضرتش

هر چه بود و هست و خواهد بود هم

بود و هست و باشد آن حضرتش

آفتابش نوربخش عالم است

دادمت روشن نشان حضرتش

مجلس عشق است و ما مست خراب

باده نوشان عاشقان حضرتش

دل به من ده تا روان گویم ز جان

این معانی از بیان حضرتش

کشتة عشقم از آنم زنده دل

حی جاویدم به جان حضرتش

سید مست است و جام می به دست

رند و سرخوش بندگان حضرتش

***

932

عشق آمد و جام می به دستش

جانم به فدای چشم مستش

برخاست بلا و فتنه بنشست

از قد بلند و زلف پستش

بنشست به تخت دل چو شاهی

یا رب چه خوش است این نشستش

صد توبه به یک کرشمه بشکست

سرمستی چشم می پرستش

ای عقل برو که عشق سرمست

عهد من و تو به هم شکستش

در مذهب عشق هیچ بد نیست

نیک است هر آنچه عشق هستش

رندیم و حریف نعمت الله

سر در قدم و به دست دستش

***

933

 آفتاب است و ماه خوانندش

 همه بینند ولی ندانندش

 نور چشم است و مردم دیده

 در نظر دائما نشانندش

 روح محض است از سرش تا پا

 دیدةکس ندیده مانندش

 بزم عشق است و عاشقان سرمست

 عقل مخمور را نمانندش

 هر که بوسه ز دلبران گیرد

 یک به یک بوسه واستانندش

 نقش غیر خیال اگر بندم

 آب چشمم ر دیده رانندش

 عارفانی که سیدم بینند

 در تحیر که تا چه خوانندش

 ***

 934

دُرد دردش درد خواری بایدش

دردمندی بردباری بایدش

گر بنالد بلبلی عیبش مکن

عاشق است و گلعذاری بایدش

دل به دلبر جان به جانان می دهد

هر که او وصل نگاری بایدش

رند سرمستی که می نوشد مدام

خوش حریفی و کناری بایدش

در چنین میدان که ما گوئی زدیم

پادشاهی شهسواری بایدش

دل بود آئینه او آئینه دار

آینه آئینه داری بایدش

یار یاران ترک اغیاران کند

گرچو سید یار غاری بایدش

***

935

دل به دلبر دادم و جان بر سرش

یافتم صد جان و جانان بر سرش

لطف او بخشید ما را از کرم

جنت جاوید و حوران بر سرش

دست جانان گیر اگر دستت دهد

سر به پای او بنه جان بر سرش

عقل بی درد است و دردسر دهد

دردسر بگذار و درمان بر سرش

کفر زلفش دین ما بر باد داد

می برد اسلام و ایمان بر سرش

می فراوان می دهد ساقی به ما

بعد از آن نقل فراوان بر سرش

در ولایت حکم ما سید نوشت

مهر آل و نام سلطان بر سرش

***

936

دیده ندیده هرگز نقش خیال غیرش

در خلوت دل ما نبود مجال غیرش

ما را چو التفاتی بر حال خود نباشد

کی التفات باشد ما را به حال غیرش

نوشیم دُرد دردش شادی روی رندان

ما را چه کار آید آب زلال غیرش

نور جمال جانان دیده به نور او دید

در چشم ما نیاید حسن جمال غیرش

در آینه نظر کن تمثال خویش بنگر

زنهار تا نگوئی آنگه مثال غیرش

نقشی است یا خیالی آن خواب ما نبینیم

در خواب اگر نماند نقش خیال غیرش

از آفتاب حسنش هر ذره ماه روئی

آخر چه نقش بندد شکل هلال غیرش

گر عمر لایزالی خواهی چو ما که یابی

از خویشتن فنا شو هم از زوال غیرش

غیرت نمی گذارد تا غیر او نماید

بی وصل او نخواهد سید وصال غیرش

***

937

وش مطربی است عشقش بنواخت باز سازش

آسوده جان عشاق از ساز دلنوازش

خواهی که بازیابی رمزی ز راز معشوق

می باش عاشقانه با محرمان رازش

جانی که نو نیاز است جانان به جان گدازد

یا رب که آفرین باد بر جان نو نیازش

ساقی به صاف درمان ما را علاج می کن

بازآ به دُرد دردش خوش خوش دوا بسازش

آن یار نازنینم زارم گذاشت بازم

شکرانه جان به بازم گر آورند بازش

جام جم است عالم پر می ز خم وحدت

نوشم می حقیقت از ساغر مجازش

ذوقی است عاشقان را با جان نعمت الله

ذوق خوشی طلب کن از جان پاکبازش

***

938

عاشقانه به یاد او سرخوش

ساغر می چو عاشقان درکش

مست او شو چه جای هشیاری است

نوش کن جام بادة بی غش

دل اصحاب عشق و صحبت دوست

جان یاران و مهر آن مهوش

عشق او آتش است و ما چون عود

خوش بود عود خاصه بر آتش

آستین بر جهان جان افشان

دامن از دست ملک دل درکش

از سر هر دو کون خوش برخیز

بنشین یک زمان به عشقش خوش

روز عید است باش قربانش

همچو سید ولی مگو ترکش

***

939

بیا ای صوفی صافی می جام صفا درکش

بیا و دُردی دردش به امید دوا درکش

حریف مست رندان شو چرا مخمور می گردی

ز دست ساقی باقی می جام بقا درکش

سر کوی بلای او مقام مبتلایان است

اگر تو از بلا ترسی عنان از کربلا درکش

ز خاک پاک سرمستی اگر گردی به دست آری

روان در دیدة جانت بسان توتیا درکش

خرابات است و می درجام و او معشوق می خواران

اگر تو عاشق اوئی به عشق او بیا درکش

اگر در بزم سر مستان زمانی فرصتی یابی

اجازت خواه و مستانه بیا و خوش مرا درکش

سوی الله را وداعی گو ندیم نعمت الله شو

قدم در ملک باقی نه رقم گرد فنا درکش

***

940

چه خوش حالی که می بینم جمالش

چه خوش خوابی که می بینم خیالش

بیا بر چشم من بنشین زمانی

که تا بینی به چشم من جمالش

برای حسن او فالی گرفتم

برآمد سورة طاها به فالش

مثالش می نماید جام باده

نظر کن در مثال بی مثالش

دلم در بحر عشقش غرقه گردید

ندانم تا چه شد بیچاره حالش

خرابات است و ما مست و خرابیم

نخواهد بود عقل اینجا مجالش

می وحدت به شادی نعمت الله

حلالش باد جان من حلالش

***

941

عشق او در جان روان می دارمش

چون چنین خوشتر چنان می دارمش

مهر او روشن تر است از نور چشم

گرچه از مردم نهان می دارمش

گنج عشقی دارم اندر کنج دل

لیک بی نام و نشان می دارمش

یک عروس بکر دارم در ضمیر

از برای عاشقان می دارمش

دردسر می داد عقل بوالفضول

از بر خود بر کران می دارمش

سید از داد و ستد آزاد شد

فارغ از سود و زیان می دارمش

***

942

غلغله ی عاشقان مجلس کوی غمش

سلسلة اهل دل حلقة موی غمش

در خم چوگان غم دلشده غلطان بسر

شادی آن سر که او گردد و گوی غمش

این دل مسکین من خرم و دلشاد شد

تا به مشامم رسید شمه ی بوی غمش

مست می غم شدم شادی مستان غم

میل ندارم به هیچ جز که بسوی غمش

گفت من و گوی او راحت قلب حزین

جست دل و جوی جان دیدن روی غمش

بی سرو بی پا منم همدم رندان غم

سرخوشم و می روم بر سر کوی غمش

درد غم و درد او آمده درمان ما

سید ما شد به جان بنده ی خوی غمش

***

943

روح اعظم نایب حق خوانمش

لاجرم بر تخت دل بنشانمش

اسم اعظم خوانده ام از لوح او

خازن گنج الهی دانمش

مهر و مه می خوانمش در روز و شب

گه بصورت گه به معنی خوانمش

عهد با او بسته ام روز ازل

تا ابد در بند آن پیمانمش

نور چشم است او و دیده دم به دم

در خیالش سو به سو گردانمش

عقل مخمور است و من مست و خراب

گر درآید این چنان کی مانمش

نعمت الله مخزن اسرار اوست

هرچه می خواهم ازو بستانمش

***

944

آن یکی در هر یکی می جویمش

دو نمی گویم یکی می گویمش

دیده گر نقش خیال غیر دید

پاک بازانه روان می شویمش

شد معطر عالمی از بوی او

این چنین بوی خوشی می بویمش

یک حقیقت در دو عالم رو نمود

در دو عالم آن یکی می پویمش

سیدم تخم محبت کاشته

از محبت من چنین می رویمش

***

945

چه خوش جمعیتی داریم از آن زلف پریشانش

بود دلشاد جان ما که دلدار است جانانش

بیاور دُردی دردش که آن صاف دوای ماست

کسی کو درد دل دارد همان درد است درمانش

دلم گنجینة عشق است و خوش گنجی در او پنهان

چنین گنجی اگر جوئی بجو درکنج ویرانش

من ازذوق این سخن گفتم تو هم بشنو به ذوق از من

بیا و قول مستانه روان مستانه می خوانش

خرابات است و ما سرمست و ساقی جام می بر دست

سر ما و آستان او و دست ما و دامانش

اگر تو آبرو جوئی بیا با من دمی بنشین

که دریائی است بحر ما که پیدا نیست پایانش

حریف نعمت الله شو که تا جانت بیاساید

بنوش این ساغر پر می به شادی روی یارانش

***

946

هفت هیکل به ذوق می خوانش

معنی یک به یک همی دانش

سخنی عارفانه می گویم

از لب دُر فشان خندانش

سر بینداز بر سر میدان

همچو گوئی به پیش چوگانش

هر خیالی که نقش او دارد

نور چشمم به دیده بنشانش

موج و دریا به نزد ما آب است

جام و می را حباب می خوانش

دردمندی که درد دل دارد

دُرد درد دل است درمانش

باش همراه سید رندان

در طریقی که نیست پایانش

***

947

همه عالم چو شبنمی دانش

غرق بحر محیط گردانش

نقطه ای در الف نظر می کن

الفی در حروف می خوانش

هر خیالی که در نظر آید

نقش بند و به دیده بنشانش

دردمندی که درد دل دارد

باشد آن درد عین درمانش

عشق شاه است و گنج سلطانی

دل عشاق کنج ویرانش

جام می می دهد به ما ساقی

بستان این و نوش کن آنش

جام گیتی نما است سید ما

همه عالم تن است و او جانش

***

948

پریشان کرد حال من سر زلف پریشانش

بر افکن زلف از عارض شب من روز گردانش

چه خوش درد دلی دارم که هر درمان فدای او

به جان این درد می جویم نخواهم کرد درمانش

دلم گنجینة عشق است و نقدگنج او در وی

اگر گنج خوشی جوئی بجو در کنج ویرانش

اگر در مجلس رندان زمانی فرصتی یابی

ز ذوق این شعر مستانه درآن مجلس فرو خوانش

اگر زاهد ز مخموری نخواهد نعمت الله را

به جان جملة رندان که می خواهند رندانش

***

949

بیا ای نور چشم اهل بینش

به نور او جمال او ببینش

نیازی کن اگر او می کند ناز

به جان می کش تو ناز نازنینش

نثار تو است گنج کنت کنزا

مراد او توئی از آفرینش

اگر عالم ترا بخشد خداوند

تو او را از همه عالم گزینش

هوای آبرو داری که یابی

بیا با ما درین دریا نشینش

گهی سازی زند گاهی نوازد

هم آن آرام جان است و همینش

جهان روشن شده از نعمت الله

نماید نور سید در جبینش

***

950

ساقی سرخوش ما همدم ما می بینش

جام می را به کف آور به صفا می بینش

آفتابی است که بر هر دو جهان تافته است

می نماید به تو روشن همه جا می بینش

نقش بستیم خیال رخ او بر دیده

خوش خیالی است درین دیده ی ما می بینش

خیز و آئینه ای از مردم بینا به طلب

بنشین در نظر ما و خدا می بینش

نور چشم است که چشمت ابدا روشن باد

برو ای نور دو چشم و ابدا می بینش

گر جفائی کند آن دوست به جان منت دار

بکش آن جور ولی لطف و وفا می بینش

بنده با سید سرمست حریف است مدام

پادشاهی به کرم یار گدا می بینش

***

951

 جام می شادی رندان نوش نوش

 ور توانی راز خود را پوش پوش

 خوش سبوئی از برای عاشقان

 می کشیدم تا سحر بر دوش دوش

 خم می در جوش و ساقی در حضور

 از چنین خمخانه ای سر جوش جوش

 عقل می گوید مخور بسیار می

 عشق می گوید فراوان نوش نوش

 عشقش آمد عقل و هوش ما ببرد

 کی بیابد این چنین بی هوش هوش

 ای صبا احوال ما را از کرم

 گر توانی خوش خوشی در گوش گوش

تا مرید نعمت الله باشدش

کرده پیدا عارفی در اوش اوش

***

952

خم می در جوش و جانم در خروش

عقل می گوید که راز خود بپوش

عاقلی می خورد و عقل از دست رفت

اوفتاده بی خود و بی عقل و هوش

تا ننوشی می ندانی ذوق می

ذوق اگر می بایدت می را بنوش

خم می درجوش و ساقی در حضور

در سرای ما و ما در جنب و جوش

ساقی ما خرقه می شوید به می

آفرین بر دست او و شستشوش

در خرابات فنا مست و خراب

می کشندم چو سبو رندان به دوش

سیدم مستانه می گوید سخن

عاشقانه گوش کن یک دم خموش

***

953

در خرابات تا سحرگه دوش

می کشیدم سبوی می بر دوش

شادی روی ساقی سرمست

دوش تا روز بود نوشانوش

بزم عشق است خرقه را برکن

جامه ی عاشقانه ای درپوش

در ره عاشقی و می خواری

عاشقانه به جان و دل می کوش

ما خراباتیان سر مستیم

چون خم می فروش خوش در جوش

گل تبسم کنان و می در جام

بلبل مست کی شود خاموش

نعمت الله حریف و ساقی او

جام در دور و عاشقان مدهوش

***

954

به گوش هوش من آمد ندای ساقی دوش

که جام جم بستان و می حلال بنوش

بیا که مجلس عشق است و عاشقان سرمست

مدام همدم جامند و خم می در جوش

گشوده برقع صورت ز روی معنی باز

هزار جان شده حیران و عقل ها مدهوش

به عشق ساقی رندان که جان من به فداش

سبوی مجلس رندان خوشی کشم بر دوش

به مشت گل نتوان آفتاب را اندود

بگو به عاشق مستی که عشق را می پوش

به گندمی اگر آدم بهشت را بفروخت

تو باز خر به جوی و به نیم جو بفروش

شنو که سید سرمست وعظ می گوید

بگو خطیب مخوان خطبه یک زمان خاموش

***

955

خم می در جوش و رندان درخروش

گر تو رندی جرعه ای زاین می بنوش

دل به ساقی ده که تا یابی حیات

جان فدا کن در هوای می فروش

گوهر در یتیم از ما به جو

تا شوی چون حیدری حلقه به گوش

هر که یک جرعه بنوشد زین شراب

تا قیامت او کجا آید به هوش

گر سخن از عشق می گوئی بگو

ور حدیث از عقل می پرسی خموش

مجلس عشق است و سرمستان رند

می کشندم چون سبو ی می به دوش

پیرهن از یوسف مصری ببین

خلعتی از خرقة سید بپوش

***

956

از جام حباب آب می نوش

آن آب ازین حباب می نوش

جامی چو بود سبو کدام است

خمخانة بی حساب می نوش

گر می نوشی تو در خرابات

با ساقی بی حجاب می نوش

او آب حیات و تشنه مائیم

از چشمه ی ما تو آب می نوش

می نوش می محبت او

مستانه در آن حباب می نوش

از گلشن او گلی به دست آر

می گیر عرق گلاب می نوش

از مشرب خاص نعمت الله

رندانه بیا شراب می نوش

***

957

زهد بگذار و خرقه را بفروش

جام می را بگیر و خوش می نوش

ذوق مستی کسی که دریابد

گرچه عاقل بود شود مدهوش

در خرابات مست می گردم

همچو رندان خوشی سبو بر دوش

ساغر می مدام می نوشم

سرخوشانه چو خم می در جوش

راز هشیار پیش مست مگو

ور بگوئی بگو که آن می پوش

گوهر بحر ما است گفتة ما

خوش بود هر که می کند در گوش

شاهد ما است ساقی سرمست

نعمت الله گرفته در آغوش

***

958

دُرد دردش چو صاف درمان نوش

نوش کن جام می فراوان نوش

جرعه ای دُرد درد اگر یابی

شادی روی دردمندان نوش

نوش و نوش و خموش خوش می باش

آشکارا مکن به پنهان نوش

می ما مستی دگر دارد

عاشقانه بیا چو مستان نوش

نه شراب حرام می گویم

می پاک حلال جانان نوش

می خمخانه ی محبت او

با حریفان  باده نوشان نوش

نعمت الله ما است ساقی ما

جام گیتی نما چو رندان نوش

***

959

ساقیم می رفت و رندان در پیش

جام می بر دست و مستان در پیش

عزم کرده تا خرابات مغان

عاشقان و می پرستان در پیش

نعرة مستانه می زد دم به دم

های و هوی باده نوشان در پیش

گر به مستی عربده کردی دمی

لطف فرمودی فراوان در پیش

چون روان شد از برم عمر عزیز

دل روان شد از بدن جان در پیش

در هوای بزم او نی در خروش

چنگ با زلف پریشان در پیش

دُرد دردش نوش کن ای جان من

تا بیابی صاف درمان در پیش

خضر رفته از پی ساقی ما

نوش کرده آب حیوان در پیش

خوش خرامان می رود مست و خراب

نعمت الله و حریفان در پیش

***

960

دل خوشم از عشق جان افزای خویش

دوست دارم یار بی همتای خویش

در نظر نقش خیالش بسته ام

خوش نشسته نور او بر جای خویش

کنج میخانه بود مأوای ما

جنت المأوای ما مأوای خویش

آب روی عالمی از ما بود

نه ز جوی غیر از دریای خویش

شمع عشقش آتشی خوش برفروخت

سوختم ازعشق سر تا پای خویش

هر که او سودای عشقش می کند

می کند سر در سر سودای خویش

نور چشم نعمت الله دیده ام

روشن است از نور مه سیمای خویش

***

961

سوختم بر آتش دل عود خویش

یافتم از خویشتن مقصود خویش

من ایاز حضرتم اما به عشق

او ایاز است و منم محمود خویش

تا نشستم بر سر کوی غمش

ساکنم در جنت موعود خویش

بود من در بود او نابود شد

فارغم از بود و از نابود خویش

دیده ام جانان جان عالمی

در میان جان غم فرسود خویش

تا مرا بخشید حق نور وجود

واقفم از واجد و موجود خویش

جان مقبولم قبول او فتاد

دلخوشم از طالع مسعود خویش

ز آفتاب مهر رویش دیده ام

نور عالم سایة ممدود خویش

عارف دل در برم رقصان شده

از سماع نغمة داود خویش

عاشق و میخانه و صوفی و زهد

هر کسی و عادت معهود خویش

سید از هستی خود چون نیست شد

ایمن آمد از زیان و سود خویش

***

962

عزتی ده مرا به عزت خویش

زنده گردان مرا به طاعت خویش

غمه ی غم ز پیش دل بردار

شادمان کن مرا به خدمت خویش

در دلم آتشی است بنشانش

رحمتی کن بجای حضرت خویش

پاک گردان دلم ز هستی خود

غیر را ره مده به خلوت خویش

همت من ز تو ترا جوید

برسانم به کام همت خویش

دولت من وصال حضرت تو است

دولتی ده مرا به دولت خویش

نعمت الله به من تو بخشیدی

باز مستان ز بنده نعمت خویش

***

963

بیا ای نور چشم ما و خوش بنشین بجای خویش

منور ساز مردم را و هم خلوتسرای خویش

به هجرت مبتلا گشتم به وصلت آرزومندم

چه باشد گر به دست آری رضای مبتلای خویش

به غیر از ساقی رندان ندارم آشنا دیگر

شدم از عقل بیگانه به عشق آشنای خویش

بیا ای مطرب عشاق و ساز بی نوا بنواز

دل ما یک دمی خوش کن به آواز نوای خویش

دوای درد دل درد است و می نوشیم روز و شب

که دارد در همه عالم ازین خوشتر دوای خویش

به تیغ عشقت ار کشته شوم شکرانه جانبازم

غنیمت دانم این دولت نجویم خونبهای خویش

تو سلطانی به حسن امروز و سید بنده ی جانی

کرم فرما به لطف امروز و بنواز این گدای خویش

***

964

در خواب خوش نماید نقش خیال رویش

نور نظر فزاید نقش خیال رویش

از نور طلعت او دیده شود منور

در چشم من چو آید نقش خیال رویش

نقش خیال رویش بر دیده می نگارم

جائی دگر نشاید نقش خیال رویش

دایم ز نو خیالش بر دیده می کنم نقش

پیوسته خود نپاید نقش خیال رویش

هر لحظه ای خیالی بر دیده نقش بندد

هر دم دلی رباید نقش خیال رویش

هرگز خیال غیری در چشم ما نیاید

چون پرده برگشاید نقش خیال رویش

در عین نعمت الله بنگر به چشم معنی

چون نور می نماید نقش خیال رویش

***

965

دیشب به خواب دیدم نقش خیال رویش

دیدم که می کشیدم مستانه سو به سویش

بگرفته در کنارم ترسا بچه به صد ناز

بسته میان به زنار بگشوده بود مویش

عیسی دم است یارم  من زنده دل از آنم

با هر که دم برآرم باشم بگفت و گویش

عالم شده منور از نور طلعت او

خوشبو بود جهانی از زلف مشکبویش

گنجی است عشق جانان در کنج دل دفینه

گر میل گنج داری در کنج دل بجویش

ساقی بیار جامی بر فرق ما فرو ریز

این خرقه در بر ما لطفی کن و بشویش

مانند بلبل مست بر روی گل فتادیم

از عشق نعمت الله بنهاده روبرویش

***

966

این حضور عاشقان است و سماع

صحبت صاحبدلان است و سماع

حضرت مستان خاص الخاص او

مجلس آزادگانست و سماع

یار با ما در سماع معنوی

این معانی را بیان است و سماع

گر دوای درد میجوئی بیا

درد دل درمان جان است و سماع

در حریم کبریای عشق او

های و هوی عاشقان است و سماع

هر که را ذوقی است گو در نه قدم

جان سید در میان است و سماع

***

967

دردمندیم و از دوا فارغ

مستمندیم و از شفا فارغ

مبتلائیم و از بلا ایمن

بی نوائیم و از نوا فارغ

در وصالیم و فارغ از هجران

در بقائیم و از فنا فارغ

ما طلبکار او و او با ما

یار جویای ما و ما فارغ

بندگانیم و ایمن از سید

پادشاهیم و از گدا فارغ

***

968

وقت آن آمد که ما را باز بنوازی به لطف

یک زمانی از کرم با ما بپردازی به لطف

حال ما گرچه خرابست از کرم معمور ساز

خوش بود گر ساز ما را باز بنوازی به لطف

گر چه بر خاک درم انداختی ای نور چشم

چشم آن دارم که از چشمم نیندازی به لطف

آفتاب عالمی و عالمی در سایه ات

لطف فرمائی و کار عالمی سازی به لطف

عشقبازی می کنی با ما ولی پنهان ز ما

این لطیفه گر که با ما عشق می بازی به لطف

***

969

عشق او دریا و ما در وی صدف

از صدف گوهر طلب کن ای خلف

گوهر هر کس که باشد خوبتر

باشد او را بر یکی دیگر شرف

کشف کشاف است ما را در نظر

کی بود چون کشف ما کشف کشف

گرچه دریا آب رو دارد ولی

غیر بادش نیست دریا را به کف

در پی نقش خیال این و آن

حیف باشد گر شود عمرت تلف

نعمت الله مجلسی آراسته

آمده رندان مست از هر طرف

***

970

منم آن رند عاشق مطلق

که انا الحق همی زنم بر حق

زورق اندر محیط نیست عجب

عجب است این محیط در زورق

لیس فی الدار غیره دیار

اوست معشوق و عاشق مطلق

دیده از غیر حق فرو بستیم

تا گشودیم رمز این مغلق

ظاهر و باطن تو ای سید

ظاهرت خلق گیر و باطن حق

***

971

در آینه ی وجود مطلق

خود بینم و خود نمایم الحق

مائیم حباب و آب دریا

هم جام شراب و بحر و زورق

او معشوق وی است و عاشق ما

از عشق شدیم هر دو مشتق

مستیم و خراب در خرابات

ایمن ز مقیدیم و مطلق

یک جرعه ز دُرد درد ساقی

خوشتر ز هزار جام راوق

ما بلبل سرخوشیم و گلشن

از نالة ما گرفت رونق

هر قول که گفت نعمت الله

گفتند جهانیان که صدق

***

972

بیا که عاشق مستیم و همدمان موافق

بیار جام شرابی بده به عاشق صادق

دوای صاف نخواهیم دُرد درد بیاور

که جان خستة ما راست دُرد درد موافق

حضور شاهد غیب است وسرخوشان موحد

سخن ز وحدت ما گو مگو حدیث خلایق

امیر بزم جهانیم و شاه ما ساقی است

چه جای لیلی و مجنون چقدر عذرا و وامق

برای دیدن یار است دیده ها همه بینا

ز بهر ذکر حبیب است زبان ما همه ناطق

اگر نه مرد مجازی نگر تو از ره تحقیق

حقیقت همه حق است نزد اهل حقایق

درون خلوت سید وثاق اوست همیشه

اگرچه نیست خرابی ورا نشیمن لایق

***

973

در محیطی فکنده ام زورق

که دو عالم در اوست مستغرق

نتوان زورق از محیط شناخت

یا وجود محیط از زورق

نور خوشید در سپهر یکی است

شد مراتب میان صبح و شفق

هو هو لا اله الا هو

نیک دریاب سر این مغلق

خود پرستی و ما و من گوئی

راه گم کرده ای ایا احمق

دیدة ما ندید غیری را

تا گشودیم دیده را بر حق

نعمت الله جام می بخشد

تا بنوشید راوق مطلق

***

974

پادشاه عاشقانیم و گدای کوی عشق

ای عجب بنگر گدا شد پادشاه کوی عشق

مجلس مستان حضرت روضه رضوان ماست

جنت المأوای ما بستان سرای کوی عشق

عقل سرگردان چه داند ذوق بزم عاشقان

ناسزائی خود کجا باشد سزای کوی عشق

خانقه هرگز ندارم من به جای میکده

خود ندارم هیچ جائی من به جای کوی عشق

مانم چشم و غم دل دوست می داریم دوست

زانکه جان می بخشد این آب و هوای کوی عشق

صد دوا بادا فدای درد بی درمان ما

باد جاوید این دل ما مبتلای کوی عشق

نعمت الله دم به دم از ما نوائی می برد

تا نوائی یافتیم از بی نوای کوی عشق

***

975

تن به جان زنده است و جان از عشق

در بدن روح ما روان از عشق

عشق داند که ذوق عاشق چیست

باز جو ذوق عاشقان از عشق

هر چه در کاینات موجود است

جود عشق است باشد آن از عشق

عاشقان عشق را به جان جویند

عاقلانند غافلان از عشق

نعمت الله که میر مستان است

می دهد بنده را نشان از عشق

***

976

عاشقان غرقند در دریای عشق

اوفتاده مست در غوغای عشق

دامن معشوق بگرفته بدست

سر نهاده دائما در پای عشق

عاشق و معشوق و عشق آمد یکی

در سر ما نیست جز سودای عشق

نور چشم عاشقان عشق وی است

عقل کی داریم ما بر جای عشق

ملک عالم را به سلطانی گرفت

حضرت یکتای بی همتای عشق

کار ما از عاشقی بالا شده

این بلا میجو تو از بالای عشق

عشق در جان است و در دل درد او

نعمت الله واله و شیدای عشق

***

977

عشق است زیاده بر همه خلق

عشق است که فتاده بر همه خلق

عشق آمد و طرح نو در انداخت

بنیاد نهاد بر همه خلق

ساقی در می سرای عشقش

از لطف گشاده بر همه خلق

خورشید جمال او عیان شد

زان نور فتاد بر همه خلق

بگشود ز روی لطف و احسان

جودش در داد بر همه خلق

عشق آمد و جام باده آورد

جاویدان باد بر همه خلق

مقبول قبول نعمت الله

شد خرم و شاد بر همه خلق

***

978

عالم عرض است و جوهرش حق

این است رموز سر مطلق

جان است چو موج و دل چو دریا

مائیم حباب و تن چو زورق

گنجیم و طلسم مائی ماست

بگشای به عشق بند مغلق

عاشق صورت است و معنی معشوق

واین هر دو ز عشق گشته مشتق

عشقش به اشارت اصابع

کرده مه بدر عقل را شق

ما بلبل گلستان عشقیم

نالان به نوای خوش به رونق

مستیم و خراب همچو سید

گویای اناالحقیم بر حق

***

979

ای گشته خجل از گل روی تو شقایق

حیران شده در نرگس چشم تو خلایق

بسیار بگشتیم بهر باغ و ندیدیم

سروی چو قدت رسته بر اطراف حدایق

اکنون که چمن غیرت گل زار جنان شد

رو بادة گلگون طلب و یار موافق

از دامن خود دست مدار ای دل شیدا

باشد که میسر شودت کشف حقایق

رندی که نهد پا به ره کعبة مقصود

واجب بود اول قدمش ترک علایق

اسرار مرا زاهد مخمور چه داند

دُردی کش میخانه کند حل دقایق

سید سر خود گیر که در عالم وحدت

مجنون همه لیلی شد و عذرا همه وامق

***

980

امشب شب قدر است و بر احباب مبارک

بر خدمت آن شیخ و بر آن شاب مبارک

یا رب که مبارک بود این عید به یاران

فرصت شمر این دولت و دریاب مبارک

خوش نقش خیالی است که بستیم به دیده

در حالت بیداری و در خواب مبارک

عقدی است در این عید که گویند جهانی

بر بندگی خواجه و حُجاب مبارک

این وصلت جاوید که جاوید بماناد

بر ما و خلیل الله و اصحاب مبارک

***

981

سخن نازکان بود نازک

گفته ی  گنده نشنود نازک

دیده ی  ما به عشق دیدن او

به چپ و راست می دود نازک

هر که با نازکان بسر آرد

گر چه باشد گران شود نازک

عقل گوید سخن ولی گنده

به چنان گنده نگرود نازک

نقش رویش خیال می بندم

در نظر آید و رود نازک

هر که تخم محبتی کارد

به یقینم که بدرَوَد نازک

گفته ی سید است و خوش خواند

نازنینی که او بود نازک

***

982

گر مشکگ را شکی باشد به یک

کی موحد در یکی افتد به شک

ذوق بحر ما ز دریا دل بجو

یا درآ در بحر و میجو از سمک

یک سبو پر آب و یک کوزه پر آب

آن یکی بسیار دارد این کمک

در نمکساز خوشی افتاده ایم

هر که چون ما اوفتد گردد نمک

همدم جام می ار باشی دمی

حاصل عمر عزیز است آن دمک

دُرد درد دل بود درمان ما

زخم تیغ عشق بر دل مرهمک

بزم عشاق است و سید در نظر

مست و دلشادیم و فارغ از غمک

***

983

گوید سخن آن نازنین نیمی شکر نیمی نمک

ریزد ز لعل شکرین نیمی شکر نیمی نمک

با آن دهان تنگ او انگشتری نسبت مکن

خاتم کجا دارد نگین نیمی شکر نیمی نمک

دارد تمنای لبت جان من و دل نیز هم

زان شد به چشم آن و این نیمی شکر نیمی نمک

مهمانم آن کان نمک چون دید عذرم خواست گفت

صدخوان کشم پیشت ازین نیمی شکر نیمی نمک

سید اگر گوید سخن در مصر و هندوستان کنند

بر طبع او صد آفرین نیمی شکر نیمی نمک

***

984

ای نهان کرده در آن تنگ شکر بار نمک

بسته ای پسته ی خندان و در او بار نمک

شوری از عشق تو در چار سوی جان افتاد

به ازین کس نبرد بر سر بازار نمک

ما ز شورابه ی  دیده نمکی آوردیم

پیش همچون تو عزیزی نبود خوار نمک

از نمکدان دهانت سخنی می گویم

می کشم خوان کرم می کنم ایثار نمک

سخن من نمکین است برت می آرم

می برم زیره به کرمان به نمکسار نمک

می خرامی و نمک از تو فرو می ریزد

قدمی نه که خرم از تو به خروار نمک

نمکی ریخته ای بر دل ریش سید

گرچه دل سوزدش اما کشد آزار نمک

***

985

در هر دو جهان یکی است بی شک

آن یک بطلب ز عین هر یک

یک باده و صد هراز جام است

یک را بشمار تا شود لک

در وحدت وکثرتش نظر کن

تا دریابیش هر دو نیکک

مکتوب و کتابی و کاتب

گر حرف خودی چه می کنی حک

امروز شکست توبة ما

روزی است خجسته و مبارک

ای طالب گنج کنت کنزا

در کنج دلت بجوی بی شک

***

986

نقش نقاش است این نقش خیال

غیر این نقش خیال او محال

در همه آئینه روشن رو نمود

آن جمال بی مثال بر کمال

عشق جانان است جان عاشقان

این چنین جانی کجا یابد زوال

آفتابی مه لقا پیدا شده

گاه بدری می نماید گه هلال

عشق سرمست است در کوی مغان

عقل مخمور است و مانده بی مجال

چون یکی اندر یکی باشد یکی

آن یکی گه هجر باشد گه وصال

نعمت الله در محیط عشق او

خوش حبابی باشد از آب زلال

***

987

ای دهنت وهم و میانت خیال

کار دل از هر دو خیال محال

لب به لبم نه که به جان تشنه ام

ای لب تو چشمة آب زلال

مصحف روی تو چو یوسف بدید

خواند ز بر آیت حسن و جمال

آینه با روی تو یکسو شده

نور تو بنموده در او این مثال

پرتو روی تو چو بر مه فتاد

چون خم ابروی تو مه شد هلال

در همه احوال ببین روشن است

از نظرت دیدة اهل کمال

سید ما بوی اویس از قرن

باز شنیده است که شد مست حال

***

988

آفتابی می پرستم لایزال

مهر من هرگز نمی گیرد زوال

دیده در آئینه ی  گیتی نما

دیده تمثال جمال بی مثال

گرچه ذره می نماید آفتاب

ماه نور او نماید بر کمال

یک نفس با ما درین دریا درآ

نوش کن گر تشنه ای آب زلال

می نماید حسن او هر آینه

او جمیل و دوست می دارد جمال

چشم مستش چشم بندی می کند

می برد از چشم ما خواب و خیال

رند سرمستیم و با سید حریف

عاشق و معشوق دائم در وصال

***

989

ای لب تو چشمه ی  آب زلال

مجلس تو مجمع اهل کمال

نقش خیال تو نگارم به چشم

خوشتر ازین نقش که بسته خیال

دیده بروید به مژه خاک راه

بر درت ار باز بیابد مجال

آینه از ساده دلی نقش بست

صورت بی مثل شما را مثال

طاق دو ابروی تو محراب جان

نسبت او کی کنمش با هلال

مهر جمیل ار بودم دور نیست

مست خدا نیز محب جمال

نور الهی است که پیدا شده

سید ما لم یزل ولا یزال

***

990

خواجه مخمور باز مانده به مال

رند سرمست و جام مالامال

خواجه درویش شد چو مال نماند

عرض و مالش برفت و ماند وبال

گرچه مالش نماند او باقی است

گو برو از برای مال منال

حالیا خوش به ذوق می گردد

حال ما با محول الاحوال

نقش غیری خیال اگر بندی

نزد ما باشد آن خیال محال

جام گیتی نما چو می نگرم

می نماید جمال او به کمال

سیدم ساقی است و من سرمست

باده درجام همچو آب زلال

***

991

جان کیست بنده ی  حرم کبریای دل

یا روح چیست خادم خلوت سرای دل

در چارسوی عشق که بیرون دو سرا است

صد جان روان دهند به یکدم بهای دل

از دل بسوز سینه که یابی وصال جان

در جان بساز چشم که بینی لقای دل

آن مهر ماه روی که جان است نام او

چون ذره ای است گشته روان در هوای دل

سلطان چرخ چارم از آن گشت آفتاب

کامد بزیر سایة فر همای دل

دل کشتی خدا است به دریای معرفت

لطف خدا سزد که بود ناخدای دل

سید رموز دل چه نهان می کنی بگو

جان عرش اعظم است و بر او استوای دل

***

992

دل صفه ی  صفا است و ما صوفیان دل

دل خلوت خدا است و ما ساکنان دل

یار است در میانه و من در کنار جان

یا اوست در کنار و منم در میان دل

هر کس معانی دل و جان کی بیان کند

از جان ما شنو به حقیقت بیان دل

از اهل دل نشان دلم جو که در جهان

جز جان اهل دل نشناسد نشان دل

عقل است در ولایت تن کارساز جان

عشق است در ممالک جان پاسبان دل

ای جان بیا و بادة صافی ما بنوش

از دست ساقئی که بود خاص از آن دل

سید چو بلبلی است که در گلستان عشق

می سازد این نوای خوش از داستان دل

***

993

اگر ذوق خوشی خواهی حریفی کن دمی با دل

و گر جانانه می جوئی فدا کن جان خود با دل

تو چون پروانه ای ای عقل و ما چون شمع و عشق آتش

ترا دامن همی سوزد به عشق او و ما را دل

دلم بحر است و جان گوهر تنم کشتی و من ملاح

زهی گوهر زهی کشتی زهی ملاح دریا دل

خرابات است و رندان مست و ساقی جام می بر دست

بهای جرعه ای صدجان چه مقدار است اینجا دل

به امیدی که در غربت به کام دل رسد روزی

غریبی می کشم دایم ندارد میل مأوا دل

اگر نه وصل او باشد نباشد جان ما را ذوق

و گر نه عشق او بودی نبودی هیچ با ما دل

حریف نعمت اللهم که میر می پرستان است

چه خوش رندی که از ذوقش شود سرمست جانا دل

***

***

995

جام گیتی نما است یعنی دل

مظهر کبریا است یعنی دل

دردمند است و درد می نوشد

دُرد دردش دوا است یعنی دل

دل نظر گاه حضرت عشق است

مثل او خود کجا است یعنی دل

خلوت دل سرای سلطان است

فارغ از دو سرا است یعنی دل

گنج و گنجینه و طلسم نگر

جامع اینها است یعنی دل

در ولایت ولی کامل اوست

روز و شب با خدا است یعنی دل

نعمت الله به ذوق می گوید

جان و جانان ما است یعنی دل

***

996

بجز درد سر از عاقل چه حاصل

ازین سودای بی حاصل چه حاصل

سخن از عاشقان و عشق می گو

ز قول عاقل غافل چه حاصل

نکردی حاصلی از عمرت این دم

به غیر از آه و درد دل چه حاصل

ز باطل بگذر و حق را طلب کن

مجو باطل ازین باطل چه حاصل

ترا خلوت سرا در ملک جان است

سرای دل طلب از گل چه حاصل

به دریا در فکن خود را چو غواص

ستاده بر لب ساحل چه حاصل

حدیث وصل می گوئی دگر بار

وگر تو نیستی واصل چه حاصل

ز سرمستان گریزانی چو زاهد

به مخموران شدی مایل چه حاصل

ترا چون نیست ذوق نعمت الله

ازین قول و از آن قائل چه حاصل

***

997

دل طالب یار و یار در دل

جان در غم هجر و دوست واصل

درمان درد است و درد درمان

چون حل کنم این دوای مشکل

حاصل درد است عاشقان را

خود خوشتر از این کجاست حاصل

ما ساکن کوی می فروشیم

کردیم آنجا مدام منزل

گنجیم و طلسم و شاه و درویش

دُر و صدفیم و بحر و ساحل

جانان خودیم و جان عالم

دلدار خودیم و مونس دل

مستیم و حریف نعمت الله

رضوان ساقی و روضه محفل

***

998

حاصل ما دل است و حاصل دل

درد عشق است بنگر این حاصل

درد عشقش بیان کنم چه بود

مشکل حل و حل هر مشکل

گوشه ی  دل سرای اوست ولی

عشق لاخارج است و لاداخل

عاقبت بازگشت جمله به ما است

والعجب حق به حق شود واصل

بحر عشقش به ما چو موجی زد

هم ز ما شد حجاب ما حایل

جسم و جان را به جزو و کل بسپار

بی سروپا درآ به خلوت دل

شاهبازی نه بلبل گلزار

روح محضی چه می کنی گل و گل

عشق او گوهر خزانة ما است

معنی دریا و صورتم ساحل

تا که سید ز خود کناری کرد

در میان نیست جز خدا قایل

***

999

دختری بر باد داده غنچه ی  خندان گل

بلبل سرمست مانده واله و حیران گل

خوش گلستانی که در وی عندلیب جان ما

هر زمانی داستانی سازد از دستان گل

صحبت گل را غنیمت دان و گل را برفشان

زانکه نبود اعتماد عمر بر پیمان گل

گل بود عمر عزیز ما چو دیدی درگذشت

یک دو هفته بیش نبود رونق و دوران گل

عندلیب گلشن عشقیم و گل معشوق ما

گر چه باشد بی وفا گل آن ما ما آن گل

هر که می خواهد که گل چیند نیندیشد زخار

دامن گل چیدم و دست من و دامان گل

نعمت الله از برای گل به بستان می رود

گر نه گل چیند چه کار آید سرابستان گل

***

1000

نعمت الله می است و عالم جام

این چنین جام  می مراست مدام

جز از این می حلال نیست شراب

هر که نوشد جز این شراب حرام

ساقی مست مجلس عشقیم

می فروشم حریف و همدم جام

در خرابات کاینات مجو

همچو من دردمند درد آشام

می وحدت به ذوق می نوشم

ذوق داری به بزم ما بخرام

جام و باده شدند همدم هم

مجلس می فروش یافت نظام

عشق شاد آمدی بیا فرما

عقل خوش می روی بخیر و سلام

***

1001

درخرابات مغان دارم مقام

باده می نوشم ز جام جم مدام

جام و باده هر دو همرنگ آمدند

من ندانم کین کدام است آن کدام

دولتی دارم به یمن وصل او

این سعادت بین که دارم بر دوام

نور و ظلمت هر دو را بگذاشتیم

آن یکی را با حلال این با حرام

با تمام و ناتمامم کار نیست

گرچه در کار است تمام و ناتمام

عاشقان را بار دادم در حرم

گر توئی عاشق در این خلوت خرام

سید و بنده چو رفتند از میان

صورت و معنی یکی شد والسلام

***

1002

هر که باشد خادم او حرمتی دارد تمام

بنده او بر در او عزتی دارد تمام

رند سرمستی که او فرمان ساقی می برد

بند فرمان است از آن رو طاعتی دارد تمام

گر عزیزی را به عمر خویش دردسر نکرد

چون ندارد درد عشقش زحمتی دارد تمام

خاک پایش هر که همچون تاج بر سر می نهد

پادشاهی می نماید دولتی دارد تمام

خرقه پوشی را که او از وصل دارد وصله ای

در میان خرقه پوشان خلعتی دارد تمام

همت عالی ما با غیر او میلی نکرد

شاید ار گوئی فلانی همتی دارد تمام

نعمت الله از خدا میجو که آن خوش نعمتی است

هر که دارد نعمت الله نعمتی دارد تمام

***

1003

عاشق روی نازنین توام

واله ی  زلف عنبرین توام

من اگر کافرم وگر مؤمن

در همه کیشها به دین توام

به یقین جان بی گمان منی

بی گمان عاشق یقین توام

عشق تو شمع و من چو پروانه

سوختة عشق آتشین توام

گر به میخانه ور به کعبه روم

در همه جای همنشین توام

تو مرا گرگزیدی از دو جهان

من به جان عاشق گزین توام

صورت جان توئی و معنی دل

من همان تو و همین توام

هر چه دارم همه امانت تست

بسپارم چو من امین توام

گنج اسما به من تو بخشیدی

نعمت الله و نور دین توام

***

1004

بر در میخانه مست افتاده ام

سر به پای خم می بنهاده ام

در خرابات مغان مستانه باز

خوش در میخانه ای بگشاده ام

جان سپاری می کنم در راه او

هرچه فرماید به جان استاده ام

در نظر روشن بود چون نور چشم

آب روی اشک مردم زاده ام

دامن همت نیالودم به غیر

پاک پاک است دامن سجاده ام

گوهر من باشد از دُر یتیم

تا نپنداری که من بیجاده ام

بنده ی  سید شدم از جان و دل

لاجرم از کاینات آزاده ام

***

1005

مست و رند و لاابالی در جهان افتاده ایم

بر در میخانة خمار سر بنهاده ایم

خام های خسروانی خورده ایم اندر الست

تا نه پنداری که ما امروز مست باده ایم

بر در سلطان عشقش چون گدایان سالها

بر امید وعدة دیدار او استاده ایم

ما به بدنامی اگر چه ننگ خلق عالمیم

جز به نام صانع بیچون زبان نگشاده ایم

ساکن میخانه ایم و عشق می ورزیم فاش

فارغ از پیر و مرید وخرقه و سجاده ایم

نعمت اللهیم و در اقلیم عالم مُهروار

بر در و دیوار و بام خاص و عام افتاده ایم

***

1006

من درین ره نیز بوئی برده ام

پیش هر رنگی رکوئی برده ام

گاه جامی گه صراحی آورم

گاه خمی گه سبوئی برده ام

بر و بحر عالمی پیموده ام

آب بسیاری به جوئی برده ام

از سر زلف پریشان بتم

از سر زلف پریشان بتم

دلخوشم زیرا که موئی برده ام

نسبت رویش به ماهی کرده ام

آب روی ماه رویی برده ام

عقل چون گوئی به چوگانش زدم

این چنین گوئی به هوئی برده ام

نعمت الله را به یاد آورده ام

لاجرم نام نکوئی برده ام

***

1007

باز سرمست جام جم شده ام

عاشق روی آن صنم شده ام

گرچه بودم ز هجر درویشی

دیگر از وصل محتشم شده ام

تا دلم خلوت محبت اوست

پرده دار در حرم شده ام

سر کویش مقام کردم از آن

در همه جای محترم شده ام

غم عشقش خجسته باد که من

این چنین شادمان ز غم شده ام

تا که منظور حضرت عشقم

فارغ از عقل بیش و کم شده ام

از وجود و عدم رهید دلم

سید عالم  قدم شده ام

***

1008

نیم شب خوش آفتابی دیده‌ام

آفتابی مه نقابی دیده‌ام

دیده ام روشن به نور روی اوست

آنچنان رویی در آبی دیده ام

در رخ هر ذره ای کردم نظر

از همه رو آفتابی دیده ام

آن چنان آب حیاتی یافتم

لاجرم در دیده آبی دیده ام

بی وجود حضرت او کاینات

در عدم شکل سرابی دیده ام

مدتی شد تا نمی بینم حجاب

زآنکه این دیدم حجابی دیده ام

نعمت الله را اگر یابی بگو

عاشق مست خرابی دیده ام

***

1009

تا جمالش در تجلی دیده ام

صورتش را عین معنی دیده ام

دیده ام بینا به نور روی اوست

لاجرم بینا است یعنی دیده ام

مست مجنون روز و شب گردیده ام

تا به لیلی حسن لیلی دیده ام

ذات من آئینه و او آینه

هر دو را در یک تجلی دیده ام

غیر معشوقم نیاید در نظر

عاشقان را گر چه خیلی دیده ام

تا محیط دیده بر زد موج عشق

هفت دریا را چو سیلی دیده ام

نعمت الله یافتم در هر وجود

با همه عشقی و میلی دیده ام

***

1010

خوش خیالی را به خوابی دیده ام

حضرت عالی جنابی دیده ام

دیده ام آئینه ی  گیتی نما

آفتابی مه نقابی دیده ام

دیده ام روشن به نور روی اوست

آنچنان روئی در آبی دیده ام

غیر او دیگر نیاید در نظر

هر چه دیدم بی حجابی دیده ام

صورت و معنی عالم یافتم

جسم و جان جام و شرابی دیده ام

هفت دریا در نظر آورده ام

از محیطش یک حبابی دیده ام

در خرابات مغان گشتم بسی

سید مست خرابی دیده ام

***

1011

تا گلی از گلستانش چیده ام

بر لب غنچه بسی خندیده ام

ماه در چشمم نمی آید تمام

کافتاب حسن او را دیده ام

هر کجا جام مئی آمد به دست

شادی او خوش خوشی نوشیده ام

تا توانستم به عشق عاشقان

در طریق عاشقی کوشیده ام

ز آتش عشقش چو خم می فروش

نیک مستانه به خود جوشیده ام

رندم و رندان مریدان منند

پیرم و رندی بسی ورزیده ام

می نمایم نعمت الله همچو نور

گرچه از چشم همه پوشیده ام

***

1012

پادشاهی می کنم تا بنده ام

روز و شب در بندگی پاینده ام

روشنم از آفتاب عشق او

همچو ماهی بر همه تابنده ام

در هوای گلشن وصل نگار

چون لب غنچه خوشی در خنده ام

تا مگر باری به خاکم بگذرد

خویش بر خاک رهش افکنده ام

جان فدای عشق جانان کرده ام

تا قیامت زین کرم شرمنده ام

تا همه رندان من مستان شوند

در خرابات مغان و امانده ام

ساقی رندان بزم وحدتم

سید سرمست خود را بنده ام

***

1013

زآفتاب مهر او تابنده ام

پادشاهی می کنم تا بنده ام

صورتم پرگار و معنی نقطه ای

این حروف از لوح دل خواننده ام

مستم از جام می ساقی عشق

مجلس عشاق را فرخنده ام

تا به اسماء و صفاتش عارفم

از حضور ذات او وامانده ام

عاشق و معشوق ما هر دو یکی است

نعمت الله را چنین داننده ام

***

1014

ز آفتاب مهر او تابنده ام

پادشاهی می کنم تا بنده ام

گر نوازد ورکشد فرمان اوست

بنده ام در بندگی پاینده ام

بلبل مستم درین گلزار عشق

گاه گریانم گهی درخنده ام

غیر نور او نبیند چشم من

تا نظر بر روی او افکنده ام

جان ودل کردم نثار حضرتش

از نثار این چنین شرمنده ام

مردة دردم از آن دارم حیات

کشته ی عشقم ازین دل زنده ام

سید خود را از آن جستم بسی

عارفانه بنده ی پاینده ام

***

1015

عجب است اینکه من ز من طلبم

حسنم وز حسن حسن طلبم

یار من با من است و من حیران

به ختا رفته وز ختن طلبم

یوسف خویشتن همی جویم

نه چو یعقوب پیرهن طلبم

با دلی زنده عشق می بازم

من نیم مرده تا کفن طلبم

دل جمعی به جان خریدارم

در سر زلف پرشکن طلبم

دل من مدتی است تا گم شد

با اویس است و در قرَن طلبم

در بهشت و بهشت می جویم

شمع بر کرده و لگن طلبم

روح اعظم نه یک بدن دارد

بلکه او از همه بدن طلبم

نعمت اللهم وز آل رسول

من کجا جای اهرمن طلبم

***

1016

من رند خراباتم ایمن ز کراماتم

در گوشة میخانه دائم به مناجاتم

سر حلقة رندانم ساقی حریفانم

نه زاهد و درویشم سلطان خراباتم

من آینة اویم در آینه او جویم

از ذوق سخن گویم آسوده ز طاماتم

خواهی که صفات او در ذات یکی بینی

مجموع صفاتش بین در آینة ذاتم

من سید عشاقم بگزیدة آفاقم

در هر دو جهان طاقم این است مقاماتم

***

1017

مائیم ز نار عشق آدم

مائیم ز نور مهر خاتم

ما در دم عشق همچو نائیم

او در دم ما چو روح در دم

دردی است مرا ورای درمان

زخمی است مرا بجای مرهم

مائیم به وصل دوست دلشاد

مائیم ز هجر یار در غم

گه شبنم گلستان عشقیم

گاهی شده جمع و آمده یم

در ملک قدم قدم نه از عشق

تا گویندت که خیر مقدم

از لوح ضمیر نعمت الله

برخوان تو رموز اسم اعظم

***

1018

آتش عشقش خوشی افروختم

نام و ننگ و نیک و بد را سوختم

سوختم پروانة جان و دلم

شمع جمع عاشقان افروختم

خرقة ناموس بدریدم دگر

جامة رندانه ای بردوختم

گوهری بخریدم از صراف عشق

نقد و نسیه در بها بفروختم

عالم عشقم چو من عالم کجاست

عالمی را علم عشق آموختم

نعمت الله حاصل عمر من است

حاصل عمر خوشی اندوختم

***

1018

شکر گویم که توبه بشکستم

وز غم نام و ننگ وارستم

در خرابات عشق مست و خراب

با حریفان به ذوق بنشستم

هستی او کجا و من ز کجا

من به خود نیستم به او هستم

بگسستم ز خویش و بیگانه

باز با اصل خویش پیوستم

نور چشم است و در نظر دارم

نظری کن به چشم سرمستم

دست با دوست در کمر کردم

آفرین باد بر چنین دستم

بندة سید خراباتم

کمر خدمتش به جان بستم

***

1020

بحمدالله که من امروز از بند بلا جستم

به دام عشق افتادم ز دست عقل وارستم

چنان حیران ساقیم که جام از می نمی دانم

چنان مستم که از مستی نمی دانم که من مستم

چو گشتم از فنا فانی چه می جوئی بقای من

چو من مستغرق اویم چه دانم نیست از هستم

اگر چه ذره ای بودم رسیدم تا به خورشیدی

وگر چه قطره ای بودم ولی با بحر پیوستم

مگر من شیشة تقوی زدم بر سنگ قلاشی

که شد مشهور در عالم که توبه باز بشکستم

خرابات است و من سرمست و ساقی جام می بر دست

بجز ساقی سرمستان که می گیرد دگر دستم

ندیم بزم آن شاهم حریف نعمت اللهم

کناری کردم از عالم میان در خدمتش بستم

***

1021

رفتم به در از خانه میخانه نشستم

آن توبة سنگین به یکی جرعه شکستم

گر عاقل مخمور مرا خواند به مجنون

منعش مکن ای عاشق سرمست که هستم

در هر دو جهان غیر یکی را چو ندیدم

شک نیست که هم غیر یکی را نپرستم

سرمست شرابم نه که امروز چنینم

از روز ازل تا به ابد عاشق مستم

در خواب گرفتم سر دستی که چه گویم

خوش نقش خیالی است که افتاد به دستم

گفتند که در کوی خرابات حضوری است

برخاستم و رفتم و آنجا بنشستم

سید کرمی کرد و مرا خواند به بنده

من هم کمر خدمت او چست به بستم

***

1022

شکر گویم که باز سر مستم

توبه کردم و لیک بشکستم

از سر کاینات خاسته‌ام

بر در می فروش بنشستم

زندة جاودان از آن گشتم

که به خود نیستم به او هستم

تا که فانی شدم ، شدم باقی

قطره بودم به بحر پیوستم

سر به پایش نهاده‌ام سر مست

به امیدی که گیرد او دستم

در نظر نور او به من بنمود

هر خیالی که نقش او بستم

نعمت‌اللّه حریف و او ساقی

سید عاشقان سرمستم

***

1023

می خوردم و از خمار رستم

مخمور نیم که مست مستم

در کوی فنا فتاده بودم

ساقی بقا گرفت دستم

رندانه حریف می فروشم

از صحبت عقل باز رستم

در دیر مغان ندیم عشقم

زُنار ز زلف یار بستم

خورشیدم و سایه می نمایم

این طرفه نگر که نیست و هستم

زاهد تو مدام خود پرستی

من عاشق و رند می پرستم

شادی روان نعمت الله

می خوردم و توبه را شکستم

***

1024

در خرابات عشق سرمستم

از ازل بود تا ابد هستم

این سعادت نگر که دستم داد

کمری بر میان او بستم

بر لبم لب نهاد بوسه زدم

جان به جانان به ذوق پیوستم

نور چشم است در نظر دارم

نظری کن به چشم سرمستم

بر در می فروش رندانه

با حریفان خویش بنشستم

چشم سرمست او چو می نگرم

زان نظر همچو چشم او مستم

عقل مخمور دردسر می داد

شکر گویم که رفت و وارستم

نعمت الله رسید مستانه

ساغر می نهاد بر دستم

***

1025

ز نور روی او تابنده گشتم

امیر و سیدم تابنده گشتم

به جانان جان خود تسلیم کردم

به عمر جاودان پاینده گشتم

اگر چه غم بسی خوردم ز هجرش

به یمن وصل او فرخنده گشتم

شدم کشته به تیغ عشق لیکن

شهادت یافتم دل زنده گشتم

ز نور آفتاب سید خود

چو ماه چارده تابنده گشتم

***

1026

مدتی در بدر به جان گشتم

گرد میخانة جهان گشتم

میر میخانه خدمتش کردم

هم به فرمان او روان گشتم

در خرابات عشق رندانه

ساقی بزم عاشقان گشتم

نام من شد نشانه در عالم

گرچه بی نام و بی نشان گشتم

چون محب جناب او بودم

نیک محبوب این و آن گشتم

جان به جانان خویش بسپردم

زندة ملک جاودان گشتم

موج بودم ولی شدم دریا

این چنین بودم آنچنان گشتم

عقل سرمایه بود شد بر باد

فارغ از سود و از زیان گشتم

گنج در کنج دل طلب کردم

واقف از گنج بی کران گشتم

پادشه خوش مرا کنار گرفت

چون کمر گرد آن میان گشتم

بنده ام بندگی او کردم

سید جمله سیدان گشتم

***

1027

مجمع صاحبدلان زلف پریشان یافتم

این چنین جمعیتی در جمع ایشان یافتم

بسته ام زنار زلفش بر میان چون عاشقان

در هوای کفر زلفش نور ایمان یافتم

درحضور زاهدان ذوقی نمی یابم تمام

حالیا خوش لذتی در بزم رندان یافتم

از خرابی یافتم بسیار معموی دل

گنج سلطان بسی در کنج ویران یافتم

آنکه من گم کرده بودم باز می جستم مدام

چون بدیدم خویش را با خویشتن آن یافتم

میر میخانه مرا خمخانه ای بخشیده است

لاجرم از دولتش ذوق فراوان یافتم

نعمت الله یافتم رندانه جام می بد ست

ساقی سرمست دیدم جان و جانان یافتم

***

1028

قطب عالم روح اعظم یافتم

روح اعظم قطب عالم یافتم

ساغر و می یافتم با همدگر

جسم با جان جام با جم یافتم

گر شدم خرم به وصلش دور نیست

زانکه از هجرش بسی غم یافتم

صورت و معنی بیک جا رو نمود

آفتاب و ماه با هم یافتم

در خرابات مغان گشتم بسی

رند مستی همچو او کم یافتم

جامع ذات و صفات و فعل هم

سر این مجموع آدم یافتم

ختم شد بر سید عالم تمام

این کمال از ختم خاتم یافتم

***

1029

مست می ملامتم نیست سر سلامتم

نیست سر سلامتم مست می ملامتم

عقل نصیحتم دهد عشق غرامتم کند

فارغ از آن نصیحتم بندة این غرامتم

هست ندیم بزم من ساقی مست عشق او

باده خورم به شادیش نیست غم ندامتم

چهرة زرد و اشک سرخ هست گواه حال من

گر تو ندانی حال من نیک ببین علامتم

بادة صاف عاشقان دُردی درد او بود

هست دوای من همین تا که شود قیامتم

خرقة زهد بر تنم خوش ننماید ای فقیر

جامة عاشقی بود راست به قد و قامتم

بندة حضرت شهم همدم نعمت اللهم

در دو جهان کجا بود بهتر از این کرامتم

***

1030

دل دادم و جان به او سپردم

نیکی کردم نکو سپردم

با زلف نگار عهد بستم

نشکستم و مو به مو سپردم

هر نقش که در خیالم آمد

او دیدم و او به او سپردم

با آئینه روبرو نشستم

تمثال خوشی به او سپردم

رفتم به طریق جان سپاری

این راه نگر که چو سپردم

دل رفت و ندانمش کجا رفت

ره بستم و سو به سو سپردم

گوئی که سبوکشی است سید

خم یافتم و سبو سپردم

***

1031

گر بر افروزد آتش در دم

عالمی سوخته شود در دم

مرد نرد نبرد در دینم

کشتة عشق و مردة دردم

داده ام دل به دست باد صبا

به هوائی که خاک او گردم

فاش کردند راز پنهانم

اشک گلگون و چهرة زردم

ساقیا جام می به سید ده

که من از توبه توبه ای کردم

***

1032

عشقش آمد که بلا آوردم

این بلا بهر شما آوردم

دردمندی که دوا می جوید

دُرد درد است دوا آوردم

عشق گوید که منم محرم راز

خبر سر خدا آوردم

عشق شاه است و منم بندة او

خدمتش نیک بجا آوردم

عمر جاوید به من او بخشید

ورنه من خود ز کجا آوردم

سر خود در هوس دار بقا

بر سر دار فنا آوردم

نعمت الله به همه بخشیدم

بینوا را به نوا آوردم

***

1033

عاشق مستم و در کوی مغان می گردم

جام می دارم و در دور روان می گردم

درد دل دارم و درمان خوشی می جویم

درد می نوشم و رندانه به جان می گردم

در خرابات چو کام دل خود می یابم

روز و شب گرد خرابات از آن می گردم

ساقیم هر نفسی جام دگر می بخشد

من سرمست از اینم که چنان می گردم

هر کجا آئینه ای در نظرم می آید

روی او می نگرم زان نگران می گردم

آفتاب رخ او ملک جهان را بگرفت

من چو سایه ز پیش گرد جهان می گردم

نعمت الله در میکده بگشاد دگر

زین گشاد است که من بسته میان می گردم

***

1034

توبه از زهد و زاهدی کردم

در خرابات مست می گردم

می خمخانة حدوث و قدم

شادی روی عاشقان می خوردم

خاطر کس ز من ملول نگشت

ننشسته به دامنی گردم

دُردی درد دل همی نوشم

دردمندانه همدم دردم

زن دنیا و آخرت چه کنم

رند و مست و مجرد مردم

عاشق و صادقم، گواهانم

اشک سرخ است و چهرة زردم

بندة سید خراباتم

هر چه فرمود بنده آن کردم

***

1035

عشق او هر ساعتی بنوازدم

هر نفس سازی دگر می سازدم

گوئیا من چنگم اندر دست او

که زند خوشی گه گاهی بنوازدم

تا ز ما شوری دراندازد به ما

چون نمک در آب خوش بگذاردم

چون جمال حسن عشق آید پدید

صورت و معنی به هم بطرازدم

روز و شب در عرصة میدان دل

توسن همت روان می تازدم

کار دل بالاتر از بالا شود

گر دمی با کار دل پردازدم

جان سید شد قبول عشق او

مقبلانه جان از آن می نازدم

***

1036

آتش عشق تو جان می سوزدم

هر نفس کون و مکان می سوزدم

عود دل در مجمر سینه به عشق

خوش همی سوزد چو آن می سوزدم

مهر تو شمعی و دل پروانه ای

بی محابا خوش روان می سوزدم

معنی عشق تو برزد آتشی

صورت پیر و جوان می سوزدم

پختگان دانند حال سوز من

کاتش عشقت چسان می سوزدم

در میان آبم و آتش چو شمع

آشکارا و نهان می سوزدم

ساز سید سوز دل ها شد از آن

آتش عشق فلان می سوزدم

***

1037

تا جمالش دیده ام حیران شدم

همچو زلفش بی سر و سامان شدم

آفتاب حسن او چون رو نمود

من چو سایه از میان پنهان شدم

جام درد و دُرد عشقش خورده ام

مبتلای درد بی درمان شدم

مطرب عشاق شعری خوش بخواند

من به ذوق آن غزل رقصان شدم

در خرابات فنا مست و خراب

همدم ساقی می خواران شدم

نقد گنج عشق او دارم از آن

ساکن کنج دل ویران شدم

بندة سید شدم از جان و دل

در دو عالم لاجرم سلطان شدم

***

1038

عاقلی بودم به عشق یار دیوانه شدم

آشنائی یافتم ازخویش بیگانه شدم

رشتة شمع وجودم آتش عشقش بسوخت

عارفانه با خبر از ذوق پروانه شدم

آمدم رندانه در کوی خرابات مغان

جام می را نوش کردم باز مستانه شدم

مدتی با زاهدان در زاویه بودم مقیم

چون ندیدم حاصلی دیگر به میخانه شدم

راز جانانه اگر جوئی بجو از جان من

زانکه جان کردم فدا همراز جانانه شدم

خم می را سر گشودم جام می دارم به دست

توبه را بشکستم و در بند پیمانه شدم

چشم مست نعمت الله در نظر دارم مدام

عیب من کم کن اگر سرمست و دیوانه شدم

***

1039

فارغیم از وجود و هم ز عدم

بی خبر از حدوث و هم ز قدم

در خرابات مست می گردیم

رند و ساقی رسیده ایم به هم

ای که گوئی شراب می نوشی

خوش سؤالی جواب هست نعم

از وجود ای عزیز ما بگذر

شادمان باش در عدم بی غم

خوش بود همدمی چو جام شراب

گر چه باشد دمی چنان همدم

عشق آمد طرب به ما بخشید

خیر ما بود در چنین مقدم

در دو عالم یکی بود سید

وحده لاشریک له فافهم

***

1040

منصب مستان ما ترک وجود و عدم

نسبت رندان ما بذل حدوث و قدم

حاصل بحر محیط جرعه ای از جام ماست

خود که برد پیش ما نام می و جام جم

پیر خرابات عشق یار عزیز من است

شیخ مبارک نفس پیر خجسته قدم

خاطر من هر نفس نقش خیالی کشد

بی مددی یا مداد یا ورقی یا قلم

سلطنت عاشقان تخت ولایت گرفت

عقل گزیده کنار عشق کشیده قلم

جام می آمیختند خون دوئی ریختند

دور خوش انگیختند هر دو یگانه به هم

ساقی کوثر اگر جام شرابت دهد

شادی سید بنوش غم مخور از هیچ غم

***

1041

بیا و همدم ما شو به عشق او یک دم

مباش غافل ازین دم به جان بجو یک دم

مدام همدم جامیم و محرم ساقی

به جان او که نجوئیم غیر او یک دم

دمی است حاصل عمرت غنیمتش میدان

دریغ باشد اگر گم شود ز تو یک دم

سبوکشی خرابات دولتی باشد

بجو سعادت و دولت بکش سبو یک دم

بنال بلبل مسکین که همدم مائی

بگیر دستة گل را خوش ببو یک دم

همیشه همدم رندان یک جهت می باش

مباش همنفس عاقل دورو یک دم

مگو حکایت دنیی و آخرت با ما

حدیث سید سرمست را بگو یک دم

***

1042

چه خوش باشد اگر باشد فراغت از همه عالم

فراغت خوش بود جانا اگر چه باشد آن یک دم

اگر همدم همی خواهی چو ما با جام همدم شو

و گر محرم همی جوئی مجو جز خویش را محرم

خرابات است و ما سرمست و ساقی جام می بر دست

خبر از ما کسی دارد که نوشد می ز جام جم

خیال نقش روی او و نور دیدة ما بین

که سرمستانه در خلوت نشسته هر دو خوش با هم

دوای دردمندان است درد درد عشق او

بیا و نوش کن جامی که خوش وقتی شوی دردم

شراب شوق می نوشم سخن از عشق می گویم

رایت الله فی عینی و عینی عینه فافهم

برو ای عقل سرگردان که من مستم تو مخموری

حریف نعمت اللهم فراغت دارم از عالم

***

1043

همدمی گر طلب کنی یک دم

باش با جام می دمی همدم

گنج و گنجینة خداوندی

طلبش کن ز حضرت آدم

گر کسی جم ندید و جامش دید

ما ندیدیم جام را بی جم

دردمندیم و درد او درمان

دل ما ریش و زخم او مرهم

جام می را بگیر و خوش می نوش

که بود ذوق این و آن با هم

مظهر اسم اعظم اوئیم

غیر ما کیست صاحب اعظم

این و آن در جهان فراوانند

نعمت الله یکی است در عالم

***

1044

بهر حالی که پیش آید خیالش نقش می بندم

از آن رو چون گل خندان به رویش باز می خندم

چو سرمستان به میخانه دگر باره درافتادم

حجاب زهد رندانه ز پیش خود بر افکندم

گسستم از همه عالم به اصل خویش پیوستم

به اصل خد چو پیوندی بدانی اصل و پیوندم

مکن دعوت مرا شاها به شیراز و به اصفاهان

که دارم با هری میلی و جویای سمرقندم

نه انسیم نه جنیم نه عرشیم نه فرشیم

نه از چین و نه از بلغار و نه از  شهر ازکندم

چو غیر او نمی یابم به غیرش دل کجا بندم

گهی بر تخت مالک داد و گه در کوه الوندم

خرابات است و رندان مست و سید ساقی مجلس

حریف نعمت اللهم نه در دربند دربندم

***

1045

سال ها شد که به جان طالب جانان خودم

درد دل می طلبم در پی درمان خودم

مجمع اهل دلان زلف پریشان من است

من سوذا زده هم بی سروسامان خودم

در نظر آینه می آرم و خود می نگرم

ناظر لطف خداوندم و حیران خودم

من اگر عاقلم و عاشق و مخمورم و مستم

غیر را کار به من نیست که من آن خودم

به خرابات کنم دعوت رندان شب و روز

رهبر کاملم و مرشد یاران خود

ساکن کوی خراباتم و سرمست مدام

همدم جامم و ساقی حریفان خودم

میر مستانم و فرمان ده بزم عشقم

سید خویشتن و بندةفرمان خودم

***

1046

سال ها شد که به جان طالب جانان خودم

درد دل می طلبم در پی درمان خودم

جام می بر کف و در کوی مغان می گردم

رند سرمست خود و ساقی مستان خودم

در نظر آینه می آرم و خود می نگرم

عاشق روی خود و واله و حیران خودم

مو به مو با همة خلق مرا پیوند است

بستة سلسلة زلف پریشان خودم

نفسم آب حیاتی به جهان می بخشد

خضر وقت خودم و چشمة حیوان خودم

سید و بنده و محبوب و محب خویشم

هر چه هستم دل و دلدار خود و آن خودم

نعمت اللهم و با ساقی سرمست حریف

بر سر خوان خودم دایم و مهمان خودم

***

1047

در مجمر عشق سوخت عودم

آتش شدم و نماند دودم

از دیدن غیر دیده بستم

تا دیده به روی او گشودم

چون سایه به آفتاب بنمود

شخصی بودم دو می نمودم

چون قطره به بحر عشق پیوست

اکنون چه زیان بود چه سودم

خود دیدم و خود نمودم ای دوست

خود گفتم و باز خود شنودم

آن دم که نبود بود عالم

در خلوت خاص عشق بودم

دیدم دو جهان خیال سید

تا زنگ ز آینه زدودم

***

1048

تا بود عشق تو بود من عاشق تو بودم

من عاشق قدیمم کی بود تا نبودم

گم گشته بودم از خود در گوشة خرابات

عشقت دلیلم آمد راهی به خود نمودم

از عشق چشم مستت جام شراب خوردم

دستار عقل سرکش عشقت ز سر ربودم

کردم ز اشک ساغر این خرقه شست و شوئی

گر زاهدی و تقوی کاری نمی گشودم

در دیده های خوبان نور رخ تو دیدم

وز گفتة لطیفان آواز تو شنودم

از دیر و کعبه ما را کاری نمی گشاید

این هر دو آزموده بسیارش آزمودم

سید به جز خیالت نقشی دگر ندیده

تا رنگ زنگ هستی از آینه زدودم

***

1049

در خرابات گرد گردیدم

ساقی رند سرخوشی دیدم

عاشقانه گرفتمش به کنار

عارفانه لبش ببوسیدم

ذوق مستی و حال می خواران

نازکانه از او بپرسیدم

گفت ناخورده می چه دانی چیست

داد جامی و کل بنوشیدم

حال سید به ذوق دانستم

ور همه نور او عیان دیدم

***

1050

نقش خیال رویش دیشب به خواب دیدم

مه را به شب توان دید من آفتاب دیدم

هر سو که دید دیده دریای بی کران دید

روشن چو نور دیده ماهی در آب دیدم

جام جهان نمائیست هر شاهدی که بینم

جامی چنین لطیفی پر از شراب دیدم

در کوچه خرابات عمری طواف کردم

ساقی بزم رندان مست و خراب دیدم

هر صورتی که دیدم معنی نمود در وی

معنی و صورت آن آب و حباب دیدم

مایی ما برافتاد اویی او عیان شد

او را به دیدة او خوش بی حجاب دیدم

گنجی که بود پنهان پیدا شده است بر من

سری که درحجاب است من بی حجاب دیدم

از نور نعمت الله عالم شده منور

روشن ببین که نورش در شیخ و شاب دیدم

***

1051

روشن است از نور رویش چشم مست سیدم

می زنم دستی بدین دستان بدست سیدم

سیدم ساقی رندان است و من مست و خراب

در میان باده نوشان می پرست سیدم

چون سر زلف بتان خواهم که پشتش بشکند

هر که خواهد یکسر موئی شکست سیدم

سر سید هر که می جوید بگو از من بپرس

زانکه من واقف ز حال نیست و هست سیدم

عشق سید در دلم بنشست چون سلطان به تخت

من ز جان برخاستم، پیش نشست سیدم

عاشقان مستند از جام شراب عشق او

من به جان جملة مستان که مست سیدم

نعمت الله در نظر نقش خیالی می کشد

با چنین نقش خیالی پای بست سیدم

***

1052

عشق او در میان جان دارم

عاشقم عشق چون نهان دارم

در خرابات مست می گردم

میل خاطر به عاشقان دارم

هر چه دارم ز صورت و معنی

همه با یار در میان دارم

با من از وصل و هجر کمتر گو

که فراغت ازین و آن دارم

کار من عاشقی و می خواری است

تا که جان در بدن روان دارم

با حریفان عاشق سرمست

مجلسی خوشتر از جنان دارم

نعمت الله دارم ای درویش

گنج سلطان انس و جان دارم

***

1053

خبر از دل اگر پرسی منم کز دل خبر دارم

به چشم من ببین رویش که دائم در نظر دارم

منم صوفی ملک دل که باشد شکر او وردم

منم عطار شهر جان که در دکان شکر دارم

مرو ای عاشق صادق که من معشوق جانانم

بیا ای بلبل شیدا که من گلهای تر دارم

منم آن شمع مومین دل که می سوزم به عشق او

ضمیر روشنم بنگر که چون در جان شرر دارم

تو از می گشته ای مخمور و من سرمست ساقیم

ترا چیزی دگر دادند و من چیز دگر دارم

نه هر خاکی که می بینی در او کانی ز زر باشد

ز من جو نقد این معنی که در دریا گهر دارم

اگر عزم سفر داری بیا تا رهبرت باشم

که تا گوئی در این عالم چو سید راهبر دارم

***

1054

هر کجا حسن خوشی می نگرم

جان به عشق تو به او می سپرم

دم به دم کلک خیالت به کرم

صورتی نقش کند در نظرم

می خورم جام می عشق مدام

غم بیهودة عالم نخورم

به هوای در میخانة تو

از سر هر دو جهان در گذرم

تا ز اسرار می و راز مغان

خبری یافته ام بی خبرم

نگرانم به جمال خوبان

چه کنم حسن ترا می نگرم

بندة سید سرمستانم

پیش رندان جهان معتبرم

***

1055

جام گیتی نما است در نظرم

همه عالم به نور او نگرم

ساغر می مدام می نوشم

شادی عاشقان و غم نخورم

هر کجا رند سرخوشی بینی

قدمش بوسه ده بجو خبرم

جام می می نمایدم روشن

روی ساقی مدام در نظرم

یافتم ملک صورت و معنی

لاجرم پادشاه بحر و برم

دو جهان می کنم فدای یکی

چه کنم این رسیده از پدرم

بندة سید خراباتم

پیش سلطان عشق معتبرم

***

1056

در همه آینه یکی نگرم

آن یکی در هزار می شمرم

هر چه بینم به نور او بینم

جام گیتی نما است در نظرم

زندة جاودان منم که به عشق

جان به جانان خویش می سپرم

او خبیر است و من خبیر خبیر

تا نگوئی ز خویش بی خبرم

عارفانه مدام در سیرم

هر زمان در ولایت دگرم

پای بوسش اگر دهد دستم

از سر کاینات در گذرم

نعمت الله چو نور چشم من است

جام و جم را به همدگر نگرم

***

1057

سه نقطه در یکی الف نگرم

الفی در حروف می شمرم

در همه حرفها یکی بینم

نقطة اول است در نظرم

خبر از حال دل همی دارم

تا نگوئی که چون تو بی خبرم

هفت هیکل به ذوق می خوانم

آری میراث مانده از پدرم

این کتب خانه را بخواهم شست

وز سر کاینات در گذرم

روز و شب با وجود در دورم

کی شود آخر این چنین سفرم

بندة سید خراباتم

لاجرم پادشاه بحر و برم

***

1058

شمع دل هر نفسی ز آتش دل برگیرم

همچو پروانه به عشق آیم و در برگیرم

تا کنم مجلس عشاق منور چون شمع

از سرم تا به قدم سوزد و خوش درگیرم

من که بیمار تو ام گر قدمی رنجه کنی

باز خوش دل شوم و زندگی از سرگیرم

دامن دولت وصل تو اگر دست دهد

دل فدا کرده و جان داده به بر درگیرم

گر حجاب است میان من و تو جان عزیز

حکم فرما که روانش ز میان برگیرم

مدتی شد که ره عقل همی پیمودم

وقتش آمد که ز عشقش ره دیگر گیرم

همچو سید به سراپردة میخانه روم

ترک این زهد ریائی مکرر گیرم

***

1059

خوش حیاتی که پیش او میرم

چون بمیرم به پیش او میرم

عشق او شمع و من چو پروانه

گرچه سوزد که در برش گیرم

گر زند ور نوازدم چون نی

بجز از ناله نیست تدبیرم

دوش دیدم خیال او درخواب

لطفش امروز کرده تعبیرم

سروری بر همه توانم کرد

من چو در پای میر خود میرم

چون توانم که عذر او خواهم

که سراپای جمله تقصیرم

هرچه گویم ز خود نمی گویم

نعمت الله کرده تقدیرم

***

1060

منم که عاشق دیدار یار خود باشم

منم که والة زلف نگار خود باشم

منم که سیدم و بندة خداوندم

منم که دانه و دام شکار خود باشم

منم چو پرده و جانم امیر پرده نشین

منم که میر خود و پرده دار خود باشم

بهر کنار که باشم ازین میان به یقین

چو نیک بنگرم اندر کنار خود باشم

به گرد کوه و بیابان دگر نخواهم گشت

به غار دل روم و یار غار خود باشم

چرا جفا کشم از هر کسی در این غربت

بشهر خود روم و شهریار خود باشم

به غیر عشق مرا نیست کار و بار این یار

از آن مدام پی کار و بار خود باشم

از آنکه عاشق و معشوق نعمت اللهم

به گرد کار خود و کردگار خود باشم

***

1061

هر زمان حسنی به مردم می نماید نور چشم

هر دمی بر ما دری دیگر گشاید نور چشم

ما خیال عارضش بر آب دیده بسته ایم

لاجرم لحظه به لحظه می فزاید نور چشم

دوش می گفتم خیالش را که از چشمم مرو

ترک مردم هم بکلی می نشاید نور چشم

گر نباشد عشق او در جان نگیرد جان قرار

ور نبیند نور روی او نپاید نور چشم

توتیای چشم ما از خاک راهش ساخته

تا غبار دیدة ما را زداید نور چشم

بر سواد دیده هر نقشی که می بندد خیال

در نظر نقش خیال او نماید نور چشم

نور چشم نعمت الله گر شود روشن از او

پیش مردم در همه جا بر سر آید نور چشم

***

1062

هر دمی نقش خیالی می نگارد نور چشم

هر نفس شکلی دگر از نو برآرد نور چشم

این چنین خوناب دل کز چشم ما گشته روان

چشم ما بی آب روئی کی گذارد نور چشم

چون خیال اوست هر نقشی که آید در نظر

لاجرم بر پردة دیده نگارد نور چشم

چشم مستش دل ز عیاران عالم می برد

مردم گوشه نشین را خود چه آرد نور چشم

نعمت الله نور چشم مردم بینا بود

این چنین نوری به مردم می سپارد نور چشم

***

1063

سر کویت به همه ملک جهان نفروشم

خود جهان چیست غمت را به جهان نفروشم

من که سودا زدة زلف پریشان توام

یکسر موی تو هرگز به دوکان نفروشم

برو ای عقل که من مستم و تو مخموری

جرعه ای می به همه کون و مکان نفروشم

دُردی درد تو جانا نفروشم به دوا

زر چه باشد برو ای خواجه به جان نفروشم

جان و دل دادم و عشق تو ستادم به بها

بهر سودش بخریدم به زیان نفروشم

نقدی از گنج غم عشق تو در دل دارم

این چنین نقد به صد گنج روان نفروشم

سید کوی خرابات و حریف عشقم

گوشة مملکت خود به جهان نفروشم

***

1064

دُرد دردش به ذوق می نوشم

خلعت از جود عشق می پوشم

غم عشقش خریده ام به جهان

به همه کاینات نفروشم

تاج عشق وی است بر سرمن

حلقة بندگیش در گوشم

آتشی هست در دلم که مدام

همچو خم شراب می جوشم

مستم و چون سبوی می خواران

عاشقان می کشند بر دوشم

عاشقانه به باده نوشیدن

تا که جان در تن است می کوشم

نعمت الله یادگار من است

نکند هیچ کس فراموشم

***

1065

از جام وحدت سرخوشم هر دم مئی درمی کشم

هر دم مئی درمی کشم از جام وحدت سرخوشم

ساقی مست مهوشم خوش وقت می دارد مرا

خوش وقت می دارد مرا ساقی مست مهوشم

بیردم ایتورگل قردشم فانظر به حالی یا حبیب

فانظر به حالی یا حبیب بیردم ایتورگل قردشم

شاهد گرفته درکشم چون عاشقی معشوق را

چون عاشقی معشوق را شاهد گرفته در کشم

در میکده دُردی کشم رندانه با سید حریف

رندانه با سید حریف در میکده دُردی کشم

***

1066

در خرابات فنا جام بقا می نوشم

می عشق است و به فرمان خدا می نوشم

جام می بر کف و در کوی مغان می گردم

شادی ساقی باقی به صفا می نوشم

بر من عاشق سرمست حلال است مدام

دُرد دردی که به از صاف دوا می نوشم

توبه کردم که دگر توبه نخواهم کردن

گر خدا عمر دهد می ابدا می نوشم

چشم سرمست خوشش جام میم می بخشد

نه شرابی که تو گوئی که چرا می نوشم

جرعه ای نوش نکردی ز می لعل لبش

تو چه دانی که من این می ز کجا می نوشم

نعمت اللهم و با ساقی سرمست حریف

باده از صدق و نه از روی ریا می نوشم

***

1067

منم که جام می ذوالجلال می نوشم

همیشه بادة عشق جمال می نوشم

مدام همدم جام شراب عشق ویم

می محبت او بر کمال می نوشم

چو من ز روز ازل مست و رند و قلاشم

عجب مدار که می لایزال می نوشم

به نوش دُردی دردش که نوش جانت باد

که من به عشق چو آب زلال می نوشم

هزار ساغر می نوش می کنم به دمی

هنوز می طلبم بی ملال می نوشم

خیال ماضی و مستقبلم نمی باشد

ز جام عشق می ذوق و حال می نوشم

مدام ساقی سرمست نعمت اللهم

به شادی رخ او می حلال می نوشم

***

1068

می عشقش به کام می نوشم

دُرد دردش تمام می نوشم

در خرابات عشق مست و خراب

باده ای با قوام می نوشم

نوش جانم که باده ای است حلال

نه شراب حرام می نوشم

عاشقانه حریف خمارم

صبح تا شام جام می نوشم

شادی روی ساقی وحدت

ساغر می مدام می نوشم

رندم و می پرست و مستانه

دم به دم می به کام می نوشم

سید بزم باده نوشانم

گرچه می با غلام می نوشم

***

1069

مقصود توئی ز جمله عالم

ای مظهر عین اسم اعظم

در حسرت جرعه ای ز جامت

جان بر کف دست می نهد جم

ای آخر انبیا به صورت

معنی تو بر همه مقدم

در خلوت خاص لی مع الله

غیر از تو کسی نبود محرم

عیسی نفس از دم تو دارد

زنده ز تو گشت روح آدم

نقشت به خیال می نگارم

ای نور دو چشم اهل عالم

تو جانانی و جان تن تست

چون سید و بنده هر دو با هم

***

1070

در آینة وجود آدم

دیدیم جمال اسم اعظم

معنی محمدی بدیدیم

در صورت نازنین آدم

دیدیم که اوست غیر او نیست

ور هست، خیال اوست آنهم

آدم به وجود اوست موجود

عالم به جمال اوست خرم

ما سایة آفتاب عشقیم

تن جام جم است و جان ما جم

مستیم و خراب در خرابات

با جام شراب عشق همدم

دُردی کش کوی می فروشیم

نی غصه بیش و نی غم کم

ای عقل برو به خیر و خوبی

ای عشق بیا و خیر مقدم

رندیم و حریف نعمت الله

می نعمت و ساقی اوست فافهم

***

1071

باز رستیم از وجود و از عدم

گر نباشد این و آن ما را چه غم

جام می داریم و می نوشیم می

کی بود ما را هوای جام جم

مجلس عشق است و ما مست خراب

جان و جانان شاد بنشسته به هم

همدم ما ساقی پر می مدام

خوش بود با همدم خود دم به دم

لطف او ما را نوازش می کند

باشد او در جمله عالم محتشم

هر چه موجود است در دار وجود

جمله موجودند از نور قدم

نعمت الله نقد گنج عشق اوست

هر که نقد او بود او را چه کم

***

1072

پیرهن گر کهنه گردد یوسف جان را چه غم

ور دهی ویرانه شود در ملک خاقان را چه غم

که خدا باقی است، گر خانه شود ویران چه باک

جان به جانان زنده است، گر تن رَود جان را چه غم

خم می در جوش و ساقی مست و رندان درحضور

جام اگر بشکست گو بشکن حریفان را چه غم

بت پرستی گر برافتد، بت چه اندیشد از آن

ور بمیرد بنده ای بیچاره ، سلطان را چه غم

گر نباشد آینه آئینه گر را عمر باد

ور نماند سایه ای خورشید تابان را چه غم

غم ندارم گر طلسم صورتم دیگر شود

گنج معنی یافتم ز افلاس یاران را چه غم

بادة وحدت به شادی نعمت الله می خورد

از خمار کثرت معقول  مستان را چه غم

***

1073

همچو ما کیست مست در عالم

عاشق و می پرست در عالم

شادی ما شراب می نوشد

رند مستی که هست درعالم

باش عهد درست پیوسته

تا نیابی شکست در عالم

عارف حق پرست دانی کیست

آنکه از خود برست در عالم

بر در می فروش بنشستم

که ازین که نشست در عالم

نیک بنگر در آینه او را

تا نگوئی بد است در عالم

سید کاینات مظهر ذات

آنکه جد من است در عالم

***

1074

آفتاب است و سایه بان عالم

به مثل او چنین چنان عالم

جام گیتی نما است می بینش

که نماید همین همان عالم

غیر او دیگری نخواهد دید

هر که بینا شود در آن عالم

این میان و کنار کی بودی

گر نبودی درین میان عالم

صورت اوست نور دیدة ما

این معانی کند بیان عالم

همه عالم نشان او دارد

بی نشان او بود نشان عالم

هر زمان عالمی کند پیدا

می برد آورد روان عالم

عالم عشق را نهایت نیست

هست این بحر بی کران عالم

نعمت الله چون می و جام است

جام و می را بدان بدان عالم

***

1075

شیخ ما بود در حرم محرم

قطب وقت و یگانه ی عالم

از دمش مرده می شدی زنده

نفسش همچو عیسی مریم

به صفات قدیم حق موصوف

هفت دریا به نزد او شبنم

شرح اسما به ذوق خوش خوانده

عارف اسم اعظم آن اعظم

بود سلطان اولیای جهان

بود روح القدس ورا همدم

سینه اش بود محرم اسرار

در دلش بود گنج حق مدغم

نعمت الله مرید حضرت اوست

شیخ عبدالله است او فافهم

***

1076

آفتابی است حضرت آدم

روشن از نور او بود عالم

ما منور از او و او از او

نیک دریاب این سخن فافهم

ساغر ما حباب پر آب است

خوش بود تشنه با چنین همدم

دل و دلبر رفیق یکدگرند

جان و جانان روان شده باهم

جام بی جم اگر کسی دیده

ما ندیدیم جام را بی جم

دردمندیم و وصل او درمان

دل ما ریش و لطف او مرهم

در خرابات رند و سرمستیم

بندة او و سید اعظم

***

1077

گدای عشقم و سلطان عالم

غلام خاتم و خاقان عالم

مرید یارم و پیر خرابات

ندیم دردم و درمان عالم

جهان جسم است و من جان جهانم

چه جای جان منم جانان عالم

خرابات است و من مست خرابم

حریف ساقی رندان عالم

ندارم با سوی الله هیچ میلی

به جان جملة مردان عالم

جمال بی مثال او عیان است

نظر فرما تو در اعیان عالم

بیا از نعمت الله جو نوائی

چو می جوئی نوا از خوان عالم

***

1078

با سر زلف بتی باز در افتاد دلم

لاجرم چون سر زلفش به سر افتاد دلم

مجمع اهل دلان زلف پریشان من است

مکنم عیب در این جمع گر افتاد دلم

چه کنم مجلس عشق است و حریفان سرمست

خاطرم یافت چنین بزم و در افتاد دلم

دوش دلدار کرم کرد دلم را بنواخت

باز امروز در آن رهگذر افتاد دلم

ناظر اویم و منظور من اندر نظر است

نور چشم است که روشن نظر افتاد دلم

پردة دل که حجاب دل و دلدارم بود

خوش بر افتاد از آن رو که بر افتاد دلم

سید ما خبری کرد ز حال دل خویش

زان خبر مست شد و بی خبر افتاد دلم

***

1079

غیر او با او نگنجد در دلم

مشکل این حل و حل مشکلم

از جمال اوست هر حسنی که هست

لاجرم بر حسن خوبان مایلم

غیر او در هر دو عالم هست نیست

من نگویم فاصلم یا واصلم

جام می بر دست می نوشم مدام

بر در میخانه باشد منزلم

عالمی خواهند از من عالمی

من به ایشان همچو ایشان عالمم

عمر من نگذشت بی حاصل دمی

حاصلم عشق است و نیکو حاصلم

سر خوشم مستانه می گویم سخن

از زبان نعمت الله قایلم

***

1080

از جام عشقش مست مدامم

ایمن ز خاصم، فارغ ز عامم

ساقی ذوقش با دل حریف است

جانان شراب است جانست جامم

گر عشق بازی، از من بیاموز

ور ذوق خواهی، می خوان کلامم

در زهد اگر چه کامل نباشم

در عشقبازی، رند تمامم

تا بنده گشتم، تابنده گشتم

سلطان عشقش، از جان غلامم

بی عشق جانان، جانم چه باشد،

بی درد دل من، آخر کدامم

باده به یادش، ما را حلال است

بی عشق سید، آب است حرامم

***

1081

من به جان دوستدار رندانم

عاشق روی باده نوشانم

بجز از عاشقی و می خواری

هیچ کار دگر نمی دانم

نوبتی توبه کردم از باده

مدتی شد کز آن پشیمانم

شعر مستانه ای همی گویم

غزلی عاشقانه می خوانم

دُرد دردش مدام می نوشم

یار و همدرد دردمندانم

بندة حضرت خداوندم

پادشاه هزار سلطانم

سید مجلس خراباتم

ساقی بزم می پرستانم

***

1082

مطرب خوش نوای رندانم

ساقی بزم باده نوشانم

سخن عاشقان اگر خواهی

بشنو از من که خوش همی خوانم

جام بر دست و مست و لایعقل

گرد رندان مدام گردانم

بزم عشق است مجلس دائم

روز و شب عاشقان حریفانم

ساغر دُرد درد می نوشم

به از این خود دوا نمی دانم

صورتم موج و معنیم بحر است

ظاهراً این و باطناً آنم

می کشم خوان پادشاهانه

نعمت الله رسید مهمانم

***

1083

چنان سرمست و شیدایم که پا از سر نمی دانم

دل از دلبر نمی یابم می از ساغر نمی دانم

برو ای عقل سرگردان زجان من چه می جوئی

که من سرمست و حیرانم بجز دلبر نمی دانم

شدم از ساحل صورت بسوی بحر معنی باز

چه جای بحر و بر باشد بجز گوهر نمی دانم

دلم عود است و آتش عشق و سینه مجمر سوزان

ز ذوق سوختن عودم در این مجمر نمی دانم

من آن دانای نادانم که می بینم نمی بینم

از آن می گویم از حیرت که سیم از زر نمی دانم

چو دیده سو به سو گشتم نظر کردم به هر سوئی

بجز نور دو چشم خود در این منظر نمی دانم

زهر بابی که می خوانی بخوان از لوح محفوظم

که هستم حافظ قرآن ولی دفتر نمی دانم

برآمد نورسبحانی چه کفر و چه مسلمانی

طرین مؤمنان دارم ره کافر نمی دانم

به جز یاهو و یا من هو نمی گویم به روز و شب

چه گویم چونکه در عالم کسی دیگر نمی دانم

ندیم بزم آن ماهم حریف نعمت اللهم

درون خلوت شاهم برون در نمی دانم

هم او صورت هم او معنی هم او مجنون هم او لیلی

به غیر از سید و یاران شه و چاکر نمی دانم

***

1084

حضرتی غیر او نمی دانم

گر تو دانی بگو نمی دانم

هر که گوید که غیر او باشد

مشنو از وی بگو نمی دانم

عین او را به عین او جویم

به از این جستجو نمی دانم

می خمخانه پاک می نوشم

کوزه ای یا سبو نمی دانم

برو ای عقل و گفتگو بگذار

مستم و گفتگو نمی دانم

هو هو لا اله الا هو

من چه گویم جز او نمی دانم

سید عاشقان یک رویم

عاقلانه دو رو نمی دانم

***

1085

بُود ممکن که من بی جان بمانم

محال است اینکه بی جانان بمانم

مرا ساقی حریف و عشق یار است

نمی خواهم که از یاران بمانم

دوای درد دل در است دارم

مباد آن دم که بی درمان بمانم

عزیز مصر عشقم ای برادر

چو یوسف چند در زندان بمانم

چو او پنهان شود پیدا شوم من

وگر پیدا شود پنهان بمانم

اگر نه او مرا بخشد وجودی

همیشه در عدم حیران بمانم

اگر نه عشق او باشد دلیلم

شوم گمراه و سرگردان بمانم

اگر جانم نماند غم ندارم

به جانان زنده جاویدان بمانم

نمی دانم ز غیرت غیرت ای دوست

کدام است غیر تو تا آن بمانم

شوم پیدا اگر پنهان شوی تو

وگر پیدا شوی پنهان بمانم

اگر زلف پریشان برفشانی

چو سید بی سر و سامان بمانم

***

1086

من ترک می و صحبت رندان نتوانم

از جان گذرم وز سر جانان نتوانم

گوئی که برو توبه کن از باده پرستی

زنهار مگو خواجه که من آن نتوانم

بی زاهد و بی صومعه عمری بتوان بود

لیکن نفسی بی می و مستان نتوانم

صد خانه توانم که به یک دم بگذارم

ترک در میخانة رندان نتوانم

با عشق در افتادم و تدبیر ندارم

در درد گرفتارم و درمان نتوانم

راز دل و دلدار نخواهم که بگویم

اما چه توان کرد چو پنهان نتوانم

با سید رندان خرابات حریفم

منکر شدن حال حریفان نتوانم

***

1087

من ترک می و صحبت رندان نتوانم

یک لحظه جدایی ز حریفان نتوانم

بی شاهد و بی ساغر و جامی نتوان بود

بی دلبر و بی مجلس جانان نتوانم

هرگز ندهم جام می از دست زمانی

جان است رها کردنش آسان نتوانم

گوئی که برو توبه کن از باده پرستی

زنهار مگو خواجه که من آن نتوانم

سری است درین سینه که با کس نتوان گفت

دردی است مرا در دل و درمان نتوانم

در کوی خرابات مغان مست خرابم

بودن نفسی بی می و مستان نتوانم

در دیدة من نقش خیال رخ سید

نوری است که پیدا شده پنهان نتوانم

***

1088

علم توحید نیک می دانم

خوش به ذوق این کتاب می خوانم

دو نگویم نه مشرکم حاشا

من یکی گویم و مسلمانم

می عشقش به ذوق می نوشم

رندم و ترک باده نتوانم

گاه در جمع و فارغ از فرقم

گاه چون زلف بت پریشانم

در همه حال با خدای خودم

نه غلط می کنم که خود آنم

مظهر اسم اعظم اویم

حافظ حرف حرف قرآنم

سید مجلس خراباتم

ساقی بزم باده نوشانم

***

1089

عاشق آن گلعذارم چون کنم

همچو زلفش بی قرارم چون کنم

مبتلای درد بی درمان شدم

خسته و زار و نزارم چون کنم

روز و شب مستانه می نالم بسوز

چارة دیگر ندارم چون کنم

همچو مجنونم ز لیلی مانده دور

می ندانم در چه کارم چون کنم

چون کنم درمان درد بی دوا

دردمند و دل فکارم چون کنم

با غم عشقش که شادی من است

روزگاری می سپارم چون کنم

نعمت الله را همی جویم به جان

تا دمی با او برآرم چون کنم

***

1090

ای عاشقان! ای عاشقان! من پیر را برنا کنم

ای تشنگان ای تشنگان من قطره را دریا کنم

ای طالبان! ای طالبان! کحال ملک حکمتم

من کور مادرزاد را در یک نظر بینا کنم

کر اَبکمی آید برم در وی دمی چون بنگرم

چون طوطی شکرشکن شیرین و خوش گویا کنم

گر نفس بد فعلی کند گوشش بمالم در نفس

ور عقل دردسر دهد حالی ورا رسوا کنم

من رند کوی حیرتم سرمست جام وحدتم

زان در خرابات آمدم تا میکده یغما کنم

پروانة شمعش منم جمعیت جمعش منم

من بلبلم در گلستان از عشق گل غوغا کنم

آمد ندا از لامکان کای سید آخر زمان

پنهان شو از هر دو جهان تا بر تو خود پیدا کنم

***

1091

من خلاف خدا کنم نکنم

غیبت مصطفا کنم نکنم

سنت مصطفا چو جان من است

ترک سنت چرا کنم نکنم

دامن انقیاد حضرت او

تا قیامت رها کنم نکنم

کشته عشقش مرا به تیغ جفا

طلب خونبها کنم نکنم

درد دل چون دوای درد دل است

به از اینش دوا کنم نکنم

عشق جانان که جان من به فداش

از دل خود جدا کنم نکنم

در شهادت چو شاهد عینی است

طرد عینی چرا کنم نکنم

نکنم توبه از می و ساقی

جز هوایش هوا کنم نکنم

سید من چو بر صواب بود

بنده هرگز خطا کنم نکنم

***

1092

توبه از می کجا کنم نکنم

ترک رندی چرا کنم نکنم

نکنم توبه از می و رندی

بنده هرگز خطا کنم نکنم

بزم عشق است و عاشقان سرمست

جای دیگر هوا کنم نکنم

دامن ساقی و لب ساغر

تا قیامت رها کنم نکنم

جز به دُردی درد دل جانا

درد خود را دوا کنم نکنم

کشتة تیغ عشق مطلوبم

طلب خونبها کنم نکنم

عشق سید که راحت جان است

از دل خود جدا کنم نکنم

***

1093

غم مخور یارا که غمخوارت منم

این جهان و آن جهان یارت منم

بر سر بازار ملک کاینات

اول و آخر خریدارت منم

رو به داروخانة درد من آر

چون شفای جان بیمارت منم

گر به دوزخ می کشندت خوش برو

چونکه در آتش نگهدارت منم

ور به جنت می روی بی ما مرو

چون فروغ باغ و گلزارت منم

می روی هر جا که می خواهی برو

بازگشت آخر کارت منم

هاتفی از غیب می داد این ندا

نعمت اللها طلب کارت منم

***

1095

درد دل آمد که درمانت منم

سوز جان آمد که جانانت منم

چشم مست آمد که دینت می برم

کفر زلف آمد که ایمانت منم

شد پریشان زلف او بر روی او

گفت مجموع پریشانت منم

پادشاهی با گدای خویش گفت

نقد گنج کنج ویرانت منم

مطرب عشاق می گوید به ساز

بلبل مست گلستانت منم

ساقی سرمست جام می به دست

آمده، یعنی که مهمانت منم

گفتمش سید غلام عشق تست

گفت هستی بنده ، سلطانت منم

***

1095

به عشق چشم بیمارت دلم بیمار می بینم

ولی از نوش سیراب لبت تیمار می بینم

همیشه چشم سرمست ترا مخمور می یابم

ولی در عین سرمستی خوشی هشیار می بینم

لب لعلت چو می بوسم حدیثی باز می گویم

از آن طوطی نطق خود شکر گفتار می بینم

نهال سرو بالای ترا بر دیده بنشانم

چه بخت است این که چشم خویش برخوردار می بینم

به عالم هر کجا حسن خوشی زیبا که می یابم

خیال عکس خورشید جمال یار می بینم

ببین بی روی جانانه چه باشد حال جان و دل

چو بی گل خاطر بلبل چنین افکار می بینم

چو سید صوفئی صافی که بود او ساکن خلوت

ز عشقت بر سر میدان شسته زار می بینم

***

1096

نظری می کنم و وجه خدا می بینم

روی آن دلبر بی روی و ریا می بینم

بر جمالش همگی صورت جان می نگرم

وز کمالش همه تن لطف و وفا می بینم

نه بخود می نگرم صنع خدا تا دانی

بلکه من صنع خدا هم به خدا می بینم

ترک آن قامت و بالاش نگویم به بلا

گرچه از قامت و بالاش بلا می بینم

مردم دیدة ما غرقه به خون نظرند

هر طرف می نگرم چشمة ما می بینم

صوفی صومعة خلوت معنی شده ام

لاجرم صورت می صاف و صفا می بینم

جان سید شده آئینة جانان به یقین

عشق داند ز کجا تا بکجا می بینم

***

1097

نقش عالم خیال می بینم

در خیال آن جمال می بینم

همه عالم چو مظهر عشقند

همه را بر کمال می بینم

ساغر باده ای که می نوشم

عین آب زلال می بینم

نور چشم است و در نظر دارم

از سر ذوق و حال می بینم

آینه پیش دیده می آرم

حسن آن بی مثال می بینم

ترک رندی و عاشقی کردن

از دل خود محال می بینم

نعمت الله را چو می نگرم

صورت ذوالجلال می بینم

***

1098

دولت وصل یار می بینم

کام دل در کنار می بینم

همه روشن به نور او نگرم

گر یکی ور هزار می بینم

آنکه از چشم مردم است نهان

روشن و آشکار می بینم

هر خیالی که نقش می بندم

نور روی نگار می بینم

خانة دل که رفته ام از غیر

خلوت یار غار می بینم

این عجایب که دید یا که شنید

که یکی بی شمار می بینم

نعمت الله را چو می نگرم

از نبی یادگار می بینم

***

1099

چشم مستت به خواب می بینم

لعبتی بی نقاب می بینم

جام گیتی نما گرفته به دست

خوش حبابی بر آب می بینم

نور چشم است و در نظر دارم

روی او بی حجاب می بینم

آینه پیش دیده می آرم

رند و مستی خراب می بینم

تو به روز آفتاب بینی و من

روز و شب آفتاب می بینم

ساغر می مدام می می نوشم

همه خیر و ثواب می بینم

سیدم از خطا چو معصومم

هرچه بینم صواب می بینم

***

1100

یار خود را به ناز می بینم

جان خود را نیاز می بینم

دوش در خواب دیده ام او را

خوش خیالی که باز می بینم

زلف او می کشم به هر سوئی

نیک عمری دراز می بینم

طاق ابروی اوست محرابم

روی خود در نماز می بینم

محرم راز خاص محمودی

بنده ای چون ایاز می بینم

سید ما کنون به دولت عشق

عاشق پاک باز می بینم

نعمت الله به رندی و مستی

بر همه سرفراز می بینم

***

1101

هر چه بینم به نور او بینم

گل وصلش به دست او چینم

غیر او چونکه نیست در عالم

پیش غیری چگونه بنشینم

صورتا جامم و به معنی می

باطناً آن و ظاهراً اینم

خسرو عاشقان سرمستم

بلکه جان عزیز شیرینم

غیر او در دلم نمی گنجد

این چنین است غیرت دینم

نفسم جان به این و آن بخشد

این و آن می کنند تحسینم

نعمت الله به من نماید رو

جام گیتی نما چو می بینم

***

1102

عاشق و مستم به کوی می فروشان می روم

ساقی رندم بسوی باده نوشان می روم

کوزه ای می دارم و رندانه می گردم روان

عقل را بگذاشتم نزدیک مستان می روم

نقطه ای در دایره بنمود خوش دوری تمام

من که پرگار ویم بر گرد گردان می روم

سایة نور خدایم می روم از جا به جا

یا چو خورشیدم که در عالم بدانسان می روم

گر نباشد صومعه میخانه خود جای من است

پادشاهم هر کجا خواهم چو سلطان می روم

نالة زارم شنو کاین ناله درد دل است

درد دل بردم بسی این دم به درمان می روم

گوئیا من جامم و در دور می گردم به عشق

لب نهاده بر لب دلدار و بوسان می روم

الصلا ای عاشقان با من که همره می شود؟

بلبل مستم روان سوی گلستان می روم

جام می شادی جان نعمت الله می خورم

با حریفان خوش روان در خلوت جان می روم

***

1103

علم صید است و قید کن محکم

یاد می‌گیر و می‌نویسش هم

نفسش جان به عالمی بخشد

هر که با جام می بود همدم

گر جهانی به غم گرفتارند

دل شادان ما بود بی‌غم

اسم اعظم مرا چو خرم کرد

نخورم غم ز صاحب اعظم

عقل خود را بزرگ می‌دارد

نزد من کمتر است از هر کم

مقدم ما مبارک است به فال

ذوق‌ها می‌رسد در این مقدم

نعمت‌اللّه به عالمی می‌داد

بندگان سرخوشند و سید هم

***

1104

بگذر ز وجود و از عدم هم

بگذار حدوث را قدم هم

در آب بشو کتاب معقول

بشکن تو دوات را قلم هم

رو دنیی و آخرت رها کن

تا نور نماند و ظلم هم

می نوش ز خم خسروانی

آخر چه کنی تو جام جم هم

آنجا که منم نه صبح و نه شام

نه روز و نه شب نه بیش و کم هم

میخانه اگر چه بیکران است

می نوش به قدر خویش هم هم

نعمت بگذار و نعمت الله

از لا چه گشاید و نعم هم

***

1105

من به خدا که از خدا غیر خدا نمی خوهم

درد دلم دوا بود از تو دوا نمی خوهم

ساکن خلوت دلم بر در گل چرا روم

شاه جهان جان منم نان چو گدا نمی خوهم

بر سر دار عشق او تا که قدم نهاده ام

دیر فنا گذاشتم دار بقا نمی خوهم

روضه ترا و حور هم نار ترا و نور هم

من به خدا که راضیم جز که رضا نمی خوهم

آل عبایم و یقین اهل غنا فقیر من

ظن غلط مبر که من چون تو غنا نمی خوهم

از خط و از خطای تو خطة ما مقدس است

راه صواب می روم ملک ختا نمی خوهم

سفره صفت برای نان حلقه به گوش کی شوم

از طبق ترینه ای خوان ابا نمی خوهم

مال وبال خواجه است گشته به مال مبتلا

گر تو بلا همی خوهی بنده بلا نمی خوهم

نکتة عشق خوانده ام از ورق کتاب حق

معنی سر این سخن از فقها نمی خوهم

رحمت او برای من نعمت او فدای من

در بر اوست جای من جای شما نمی خوهم

مست شراب وحدتم نیست خمار کثرتم

سید ملک عزتم غیر خدا نمی خوهم

***

1106

در نظر نقش خیال تو نگارم دایم

غیر ازین کار دگر کار ندارم دایم

از ازل تا به ابد عشق تو در جان من است

روز و شب سرخوشم و عاشق زارم دایم

جان فدا کردم و سر در قدمت می بازم

بسر تو که ز دستت نگذارم دایم

همدم جامم و با ساقی سرمست حریف

کس چه داند که در اینجا بچه کارم دایم

بر سر کوی تو ثابت قدمم تا باشم

لاجرم عمر گرامی بسر آرم دایم

گر پریشان بود این گفتة من می شاید

زانکه سودازدة زلف نگارم دایم

در خرابات مغان سید سرمستانم

فارغ از مستی و ایمن ز خمارم دایم

***

1107

همه جا طالب وصال توایم

در همه حال در خیال توایم

از ازل عاشقیم و تا به ابد

همچنان عاشق جمال توایم

تو امامی و ما همه مأموم

تابع قول و فعل و حال توایم

ما و گل هر دو خوش به هم باشیم

زانکه ما هر دو یک کمال توایم

ساغر می بیار و ما را ده

که به جان تشنة زلال توایم

خوش مثالی نوشته ای به مثل

حرفی از خط بی مثال توایم

حکم ما را نشان کن ای سید

به نشانی که ما زآل توایم

***

1108

جان و دل ایثار جانان کرده ایم

عمر و سر در کار ایشان کرده ایم

جان فدا کردیم در میدان عشق

این کرم چون شیر مردان کرده ایم

جرعه ای می را به عالم داده ایم

قیمت می نیک ارزان کرده ایم

جمع بنشستیم در گلزار عشق

سنبل زلفی پریشان کرده ایم

از برای گنج عشقش کنج دل

چون سرای خویش ویران کرده ایم

از سر ذوق این سخن را گفته ایم

ذوق در عالم فراوان کرده ایم

نعمت الله را به بزم آورده ایم

دعوتی از بهر مهمان کرده ایم

***

1109

این عنایت بین که ما دربارة جان کرده ایم

جان سرمست خوشی ایثار جانان کرده ایم

بنده ایم و بنده فرمانیم و فرمان می بریم

هرچه ما کردیم در عالم به فرمان کرده ایم

حضرتش سلطان و ما از جان غلام خدمتش

مخلصانه تخت دل تسلیم سلطان کرده ایم

درخرابات مغان بزم خوشی بنهاده ایم

خان و مان زاهدی را نیک ویران کرده ایم

جام دُرد درد دل چون صاف درمان خورده ایم

دردمندان را به دُرد درد درمان کرده ایم

ما بهر کنجی گذر کردیم و گنجی یافتیم

تا نگردد آشکارا گنج پنهان کرده ایم

خوش در میخانة مستانه ای بگشوده ایم

نعمت الله را سبیل راه رندان کرده ایم

***

1110

باز هوای تو هوس کرده ایم

وز هوس غیر تو بس کرده ایم

تا هوس عشق تو کردیم ما

در هَوست ترک هوس کرده ایم

در هوس شکر لعل لبت

طوطی جان را چو مگس کرده ایم

صبح سعادت چو به ما رو نمود

پشت بر آشوب عسس کرده ایم

منزل ما تا حرم کعبه شد

ترک هیاهوی جرس کرده ایم

مرغ دل ما چو پریدن گرفت

ما به هوا ترک قفس کرده ایم

همدم سید چو توئی هر نفس

یاد مراعات نفس کرده ایم

***

1111

جان فدای عشق جانان کرده ایم

این عنایت بین که با جان کرده ایم

تا نبیند چشم نامحرم رُخش

روی او از غیر پنهان کرده ایم

طعنه ها بر حال مخموران زدیم

آفرین بر جان مستان کرده ایم

دُردی دردش فراوان خورده ایم

درد دل را نیک درمان کرده ایم

گنج او در کنج ویران یافتیم

لاجرم گنجینه ویران کرده ایم

عقل هندو دردسر می داد و ما

خانه اش ترکانه تالان کرده ایم

تا مگر آن زلف او آید به دست

مجمع جمعی پریشان کرده ایم

مذهب رندان طریق عاشقی است

اختیار راه رندان کرده ایم

نعمت الله را به سید خوانده ایم

نسبت او را به جانان کرده ایم

***

1112

دردمندیم و به امید دوا آمده ایم

مستمندیم و طلب کار شفا آمده ایم

از در لطف تو نومید نگردیم که ما

بی نوایان به تمنای نوا آمده ایم

ما گدائیم و تو سلطان جهان کرمی

نظری کن که به امید شما آمده ایم

دل فدا کرده و جان داده و سر بر کف دست

تا نگوئی که به تزویر و ریا آمده ایم

این چنین عاشق و سرمست که بینی ما را

نیست حاجت که بگویم ز کجا آمده ایم

ما اگر زاهد سجاده نشینیم، نه رند

بر سر کوی خرابات چرا آمده ایم

سید بزم خرابات جهان جانیم

بندگانیم، به درگاه خدا آمده ایم

***

1113

تا خیال روی او در آب دیده دیده ایم

در هوایش همچو دیده سو به سو گردیده ایم

نقش بندی می کند هر دم خیالش درنظر

این چنین نقشی ندیدستیم و هم نشنیده ایم

شاه ما گوشه نشینان دوست می دارد از آن

با خیالش خلوتی در گوشه ای بگزیده ایم

بلبل مستیم و در گلشن نوائی می زنیم

تا گلی از گلستان وصل جانان دیده ایم

زاهد بیچارة مسکین به عمر خود ندید

آنچه ما از جرعة جام شرابی دیده ایم

ما لب خود را به آب زندگانی شسته ایم

تا لب جامی به کام جان خود بوسیده ایم

نعمت الله ساقی و ما عاشقان باده نوش

عاشقانه جام می شادی وی نوشیده ایم

***

1114

روشنی چشم جان ازنور جانان دیده ایم

این چنین نور خوشی در دیدة جان دیده ایم

صورت و معنی عالم را به ما بنموده اند

جمله یک معنی و صورت را فراوان دیده ایم

این و آن را مخزن گنج الهی یافتیم

عارفانه گنج او در کنج ویران دیده ایم

همچو رندان سر به پای خم می بنهاده ایم

لذت عمر خوشی از ذوق مستان دیده ایم

دیدة باریک بین ما چو رویش دیده است

در سواد کفر زلفش نور ایمان دیده ایم

غیر او نقش خیال می نماید در نظر

این به چشم ما نماید زانکه ما آن دیده ایم

ما خراباتی و رند و عاشق و می خواره ایم

نعمت الله را امیر بزم رندان دیده ایم

***

1115

نور او در چشم بینا دیده ایم

در همه آئینه او را دیده ایم

آب چشم ما به هر سو رو نهاد

چشمه ای را عین دریا دیده ایم

دیده ایم آئینة گیتی نما

نور او در جمله اشیا دیده ایم

عشق را جائی معین هست نیست

جای آن بیجا بهر جا دیده ایم

بر در میخانه مست افتاده ایم

جنت المأوای خود وا دیده ایم

نور رویش روشنی چشم ما است

روشن است این چشم ما نادیده ایم

نعمت الله را به ما سید نمود

این نظر از حقتعالی دیده ایم

***

1116

ما به نور روی خوب او جمالش دیده ایم

همچو دیده گرد عالم سو به سو گردیده ایم

در بهشت جاودان گشتیم با یاران بسی

عارفانه میوه ها از هر درختی چیده ایم

هرچه آمد در نظر، آورد از آن دلبر خبر

لاجرم از یک به یک نیکو خبر پرسیده ایم

در خرابات مغان مستیم و با رندان حریف

جام می شادی روی عاشقان نوشیده ایم

ما به تخت نیستی خوش در عدم بنشسته ایم

فرش هستی سر به سر در همدگر پیچیده ایم

دیگران از خود سخن گفتند و ما گوئیم از او

این چنین قول خوشی از دیگران نشنیده ایم

نعمت الله در همه آئینة روشن رو نمود

آنچنان نور خوشی روشن به نورش دیده ایم

***

1117

یک نظر از اهل دل تا دیده ایم

نزد مردم همچو نور دیده ایم

در خیال دیدن او روز و شب

همچو دیده سو به سو گردیده ایم

عاشق و مستیم و با ساقی حریف

می ز جام عشق او نوشیده ایم

از دم ما مرده دل زنده شود

تا لب عیسای جان بوسیده ایم

ذوق بلبل از نوای ما بُود

زانکه ما گل از وصالش چیده ایم

تا ابد سلطان اقلیم دلیم

خلعت از روز ازل پوشیده ایم

سید ما در نظر چون آینه است

ما در این آئینه خود را دیده ایم

***

1118

نیم شب خوش آفتابی دیده‌ایم

آفتابی مه نقابی دیده‌ایم

صورت و معنی عالم یافتیم

خوش سرآب و سرابی دیده‌ایم

ما ز دریائیم و دریا عین ما

لاجرم چشم پرآبی دیده‌ایم

خوش خیالی نقش می‌بندیم باز

گوئیا نقشی به خوابی دیده‌ایم

عالمی را باده می بخشیم ما

در چنین خیری ثوابی دیده‌ایم

در خرابات مغان افتاده مست

شاهد مست خرابی دیده‌ایم

نعمت‌اللّه نور چشم عاشقان

ساقی عالی جنابی دیده‌ایم

***

1119

عشق او در بحر و در بر دیده ایم

نور او در خشک و در تر دیده ایم

چشم ما روشن به نور او بود

روی او چون ماه انور دیده ایم

گرچه هر دم می نماید صورتی

معنی این ها مکرر دیده ایم

در همه آئینه دیدیم آن یکی

دیده ایم و بار دیگر دیده ایم

هر گدائی را که می بینیم ما

پادشاه تاج بر سر دیده ایم

گر خبر از غیر می پرسی مپرس

زانکه ما خود غیر کمتر دیده ایم

سید ما نور چشم ما بود

نور آن پاکیزه منظر دیده ایم

***

1120

ما دم از عشق در قدم زده ایم

پیش ازین دم ز عشق دم زده ایم

کاف کن در کتاب کون نبود

که خیالش به جان رقم زده ایم

غم نداریم از همه عالم

شادی عشق جام جم زده ایم

مطرب بزم باده نوشانیم

ساز عشاق زیر و بم زده ایم

حرف عشقش نوشته ایم به جان

دفتر عقل را قلم زده ایم

در طریقی که نیست پایانش

عاشقانه بسی قدم زده ایم

از وجود و عدم مگو سید

که وجود و عدم بهم زده ایم

***

1121

در خرابات مغان مست وخراب افتاده ایم

توبه بشکستیم و دیگر در شراب افتاده ایم

عاشقانه همدم جامیم و با ساقی حریف

فارغیم و در دهان شیخ و شاب افتاده ایم

دیدة ما تا خیال روی او درخواب دید

گوشه ای بگرفته ایم و خوش به خواب افتاده ایم

گر نه فصل هجر می خوانیم این گفتار چیست

ور نه عشق وصل داریم از چه باب افتاده ایم

ما ز پا افتاده ایم افتادگان را دستگیر

کز هوای جام می در اضطراب افتاده ایم

تا ز سودای سر زلفش پریشان گشته ایم

مو به مو چون زلف او در پیچ و تاب افتاده ایم

نعمت الله در کنار و ساغر می در میان

بر در میخانه مست و بی حجاب افتاده ایم

***

1122

در خرابات مغان مست و خراب افتاده ایم

توبه بشکستیم و دیگر در شراب افتاده ایم

در خیال آن که بنماید خیال او به خواب

نقش بستیم آن خیال و خوش به خواب افتاده ایم

دل به دست زلف ائ دادیم و در پا می کشد

لاجرم چون زلف او در پیچ و تاب افتاده ایم

آب چشم ما به هر سو رو نهاده می رود

ما چنین تشنه ولی در غرق آب افتاده ایم

آفتاب لطف او بنواخت ما را از کرم

روشن است احوال ما بر آفتاب افتاده ایم

سید رندیم و با ساقی حریفی می کنیم

بر در میخانه مست و بی حجاب افتاده ایم

سید رندیم و با ساقی حریفی می کنیم

بر در میخانه مست و بی حجاب افتاده ایم

بر سر کوی محبت ما و چون ما صد هزار

جان به جانان داده ایم و بی حساب افتاده ایم

***

1123

درس عشق از دفتر جان خوانده ایم

نقش عقل از پیش دیده رانده ایم

از سر هر دو جهان برخاستیم

آن یگانه در نظر بنشانده ایم

صدهزاران گوهر از دریای عشق

بر سر عشاق خود افشانده ایم

تا همه رندان ما مستان شوند

در خرابات فنا وا مانده ایم

گفتة سید بخوان و خوش بگو

ما کلام حق تعالی خوانده ایم

***

1124

تا میانش در کنار آورده ایم

جان به شکرانه نثار آورده ایم

حسن او بر دیده نقشی بسته ایم

عالمی نقش نگار آورده ایم

کار جانبازی است کار عاشقی

جان در این بازی بکار آورده ایم

بر سر دار فنا دار بقا است

ما از آن سر پای دار آورده ایم

جان ما حلقه بگوش عشق اوست

گوش پیش گوشوار آورده ایم

بر در میخانة معشوق خود

عاشقان را صدهزار آورده ایم

گر رسول الله از دنیا برفت

نعمت الله یادگار آورده ایم

***

1125

مائیم کز جهان همه دل برگرفته ایم

جان داده ایم و دامن دلبر گرفته ایم

مست و خراب و عاشق و رندیم و باده نوش

آب حیات از لب ساغر گرفته ایم

چون مذهب قلندر رندی و عاشقی است

رندانه ما طریق قلندر گرفته ایم

صدبار خوانده ایم کلام خدا تمام

امروز فاتحه دگر از سر گرفته ایم

عشق آتشی گرفته و در جان ما زده

ما شمع وار ز آتش او در گرفته ایم

بر لب گرفته ایم لب جام می مدام

دامان ساقی و لب کوثر گرفته ایم

یار و ندیم مجلس ما نعمت الله است

بنگر که ما حریف چه درخور گرفته ایم

***

1126

ما علم عشق بر ورق جان نوشته ایم

خوانیم این کتاب و دگر هم نوشته ایم

با ما سخن مگو ز وجود و عدم که ما

عمری است کز وجود و عدم درگذشته ایم

ما رهبران کوی خرابات وحدتیم

رندانه گرد هر در میخانه گشته ایم

آدم بهشت هشت بهشت از برای دوست

ما از برای دوست دو عالم بهشته ایم

این حرف خوب صورت و آن نقش پرنگار

بر لوح کائنات به ذوقش نوشته ایم

تخم محبتی که بود میوه اش لقا

در جویبار دیدة ما بین که کشته ایم

ما بنده ایم سید خود را به جان و دل

سلطان انس و جن و امیر فرشته ایم

***

1127

تا خیال روی او بر دیده نقشی بسته ایم

با خیالش روز و شب در گوشه ای بنشسته ایم

نور چشم است او از آن در دیده اش بنشانده ایم

تا نبینندش در خلوت سرا بربسته ایم

همدم جامیم و با ساقی نشسته روبرو

عهد با او بسته ایم و عهد او نشکسته ایم

در خرابات مغان با عاشقان هم صحبتیم

رند سرمستیم از دنیی و عقبی رسته ایم

عشق ما و نعمت الله جاودان باهم بود

از ازل پیوسته ایم و تا ابد نگسسته ایم

***

1128

مدتی شد که به جان با تو در آمیخته ایم

در سر زلف دل آویز تو آویخته ایم

جوی آبی که روان در نظرت می گذرد

آب چشم است که ما بر گذرت ریخته ایم

پردة دیدة ما در نظر ما به مثل

شعر بیزی است به آن خاک درت ریخته ایم

به خیالی که خیال تو نگاریم به چشم

هر زمان نقش خیالی ز نو انگیخته ایم

تاکه در بند سر زلف تو دل دربند است

با تو پیوسته و از غیر تو بگسیخته ایم

گوشة خلوت میخانه مقامی امن است

ما درین خانه از آن واسطه بگریخته ایم

نعمت الله می صاف است در این جام لطیف

ما به جان با می و جامش بهم آمیخته ایم

***

1129

خوش در میخانه ای بگشاده اند

باده نوشان را صلایی داده ایم

جام می بر دست و رندانه مدام

سر به پای خم می بنهاده ایم

در خرابات مغان مست و خراب

بر در میخانه ای افتاده ایم

خرقة خود را به می شستیم پاک

فارغ از تسبیح و ز سجاده ایم

جام می بر دست و مستانه مدام

سر به پای خم می بنهاده اند

بندة سید شدیم از جان و دل

از همه ملک و جهان آزاده ایم

***

1130

دل به دلبر جان به جانان داده‌ایم

بندة او وز همه آزاده‌ایم

از سر هر دو جهان برخاستیم

بر در میخانه مست افتاده‌ایم

عاشقانه در خرابات مغان

رو به درگاه یکی بنهاده‌ایم

بر طریق عاشقان ما ره رویم

لاجرم چون رهروان بر جاده‌ایم

در خرابات مغان مست خراب

خوش در میخانه‌ای بگشاده‌ایم

زاهدی ما همه بر باد رفت

همدم جام و محب باده‌ایم

نعمت‌اللهیم و ز آل رسول

گوهر پاکیم و نه بیجاده‌ایم

***

1131

خسته حالیم و ز لطف تو شفا می طلبیم

دردمندیم و ز وصل تو دوا می طلبیم

هر کسی را ز تو گر هست به نوعی طلبی

ما بهر وجه که هست از تو ترا می طلبیم

از خدا نعمت جنت طلبد زاهد و ما

به خدا گر ز خدا غیر خدا می طلبیم

آنکه ما می طلبیمش همه دانند و لیک

نیست یارا که به گوئیم کرا می طلبیم

مشکل این است که سعی طلب ما هرگز

نرسیده است بدان جای که ما می طلبیم

کیمیائی که مس قلب ازو زر گردد

به یقین از نظر پاک شما می طلبیم

گر بقا می طلبی باش فنا چون سید

ما ز خود نا شده فانی چه بقا می طلبیم

***

1132

ما خدا چون شما نمی طلبیم

یعنی از خود جدا نمی طلبیم

هر کسی طالبند چیزی را

ما بغیر از خدا نمی طلبیم

جان و دل را فدای او کردیم

وز جنابش جزا نمی طلبیم

مبتلای بلای او گشتیم

والعجب جز بلا نمی طلبیم

گرچه داریم درد دل لیکن

درد دل را دوا نمی طلبیم

کشتة عشق او شدیم ولیک

ما ازو خونبها نمی طلبیم

عین مطلوب گشته ای سید

زان سبب غیر ما نمی طلبیم

***

1133

مائیم که مظهر صفاتیم

سر حلقة عارفان ذاتیم

سیاح ولایت قدیمیم

هم ساکن خطة جهاتیم

باقی به بقای ذات عشقیم

ایمن ز حیات وز مماتیم

دانندة سر حرف کونیم

پرگار وجود کایناتیم

خضریم که رهنمای خلقیم

پروردة چشمة حیاتیم

او بحر محیط و ما چو موجیم

او نیشکر است و ما نباتیم

ما بندة سیدیم از جان

بیزار ز لات و از مناتیم

***

1134

باز ساز عشق را بنواختیم

کشتی دل در محیط انداختیم

عارفانه خلوت خالی دل

با خدای خویشتن پرداختیم

ما چو دریائیم و خلق امواج ما

لاجرم ما با همه در ساختیم

تیغ مستی بر سر هستی زدیم

ذوالفقار نیستی تا آختیم

اسب همت را ازین میدان خاک

بر فراز هفت گردون تاختیم

عارف هر دو جهان گشتیم لیک

جز خدا و الله دگر نشناختیم

نعمت الله را نمودیم آشکار

عالمی را از کرم بنواختیم

***

1135

مستیم و خراب و می پرستیم

پنهان چه کنیم مست مستیم

گوئی مستی و رند و عاشق

آری مستیم و رند هستیم

برخاسته از سریر هستی

بر مسند نیستی نشستیم

مستیم و مدام همدم جام

صد شکر که توبه را شکستیم

تا جان باشد شراب نوشیم

کردیم این شرط و عهد بستیم

در بند خیال دی و فردا

بودیم امروز باز رستیم

شادی روان نعمت الله

می می نوشیم و می پرستیم

***

1136

دل در آن زلف پرشکن بستیم

لاجرم باز توبه بشکستیم

مدتی عقل درد سر می داد

عشق آمد ز عقل وارستیم

خلوت دیده را صفا دادیم

با خیال نگار بنشستیم

ما ز خود فانی و به او باقی

ما به خود نیست و به او هستیم

جان ما راست ذوق پیوسته

جان به جانان خویش پیوستیم

عقل مخمور را چه کار اینجا

ما حریفان رند سرمستیم

بندگانه به خدمت سید

کمری بر میان جان بستیم

***

1137

رخت بربستیم و دل برداشتیم

آمده نا آمده پنداشتیم

چون خیالی می نماید کاینات

بود و نابودش یکی انگاشتیم

در زمین بوستان دوستان

سالها تخم محبت کاشتیم

مدتی بستیم نقشی در خیال

بر سواد دیده اش بنگاشتیم

عاقبت دیدیم جز نقشی نبود

از خیال آن نقش را بگذاشتیم

در خرابات فنا ساکن شدیم

عاشقانه چاه جاه انباشیم

تا خلیل الله درآمد در کنار

نعمت الله از میان برداشتیم

***

1138

درد دل بردیم و درمان یافتیم

سوز جان دیدیم و جانان یافتیم

بی نوا گشتیم در هر گوشه ای

ناگهی نقد فراوان یافتیم

از دل ما جوی عشق او که ما

گنج او در کنج ویران یافتیم

عاشقان از ما کمالی یافتند

تا کمال از قرب رحمان یافتیم

آشکارا شد که ما در کنج دل

حاصل کونین پنهان یافتیم

هر که را دیدیم عشق یار داشت

از همه آن جو که ما آن یافتیم

نعمت الله در خرابات مغان

ساقی سرمست رندان یافتیم

***

1139

جان فدا کردیم و جانان یافتیم

درد دل بردیم و درمان یافتیم

جان ما تا مبتلای عشق شد

از بلایش راحت جان یافتیم

دلبر خود در دل خود دیده ایم

گنج او در کنج ویران یافتیم

مدتی بودیم با ساقی حریف

عاشقانه می فراوان یافتیم

گوهر توحید اگر جوید کسی

گو ز ما می جو که ما آن یافتیم

یوسف مصری که صد مصرش بهاست

ناگهان در ملک کنعان یافتیم

نعمت الله در خرابات جهان

میر سرمستان و رندان یافتیم

***

1140

درد دل بردیم و درمان یافتیم

نوش وصل از نیش هجران یافتیم

بندگی کردیم سلطان را بسی

سلطنت از قرب سلطان یافتیم

از بر ما مدتی دل رفته بود

در سر زلف پریشان یافتیم

آنچه می جویند و می گویند آن

می طلب از ما که ما آن یافتیم

سر بیفکندیم و سردار آمدیم

جان فدا کردیم و جانان یافتیم

سالها در کنج دل ساکن شدیم

گنج او در کنج ویران یافتیم

نعمت الله را به دست آورده ایم

لاجرم نعمت فراوان یافتیم

***

1141

وقت ما خوش شد که ما ملک از گدائی یافتیم

تاج و تخت خسروی از بی نوائی یافتیم

این سعادت بین که چون گنج قناعت شد پدید

خاتم ملک سلیمان در گدائی یافتیم

سر بزیر پا درآوردیم تا سرور شدیم

پیروی کردیم از آن رو پیشوائی یافتیم

نقد گنج او در کنج دل ما دیده ایم

دولت جاوید و گنج پادشاهی یافتیم

از سر همت قدم بر هستی خود تا زدیم

چون ز خود بیگانه گشتیم آشنائی یافتیم

چون همایان جیفه پیش کرکسان انداختیم

لاجرم بر کرکسان اکنون همائی یافتیم

نعمت الله راز خود با رازداران بازگو

هست ما چون نیست شد هست خدائی یافتیم

***

1142

تا ز درد دل دوائی یافتیم

درد خوردیم و صفائی یافتیم

تا که بیگانه شدیم از خویشتن

ناگهانی آشنائی یافتیم

گنج او در کنج ویران دیده ایم

با تو کی گوئیم جائی یافتیم

تا ازین هستی خود فانی شدیم

جاودان از وی بقائی یافتیم

در خرابات مغان با عاشقان

ساقی و خلوت سرائی یافتیم

بی نوا گشتیم در عالم بسی

تا نوا از بی نوائی یافتیم

نعمت الله را به دست آورده ایم

از خدای خود عطائی یافتیم

***

1143

بی‌نشانی را نشانش یافتیم

گنج پنهانی عیانش یافتیم

صورت و معنی عالم دیده ایم

آن معانی را بیانش یافتیم

آنکه عقل از دیدنش محروم ماند

عاشقانه ناگهانش یافتیم

دیده ایم آئینة گیتی نما

آشکارا و نهانش یافتیم

دلبر سرمست در کوی مغان

در میان عاشقانش یافتیم

هرچه آید در نظر ای نور چشم

جسم او دیدیم و جانش یافتیم

مظهر ذات و صفات کبریا

سید آخر زمانش یافتیم

***

1144

نقد گنج عشق او در کنج دل ما یافتیم

این سعادت بین که آن گم کرده را وایافتیم

تشنه ای بودیم و گرد بحر می گشتیم ما

تا که از عین یکی ما هفت دریا یافتیم

آفتاب روی او در دیدة ما رو نمود

این چنین نور خوشی در چشم بینا یافتیم

در خرابات مغان عمری بسر آورده ایم

عاقبت ساقی سرمستی در آنجا یافتیم

نه به اشیا دیدة ما دیده نور روی او

ما به نور روی او مجموع اشیاء یافتیم

صورت زیبای اعیان مظهر اسمای اوست

خوانده ایم اسما تمام و یک مسما یافتیم

سید ما خوش درین دریای توحید اوفتاد

عین او از ما بجو زیرا که آن ما یافتیم

***

1145

با خراباتئی در افتادیم

در خرابات با سر افتادیم

بارها اوفتاده ایم اینجا

آخر عمر دیگر افتادیم

دل به دریا فتاد و ما از پی

سرخوشانیم و خوش تر افتادیم

در می افتاده ایم رندانه

چه توان کرد چون درافتادیم

عاشق و مست و باده بر کف دست

باز از خان و مان برافتادیم

دست دادیم و سر فدا کردیم

نیک در پای دلبر افتادیم

خوش مقامی است بر در خمار

نکنی عیب ما گر افتادیم

عود دل سوخت اندر این مجمر

همچو آتش به مجمر افتادیم

سید عاشقان دور قمر

بی تکلف که در خور افتادیم

***

1146

میخانة ذوق درگشادیم

مستانه صلای عام دادیم

هر جا دیدیم یار رندی

جامی به کفش روان نهادیم

می خواری و عشقبازی آموز

از ما که تمام اوستادیم

میخانه سبیل ماست امروز

خوش خم مئی سرش گشادیم

بی می نفسی نمی توان بود

چون می نخوریم ما جمادیم

مستیم و خراب در خرابات

یاران مددی که اوفتادیم

رندیم و حریف نعمت الله

سرمستان را همه مرادیم

***

1147

مستانه ملک صورت و معنی بهم زدیم

رندانه در قدم قدمی از قدم زدیم

ما را مسلم است دم از نیستی زدن

کز هستی وجود رقم بر عدم زدیم

پروانه وار کاغذ تن را بسوختیم

وز شمع عشق آتشی اندر قلم زدیم

گفتیم انا الحق و علم عالمی شدیم

منصور وار بر سر داری علم زدیم

ما عارفان سرخوش و دلشاد و عاشقیم

مستیم و لاابالی و غم را بهم زدیم

با جام می مدام حریفانه همدمیم

مستانه زان مدام ز میخانه دم زدیم

در دیده روی ساقی و بر دست جام می

شادی روی سید خود جام جم زدیم

***

1148

تا مجرد از دل و از جان شدیم

همنشین و همدم جانان شدیم

همچو قطره بهر یک دردانه ای

غرقة دریای بی پایان شدیم

از خیال روی یار خویشتن

همچو زلفش بی سر و سامان شدیم

تا که پیدا شد جمال عشق دوست

ما بخود در خود ز خود پنهان شدیم

از برای گنج عشقش روز و شب

ساکن کنج دل ویران شدیم

جان و دل در کار عشقش باختیم

لاجرم ما جمله تن چون جان شدیم

تا خبر از زلف و رویش یافتیم

بی خبر از کفر وز ایمان شدیم

گرد نقطه مدتی گشتیم ما

نقطة پرگار این دوران شدیم

سیدی چون از میانه برفتاد

آنچه می جستیم کلی آن شدیم

***

1149

بیا تا با تو ما همباز گردیم

به شهر خویشتن هم باز گردیم

چو شهباز آمدیم از حضرت شاه

بیا تا نزد آن شه باز گردیم

پَر و بالی برآریم از حقیقت

بر اوج لامکان پَرواز گردیم

فدای او شویم از خود به کلی

برای عشق او جانباز گردیم

چو ما آن خاک آن کوئیم زین ره

غبار او شویم و باز گردیم

درین ره مدتی رفتیم بیخود

روا نبود که با خود باز گردیم

ندیم سیدیم و همدم او

ازین همدم کجا ما باز گردیم

***

1150

ما ز می شوق عشق عاشق و مست آمدیم

بر سر کوی مغان باده پرست آمدیم

پیشتر از این ظهور خورده شراب طهور

ساقی ما گشته حور ز آن همه مست آمدیم

چونکه بیامد چو جان دوست درآن لامکان

گفت به ما این زمان بهر نشست آمدیم

این دل ما خوش شده چونکه رسید این خبر

چند روی در بدر جام به دست آمدیم

چونکه درون دلم گشت نهان دلبرم

گفت به ما این زمان دست به دست آمدیم

ساغر و ساقی ما جمله توئی والسلام

عشق بگوید تمام جمله ز هست آمدیم

دوست در آن یک چله کرد چنین غلغله

جمله در آن سلسله جرعه پرست آمدیم

هر سحری آن نگار برد مرا نزد یار

کرد مرا بی قرار نیست ز هست آمدیم

سید دریا شکاف شست فکنده به بحر

در طلب عشق او جمله بشست آمدیم

***

1151

ما زنگ ز آینه زدودیم

در آینه روی خود نمودیم

رندانه در شرابخانه

بر جملة عاشقان گشودیم

مستانه به یک کرشمه ای دل

از دست جهانیان ربودیم

بی ذوق نبوده ایم یک دم

بودیم به ذوق تا که بودیم

ذوقی دگر است گفتة ما

تا بر لب یار لب گشودیم

جانان به زبان ما سخن گفت

ما نیز بگوش او شنودیم

مستیم و خراب و لاابالی

ایمن ز غم زیان و سودیم

زنده به حیات عشق اوئیم

موجود ز جود آن وجودیم

سرمست خوشی چو نعمت الله

دیگر نبود بس آزمودیم

***

1152

نور او عین این و آن دیدیم

در همه آینه عیان دیدیم

هر چه بینیم ما به او بینیم

تو چنین بین که ما چنان دیدیم

نقطه در دور دایره بنمود

خوش محیطی در آن میان دیدیم

آفتاب جمال ظاهر گشت

نور چشم محققان دیدیم

هر حبابی که دید دیدة ما

عین او بحر بی کران دیدیم

دیده او داد و نور او بخشید

نور رویش به او روان دیدیم

جام گیتی نما است سید ما

ما در او نور انس و جان دیدیم

***

1153

هر آن نقشی که بر دیده کشیدیم

به جز نور جمال او ندیدیم

بحمدالله که در دوران عشقش

چو ماه نو همیشه بر مزیدیم

به گرد نقطه چون پرگار گشتیم

به آخر هم بدان اول رسیدیم

چو قطره غرق بحر عشق گشتیم

محیطی را به یکدم در کشیدیم

خرابات است و ما مست و خرابیم

ز هر خم مئی جامی چشیدیم

به عالم نعمت الله را نمودیم

از آن دم روح در هَر دم دمیدیم

***

1154

ما آینه در نمد کشیدیم

دامن ز خودی خود کشیدیم

پرگار صفت به گرد نقطه

خط بر سر نیک و بد کشیدیم

بودیم حباب و غرقه گشتیم

واحد بسوی احد کشیدیم

گرمی به حساب خورد رندی

ما ساغر بی عدد کشیدیم

دردی کش کوی می فروشیم

بحر ازل و ابد کشیدیم

دردی است به کس نمی توان گفت

آن رنج که از خرد کشیدیم

شادی روان نعمت الله

هر دم جامی دو صد کشیدیم

***

1155

ما با تو بجز یاری داریم نداریم

جز عشق نکو کاری داریم نداریم

جز دولت درویشی جوئیم نجوئیم

سودای جهان داری داریم ندارم

چون ساغر می در دور مستانه همی گردیم

جز میل به می خواری داریم نداریم

جز دُردی درد دل نوشیم ننوشیم

جز ناله و جز زاری داریم نداریم

یاریم ز جان و دل با سید سرمستان

با یار دگر یاری داریم نداریم

***

1156

دائم به خیال آن نگاریم

کاری بجز این دگر نداریم

صاحب نظریم و نقش رویش

بر دیدة دیده می نگاریم

هر دم که ز نقش خود برآئیم

جانی به هوای او سپاریم

ما عاشق مست و عقل مخمور

در صحبت خود کجا گذاریم

خوش درد دلی است در دل ما

دل زنده ز درد بی قراریم

مائیم و حیات جاودانی

با او نفسی دمی برآریم

با عمر عزیز در میانیم

با سید خویش در کناریم

***

1157

گر عشق نبازیم در اینجا بچه کاریم

مائیم و همین کار و دگر کار نداریم

بر دیده نگاریم شب و روز خیالش

خوش نقش خیالی است که بر دیده نگاریم

در دامن او دست زدیم از سر مستی

گر سر برود دامن وصلش نگذاریم

عمری است که در کوی خرابات مقیمیم

این یک دو نفس نیز در اینجا بسر‌ آریم

روشن شده از نور خدا دیدة سید

جز نور وی ای یار کجا در نظر آریم

***

1158

اگر رندی و می نوشی بیا میخانه ای داریم

و گر تو عشق می بازی نکو جانانه ای داریم

اگر از عقل می پرسی ندارد نزد ما قدری

وگر مجنون همی جوئی دل دیوانه ای داریم

در این خلوت سرای دل نشسته دلبری با ما

هزاران جان فدای او که خوش هم خانه ای داریم

تو گر گنجی همی جوئی درآ در کنج دل با ما

که کنج ما بود معمور و در ویرانه ای داریم

همه غرقیم و سرگردان در این دریای بی پایان

ولیکن هر یکی از ما نکو دُردانه ای داریم

چنین جانی که ما داریم به نزد او چه خواهد بود

برای شمع عشق او پر پروانه ای داریم

خرابات است و ما سرمست و سید جام می بر دست

در این میخانه باقی می مستانه ای داریم

***

1159

هرچه داریم از خدا داریم

از خدای است هرچه ما داریم

گرنه از حضرت خداوند است

آنچه داریم از کجا داریم

موج بحریم و عین ما آب است

موج از بحر چون جدا داریم

ساغر درد درد می نوشیم

بی تکلف نکو دوا داریم

نعمت الله عطای بار خداست

خوش عطائی که از خدا داریم

***

1160

هر چه داریم ما از او داریم

لاجرم جمله را نکو بینیم

بحر داریم در نظر شب و روز

تا نگوئی همین سبو داریم

روی محبوب خویش می بینیم

زلف معشوق مو به مو داریم

آینه در نظر همی آریم

خود و معشوق روبرو داریم

نقد گنجینة حدوث و قدم

هر چه خواهی ز ما بجو داریم

عین آب حیات می نوشیم

این چنین آب خوش بجو داریم

شیخ وقتیم اگر چه سر مستیم

خرقه ای هم پروپرو داریم

قول سید به ذوق می گوئیم

عالمی را همه نکو داریم

***

116

هر چه خواهی بجو که آن داریم

جام و می جسم نیز و جان داریم

نقد گنجینة حدوث و قدم

همه از بهر عاشقان داریم

هفت هیکل که جامع اسماست

حافظانه زبر روان داریم

غیر او نیست در همه عالم

سر او چون از او نهان داریم

در خرابات رند سرمستیم

می خمخانة مغان داریم

حکم آل رسول می خوانیم

ما از او نام و هم نشان داریم

کشتة عشق نعمت اللهیم

لاجرم عمر جاودان داریم

***

1162

عشق او در میان جان داریم

لذت عمر جاودان داریم

تا گرفتیم آن میان به کنار

هرچه داریم در میان داریم

عاقل این دارد و ندارد آن

عاشقانیم و این و آن داریم

می رود آب چشم ما هر سو

در نظر بحر بیکران داریم

خبر عاشقان ز ما میجو

که خبر ما ز عاشقان داریم

آفتابی است درنظر پیدا

نورش از دیده چون نهان داریم

نعمت الله به ما نشانی داد

این چنین نام از آن نشان داریم

***

1163

گر دست دهد دامن دلبر نگذاریم

سر در قدمش باخته جان را بسپاریم

خیزید که تا گرد خرابات برآئیم

باشد که دمی جام شرابی به کف آریم

گر یک نفسی فوت شود بی می و ساقی

ما آن نفس از عمر عزیزش نشماریم

عشقش نه نگاری است که بر دست توان بست

آن نقش خیالی است که بر دیده نگاریم

درگوشة میخانه حریفان همه جمعند

گر باده ننوشیم در اینجا بچه کاریم

ای واعظ مخمور مده پند به مستان

ما مذهب خود را به حکایت نگذاریم

آن عهد که با سید سرمست ببستیم

تا روز قیامت به همان عهد و قراریم

***

1164

خیزید که تا جام شرابی به کف آریم

این یک دو نفس عمر بضایع نگذاریم

یک دم که ز ما فوت شود بی می و معشوق

شک نیست که آن دم ز خیالش نشماریم

هر جام پر از می که بیابیم بنوشیم

با هم نفسی عمر عزیزش بسر آریم

جان در تن ما عشق نهاده به امانت

امید که بر خاک در او بسپاریم

بزمی است ملوکانه و رندان همه سرمست

گر باده ننوشیم در اینجا به چه کاریم

آن عهد که با ساقی سرمست ببستیم

تا روز قیامت به همان عهد و قراریم

روشن شده از نور رخش دیدة سید

خوش نقش خیالی است که بر دیده نگاریم

***

1165

نقش خیال رویش بر دیده می نگاریم

درخلوتی چنین خوش پیوسته با نگاریم

جام شراب نوشیم شادی روی ساقی

رندیم و لاابالی کاری دگر نداریم

گر شاهدی بیابیم لعل لبش ببوسیم

مستانه در خرابات با او دمی برآریم

جان شد قبول جانان شکرانه هاست برجان

یک جان چه باشد ای جان صد جان به او سپاریم

عشق است عمر باقی باقی همه حکایت

ما عمر خویشتن را ضایع نمی گذاریم

میخانه است معمور در وی شراب راوق

از بهر باده نوشان پیمانه می شماریم

هر عارفی که بینی دایم امیدوار است

از ذوق نعمت الله ما نیز امیدواریم

***

1166

ما عاشق چشم مست یاریم

آشفتة زلف بی قراریم

سرمست می الست عشقیم

شوریدة چشم پر خماریم

آئینة روشن ضمیریم

خورشید منیر بی غباریم

پرگار وجود کایناتیم

هر چند که نقطه را نگاریم

هر دم که نفس ز خود برآئیم

جانی به جهانیان سپاریم

در هر دو جهان یکی است موجود

باقی همه صورت نگاریم

یک باده و صد هزار جام است

ما جمله یکیم اگر هزاریم

سیمرغ هوای قاف قربیم

شهباز فضای برج یاریم

دُریم و لیک در محیطیم

بحریم ولیک درگذاریم

تا واصل ذات عشق گشتیم

در هر صفتی دمی برآریم

دریاب رموز نعمت الله

پنهان چه کنیم آشکاریم

***

1167

ما به لطف پادشه مستظهریم

نه به نانی چون گدا مستظهریم

گنج اسما را تصرف می کنیم

بر چنین گنج خدا مستظهریم

روز و شب چون اوست استظهار ما

لاجرم پیوسته ما مستظهریم

دیگران مستظهرند از جام می

ما به ساقی حالیا مستظهریم

دایما لاف محبت می زنیم

صادقیم و دایماً مستظهریم

اوست استظهار ما در دو سرا

ما به او در دو سرا مستظهریم

بنده و سید به استظهار ماست

تا نگوئی بر شما مستظهریم

***

1168

ما عاشق رند دلپذیریم

ما ساقی مست بی نظیریم

معشوق خودیم و عاشق خود

جز دامن عشق خود نگیریم

مستغنیم از وجود عالم

تا ظن نبری که ما فقیریم

زنده به حیات جاودانیم

دایم باشیم ما نمیریم

گر طالب حضرت خدائی

ما را بطلب که ناگزیریم

این طرفه که ما محب خویشیم

محبوب بسی جوان و پیریم

از دولت بندگی سید

بر جملة عاشقان امیریم

***

1169

ما خراباتیان جانبازیم

محرم سر خلوت رازیم

عالمی مست ذوق ما گردند

گر زمانی به خلق پردازیم

مطرب ما ز ما نوا یابد

ساز عشاق را چو بنوازیم

سرخوشیم و حریف خماریم

با لب جام باده دمسازیم

دلبر نازنین ما بر ما است

ما به آن نازنین همی نازیم

جان ما چون حجاب جانان است

از میان شاید ار براندازیم

بندة ترک سرخوش خویشیم

سید عاشقان شیرازیم

***

1170

اجازت گر دهد دلبر به پای او سر اندازیم

سر اندازیم در پایش به پا انداز جانبازیم

خیال نقش رویش را همیشه در نظر داریم

نمی بینیم جز رویش به غیر او نپردازیم

میان ما و او سری است غیر ما نمی داند

رقیبان غافلند از ما که چون محرم رازیم

اگر جانان بفرماید که جان و تن براندازیم

به جان او که این هر دو حجاب از رو بر اندازیم

نگار نازنین ما اگر نازی کند باری

نیاز آریم ما ازجان به پیش ناز او نازیم

درآ در بحر ما با ما که ما موجیم و او دریا

به عینه ما یکی باشیم به اسم و رسم ممتازیم

بیا ای سید مستان که ما رندان خوش باشیم

بیاور ساغر پر می که با وی نیک دمسازیم

***

1171

ما از شرابخانة جانانه می رسیم

مستان حضرتیم و ز میخانه می رسیم

از ما نشان ذوق خرابات جو که ما

مستیم و لاابالی و مستانه می رسیم

ای عقل دور باش که رندیم و باده نوش

از بزم عشق مجلس جانانه می رسیم

پروانه وار ز آتش عشقش بسوختیم

شمعی گرفته ایم و به پروانه می رسیم

تاجی ز ذوق بر سر و در بر قبای عشق

بسته کمر ز عزت و شاهانه می رسیم

سرمست می رسیم ز خمخانة قدم

مخمور نیستیم که مستانه می رسیم

از بندگی سید خود می رسیم باز

از ملک غیب بین که چه مردانه می رسیم

***

1172

ما اگر شاه اگر گدا باشیم

در همه حال با خدا باشیم

جمله اسماء به ذوق می خوانیم

از مسما کجا جدا باشیم

موج بحریم و عین ما آب است

ما بدین بحر آشنا باشیم

دردمندیم و درد می نوشیم

دایما همدم دوا باشیم

غیر او دیگری نمی دانیم

عاشق غیر او کجا باشیم

در خرابات رند سرمستیم

این چنین بوده ایم تا باشیم

ما چو باشیم بندة سید

بندة دیگری چرا باشیم

***

1173

میخانه سبیل ما است مخمور کجا باشیم

نزدیک خداوندیم ما دور کجا باشیم

از دولت وصل او ما سلطنتی داریم

از حضرت آن سلطان مهجور کجا باشیم

تا ناظر او گشتیم منظور همه خلقیم

خود بی نظر لطفش منظور کجا باشیم

از نور جمال او روشن شده چشم ما

با چشم چنین روشن بی نور کجا باشیم

عرش است مقام ما در فرش کجا گنجیم

ما زندة جاویدیم در گور کجا باشیم

از علت امکانی دل صحت کلی یافت

چون اوست طبیب ما رنجور کجا باشیم

آن سید سرمستان ساقی حریفان است

گر باده نمی نوشیم معذور کجا باشیم

***

1174

فاش شد نام ما که قلاشیم

عاشق و مست و رند و اوباشیم

والة زلف یار دلبندیم

مبتلای بلای بالاشیم

یار سر مست چشم مخموریم

عاشق شاهدان جماشیم

نقش هستی خود فروشستیم

این زمانی عین نقش نقاشیم

پشه ای را به جان نیازاریم

مورچه ای را دلش نبخراشیم

چون همه جز یکی نمی بینیم

لاجرم ما همه یکی باشیم

نقطه شد حرف و حرف شد سید

ما بدین حرف در جهان فاشیم

***

1175

ما چو در سایة الطاف خدا می باشیم

هرچه باشند به ما ما به جهان می باشیم

دیگران در هوس نقش خیالند و ما

نقش بندیم خیالی که مگر نقاشیم

نبود هیچ حجابی که به آن محجوبیم

ور بود یک سر موئیش روان بتراشیم

گو همة خلق بدانند که ما سرمستیم

از تو پنهان نبود در همه عالم فاشیم

زاهدان را به خرابات مغان نگذارید

خانة ماست که رندان خوش او باشیم

هرچه بینم همه دلبر خود می نگریم

لاجرم یک سر موئی دل کس نخراشیم

در خرابات مغان سید سرمستانیم

تا که بودیم چنین بود و چنان می باشیم

***

1176

ما حلقه بگوش می فروشیم

ما مست خراب و باده نوشیم

ز اسرار الست در سماعیم

وز جام بلیش در خروشیم

هر دم به هوای آتش دل

چون باده به خویشتن بجوشیم

مینوش تو پند و باده می نوش

زان ساغر و خم که ما سبوشیم

گر دُرد دهد به ما وگر صاف

شادی روان او بنوشیم

یک جرعه ز دُرد درد عشقش

والله اگر به جان فروشیم

سید چو نگار ساقی ماست

شاید که به می خوری بکوشیم

***

1177

ما سلطنت فقر به عالم نفروشیم

یک جام شرابی به دو صد جم نفروشیم

در کوی خرابات مغان همدم جامیم

هرگز به بهشت ابد این دم نفروشیم

گوئی که بخر جنت شادی به غم عشق

شادی تو نگهدار که ما غم نفروشیم

دردی است دلم را که به درمان نتوان داد

زخمی است در این سینه به مرهم نفروشیم

بسیار فروشیم می ذوق و لیکن

یک جرعه به جانی است جوی کم نفروشیم

گفتیم فروشیم یکی جرعه به جانی

سودا مکن ای خواجه که آن هم نفروشیم

یک لحظه حضوری و دمی صحبت سید

گر زانکه دهد دست به عالم نفروشیم

***

1178

فارغیم از ملک عالم فارغیم

جام می نوشیم وز جم فارغیم

در خرابات جهان با عاشقان

خوش نشسته شاد و خرم فارغیم

جز حدیث عشق او با ما مگو

زانکه ما از این و آن هم فارغیم

بر دل ما زخم تیغ عشق اوست

با چنین زخمی ز مرهم فارغیم

اسم اعظم خوانده ایم از لوح دل

از حروف اسم اعظم فارغیم

نعمت الله داده اند ما را تمام

فارغیم از بیش و از کم فارغیم

***

1179

ما عاشق چشم مست عشقیم

سرمست می الست عشقیم

سودازدگان کوی یا ریم

شوریده و می پرست عشقیم

گلدستة باغ لایزالیم

پیوسته چو گل به دست عشقیم

از هستی خویش نیست گشتیم

هستیم چنانکه هست عشقیم

در گوشة خلوت خرابات

رندانه حریف مست عشقیم

مائیم که ماهی محیطیم

افتاده به دام شست عشقیم

گه سید و گاه بنده باشیم

گه عالی و گاه پست عشقیم

***

1180

ما گوهر بحر لایزالیم

ما پرتو نور ذوالجلالیم

مائیم مثال خط وحدت

ما عین مثال بی مثالیم

گه نقش خیال روی یاریم

گه آینه ایم و گه جمالیم

خورشید سپهر جسم و جانیم

گاهی قمریم و گه هلالیم

هم سیر کنان کوی هجریم

هم ساکن خلوت وصالیم

ما تشنة آن لب حیاتیم

و این طرفه که غرقة زلالیم

با نقش خیال روی سید

ایمن ز خیال هر خیالیم

***

1181

هر چند ما به جسم ز اولاد آدمیم

اما به روح پاک ز اولاد خاتمیم

هستیم بی نیاز و فقیریم بر همه

این از کمال ماست که محتاج عالمیم

جام جهان نما که به ما نور او نمود

گفتا ببین که آینة اسم اعظمیم

ما را وجود داد به خود هم ظهور کرد

پیوسته ایم بر هم و پیوسته با همیم

با جام می مدام چو رندان باده نوش

لب بر لبش نهاده و مستانه همدمیم

هر چند افصحیم در اوصاف او ولی

در کنه ذات عاجز و حیران و اَبکمیم

ما بنده ایم و سید ما نعمت الله است

نزد خدا و خلق از آن رو مکرمیم

***

1182

ظاهراً جسم و باطناً جانیم

آخراً این و اولاً آنیم

سخن غیر او مگو با ما

زانکه ما غیر او نمی دانیم

وحده لاشریک له گوئیم

مؤمن صادق مسلمانیم

اسم اعظم که جامع اسماست

حافظانه به ذوق می خوانیم

عشق و معشوق و عاشق خویشیم

دل و دلدار و جان و جانانیم

کنج دل گنج خانة عشق است

نقد این گنج کُنج ویرانیم

بندة سید خراباتیم

ساقی  بزم باده نوشانیم

***

1183

بندة سید سرمستانیم

همه عالم به جوی نستانیم

نقطه ای در الفی می یابیم

در کتب خانه کتب می خوانیم

باطنا گنج فراوان داریم

ظاهراً گرچه بسی ویرانیم

دُرد دردش به دوا می جوئیم

دردمندانه پی درمانیم

از در شاه گدائی کردیم

لاجرم در دو جهان سلطانیم

آنکه گویند و هم آنش خوانند

گر تو آن می طلبی ما آنیم

نعمت الله به همه بنمودیم

سر پیدا و نهان می دانیم

***

1184

به سر خواجه که ما مستانیم

غیر می هر چه دهی نستانیم

داستان همه عالم مائیم

دست ما گیر کز آن دستانیم

در خرابات مغان مست وخراب

ساقی مجلس سر مستانیم

دل و دلدار خودیم و می و جام

جان و جانانه و این وآنیم

مطرب خوش نفس عشاقیم

عاشقانه غزلی می خوانیم

حالت ما دگر و ما دگریم

خدمتش زاهد و ما رندانیم

نعمت الله نهاده خوانی

قدمی نه که همه مهمانیم

***

1185

ما مرشد عشاق خرابات جهانیم

ساقی سراپردة میخانة جانیم

تو از همدانی و ولیکن همه دان نه

از ما شنو ای دوست که سر همه دانیم

تو عالم یک حرفی و ما عالم عالم

تو میر صدی باشی و ما شاه جهانیم

هر کس به جمال و رخ خوبی نگرانند

در آینة خویش به خود ما نگرانیم

از ما به همه عمر یکی مور نرنجید

تا بود بر این بوده و تا هست برآنیم

هر یار که بینیم که او قابل عشق است

حسنی بنمائیم و دلش را بستانیم

رندان سراپردة ما عاشق و مستند

ما سید رندان سراپرده از آنیم

***

1186

ما ساقی سرمست خرابات جهانیم

سلطان سراپردة میخانه جانیم

ما آب حیاتیم ک در جوی وجودیم

ما گوهر روحیم که در جسم روانیم

جامیم و شرابیم به معنی و به صورت

گنجیم و طلسمیم و هویدا و نهانیم

این طرفه که معشوق خود و عاشق خویشیم

هر چیز که ما طالب آنیم همانیم

گرچه نگرانند به ما خلق جهانی

در آینة خلق به خود ما نگرانیم

بی زهد توانیم که عمری به سر آریم

بی جام می و عشق زمانی نتوانیم

آوازه درافتاد که ما مست خرابیم

والله به سر سید عالم که چنانیم

***

1187

لذت رند مست ما دانیم

عادی می پرست ما دانیم

دل به میخانه رفت و خوش بنشست

نیک جائی نشست ما دانیم

نقد گنجینة حدوث و قدم

در وجود آنچه هست ما دانیم

جام می را مدام می نوشیم

توبة ما شکست ما دانیم

رند مستیم و دامن ساقی

خوش گرفته بدست ما دانیم

دل ما تا ابد به عهد خود است

از ازل عهد به دست ما دانیم

تو چه دانی که ذوق سید چیست

ذوق این میر مست ما دانیم

***

1188

از ما کنار کردی ما با تو در میانیم

با ما تو این چنینی ما با تو آنچنانیم

روز الست با تو عهد درست بستیم

نشکسته ایم جاوید ثابت قدم برآنیم

نقش خیال غیرت در دیده گر نماید

غیرت کجا گذارد؟ از دیده اش برانیم

رندی اگر بیابیم بوسیم دست و پایش

ور زاهدی ببینیم در مجلسش نمانیم

برخاستن توانیم مستانه از سر سر

اما دمی نشستن بی تو نمی توانیم

آئینة منیریم روشن به نور رویت

جام جمیم دائم در بزم شه روانیم

رندانه در خرابات پیوسته در طوافیم

جز قول نعمت الله شعری دگر نخوانیم

***

1189

نو فروشان کهنه پوشانیم

کهنه پوشان نو فروشانیم

مبتلای بلای خماریم

دردمندیم و درد نوشانیم

خویش بیچارگان بی خویشیم

یار خسته دلان و خویشانیم

ایمنیم از وصال وز هجران

فارغ از جمع و وز پریشانیم

گر گدائی درآید از در ما

همچو شاهش به دیده بنشانیم

خلعت عشق اوست در بر ما

هرکه خواهیم ما بپوشانیم

نعمت الله آتشی افروخت

دیگ سودای عشق جوشانیم

***

1190

مستیم و خرابیم و گرفتار فلانیم

سر حلقة رندان خرابات جهانیم

ایمان بجز از کفر سر زلف نداریم

جز معرفت عشق دگر علم ندانیم

ما پیر خرابات جهانیم و لیکن

در عاشقی و باده خوری رند جوانیم

گو خلق بدانند که ما عاشق و مستیم

گو فاش بگوئید که بر خود نگرانیم

ما نور قدیمیم که پیدا به حدوثیم

ما گنج وجودیم که از دیده نهانیم

بی عقل توانیم که عمری بسر آریم

بی جام می عشق زمانی نتوانیم

سید ز سر ذوق سخن گوید و خواند

هر قول که از ذوق بگویند بخوانیم

***

1191

ما اناالحق از وجود حق مطلق می زنیم

از وجود حق مطلق ما اناالحق می زنیم

ماه گردون را به تیغ معجز انگشت عشق

همچو جد خویشتن بی خویشتن شق می زنیم

ما و حق گفتن معاذ الله چو ما بی ما شدیم

از حق ای یاران قفا بر فرق احمق می زنیم

چون کلام اوست هر قولی که می گویند خلق

لاجرم صدیق وار از صدق صدّق می زنیم

شیشة تقوی دگر بر سنگ قلاشی زدیم

در خرابات مغان جام مروق می زنیم

تا محقق شد مرا تحقیق حق خویشتن

از سر تحقیق حق بر حق دم از حق می زنیم

نعمت الله از وجود خود چو فانی گشت گفت

ما اناالحق از وجود حق مطلق می زنیم

***

1192

نور چشم است او به او بینیم

لاجرم جمله را نکو بینیم

ما چو احول نه ایم ای دانا

کی چو احول یکی به دو بینیم

آینه گر هزار می نگریم

خود و محبوب روبرو بینیم

موج بحریم سو بسو گردیم

آب در دیده سو بسو بینیم

آفتابی به ماه می یابیم

بلکه او را به نور او بینیم

مجمع زلف او پریشان شد

حال مجموع مو به مو بینیم

همه عالم چو نعمت الله است

غیر او را بگو که چو بینیم

***

1193

خیال روی تو دائم به خواب می بینم

مدام لعل لبت در شراب می بینم

تو نور دیده مائی ترا به تو نگریم

بچشم تو رخ تو بی نقاب می بینم

حباب و قطره و دریا و موج می یابیم

نظر کنیم در اینها و آب می بینم

چو ماه روی تو ما را جمال بنماید

به نور طلعت تو آفتاب می بینم

اگر چه آب حیات از حباب می نوشیم

چه سرخوشم که حیات از حباب می بینم

گشاده ایم سر خم و باده می نوشیم

بیا بنوش که خیر و ثواب می بینم

جمال ساقی کوثر که نور دیدة ماست

به چشم سید مست خراب می بینم

***

1194

ما خاک راه را به نظر کیمیا کنیم

صد درد دل بگوشة چشمی دوا کنیم

در حبس صورتیم و چنین شاد وخرمیم

بنگر که در سراچة معنی چها کنیم

رندان لاابالی و مستان سرخوشیم

هشیار را به مجلس خود کی رها کنیم

موج محیط و گوهر دریای عزتیم

ما میل دل به آب و گل آخر چرا کنیم

در دیده روی ساقی و بر دست جام می

باری بگو که گوش به عاقل چرا کنیم

ما را نفس چو از دم عشق است لاجرم

بیگانه را بیک نفسی آشنا کنیم

از خود برآ و در صف اصحاب ما خرام

تا سیدانه روی دلت با خدا کنیم

***

1195

عاشقانه عشقبازی می کنیم

تا نپنداری که بازی می کنیم

خان و مان عقل ویران کرده ایم

سرخوشیم و ترک تازی می کنیم

در پی کفر حقیقی می رویم

ترک ایمان مجازی می کنیم

کشتة عشق و شهید حضرتیم

آفرین بر دست غازی می کنیم

ما به آب دیدة ساغر مدام

خرقة خود را نمازی می کنیم

هرچه می بینیم چون معشوق ماست

عاشقانه دلنوازی می کنیم

سیدیم و بندة محمود خویش

بر در سلطان ایازی می کنیم

***

1196

غرقة آب و آب می جویم

در تحیر که بحر یا جویم

این عجب بین که عاشق خویشم

عین مطلوب و طالب اویم

پیر خمارم و به جرعة می

خرقة خود مدام می شویم

در خرابات عشق مست و خراب

سخن عاشقانه می گویم

آمدم مست بر سر میدان

عشق چوگان و عالمی گویم

بلبل گلستان معشوقم

گل گلزار عشق می بویم

نعمت الله حق است از آن شب و روز

من حق خویشتن از او جویم

***

1197

سخنی خوش به ذوق می گویم

یاری از اهل ذوق می جویم

بزم عشق است و خرقة سالوس

عاشقانه مدام می شویم

عشق و معشوق و عاشق خویشم

لاجرم غیر خود نمی بویم

من و او و تو چون یگانه شدیم

تو منی ای عزیز، من اویم

آفتابی در آینه بنمود

روشن از نور روی مه رویم

روح قدسی خموش خواهد بود

در مقامی که من سخن گویم

یک زمان سیدم دمی بنده

گاه سلطان و گاه انجویم

***

1198

منم مجنون منم لیلی نمی گوئی چه می گویم

مگر گم کرده ام خود را که خود را باز می جویم

اگر نه ساقی مستم چرا جویای رندانم

وگر نه ذوق می دارم چرا میخانه می پویم

خرابات است و من سرمست وساقی جام می بر دست

بده من  مگو زاهد که من ساقی نیکویم

اگر گویم که نیکویم مکن عیبم که من اویم

چنان مستم که ازمستی نمی دانم چه می گویم

خیال غیر اگر بینم که نقشی درنظر دارد

به آب دیدة ساغر خیالش را فرو شویم

امیر می فروشانم که رندانم غلامانند

مگر سلطان نشانم من که شاهانند انجویم

می و جامی اگر جوئی که باشی همدمش یکدم

بیا و نعمت الله جو در این دوران که من اویم

***

1199

ما ازین خلوت میخانه به جائی نرویم

از چنین آب و هوائی به هوائی نرویم

عشق شاه است روان از پی او می گردیم

از پی عاقل مسکین گدائی نرویم

نرویم از در میخانه به جائی دیگر

جنت ماست ازین خانه به جائی نرویم

دُردی درد که یابیم خوشی می نوشیم

تن درستیم و  پی هیچ دوائی نرویم

ما محبیم و ز محبوب همو می جوئیم

برو ای عقل کز اینجا به جفائی نرویم

به هیاهوی رقیبان نرویم از در تو

دائما گر چه بگوئیم دعائی نرویم

نعمت الله به همه کس چو عطا می بخشد

ما از او تا نستانیم عطائی نرویم

***

1200

داریم نگاری به کمالی که چه گویم

حسنی که چه پرسی و جمالی که چه گویم

خوش نقش خیالی است که نور بصر ماست

نقشی که چه پرسی و خیالی که چه گویم

ساقی قدحی بادة مستانه به من داد

زان آب حیاتی و زلالی که چه گویم

شمع است و شبستان و می و شاهد سرمست

بزمی است ملوکانه و حالی که چه گویم

در آینة دیدة سید بتوان دید

تمثال جمالی به مثالی که چه گویم

***

1201

حالی است مرا با می و مستان که چه گویم

رازی است میان من و رندان که چه گویم

بزمی است ملوکانه و ساقی که چه پرسی

من عاشق سرمست و حریفان که چه گویم

چون بلبل سودازده در گلشن عشاق

آورده ام این صوت به دستان که چه گویم

هر نقش خیالی که مرا در نظر آید

گویم که بگوئید به جانان که چه گویم

از روز ازل عاشق و مستم چه توان کرد

باشم ابدا مست بدانسان که چه گویم

خود خوشتر ازین قول که گفتم نتوان گفت

ذوقی است درین گفتة مستان که چه گویم

گنج ار طلبی کنج دل سید ما جو

نقدی است درین گوشة ویران که چه گویم

***

1202

نازی است از آن جانب و نازی که چه گویم

مائیم و نیازی و نیازی که چه گویم

تا طاق دو ابروش مرا قبله نما شد

کردیم نمازی و نمازی که چه گویم

دلسوختة آتش عشقیم که چون موم

دیدیم گدازی و گدازی که چه گویم

این سینة ما مخزن اسرار الهیست

رازی است درین سینه و رازی که چه گویم

خوش سلطنتی یافتم از دولت محمود

مائیم و ایازی و ایازی که چه گویم

ساز دل ما مطرب عشاق چو بنواخت

آواز به ساز آمد و سازی که چه گویم

سید بسوی کعبة مقصود روان شد

اکبر بُود این حج و حجازی که چه گویم

***

1203

داریم حضوری و سرابی که چه گویم

جامی که چه پرسی و شرابی که چه گویم

در کوی خرابات مغان همدم جامیم

مستیم و خرابیم و خرابی که چه گویم

مستانه بتم از در میخانه درآمد

بر بسته نقابی و نقابی که چه گویم

خوش نقش خیالی است که بستیم به دیده

بینیم درین خوابی و به خوابی که چه گویم

از آتش عشقش دل بیچاره کباب است

سوزی و کبابی و کبابی که چه گویم

در مجلس ما مطرب عشاق درآمد

بنواخت ربابی و ربابی که چه گویم

با عشق بسر می بر و با عقل میامیز

کاین عقل حجاب است و حجابی که چه گویم

مائیم و می و خلوت میخانه و ساقی

داریم هوای خوش و آبی که چه گویم

گر کام دلم دلبر عیار برآرد

والله که ثواب است و ثوابی که چه گویم

گر یک نفسی بی می و معشوق برآری

پرسند حسابی و حسابی که چه گویم

از گفتة سید دو سه بیتی بنوشتم

خوش شعر لطیفی و کتابی که چه گویم

***

1204

بنموده جمالی به کمالی که چه گویم

حسنی و چه حسنی و جمالی که چه گویم

بنوشته خطی بر ورق روی چو ماهش

هر حرفی از آن خط به مثالی که چه گویم

بر دیدة ما نقش خیالش گذری کرد

نقشی که چه پرسی و خیالی که چه گویم

ما ساقی سرمست خرابات جهانیم

در ساغر ما آب زلالی که چه گویم

بزمی است ملوکانه که شرحش نتوان کرد

ذوقی است درین مجلس و حالی که چه گویم

مائیم و خلیل الله و کنجی و حضوری

خوش عمر عزیزی و وصالی که چه گویم

در بندگی سید و در صحبت رندان

داریم مجالی و مجالی که چه گویم

***

1205

اگر گویم که نیکویم مکن عیبم که من اویم

چنان مستم که از مستی نمی دانم چه می گویم

منم مطلوب و هم طالب که خود از خود طلبکارم

مگرگم کرده ام خود را که خود را با تو می جویم

اگر نه ساقی مستم چرا جویای رندانم

و گر نه ذوق می دارم چرا میخانه می پویم

اسیر می فروشانم که رندانم غلامانند

امیر حضرت جانم که شاهانند انجویم

نکو آئینه ای دارم که حسن او در آن پیداست

بدی من مگو عاقل اگر گویم که نیکویم

خیال غیر اگر بینم که نقشی می زند بر آب

به آب دیدة ساغر خیالش را فرو شویم

اگر یار خوشی جوئی که با وی صحبتی داری

بیا و نعمت الله جو درین دوران که من اویم

***

1206

ما گدایان حضرت شاهیم

پرده داران خاص الهیم

باده نوشان مجلس عشقیم

ره نشینان خاک آن راهیم

گاه در مصر تن عزیز خودیم

گه چو یوسف فتاده درچاهیم

کام دل در کنار جان داریم

ایمن از آرزوی دل خواهیم

گر چه از خود خبر نمی داریم

به خدا کز خدای آگاهیم

بندة ذاکران توحیدیم

سید ملک نعمت اللهیم

***

1207

ما عاشق و مستیم و طلبکار خدائیم

ما باده پرستیم و ازین خلق جدائیم

بر طور وجودیم چو موسی شده ازدست

بی پا و سر آشفته و جویای لقائیم

روحیم که در جسم نباشد که نباشیم

موجیم که در بحر بیک جای نپائیم

در صومعة سینه ما یار مقیم است

ما از نظرش صوفی صافی صفائیم

ما غرق محیطیم نجوئیم دگر آب

ای بر لب ساحل تو چه دانی که کجائیم

مائیم که از سایه گذشتیم دگر بار

ما سایه نجوئیم همائیم همائیم

مائیم که از ما و منی هیچ نمانده است

در عین بقائیم و منزه ز فنائیم

گاهی چو هلالیم و گهی بدر منیریم

گاهی شده در غرب و گه از شرق برآئیم

سید چه کنی راز نهان فاش بگفتیم

بی خود نگرستیم خدائیم خدائیم

***

1208

ما بندة مطلق خدائیم

فرزند یقین مصطفائیم

در مجمع انبیا حریفیم

سر حلقة جلمه اولیائیم

او با ما ، ما ندیم اوئیم

آیا تو کجا و ما کجائیم

مستیم ز شراب وحدت عشق

مستانه سرود می سرائیم

تا واصل ذات خویش گشتیم

با هر صفتی دمی برآئیم

یک معنی و صدهزار صورت

در دیدة خلق می نمائیم

سید ز خودی خود فنا شد

والله به خدا که ما خدائیم

***

1209

ما مظهر نور مصطفائیم

ما منبع سر مرتضائیم

ما فاتحه الکتاب عشقیم

ما آیت کرسی خدائیم

ما سر خلیفة زمینیم

ما نور صحیفة سمائیم

ما کاشف معنی کلامیم

ما واصف صورت شمائیم

ما صدرنشین کوی عشقیم

ما صوفی صفة صفائیم

ما گوهر بحر بی کرانیم

ما مخزن گنج پادشاهیم

ما جامع جمله اسمهائیم

ما جام جم جهان نمائیم

در شرع و طریقت و حقیقت

ما بلبل و هدهد و همائیم

سیمرغ حقیقت است سید

ما باز فضای کبریائیم

***

1210

ما خود بینیم و خود نمائیم

در آینه خود به خود نمائیم

رندیم و مدام همدم جام

اما تو کجا و ما کجائیم

بحریم و حباب و موج و جوئیم

مائیم که هم حجاب مائیم

هر دم نقشی خیال بندیم

نا بسته تمام برگشائیم

یک رنگ و به صد هزار رنگیم

یک جای و به صد هزار جائیم

مستیم و خراب در خرابات

رندانه سرود می سرائیم

عالم یابند نعمت از ما

دارندة نعمت خدائیم

***

1211

غرقة بحر بیکران مائیم

گاه موجیم و گاه دریائیم

بلبل گلستان معشوقیم

عاشقانه به عشق گویائیم

آفتاب سپهر جان و دلیم

به یکی جا از آن نمی پائیم

بجز از کار عشق ورزیدن

هیچ کاری دگر نمی شائیم

ما چو امروز عاشق و مستیم

بی خبر از خمار فردائیم

یار ما عین نور دیدة ماست

لاجرم ما به عین بینائیم

این چنین مست و لاابالی وار

از خرابات عشق می آئیم

چون رخ و زلف یار خود دیدیم

گاه مؤمن گهی چو ترسائیم

خلق کورند و می نمی بینند

ور نه چون آفتاب پیدائیم

ما از آن آمدیم در عالم

تا خدا را به خلق بنمائیم

گر طبیبی طلب کند بیمار

ما طبیب جمیع اشیائیم

نعمت الله اگر کسی جوید

گو بیا نزد ما که او مائیم

***

1212

عشق است که مبتلای اوئیم

در هر حالی برای اوئیم

مستیم و حریف می فروشیم

خاک در آن سرای اوئیم

دل داده به باد در خرابات

سرگشته و در هوای اوئیم

در بحر محیط غرق گشتیم

مائیم که آشنای اوئیم

درد آمد و دردمند می جست

می گفت که ما دوای اوئیم

چون اوست نوای بی نوایان

ما بندة بی نوای اوئیم

از دولت بندگی سید

شاهیم ولی گدای اوئیم

***

1213

زنده به حیات عشق اوئیم

پیوسته به عشق او نکوئیم

ما ساده دلیم و آینه هم

با او یک رو و رو بروئیم

گوئیم هر آنچه او بگوید

بی گفتة او سخن نگوئیم

بحریم و حباب و موج و جوئیم

در آب نشسته آب جوئیم

ای عشق بیا که جان مائی

وی عقل برو که ما دلوئیم

نقشی که خیال غیر بندد

از چشمة چشم خود بشوئیم

با سید خویشتن حریفیم

در خدمت بندگی اوئیم

***

1214

از ازل تا به ابد آینه دار اوئیم

با همه آینه داران جهان یک روئیم

موج دریای محیطیم و عجایب این است

عین آبیم ولی آب ز جو می جوئیم

گاه در میکده باشیم و گهی درمسجد

در همه حال که هستیم خوشی با اوئیم

روز و شب دیدة ما گرد جهان می گردد

روشنائی نظر از نظرش می جوئیم

گوش کن گفتة مستانة ما را بشنو

که چنین گفتة مستانه از او می گوئیم

چشم ما نقش خیال دگری گردیده

عاشقانه ز نظر پاک فرو می شوئیم

در خرابات مغان سید سرمستانیم

گرچه رندیم ولی رند خوش نیکوئیم

***

1215

چنانکه عشق بگوید به ما چنان گوئیم

از آنکه در خم چوگان عشق چون گوئیم

چو آب جوی بهر سو اگرچه می گردیم

از آب جو بجز از آب جو نمی جوئیم

به خواب دیدة ما گر خیال غیری دید

به آب چشم خیالش ز دیده می شوئیم

بهر طرف که رود می رویم در قدمش

بهر طریق که باشیم همره اوئیم

ز بوی سنبل زلفش چو مشک بوئی یافت

به عشق بوی خوشش بوی مشک می بوئیم

چو آفتاب جمالش به ما تجلی کرد

به نور طلعت او روشنیم و مه روئیم

بیا که گفتة سید به ذوق می خوانند

شنو به ذوق که ما هم به ذوق می گوئیم

***

1216

در صحبت ما همه صفاین

ما را همه ذوق از خداین

تا روز صفا و ذوق مستی است

کامشب یاران حریف ماین

رندان مستند و لاابالی

مستانه سرود می سراین

در عالم معنی عین عشقن

هر چند که صورتاً جداین

با دُردی درد عشق ساقی

رندان همه ایمن از دواین

مطرب سخنم چو خوش بخواند

در پاش سران همه سرآین

گوئی عشقش بلای جان است

میکش دایم که خوش بلاین

مستیم و خراب در خرابات

رندی که می اش اوی کجاین

شاهان جهان به دولت عشق

در مجلس سیدم گداین

***

1217

جام گیتی نما ز ما بستان

ساغر پر ز می بیا بستان

دُردی درد دل دوا باشد

دردمندی خوشی دوا بستان

گر بلائی دهد خدا دریاب

بخشش حضرت خدا بستان

چون رسیدی درین سرابستان

هم مرادی از این سرا بستان

بر سر آب چشم ما بنشین

آب روئی ز چشم ما بستان

گر به بستان گذر کنی نفسی

همچو بلبل ز گل نوا بستان

نعمت الله مجو ز بیگانه

هر چه خواهی ز آشنا بستان

***

1218

جام می عشق تو نوشم به جان

دُردی دردت نفروشم به جان

از سر کویت نروم بعد از این

در ره عشق تو بکوشم به جان

جان جهانی و دلم برده ای

گوی مگو هیچ خموشم به جان

نالة دلسوز من از حالتی است

گوش کن ای یار خروشم به جان

سید خود خوانیم ای جان من

بنده ام و حلقه بگوشم به جان

***

1219

نور چشم عالم است از دیدة مردم نهان

غیر عین او که بیند نور او در انس و جان

گر شود روشن به نور روی او چشم دلت

نور روی او به نور روی او بینی عیان

در مظاهر مظهری ظاهر شده در چشم ما

دیده بگشا تا ببینی نور او در این آن

حرف حرف یرلغ عالم چو می خوانم به ذوق

در همه منشور می یابم به نام او نشان

یکسر مو در میان ما نمی گنجد حجاب

خوش میانی در کنار و خوش کناری در میان

صدهزار آئینه دارد درنظر آن یار من

لاجرم هر آینه او را نماید آن چنان

خوانده ام از لوح دل علم بدیع عارفان

باز اسرار معانی می کنم با تو بیان

در خرابات فنا جام بقا نوشیده ام

در عدم بنشسته ام خوش فارغ از هر دو جهان

نعمت الله از رسول الله مانده یادگار

کس ندیده سیدی چون سید صاحبقران

***

1220

اگر ذوق صفا داری طلب کن صحبت رندان

و گر خواهی حضوری خوش درآ در خلوت رندان

ترا از خدمت زاهد به عمری کار نگشاید

هزاران کار بگشاید دمی در خلوت رندان

طلب کن رند سرمستی که تا ذوق خوشی یابی

دمی با جام همدم شو که یابی لذت رندان

خرابات است و من سر مست و ساقی جام می بر دست

چه خوش جامی که من دارم مدام از حضرت رندان

به جان جملة رندان که جان من نمی جوید

در این خلوت سرای دل به غیر از صحبت رندان

مگو در بزم سرمستان حدیث دنیی وعقبی

به اینها کی فرود آید ز مام همت رندان

نعیم و نعمت رندی مجو از جنت و حوری

بیا از نعمت الله جو نعیم و نعمت رندان

***

1221

مست بودی مست رفتی از جهان

مست خیزی مست باشی جاودان

مست خیزد هر که او سرمست رفت

ور رود مخمور آید همچنان

هر چه ورزی دانکه می ارزی همان

قیمتت باشد به قدر این و آن

من نشان از بی نشانی یافتم

بی نشان شو تا بیابی این نشان

تا میان او گرفتم در کنار

نیست غیری در کنار و در میان

خیز و دستی برفشان پائی بکوب

سر فدا کن در سماع عارفان

نعمت الله گر همی خواهی بجو

همچو گنجی در دل صاحبدلان

***

1222

مائیم و جام و باده و جانانه جاودان

از خویش و آشنا شده بیگانه جاودان

بگذر ز عقل و عاشق دیوانه را بگیر

یارب که باد عاشق دیوانه جاودان

خوش جنتی است روضة رضوان می فروش

جام شراب و صحبت رندانه جاودان

جاوید دل مجاور درگاه دلبر است

ثابت قدم ستاده و مردانه جاودان

در بزم عشق عاشق و مستیم و باده نوش

بنشسته دل همی خوش و مستانه جاودان

بنموده ایم ظاهر و باطن به هم عیان

پیوند جان ماست به جانانه جاودان

دیدیم سیدی که جهان در پناه اوست

بر عرش دل نشسته و شاهانه جاودان

***

1223

گر خدا دانی جدا از خود مدان

از خدا میدان خدا از خود مدان

گر همه عالم به درویشی دهی

لطف می فرما عطا از خود مدان

فاعل مختار در عالم یکی است

در حقیقت فعل ها از خود مدان

ما به او محتاج و او از ما غنی

تو فقیری این غنا از خود مدان

از فنا و از بقا بگذر خوشی

این فنا و آن بقا از خود مدان

درد او بخشد دوا هم او دهد

عارفا درد و دوا از خود مدان

در همه حالی که باشی ای عزیز

نعمت الله را جدا از خود مدان

***

1224

قدمی نه به خلوت یاران

یار اگر بایدت بیا یار آن

هر که ما چون فتاد در دریا

کی خورد غم ز قطرة باران

کار ما عاشقی بود دایم

بود این کار کار بی کاران

ما و رندی و خدمت ساقی

زاهد و بندگی هشیاران

هر عزیزی که می خورد با ما

نبود خوار پیش می خواران

وه که زلف بتم چه طرار است

می برد دل ز دست عیاران

بندة سید خراباتم

لاجرم سرورم به سرداران

***

1225

جام گیتی نمای ما انسان

حافظ جامع خدا انسان

صورت اسم اعظمش دانم

محرم راز کبریا انسان

گنج و گنجینه و طلسم به هم

می نماید عیان ترا انسان

هر چه در کاینات می خوانند

بندگانند و پادشا انسان

خانقاهی است شش جهت به مثل

صوفی صفة صفا انسان

موج و بحر و حباب قطره و جو

همه باشند نزد ما انسان

این سرا، خانة خراب بود

گر نباشد در این سرا انسان

دُردی درد دل که درمان است

می کند نوش دایما انسان

نعمت الله را اگر یابی

خوش ندا کن بگو که یا انسان

***

1226

چه خوش ذوقی است ذوق باده نوشان

چه خوش جائی است کوی می فروشان

چه خوش آهی است آه دردمندی

چه خوش دردی است درد دُرد نوشان

چه خوش حالی است حال بی نوائی

چه خوش وقتی است وقت کهنه پوشان

شراب وحدت از جام محبت

برای یار کردم دوش نوشان

حریف مجلس رندان عشقم

که باشد آب حیوان در سبوشان

چه خوش ساقی و خوش میخانه دارم

ز سر مستی همه خمهاش جوشان

چه خوش شعری است نظم نعمت الله

چه خوش قولی است گفتار خموشان

***

1227

سین انسان گر برافتد از میان

اول و آخر نباشد غیر آن

چوی نمانی تو نماند غیر تو

بس بدیع است این معانی را بیان

نوش کن می جام راهم نقل ساز

تا بیابی لذتی از جسم و جان

بگذر از نام و نشان خویشتن

بی نشان شو تا از او یابی نشان

چیست عالم پردة نقش و خیال

پرده را بردار و می بینش عیان

یار سرمست است ما را در کنار

دست با او در کمر او در میان

نعمت الله عاشق و معشوق ماست

بلکه خود عشق است پیش عاشقان

***

1228

وقت سرمستی است مخموری بمان

نیک نزدیکی مرو دوری بمان

آشنائی ترک بیگانه بگو

در وصالی هجر و مهجوری بمان

غرة علم و عمل چندین مباش

بگذر از هستی و مغروری بمان

صحبت رندان غنیمت می شمر

قصة رضوان مگو حوری بمان

نور چشم عالمی پیدا شده

روشنش می بین و مستوری بمان

غیرت ار داری ز غیرش در گذر

غیر او ناری است یا نوری بمان

از انا بگذر به حق می گو که حق

نعمت الله باش و منصوری بمان

***

1229

من به او زنده توئی زنده به جان

این چنین زنده نباشد آنچنان

نوش کن آب حیات معرفت

تا چو خضر زنده مانی جاودان

صورت نقشی که آید در نظر

چو خیال اوست بر چشمش نشان

ساقیم مست است و جام می بدست

در سرابستان جان عاشقان

موج و دریا نزد ما هر دو یکی است

یک حقیقت در ظهور است این و آن

جملة اشیاء نشان نام اوست

گرچه او را نیست خود نام و نشان

گفتة سید حیات جان ماست

لاجرم در جان ما باشد روان

***

1230

ای نفس شوخ چشم مرو در قفای نان

جانت مده به باد هوا در هوای نان

بگشاده‌ای چو کاسه دهان در خیال آش

مانند سفره حلقه به گوشی برای نان

بهر دو نان مرو بر ِ دونان و شرم‌دار

حیف است کآب روی فروشی بهای نان

آدم برای دانة گندم بهشت هشت

تو بازخر به نان جو ای مبتلای نان

هر هشت خلد و شش جهت و پنج حس ترا

گردد مطیع اگر بدهی یک دو تای نان

دل را شراب ده که همین است دوای دل

نان پیش سگ بمان که همان است سزای نان

از خوان نعمت‌اللّه اگر خورده‌ای طعام

چه قدر آش نزد تو باشد چه جای نان

***

1231

گاه تاریک است و گه روشن سرای این جهان

غم مخور چون اهل دنیا از برای این جهان

گر نوای آن جهان داری بیا خوش وقت باش

بی نوا باشی اگر جوئی نوای این جهان

اعتمادی نیست ای یاران این دنیای دون

عاقبت بیگانه گردد آشنای این جهان

بگذر از حرص جهان راه خطا دیگر مرو

خود که می یابد صوابی ازخطای این جهان

دایما خر بنده ای باشد که آمد شد کند

هر که افتد همچو خواجه در قفای این جهان

می دهد عمر عزیز خویش بر باد هوا

باد پیمائی که گردد در هوای این جهان

محنت آباد سرابی خاکدان ناخوشی

بی خبر نامش نهد دولت سرای این جهان

از بلای عاشقی چون کار ما بالا گرفت

فارغیم از مبتلا و از بلای این جهان

نعمت الله دنیی و عقبی نخواهد از خدا

آن جهان هرگز نمی جوید چه جای این جهان

***

1232

گر گدائی کنی تو از سلطان

پادشاهی کنی چو شاه جهان

گنج عشقش بجو که در دل تست

آنچنان گنج در چنین ویران

نور رویش به چشم ما پیداست

گرچه باشد ز چشم تو پنهان

جام گیتی نما بدست آور

تا ببینی جمال خویش در آن

جان عارف به گرد نقطة دل

همچو پرگار گشته سرگردان

تا گرفتم میان او بکنار

خوش کناری گرفته ام بمیان

فیض از نور نعمت الله جو

گفتة سیدم روان می خوان

***

1233

از ما مکن کنار که مائیم در میان

ما را کنارگیر که آئیم در میان

نوری از آن کنار به ما رو نمود باز

روشن چو آفتاب نمائیم در میان

گر نه مراد اوست که گیریم در کنار

با این و آن همیشه چرائیم در میان

بسته میان به خلوت میخانه می رویم

آنجا میان خویش گشائیم در میان

عشق است جان عاشق و دل زنده ایم از آن

مائیم حیات عشق و نه مائیم در میان

عاشق کنار دارد و معشوق هم کنار

عشقیم و آمدیم که مائیم در میان

سید موحدی است که سلطان گدای اوست

اندیشه کج مبر که گدائیم در میان

***

1234

این چنین پیدا و پنهانی چنان

بر کنار از ما و با ما در میان

ما نشان از بی نشانی یافتیم

بی نشان شو تا بیابی آن نشان

در خرابات مغان مست خراب

همدم جامیم و فارغ ار جهان

دردمندیم و دوا درد دل است

کشتة عشقیم و حی جاودان

مرغ جان از برج دل پرواز کرد

ساخت بر زلف پریشان آشیان

سر به پای او فکن دستش بگیر

آستین را بر همه عالم فشان

ذوق سر مستی ز مستان می طلب

نعمت الله را بجو از عارفان

***

1235

حمد تو بی نهایت و لطف تو بی کران

با جمله در حدیث و جمال تو بس عیان

فی الجمله چون منم تو همه کیستی بگو

ور خود توئی بگو که من اکنون شدم نهان

در کعبه و کنشت و خرابات وصل تست

در زهد و در صلاح و در انکار و امتحان

فی الجمله عارفیم به هر صورتی که هست

در دیدن صفات و کمال تو هر زمان

با ما توئی و از تو جدا نیست هیچ چیز

پیوند ما و تو به کرم هست جاودان

نور تو آسمان و زمین را ظهور داد

روشن شد از جمال و کمال تو این جهان

سید به بنده داد و جودی ز جود خود

بنمود آنچه بود به ارباب این و آن

***

1236

خادم او را سزد اقلیم شاهی یافتن

سلطنت از خدمت نور الهی یافتن

بندة او شو اگر خواهی که گردی پادشه

کز قبول او توانی پادشاهی یافتن

شرط جان بازان ما در عاشقی دانی که چیست

طرح کردن هرچه از مالی و جاهی یافتن

خوش بود سلطان معنی یافتن در صورتی

پادشه در جامة مرد سپاهی یافتن

در ضمیر روشن می نور ساقی دیده ام

خوش بود در عین منهیات ناهی یافتن

ساقی سرمست دیدم صبح جامی بدست

خوش بود یاری چنین در صبحگاهی یافتن

نعمت الله گر همی خواهی بیا از ما طلب

ور ز غیر ما بجویی آن نخواهی یافتن

***

1237

با همه این سخن توان گفتن

دُر معنی چنین توان سفتن

گر مجالی شود به دیده و سر

خاک درگاه او توان رفتن

بر در می فروش ای رندان

عاشقانه توان خفتن

هر چه سلطان عشق فرماید

کی تواند کسی چنان گفتن

سید از حق چو این سخن گوید

نتوان آن حدیث بنهفتن

***

1238

ایها الطالب چو جای ما و من

عین مطلوبم که می گویم سخن

تا که من با من بود من من نیم

چون نباشم من نباشد غیر من

عشق گه در جسم و گه در جان بود

گاه باشد یوسف و گه پیرهن

روحه روحی و روحی روحه

من رآ روحان حلا فی البدن

من چو بی من در درون خلوتم

خواه پرده پوش خواهی برفکن

خواه می می نوش و خواهی توبه کن

خواه بت میساز و خواهی می شکن

من چو از آل حسینم لاجرم

کل شیئی منکم عندی حسن

***

1239

جان عالم آدم است و دیگران همچو بدن

جان عالم خوانمت گر نیک دریابی سخن

هرچه باشد آدمی را بنده اند از جان و دل

خواه جسم و خواه جان خواهی ملک خواه اهرمن

نور چشم عالمی از دیدة مردم نهان

یوسف مصری ولی پنهان  شده در پیرهن

روح اعظم و دیدم و می گفت مستانه مرا

جان من بادت فدا ای جان و ای جانان من

گرمی جام بقا خواهی که نوشی همچو ما

در خرابات فنا مستانه خود را درفکن

عاشق و مست و خرابم ساقیا جامی بده

مطربا قولی بگو تا ناتنا در تان تن

بت پرستی نیستم تا بت پرست در جهان

من خلیل اللهم و باشم همیشه بت شکن

***

1240

زاهدان را نرسد غیبت رندان کردن

عیب باشد بر ما غیبت ایشان کردن

بزم ما مجلس عشق است و حریفان سرمست

نتوان مجمع این قوم پریشان کردن

خود گرفتم که توانی که دلم آزاری

این چنین کار خطرناک به نَتوان کردن

دل ما کعبة عشق است و مقام محمود

باد ویران که دلش داد به ویران کردن

برو ای عقل و مکن سرزنش عاشق مست

بد بود سرزنش سید نیکان کردن

***

1241

عشق در آن و این توان دیدن

بر یسار و یمین توان دیدن

آن چنان آفتاب روشن رای

در رخ شمس الدین توان دیدن

ماه اگر چه بر آسمان باشد

نور او در زمین توان دیدن

عاشقانه اگر طلب کاری

آنچنان این چنین توان دیدن

گر امین خدا چو ما باشی

جبرئیل امین توان دیدن

با سلیمان اگر حریف شوی

خاتمش با نگین توان دیدن

نعمت الله را اگر یابی

دلبر نازنین توان دیدن

***

1242

اگر نه نور او بودی نبودی چشم ما روشن

و گر نه او نمودی رو که بنمودی خدا روشن

به ما آئینه ای بخشید و روی او در آن پیداست

به ما نوری عطا فرمود از آن شد چشم ما روشن

سخن از دی و از فردا مگو، امروز خود فردا،

خوشی بر چشم ما بنشین به بینش حالیا روشن

شب تاریک هجرانش به روز آور که وصل او

شبت روشن کند چون روز و سازد کارها روشن

چراغ خلوت دیده ز شمعش کر برافروزی

ببینی نور چشم ما در آن خلوت سرا روشن

صفای جام می ما را نماید ساقی باقی

بگیر این جام می از ما که تا گردد ترا روشن

دو چشم روشن سید نماید نعمت الله را

به نور او توان دیدن جمال کبریا روشن

***

1243

به نور طلعت او گشته چشم ما روشن

نموده در نظر نور کبریا روشن

نگاه کردم و دیدم به نور او او را

به نور او بنگر تا شود ترا روشن

فروغ نور جمالش که شمع انجمن است

چراغ مجلس ما کرده حالیا روشن

اگر نه نور جمالش به ما نماید رو

جمال شه که نماید به هر گدا روشن

ندیده دیدة بیگانه زانکه تاریک است

ولی ببین که شده چشم آشنا روشن

گرفته جام می و مست آمده در بزم

بما نموده در آن جام می لقا روشن

همیشه در نظرم نور نعمت الله است

نگر به دیدة ما نور چشم ما روشن

***

1244

ای به روی تو دیده ها روشن

وی به نور تو جان ما روشن

به کمالت زبان ها گویا

به جمال تو چشم ها روشن

نور چشم منی از آن شب و روز

من بتو دیده ام خدا روشن

مردم دیده تا به خود بینا است

در همه دیده ام خدا روشن

مهر تو آفتاب جان و دل است

من چو ذره در آن هوا روشن

عشق تو شمع خلوت جان است

دل چو پروانه زان ضیا روشن

صورت روی خوب سید ماست

نور معنی والضحی روشن

***

1245

ما آشنا و خویشیم بیگانگی رها کن

دُردی به ذوق می نوش درد دلت دوا کن

در بحر ما قدم نه با ما دمی برآور

آب حیات ما نوش میلی به سوی ما کن

خواهی که پادشاهی یابی چو بندگانش

از درگه کریمان در یوزه چون گدا کن

داری هوا که گردی سردار بر در او

در پای دار سر نه هم ترک دو سرا کن

هر مظهری که بینی جام جهان نمائی است

مظهر در او هویداست نظّارة خدا کن

جام شراب می نوش شادی روی رندان

مستانه این چنین کار بی روی و بی ریا کن

با سید خرابات رندانه عهد بستی

مشکن تو عهد خود را آن عهد را وفا کن

***

1246

حال من از آن نرگس مستانه طلب کن

راز دلم از سنبل جانانه طلب کن

در صومعه باری نتوان یافت حضوری

ای یار حضور از در میخانه طلب کن

آن چیز که از عاقل صدساله ندیدی

از یک نظر عاشق دیوانه طلب کن

در کنج دلم گنج غم عشق دفین است

گنج ار طلبی در دل ویرانه طلب کن

جان باختن از عاشق بیدل طلب ای دوست

مردانگی از مردم مردانه طلب کن

سوز دل دلسوختگان ز آتش عشقش

در سینة شمع و دل پروانه طلب کن

چون مردمک دیدة دریا دل سید

در دیدة مادر شو و دردانه طلب کن

***

1247

ای دل به در خانة جانانه گذر کن

مستانه در آن کوچة میخانه گذر کن

هشیار صفت بر سر کویش مرو ای دل

رندانه مجرد شو و مستانه گذر کن

با صورت جان مهر معانی نتوان یافت

چون سایه مجرد شو و رندانه گذر کن

جان ساز تو پروانة آن شمع جمالش

مستانه بر آن شمع چو پروانه گذر کن

چون مردمک دیدة ما گوشه نشین شو

بی منت کاشانه به کاشانه گذر کن

ریش دل ما مرهم و افسون نپذیرد

ای واعظ ازین گفتن افسانه گذر کن

سید تو اگر طالب دردانة عشقی

دریا شو و از قطره و دردانه گذر کن

***

1248

ای دل ز جهان جان گذر کن

در عالم عاشقی سفر کن

از خلوت صومعه برون آی

در گوشة میکده مقر کن

در بحر محیط حال حل شو

دامن چو صدف پر از گهر کن

مستانه درآی درخرابات

یاران حریف را خبر کن

از خانقه وجود صورت

جز معنی عشق او بدر کن

بگذر ز حدیث دی و فردا

امروز صفات خود دگر کن

خواهی که خدای را ببینی

در چهرة سیدم نظر کن

***

1249

دمی در چشم مست ما نظر کن

ببین منظور و ناظر را نظر کن

نگر صورت گری در عین صورت

در این صورت تو آن معنی نظر کن

حباب و موج و قطره جمله آبند

بجو این جمله در دریا نظر کن

نقاب ماه را بگشا و بنگر

به نور آفتاب ما نظر کن

دلی چون آینه روشن بدست آر

در آن دلدار بی همتا نظر کن

خیالش نقش کن بر پردة چشم

به عین دیدة بینا نظر کن

چو عالم می نماید نعمت الله

نظر کن در همه اشیا نظر کن

***

1250

بیا در چشم مست ما نظر کن

به عین ما در این دریا نظر کن

در این دریای بی پایان قدم نه

به عین ما در این دریا نظر کن

هزاران آینه گر رو نماید

در آن یکتای بی همتا نظر کن

نظر کن ناظر و منظور بنگر

دمی در دیدة بینا نظر کن

همه اشیا به ما او را نماید

نظر کن در همه اشیا نظر کن

به نور روی او او را توان دید

توان دید آنچنان جانا نظر کن

کتاب نعمت الله خوش بخوانش

مسما در همه اسما نظر کن

***

1251

عالم سرآبی و سرابی است نظر کن

بنگر که سراب و سرآبی است نظر کن

نقشی و خیالی است از آن رو که خیال است

در دیدة ما صورت خوابی است نظر کن

اما نظری کن به حقیقت که توان دید

عالم همه چون جام و حبابی است نظر کن

آب است و حباب است در این بحر هویدا

این هر دو بهم جام و شرابی است نظر کن

گر در یتیم است و گر لؤلؤ لالا است

در اصل همه قطرة آبی است نظر کن

هر ذره که بینی بتو خورشید نماید

روشن بنگر ماه نقابی است نظر کن

در کوی خرابات بجو سید ما را

می بین که چه خوش مست خرابی است نظر کن

***

1252

در چشم پر آب ما نظر کن

هر سو برو و ز ما خبر کن

سودای میان تهی که داری

رندانه بیا ز سر بدر کن

خاک کف پای عاشقان شو

خود را به کمال معتبر کن

گر می خواهی بهشت جاوید

مستانه به بزم ما گذر کن

هستی بگذار عارفانه

در عالم نیستی سفر کن

جامی ز حباب پر کن از آب

با ما تو حدیث بحر و بر کن

بنگر تو جمال نعمت الله

در جام جهان نما نظر کن

***

1253

عاشقانه خوش بیا و پند ما را گوش کن

در خرابات فنا جام بقا را نوش کن

سرخوشانه پای کوبان از در خلوت درآی

دست دل با دلبر سرمست در آغوش کن

ذوق سرمستی اگر داری درآ در میکده

آتشی درخود زن و چون خم می خوش جوش کن

زاهدی گر گویدت از باده نوشی توبه کن

جرعه ای در کام جانش ریز و گو خاموش کن

پادشاه عشق خوش و غارت ملک دل است

گر ترا عشقی است جان و دل فدای خوش کن

مطربا قولی بگو عشاق را خوش وقت ساز

ساقیا جامی بیاور عالمی مدهوش کن

نعمت الله این سخن از ذوق می گوید بتو

ذوق اگر داری بیا و عاشقانه گوش کن

***

1254

فرصت غنیمت است غنیمت رها مکن

بشنو نصیحتی و نصیحت رها مکن

رندی که از کرم بتو جام شراب داد

شکرش بگو به صدق و کریمت رها مکن

گفتی که می روم بسر کوی می فروش

این نیتی خوش است عزیمت رها مکن

دُر یتیم اگر بکف آری نگاه دار

خوش گوهری است دُر یتیمت رها مکن

یار قدیم خویش نگهدار جاودان

با او بساز و یار قدیمت رها مکن

بنده ندیم حضرت سلطان عالم است

ای شاه روزگار ندیمت رها مکن

دریاب نعمت الله و با او دمی برآر

فرصت غنیمت است غنیمت رها مکن

***

1255

بشنو ای یار و اضطراب مکن

خویش رسوای شیخ و شاب مکن

اگرت معنیست حاضر باش

صورت شرع را خراب مکن

چشم بر شاهد و شراب منه

گوش با نغمة رباب مکن

می خوری خراب می کنی شب و روز

اعتمادی بخورد و خواب مکن

می خوری چون حرارتی دارد

خوردن خود به غیر آب مکن

ای که گوئی که خمر هست حلال

غلطی حکم ناصواب مکن

از سر ذوق با تو می گویم

قول ما بشنو و جواب مکن

ذره را آفتاب می خوانی

طعنه بر نور آفتاب مکن

آخرت را چرا شوی منکر

سرآبی چنان، سراب مکن

کشف اسرار شرع جایز نیست

گوش کن منع احتساب مکن

عاقبت می روی سوی گیلان

چند سه روزی دگر شتاب مکن

نعمت الله را به دست آور

عمر بی خدمتش حساب مکن

***

1256

دور شو ای عقل، نادانی مکن

با سبک روحان گران جانی مکن

عشقبازی کار بیکاران بود

این چنین کاری نمی دانی مکن

ای که گوئی دل عمارت می کنم

ما نمی خواهیم ویرانی مکن

چون ترا ایمان به کفر زلف نیست

دعوی دین مسلمانی مکن

در خماری لاف از مستی مزن

بنده ای با ما تو سلطانی مکن

دست وادار از سر زلف نگار

خویش پابند پریشانی مکن

نعمت الله یار سرمستان بود

دوستی با وی چو نتوانی مکن

***

1257

خانة دل ز غیر خالی کن

ترک این خلوت خیالی کن

از علی ولی ولایت جو

هم ولایت فدای والی کن

بندة خادم علی می باش

منصب خویش نیک عالی کن

خاک آن راه و آستان درش

این یکی بالش آن نهالی کن

باش مولی حضرت مولی

فخر بر جملة موالی کن

در حرم گر ترا نباشد بار

مسکن خود در آن حوالی کن

جام گیتی نما بدست آور

نظری کن در او و حالی کن

باطنا با جلال خوش می باش

ظاهرا خویش را جمالی کن

آفتاب ار چه ماه می طلبی

بر در سیدم هلالی کن

***

1258

ساقی سرمست رندان می دهد جامی به من

وز لب او می رسد هر لحظه پیغامی به من

گاه زلفش می فشاند گاه بر رو می نهد

می نماید روز و شب خوش صبحی و شامی به من

منشی دیوان اعلی از قضا و از قدر

می نویسد خوش نشانی می نهد نامی به من

من دعا گویم، دعای دولتش گویم مدام

در عوض او می دهد هر لحظه دشنامی به من

نعمت الهم به من نعمت خدا بخشیده است

این چنین خوش نعمتی فرموده انعامی به من

***

1259

می دهد ساقی رندان هر زمان جامی به من

وز لب لعلش رسد در هر نفس کامی به من

هر زمان سلطان به لطف خویش بنوازد مرا

بخشدم تشریفی از نو می نهد نامی به من

من به شادی روی ساقی باده می نوشم مدام

او به هر دم می دهد جامی غم انجامی به من

در خرابات مغان مست خراب افتاده ایم

هرچه خواهد گو بگو عامی کالانعامی به من

دام و دانه می نهد صیاد حسن از زلف و خال

تا بگیرد مرغ روحی می کشد دامی به من

در شهادت هرچه می بینم رسول حضرتند

هر نفس می آورند از غیب پیغامی به من

نعمت الله مجلس رندانه ای آراسته

چشم مستش می دهد در هر نظر جامی به من

***

1260

صدهزار آئینه دارد یار من

می نماید در همه دلدار من

دیدة من روشن است از دیدنش

باد دائم روشن این دیدار من

جز خیالش نیست هم خوابی مرا

غیر عشقش نیست یار غار من

بلبل سرمستم و نالان به ذوق

روضة رضوان بود گلزار من

من خراباتی و رند و عاشقم

خدمت معشوق من خمار من

او و من با همدگر باشیم خوش

لاجرم من یار او او یار من

نعمت الله گر نگشتی آشکار

کی شدی پیدا بتو اسرار من

***

1261

چشم من شد به نور او روشن

نظری کن به نور او در من

هر خیالی که نقش می بندم

بود آن یوسفی و پیراهن

جام گیتی نما بدست آور

تا نماید ترا بتو روشن

کنج میخانه جنت المأواست

خوش بهشتی است گر کنی مسکن

دست ساقی ما بگیر و ببوس

سرخود را به پای او افکن

عاشق مست چون سخن گوید

عقل مخمور می شود الکن

گر تو هستی محب سید ما

دل رند شکسته را مشکن

***

1262

در چشم من آن نور است ای نور دو چشم من

او ناظر و منظور است ای نور دو چشم من

در خلوت میخانه بزمی است ملوکانه

هم جنت و هم حور است ای نور دو چشم من

بر دار فنا رفتن سر دار بقا بودن

آن منصب منصور است ای نور دو چشم من

آن دلبر هرجائی از غایت پیدائی

گویند که مستور است ای نور دو چشم من

شخصی که خیال غیر در خاطر او گنجد

از مذهب ما دور است ای نور دو چشم من

گر منکر می خواران انکار کند ما را

بگذار که معذور است ای نور دو چشم من

رندی که به سرمستی سر حلقة مستان است

آن سید مشهور است ای نور دو چشم من

***

1263

راحت جانم توئی ای جان و ای جانان من

بی وصالت راحتی چندان ندارد جان من

رونق ایمان من قدرش نبودی اینقدر

گر نبودی کفر زلفت رونق ایمان من

نقد عشق تو بود گنجی و دل ویرانه ام

گنج اگر خواهی بجو کنج دل ویران من

باده می نوشی درآ در گوشة میخانه ای

ذوق ما داری طلب کن مجلس مستان من

مبتلایم وز بلایت کار من بالا گرفت

دردمندم دُرد دردت می کند درمان من

ساقی سرمستم و میخانه را کردم سبیل

زاهد مخمور کی ماند درین دوران من

میر رندان جهان امروز نزد عارفان

نعمت الله من است و سید و سلطان من

***

1264

دل که باشد گر نباشد بندة سلطان من

جان چه ارزد گر نورزد عشق با جانان من

من که باشم گر نباشم بندة فرمان او

می برم فرمان او زان شد روان فرمان من

در دل من عشق او گنجی است در ویرانه ای

گنج اگر خواهی بجو کنج دل ویران من

مجلس عشق است و من سرمست و با رندان حریف

ساقیا جامی که نوشم شادی یاران من

دردمندانه بیا و دُرد دردم نوش کن

تا بدانی ذوق داروی من و درمان من

نالة دلسوز من از حال جان دارد خبر

ناله ام بشنو که گوید با تو حال جان من

من ایاز حضرت محمود خویشم ای عزیز

بندگی سید محمود من سلطان من

***

1265

رحمتی کن بر دل و بر جان من

بوسه ای ده بر لب جانان من

مو به مو زلفت پریشان کرده ای

کفر زلفت می برد ایمان من

عشق تو گنجی و دل ویرانه ای

جای آن گنج دل ویرانه من

صاف درمان گر نباشد فارغیم

دُرد درد دل بود درمان من

پیش تو جان را مجالی هست نیست

جان چه باشد تا بگویم جان من

در خرابات مغان رندان تمام

می خورند و می برند فرمان من

مجلس عشق است و ساقی در نظر

نعمت الله میر سرمستان من

***

1266

جانم فدای جان تو ای جان و ای جانان من

کفر من است آن زلف تو هم روی تو ایمان من

آمد هوای عشق تو گلزار من خندان شده

هر بلبلی برده گلی از گلشن و بستان من

من در میان با تو خوشم تو در کنار من خوشی

موئی نگنجد در میان من آن تو تو آن من

رندان بزم خاص من مستند با ساقی حریف

خمخانه در جوش آمده از مستی مستان من

صاحب نظر دانی که کیست یاری که باشد اهل دل

گنج محبت یافته کنج دل ویران من

از دولت سلطان خود من در ولایت حاکمم

هر کس کجا دستان کند با رستم دستان من

تو سیدی من بنده ام تو خواجه ای و من غلام

دعوی عشقت گر کنم سید بود برهان من

***

1267

ای به نور روی تو روشن دو چشم جان من

ای خلیل الله من فرزند من برهان من

شمع بزم جان من از نور رویت روشن است

باد روشن دایما چشم و چراغ جان من

در نظر نقش خیال روی تو دارم مدام

ای دل و دلدار من ای جان و ای جانان من

مجلس عشق است و من می گویمت از جان دعا

گوش کن تا بشنوی ای میر سرمستان من

مدت هفتاد سال از عمر من بگذشته است

حاصل عمرم توئی ای عمر جاویدان من

بی رضای من نبودی یک زمان در هیچ حال

یک سخن هرگز نفرمودی تو بی فرمان من

یادگار نعمت الله قره العین رسول

نور طاها آل یاسین سایة سلطان من

***

1268

هرچه بینی در میان انجمن

عاشق و معشوق را بین همچو من

گر خیالی نقش بندی در ضمیر

یوسفی را می نگر در پیرهن

در دل ما آتش جان سوز عشق

روشنش می بین چو شمعی در لگن

کفر زلف اوست عالم سر بسر

کفر زلف از روی ایمان بر فکن

عاشق و معشوق و عشقی ای عزیز

یادگار ما نگهدار این سخن

نور او در دیدة عالم نگر

زانکه او جان است و عالم چون بدن

نور چشم نعمت الله را ببین

خلق و حق با همدگر می بین چو من

***

1269

دردمندیم وز دوا ایمن

بی نوائیم وز نوا ایمن

در خرابات خلوتی داریم

خوش نشسته در این سرا ایمن

به خدا هر که بود  باقی

همچو ما باشد از فنا ایمن

هر که بینی و هر که خواهد بود

یار ما باشد و ز ما ایمن

قدمی نه درآ به میخانه

تا که گردی چو اولیاء ایمن

باش ایمن ز خوف بیگانه

بنشین پیش آشنا ایمن

بندة سید خراباتیم

رند مستیم وز شما ایمن

***

1270

ای نور چشم عاشقان بنشین بجای خویشتن

یعقوب را دلشاد کن ای یوسف گل پیرهن

ای صورت لطف خدا وی پادشاه دو سرا

لطفی کن از روی کرم پرده ز رویت درفکن

آئینة گیتی نما تمثال از تو یافته

تو جان جمله عالمی مجموع عالم چون بدن

بر پردة دیده از آن نقش خیالت می کشم

تا غیر نور روی تو چیزی نبیند چشم من

خوش آتشی افروختی عود دل ما سوختی

از بوی دود عود ما گشته معطر انجمن

از آتش عشق تو تا شمع خوشی افروختیم

پروانه سان جان سوختند در بزم ما از مرد و زن

با نعمت الله همدمم جان پرورم در حضرتش

تا چشم مستش دیده ام مستانه می گویم سخن

***

1271

چشم بگشا و جمال او ببین

نور روی او به او نیکو ببین

جام می با همدگر خوش می نگر

صورت و معنی این هر دو ببین

جام ما باشد حباب و آب می

سو بسو گردد روان هر سو ببین

صدهزار آئینه دارد یار من

در همه آیینه آن یک رو ببین

دامن دلق توئی را پاره کن

یوسف و پیراهن یکتو ببین

روی او بینم به نور روی او

من چنین می بینم او را تو ببین

سیدم آئینة گیتی نماست

هرچه می خواهی به نور او ببین

***

1272

موج و دریا را به عین ما ببین

آب را در موج و در دریا ببین

آینه بردار و خود را می نگر

صورت و معنی بی همتا ببین

جامی از می پر ز می بستان بنوش

ذوق سرمستان بیا از ما ببین

می نماید آن یکی در هر یکی

آن یکی با هر یکی یکتا ببین

عاشقانه صحبتی با ما بدار

عاشق و معشوق را یکجا ببین

دیگران بینند او را در بهشت

تو بیا گر عارفی اینجا ببین

نعمت الله در همه عالم یکی است

آن یکی تنهای با تن ها ببین

***

1273

نور او در دیدة بینا ببین

آن یکی در هر یکی پیدا ببین

آبی از جام حبابی نوش کن

عین ما را هم به عین ما ببین

ای که می گوئی که آنجا بینمش

دیده بگشا و بیا اینجا ببین

بر لب دریاچه می گردی مدام

غرقة دریا شو و دریا ببین

آینه گر صد ببینی ور هزار

در همه یکتای بی همتا ببین

در سرم سودای زلف او فتاد

حال این سودائی شیدا ببین

نعمت الله را اگر خواهی بیا

در خرابات مغان ما را ببین

***

1274

با تو گویم روی بیچون چو ببین

نور روی او به نور او ببین

روشن است آئینة گیتی نما

در صفای روی او آن رو ببین

می نماید آن یکی در هر یکی

ور نمی بینی چو احول دو ببین

آفتابی رو نموده مه نقاب

روشن است در دیدةما تو ببین

آب رو جوئی درین دریا درآ

عین ما را می نگر هر سو ببین

خرقة هستی به می می شو چو ما

پاکی ما را و شست و شو ببین

نعمت الله را به چشم ما نگر

نور نورالدین ما نیکو ببین

***

1275

بندگانه گفتم ای سلطان گدای خود ببین

گفت ای درویش ما تو پادشای خود ببین

سر بنه بر درگه ما سر از آنجا برمدار

بر در خلوت سرای ما سرای خود ببین

دردمندانه بیا درمان خود از ما بجو

دُرد درد ما بنوش آنگه دوای خود ببین

گوشة میخانة ما جنت المأوا بود

در چنین خوش خانه ای بخرام و جای خود ببین

نیک و بد گر می کنی یابی سزای خویشتن

نیک نیک اندیشه کن از خود سزای خود ببین

پا ز ره بیرون نهادی سنگ بر پایت زدند

بعد ازین گر ره روی در پیش پای خود ببین

عاشقانه خود درآ در بحر بی پایان ما

نعمت الله را بجو و آشنای خود ببین

***

1276

جامیم و شراب این عجب بین

مستیم و خراب این عجب بین

این طرفه که هم مئیم و هم جام

هم آب و حباب این عجب بین

در صورت موج و جو و دریا

مائیم حجاب این عجب بین

ما تشنه لبیم و آب جوئیم

با چشم پر آب این عجب بین

تا نقش خیال خویش بینیم

رفتیم به خواب این عجب بین

جان است نقاب روی جانان

بردار نقاب این عجب بین

دیدیم وجود نعمت الله

چون جام و شراب این عجب بین

***

1277

در جام جهان نما جهان بین

در آینه عین ما روان بین

جامی به کف آر عارفانه

معشوقة جمله عارفان بین

بر دیدة ما نشین زمانی

نور نظر محققان بین

از دیدة مردم ار نهان است

پیداست به چشم ما عیان بین

گوئی فردا ببینم او را

فردا امروز این زمان بین

بگذر ز نشان و نام بینی

در عالم نیستی نشان بین

شادی روان نعمت الله

می نوش و حیات جاودان بین

***

1278

باده می نوش و جام را می بین

خلق را مظهر خدا می بین

قدمی نه به خلوت درویش

پادشه همدم گدا می بین

ای که گوئی کجا توانم دید

دیده بگشا و هر کجا می بین

نور چشم است و در نظر پیداست

نظری کن به چشم ما می بین

نالة زار مبتلا بشنو

حال مسکین مبتلا می بین

دُرد دردش مدام می نوشیم

همدم ما شو و دوا می بین

نعمت الله را بدست آور

سید و بنده را بیا می بین

***

1279

آن چنان حضرتی چنین می بین

چشم بگشا همان همین می بین

جام و می را به همدگر دریاب

نظری کن به آن و این می بین

ذره و آفتاب در نظر است

تیز بینی خرده بین می بین

جام گیتی نما بدست آور

روبرو یار همنشین می بین

حسن او را نگر بدیدة او

نور آن روی نازنین می بین

نور چشم است و دیده روشن از او

دیده و نور را قرین می بین

نعمت الله امین حضرت اوست

آن امانت نگر امین می بین

***

1280

هرچه بینی به نور او می بین

بلکه او را به او نکو می بین

نظری کن در آینه بنگر

خود و معشوق روبرو می بین

زلف محبوب را بدست آور

زلف بگشا و مو به مو می بین

خوش در این بحر ما درآ با ما

آب می جو و سو بسو می بین

یکی اندر یکی یکی باشد

گرتو احول شدی به دو می بین

در خرابات عشق مستانه

جام می نوش و هم سبو می بین

غیر او نیست سید و بنده

سید و بنده را به او می بین

***

1281

نور رویش به چشم او می بین

گل وصلش بدست او می چین

از سر و جان روان چو ما برخیز

جاودان پیش عاشقان بنشین

ما حبابیم و عین ما آب است

نظری کن به عین ما می بین

دین ما انقیاد محبوب است

به ازین دین ما که دارد دین

چین زلفش صبا دهد بر باد

این خطا بین که می رود در چین

عشقش مست است و عقل مخمور است

کی کند عشق عقل را تمکین

ذوق سید حباب می بخشد

تا ابد باد ذوق به او آمین

***

1282

چیست عالم سایه بان شمس الدین

این و آن باشد از آن شمس الدین

شمس الدین را دوست می دارم به جان

می خورم سوگند جان شمس الدین

عارفانه با تو می گویم سخن

این معانی از بیان شمس الدین

نور دین از شمس الدین روشن شده

دادمت اینک نشان شمس الدین

مجلس عشق است و ما مست خراب

باده نوشان عاشقان شمس الدین

گر به بیت الله عزیمت می کنی

راه رو با رهروان شمس الدین

نعمت الله سید شاهان بود

گر چه هست از بندگان شمس الدین

***

1283

دیگران جانند و جانان شمس الدین

این و آن چون بنده سلطان شمس الدین

هفت هیکل آیتی در شأن اوست

خوش بخوان قرآن و میدان شمس الدین

دل بود گنجینة گنج اله

نقد گنج کنج ویران شمس الدین

بدرالدین از شمس الدین روشن شده

نور بخش ماه تابان شمس الدین

خوش خراباتی و رندان در حضور

ساقی سرمست رندان شمس الدین

چار یارانند امام انس و جان

رهنمای چار یاران شمس الدین

علم ما علم بدیعی دیگر است

از معانی و بیان شمس الدین

چشم عالم روشن است از نور او

دیده ام روشن به نور شمس الدین

شمس الدین از نعمت الله می طلب

زانکه او دارد نشان شمس الدین

***

1284

خوش بیا با ما درین دریا نشین

آبرو می بایدت با ما نشین

مجلس عشق است و ما مست خراب

عاشقانه خوش بیا اینجا نشین

خانة دل خلوت خالی اوست

جاودان در جنت المأوا نشین

از بلا چون کار ما بالا گرفت

گر بلائی یافتی بالا نشین

این و آن بگذار و بگذر از همه

همچو ما با یار بی همتا نشین

جمله اشیا مصحف آیات اوست

شرح اسما خوان و با اشیا نشین

در خرابات مغان سید بجو

سر بنه در پای خم از پا نشین

***

1285

آب می جوئی بیا با ما نشین

تشنه ای با ما در این دریا نشین

خیز و دستی برفشان پائی بکوب

آنگهی مستانه خوش با جانشین

چون در آمد عشق عقل از جا برفت

پست شد آن خواجة بالا نشین

خط موهوم است عالم طرح کن

بر سریر سر او ادنا نشین

بحرئی  باید در این دریای ما

خود کی آید سوی ما صحرانشین

عقل را از در بران گر عاشقی

پیش آن معشوق بی همتا نشنین

نعمت الله را ببین در عین ما

عارفانه خوش بیا با ما نشین

***

1286

ذوق ما داری بیا با ما نشین

عارفانه خوش در این دریا نشین

چست برخیز از سر هر دو جهان

بر در یکتای بی همتا نشین

چشم ما روشن به نور روی اوست

خوش بیا بر دیدة بینا نشین

سر بنه در پای خم مردانه وار

در خرابات فنا بالا نشین

گرد نقطه مدتی کردی طواف

دایره گر شد تمام از پا نشین

گر نیابی همدمی و محرمی

همنشین خود شو و تنها نشین

مجلس عشق است و ما مست خراب

نعمت الله بایدت با ما نشین

***

1287

کرمی کن بیا  دمی بنشین

یک نفس نزد همدمی بنشین

رند مست خوشی بدست آور

جام می نوش و با جمی بنشین

در خرابات عشق مستانه

شاد برخیز و بی غمی بنشین

ذوق از زاهدان نخواهی یافت

با چنین طایفه کمی بنشین

با دل ریش پیش درویشی

به تمنای مرهمی بنشین

حاصل عمر ما دمی باشد

دم بوم در بیا دمی بنشین

نعمت الله اگر جوئی

پیش رند مکرمی بنشین

***

1288

بر در می فروش خوش بنشین

جام می را بنوش خوش بنشین

پرده راز خویشتن مدران

سِر خود را بپوش خوش بنشین

این نصیحت نکو است دریابش

حلقه ای کن بگوش خوش بنشین

درد اگر هست خوش خوشی می جوش

ور تو صافی مجوش و خوش بنشین

از سر کائنات خوش برخیز

تا نیائی به هوش خوش بنشین

در سمرقند اگر نیابی یار

خوش برو تا به اوش خوش بنشین

در خرابات نعمت الله را

گر بیابی بگوش خوش بنشین

***

1289

من عین تو و تو عین من وین عینین

یک عین بود ظهور او در کونین

هر گه که دو جام پر کنند از یک می

این هر دو یکی باشد و آن یک اثنین

جامی ز شراب خانه دارد رطلی

جامی دگر از می مصفای منین

هر چند که آب را نباشد لونی

چون در دو قدح کنی نماید لونین

در شمس و قمر نگر که روشن بینی

یک نور که رو نموده اندر عینین

گر سلطنت صورت و معنی یابی

شاهی گردی چو حضرت ذوالقرنین

زاهد به هوای جنتین و سید

باشد بی دوست جنتینش سجنین

***

1290

دو سخن می شنو یکی می گو

سخن او بگو ولی با او

سخن یار اگر چه بسیار است

بشنو از دوستان سخن کم گو

قدمی نه به بحر ما با ما

عین ما را به عین ما می جو

تو چنین غافل و به خود مشغول

لحظه ای نیست حضرتش بی تو

باش یکتا و از دوئی بگذر

با دو رو کی یکی شود یک رو

در خم می نشین و غسلی کن

خرقة خود به جام می می شو

نعمت الله مدام می گوید

وحده لا اله الا هو

***

1291

بستیم کمر به خدمت او

رفتیم روان به حضرت او

چیزی که ترا به او رساند

آن نیست به جز محبت او

عالم چو وجود یافت از وی

مرحوم بود به رحمت او

منعم چو به نعمت خدائی

منعم باشی به نعمت او

هر بندة صادقی که بینی

جان داده برای خدمت او

او داده به ما هر آنچه داریم

داریم هزار منت او

مائیم و حضور نعمت الله

خوشوقت به یمن همت او

***

1292

گوش کن تا بشنوی اسرار او

چشم بگشا و ببین انوار او

روشن است از نور رویش چشم ما

لاجرم بیند به او دیدار او

هر زمان او را بود کاری دگر

کار خود بگذار و بنگر کار او

ما خراباتی و رند و عاشقیم

اوفتاده بر در خمار او

غیر او در آتش غیرت بسوخت

کی بود با یار غار اغیار او

صورت و معنی به همدیگر نگر

هم موثر بین و هم آثار او

نعمت الله بر سر دار فنا

خوش برآید تا بود سردار او

***

1293

عالم منور است به نور حضور او

خوش روشن است دیدة مردم به نور او

جام جهان نما است که داریم در نظر

در وی چو بنگریم نماید ظهور او

ما و شرابخانه و رندان باده نوش

زاهد به فکر جنت و حور و قصور او

عشق آتش خوشی است که عود دلم بسوخت

خوشبو شود دماغ جهان از بخور او

مغرور بود عقل ولی عشق چون رسید

مسکین زبون بماند و نماند آن غرور او

هرکس که دل به غیر دلارام ما دهد

آن از کمال نیست بود از قصور او

سلطان به ملک و لشکر اگر شاد شد چه شد

سهل است نزد سید رندان سرور او

***

1294

چشم عالم روشن است از نور او

ناظر او نیست جز منظور او

او ظهوری کرده  ما پیدا شدیم

غیر او خود نیست این مشهور او

در ولایت ما حکومت می کنیم

حاکمیم از حکم در منشور او

ای که گوئی خواجه دستوری خوش است

من ندانم غیر او دستور او

آفتابی می کند پنهان به ابر

لاجرم پیدا بود مستور او

در دل ما عشق جانان جان ماست

جنت اعلی ترا و حور او

نعمت الله نور چشم عالم است

روشن است در دیده ام چون نور او

***

1295

نقشی نبسته ایم به غیر از خیال او

حسنی نیافتم جدا از جمال او

از لوح کاینات نخواندیم هیچ حرف

کان حرف را نبود خطی از مثال او

ما را هوای چشمة آب حیات نیست

تا نوش کرده ایم شراب زلال او

هر کس که نیست عاشق او نیست هیچ کس

انسان نخوانمش که نخواهد وصال او

ماعاشقان بی سر و بی پای حالتیم

از حال ما بپرس که یابی تو حال او

ساقی سئوال کرد که می نوش می کنی

جانم فدای باده و حسن سئوال او

مست است نعمت الله و بر دست جام می

بستان و نوش کن که بیابی کمال او

***

1296

آینة جمال او نیست بجز جلال او

نیست بجز جلال او آینة جمال او

نقش خوش خیال او بسته خیال در نظر

بسته خیال در نظر نقش خوش خیال او

مست می زلال او جان من است روز و شب

جان من است روز و شب مست می زلال او

صورت بی مثال او داده مثال خود مرا

داده مثال خود مرا صورت بی مثال او

دیده ام آن جمال او در همه حسن دلبران

در همه حسن دلبران دیده ام آن جمال او

نقش خیال خال او نور سواد چشم ما

نور سواد چشم ما نقش خیال خال او

عاشق ذوق و حال او طالب ذوق و حال ما

طالب ذوق و حال ما عاشق ذوق و حال او

در حرم وصال او محرم نعمت اللهم

محرم نعمت اللهم در حرم وصال او

***

1297

عالم منور است به نور جمال او

داریم ما کمال ولی از کمال او

نقش خیال اوست که بر دیده رو نمود

در خواب دیده ایم از آن رو خیال او

آب حیات ماست که نوشند تشنگان

سرچشمة خوشی بود آب زلال او

رندیم و لاابالی و نوشیم می مدام

نه بادة حرام شراب حلال او

هر زنده دل که جان عزیزش از او بود

جاوید باشد او و نباشد زوال او

مستی که اصل او بُود از کوی می فروش

آخر بجای خویش برد آن مآل او

سید یکی است در دو جهان مثل او کجاست

هرگز ندیده دیدة مردم مثال او

***

1298

نوای عالمی بخشی اگر یابی نوای او

همه بر رأی تو باشند اگر باشی برای او

مقام سروری جوئی سر کویش غنیمت دان

بهشت جاودان خواهی در خلوت سرای او

به جانان جان سپار ای دل که کار عاشقان این است

هوای خویشتن بگذار اگر داری هوای او

بیا و دُردی دردش به شادی روی ما درکش

که خوش دردی است درد دل که آن باشد دوای او

گدای حضرت او شو که شاه عالمی گردی

همه باشند گدای تو اگر باشی گدای او

اگرچه مختصر باشد به نزد او همه عالم

فقیرانه فدا کردم  فدای که  فدای او

چو بنده هر که فانی شد حیات جاودانی یافت

همیشه زنده خواهد بود سید از بقای او

***

1299

هوای خویشتن بگذار اگر داری هوای او

غنیمت دان اگر یابی در خلوت سرای او

نخواهی دید نور او اگر دیدت همین باشد

طلب کن نور چشم از وی که تا بینی لقای او

مقام سلطنت جوئی گدای حضرت او شو

که شاه تخت ملک دل به جان باشد گدای او

اگر دار بقا خواهی سر دار فنا بگزین

فنا شو از وجود خود که تا یابی بقای او

مرا میخانه ای بخشید میر جمله رندان کرد

همیشه باد ارزانی به بنده این عطای او

دلم خلوت سرای اوست غیری در نمی گنجد

که غیر او نمی زیبد در این خلوت سرای او

چه عالی منصبی دارم که هستم بندة سید

فقیر حضرت اویم غنیم از غنای او

***

1300

چشم عالم روشن است از آفتاب روی او

هر چه می گویند مردم هست گفت و گوی او

جان چه باشد تا که باشد قیمت جانان من

هر دو عالم قیمت یک تاره ای از موی او

از عرب آمد ولی ملک عجم نیکو گرفت

شاه ترکستان شد چون بنده ای هندوی او

آینه با او نشسته روبرو دانی چراست

ساده دل از جان و دل یکرو شده با روی او

در میان با هر یکی و بر کنار هر یکی

عقل کل حیران و سرگردان شده در کوی او

مه نبینم گر نبینم نور او در روی ماه

گل نبویم گر نیابم بوی گل از بوی او

جست و جوی هر کسی باشد به قدر همتش

نعمت الله روز و شب باشد به جست و جوی او

***

1301

بهشت جاودان با یار خوش بو

حضور یار بی اغیار خوش بو

دلارامی که با من در میان است

کناری با چنان دلدار خوش بو

گل با خار خوش باشد ولیکن

اگر باشد گل بی خار خوش بو

خرابات است و ما مست خرابیم

چنان بزم و چنین خمار خوش بو

در این بتخانة صورت به معنی

اگر یابی بت عیار خوش بو

به تیغ عشق او گر کشته گردی

فتاده بر سر بازار خوش بو

به شادی نعمت الله گر خوری می

شوی از عمر برخوردار خوش بو

***

1302

رند و جام شراب خوش خوش بو

وقت مست خراب خوش خوش بو

یار ما بی حجاب رو بنمود

شاهد بی حجاب خوش خوش بو

نور او آفتاب تابان است

دیدن آفتاب خوش خوش بو

چشمة چشم ما پر از آب است

چشمة پر ز آب خوش خوش بو

گر خیالش بخواب بتوان دید

هر که بیند به خواب خوش خوش بو

گل بگیر و گلاب از او بستان

زانکه بوی گلاب خوش خوش بو

خوش بود شعر سید از سر ذوق

هر که گوید جواب خوش خوش بو

***

1303

در محیط عشق ما جز ما نبو

وصل و فصل و قرب و بعد آنجا نبو

عین دریائیم و دریا عین ما

غیر ما با ما در این دریا نبو

عارفی کو دم زند از معرفت

نزد ما جز عارف اسما نبو

رند سرمستیم در کوی مغان

زاهد رعنا حریف ما نبو

هر بلا کاید از آن بالا به ما

آن بلا جز نعمت والا نبو

دیده ام آئینة گیتی نما

غیر او در آینه پیدا نبو

نعمت الله چون سخن گوید از او

روح قدسی شاید ار گویا نبو

***

1304

در دیده توئی و دیده ام تو

دزدیده مشو که دیده ام تو

از من تو کناره کی توانی

چون درکش خود کشیده ام تو

هر کس یاری گزیند ای دوست

من بر همگان گزیده ام تو

سرمستم و جام باده بر دست

مهمان من و رسیده ام تو

ای نور دو چشم نعمت الله

در دیده توئی و دیده ام تو

***

1305

ز سودای سر زلفت پریشانم به جان تو

محبان تو بسیارند از ایشانم به جان تو

اگر لطفت کند رحمت مرا از خاک بردارد

نثار و پیشکش جان را بر افشانم به جان تو

به هر حالی که می باشم نباشم بی خیال تو

وگر بی تو دمی بودم پشیمانم به جان تو

دلم خلوت سرای تست غیری در نمی گنجد

کجا گنجد چو غیر تو نمی دانم به جان تو

به کفر زلف تو ایمان من آوردم به جان و دل

سر موئی نمی گردم مسلمانم به جان تو

اگر بلبل ثنای گل دو روزی در چمن گوید

منم مداح تو کز جان ثنا خوانم به جان تو

اگر رند خوشی جوئی به میخانه گذاری کن

حریف نعمت الله شو که من آنم به جان تو

***

1306

شاهان جهان  از جان باشند گدای تو

محبوبتر از جانی صد جان به فدای تو

رندان ز تو می جویند، زهاد ز تو حلوا

هر کس به هوای خود مائیم و هوای تو

دل خلوت خاص تست  بنشین تو به جای خود

والله که نخواهم داشت غیر تو به جای تو

گر دست مرا گیری من دامن تو گیرم

پائی ز تو گر یابم آیم بسرای تو

گویند که این و آن باشند برای ما

نی نی که غلط کردند هستند برای تو

جز نقش خیال تو در چشم نمی آید

هر نور که می یابم بینم به لقای تو

در دار فنا سید از عشق اگر جان داد

جانش ز خدا جوید پیوسته بقای تو

***

1307

تو سلطانی به حسن امروز و مه رویان گدای تو

کنم جان عزیز خود فدای که؟ فدای تو

نوائی از تو می خواهم اگر انعام فرمائی

چه خوش باشد اگر یابد نوای بی نوای تو

دلم خلوت سرای تست غیری درنمی گنجد

ندارم در همه عالم کسی دیگر به جای تو

گذشتم از خودی بی شک برای دولت وصلت

به صدق دل شدم دایم برای تو برای تو

اگرچه زاهد رعنا بهشت جاودان جوید

بهشت جاودان من در خلوت سرای تو

هوای تست در جانم همیشه از خدا خواهم

چه خوش عمری که من دارم که هستم در هوای تو

مشو بیگانه از سید که سید رند سرمست است

بجای خویش می دارش که باشد آشنای تو

***

1308

ای تاج فرق شاه جهان خاک پای تو

وی پادشاه صورت و معنی گدای تو

مقصود  آفرینش عالم توئی و بس

ای جسم و جان و دنیی وعقبی فدای تو

آئینة صفات الهی و عارفان

بینند آن صفات به نور صفای تو

خلوت سرای نقش خیال تو چشم ماست

غیر تو نیست لایق خلوت سرای تو

بیگانه از خدای نباشد به هیچ روی

هر عاشقی که هست چو ما آشنای تو

تو نور آفتاب وجودی و کاینات

مانند ذره رقص کنان در هوای تو

دل دارد از بلای تو ذوق خوشی مدام

صد جان فدای ذوق خوش مبتلای تو

ای جان انس و جان دل ما جایگاه تست

هرگز نداشتیم کسی را به جای تو

روح القدس که سرور ملک ملایک است

آمد بزیر سایة فر همای تو

گر هست طاعت دگری روزه یا نماز

حمد خداست طاعت ما و ثنای تو

سید سریر سلطنش عرش اعظم است

تا بار یافت در حرم کبریای تو

***

1309

زهی چشمی که می بیند همیشه آن لقای تو

منور کرد چشم ما همیشه آن ضیای تو

بیا ای جان و خوشدل باش اگر کشته شوی در عشق

که صد جان می دهد جانان ز بهر خونبهای تو

هوای تست در جانم که می دارد مرا زنده

ندارم در همه عالم هوائی جز هوای تو

دلم خلوت سرای تست خوش بنشین به جای خود

که غیر تو نمی زیبد کسی دیگر بجای تو

خرابات است ومن سرمست و ساقی جام می بر دست

سبوئی می کشم دائم از آن خم صفای تو

خیال زاهد رعنا هوای جنت المأوا

بهشت جاودان ما در خلوت سرای تو

دعای دولتت گفتیم و رفتیم از سر کویت

به هرجایی به صدق دل به جان گویم دعای تو

به عشقت گر شوم کشته حیات جاودان دارم

من آن دل زندة عشقم که دارم برای تو

به هر صورت که می بینم خیالت نقش می بندم

چه نورش در نظر دارم لقای که لقای تو

ز بیگانه کجا پرسم نشان آشنا جانا

که در عالم نمی یابم بجز تو آشنای تو

به یمن دولت عشق تو سلطانی کند سید

کجا شاهی چنین باشد که باشد او گدای تو

***

1310

بیا ای راحت جانم که جان من فدای تو

سر سودائی عاشق فدای خاک پای تو

دلم خلوت سرای تست غیری در نمی گنجد

به جان تو که جان من ندارد کس بجای تو

ز خورشید جمال تو جهانی نور می یابد

تو سلطانی به حسن امروز و مه رویان گدای تو

ندارم دستت از دامن گرم سر می رود در سر

کشم بار همه عالم برای که برای تو

به عشقت گر شوم کشته حیات جاودان یابم

چه خوش باشد فنای من اگر یابم بقای تو

خیالت نقش می بندم به هر صورت که بنمائی

توئی نور دو چشم من که می بینم لقای تو

محب نعمت اللهم کز او بوی تو می آید

از آن دارم هوای او که او دارد هوای تو

***

1311

بیا ساقی بده جامی که جان من فدای تو

سر سودائی عاشق فدای خاک پای تو

تو سرمستی و من مخمور، طبیبی تو و من رنجور

تو سلطان خراباتی و من رند گدای تو

ز ساز مطرب عشقت جهانی ذوق می یابد

نوای عالمی بخشد نوای بی نوای تو

خیال نقش رویت را چو من در خواب می بینم

روا باشد اگر سازم درون دیده جای تو

چو بلبل زار می نالم گل وصل تو می جویم

چو غنچه با دل پر خون همی جویم هوای تو

برو سید مجو درمان که کارت از دوا بگذشت

بغیر از دُردی دردش نباشد خود دوای او

***

1312

ای منور دیدة مردم به نور روی تو

عالمی آشفته چون باد صبا از بوی تو

عقل می خواهد که گردد گرد کوی تو ولی

گرد اگر گردد نگردد هیچ گرد کوی تو

هر چه می بینم بود در چشم من آئینه ای

می نماید در نظر نقش خیال روی تو

گر به کعبه می روم یا می روم در بتکده

واقفی بر حال من باشم به جست و جوی تو

ما در این دریا به هر سوئی که کشتی می رود

می رویم و رفتن ما نیست الا سوی تو

قیمت یک موی تو دنیی و عقبی گر دهند

کی ستانم کی دهم یکتاره ای از موی تو

زاهد مخمور باشد روز و شب در گفت و گو

سید سرمست ما دائم به گفت وگوی تو

***

1313

گر ذوق طلب کنی ز ما جو

بگذر ز خود و برو خدا جو

در بحر به عین ما نظر کن

آنگاه درآ و ما به ما جو

ما دُردی درد نوش کردیم

با درد درآ ز ما دوا جو

از ما بشنو نصیحتی خوش

نیکی کن و نیکیش جزا جو

دهقانی کن مکن گدائی

از کسب حلال خود نوا جو

گر طالب علم کیمیائی

در خاک سیاه کیمیا جو

رو روح بگیر و جسم بگذار

بگذار زکدورت و صفا جو

با شمس و قمر ندیم می باش

از هر دو مراد دو سرا جو

مستیم و حریف نعمت الله

در مجلس او بیا مرا جو

***

1314

بیا گر عشق می ورزی ز ما جانانه ای را جو

مرو گر باده می نوشی ره میخانه ای را جو

به کنجی گر کنی رغبت درآ در گوشة دیده

به گنجی گر بود میلت دل ویرانه ای را جو

شعاع نور مهر او به نور دیدة ما بین

ضیاء شمع او خواهی دل پروانه ای را جو

خبر از ما اگر پرسی ز حال دردمندی پرس

وگر وقت خوشی خواهی برو دیوانه ای را جو

بیان حال ما خواهی دمی با جام همدم شو

حریف آشنا جوئی ز خود بیگانه ای را جو

درآ در بحر ما با ما اگر  داری خبر از ما

درین دریای بی پایان ز ما دُردانه ای را جو

خرابات است و ما سرمست اگر سودای ما داری

چو سید عاشق رند خوشی مستانه ای را جو

***

1315

معنی اسم اعظم از ما جو

صورت ما ببین و او را جو

سر دریا ز موج می جویش

عین آن موج هم ز دریا جو

قدمی نه درآ در این دریا

ما بدست آر و ماهم از ما جو

لذت دُرد درد اگر خواهی

از دل دردمند شیدا جو

حسن لیلی به چشم مجنون بین

قصة یوسف از زلیخا جو

میل آب حیات اگر داری

ساغر می بگیر و او را جو

هر کجا مجلس خوشی یابی

نعمت الله را همانجا جو

***

1316

دل ز جان برگیر و جانان را بجو

کفر را بگذار و ایمان را بجو

سایه بگذار آفتابی را طلب

این مجو ای یار ما آن را بجو

آب روئی جو درین دریای ما

جو چه می جوئی تو عمان را بجو

گنج او درکنج ویران دل است

گنج خواهی کنج ویران را بجو

مجمع اهل دلان گر بایدت

مو به مو زلف پریشان را بجو

گر حضور صحبتی جوئی چو ما

زاهدان بگذار و رندان را بجو

نعمت الله را بجو گر عاشقی

جام می بستان و مستان را بجو

***

1317

خوش درآ در بحر ما ما را بجو

خانة اصلی است این مأوا بجو

چشم ما از نور رویش روشن است

نور او در دیدة بینا بجو

ما ز دریائیم و دریا عین ما

عین ما جوئی به عین ما بجو

در وجود خویشتن سیری بکن

حضرت یکتای بی همتا بجو

آینه گر صد شماری ور هزار

در همه آئینه ها او را بجو

در خرابات مغان رندانه رو

ساقی سرمست ما آنجا را بجو

جست و جوی عاشقانه خوش بود

نعمت الله در همه اشیا بجو

***

1318

این چشم تو دامن مدام آب روان دارد بجو

بنشین دمی بر چشم ما آن آب روی ما بجو

سرچشمة آبی خوشی است در عین ما می کن نظر

کاب زلالی می رود از دیدة ما سو بسو

رو را به آب چشم خود می شو که تا یابی صفا

گر روی خود شوئی چو ما باشی چو ما با آبرو

موج و حباب و قطره را می بین و در دریا نگر

با هر یکی یکدم برآ از هر یکی ما را بجو

ما آینه تو آینه یک رو نموده رو به ما

گر یک دو بنماید ترا باشد دوئی از ما و تو

از گرمی ما خم می در جوش آمد باز هی

وز آتش دلسوز ما هم جام سوزد هم سبو

این قول مستانه شنو در بزم سید خوش بخوان

رندی اگر یابی دمی اسرار رندان بازگو

***

1319

جو چو می جوئی بیا دریا بجو

عاشقی دریا دلی اینجا بجو

یک دمی با ما درین دریا درآ

آب روی ما به عین ما بجو

هر که بینی دست او را بوسه ده

سر به پایش نه از او او را بجو

عشق را جائی معین هست نیست

جای آن بیجای ما هر جا بجو

دست بگشا دامن خود را بگیر

حضرت یکتای بی همتا بجو

نقطه ای در دایره پنهان شده

آشکارا گفتمت پیدا بجو

نعمت الله را به چشم ما ببین

نور او در دیدة بینا بجو

***

1320

جان فدا کن وصل جانان را بجو

دُرد دردش نوش و درمان را بجو

عشق زلفش سر به سودا می کشد

مجمع زلف پریشان را بجو

بگذر از صورت چو ما معنی طلب

کفر را بگذار و ایمان را بجو

گنج او در کنج دل گر یافتی

گنج را می باش و سلطان را بجو

ذوق از مخمور نتوان یافتن

ذوق خواهی خیز و مستان را بجو

گوهر این بحر ما گر بایدت

همچو غواصان تو عمان را بجو

همت عالی نخواهد غیر آن

گر تو عالی همتی آن را بجو

در خرابات مغان ما را طلب

می بنوش و راحت جان را بجو

نعمت الله جو که تا یابی مراد

ساقی سرمست رندان را بجو

***

1321

تشنه ای آب حیات از ما بجو

عین ما جوئی به عین ما بجو

بر کف ما خوش حبابی پر ز آب

در صفای جام می ما را بجو

آنچنان چشمی که بیند روی او

گر ندیدی دیدة بینا بجو

گر چه کارت در جهان بالا گرفت

منصبی بالاتر از بالا بجو

دست بگشاد دامن خود را بگیر

صورت و معنی بی همتا بجو

نور چشم ماست ازدیده نهان

آنچنان پنهان چنین پیدا بجو

نعمت الله جو که تا یابی مراد

نعمت الله را از ما بجو

***

1322

در خرابات مغان ما را بجو

رند سرمست خوشی آنجا بجو

چند گرددی همچو قطره در هوا

خوش روان شو سوی ما دریا بجو

هر دو عالم را به این و آن گذار

حضرت یکتای بی همتا بجو

خوش درآ در بحر بی پایان ما

تشنه ای آب حیات از ما بجو

هر کجا کنجی است گنجی در وی است

گنج او در جملة اشیا بجو

گرد جو گردی برای آب رو

حاصل از دریا و جو ما را بجو

نعمت الله جو که تا یابی مراد

شارح اسما طلب اسما بجو

***

1323

نقد گنج کنج دل از ما بجو

آب رو جوئی درین دریا بجو

یک دمی با ما به میخانه خرام

ذوق سرمستان ما آنجا بجو

دنیی و عقبی به این و آن گذار

حضرت یکتای بی همتا بجو

رند سرمستی اگر جوئی بیا

در خرابات مغان ما را بجو

در همه آئینه ها او را طلب

یک مسما از همه اسما بجو

شرح اسمای الهی خوش بخوان

معنیش در دفتر اشیا بجو

نور او در چشم ما پنهان شده

آنچنان پنهان چنین پیدا بجو

ما مقیم خلوت دل گشته ایم

جای ما در جنت المأوا بجو

سید ما نور چشم عالم است

نور او در دیدة بینا بجو

***

1324

بگذر از قطره بیا دریا بجو

عین ما جوئی به عین ما بجو

دیدة ما جز جمال او ندید

نور او در دیدة بینا بجو

بی سروپا گرد میخانه برآ

در چنان جای خوشی ما را بجو

هر چه بینی هر که آید در نظر

حضرت یکتای بی همتا بجو

عشق را جائی معین هست نیست

جای آن بیجای ما هر جا بجو

مجلس عشق است و این مأوای ماست

ترک مأوا کرده ای مأوا بجو

مظهری بی نعمت الله کی بود

نعمت الله در همه اشیا بجو

***

1325

خوش درآ در بحر ما ما را بجو

آب رو جوئی درین دریا بجو

قطره و موج و حباب و بحر و جو

هر چه می خواهی بیا ازما بجو

قاب قوسین از میانه طرح کن

مخزن اسرار اوادنا بجو

در خرابات فنا افتاده ایم

جای ما جوئی بیا آنجا بجو

از بلا چون کار ما بالا گرفت

منصب عالی از آن بالا بجو

غیر او نقش خیالی بیش نیست

بگذر از نقش خیال او را بجو

سید ما را ز یاسین می طلب

صورتش از معنی طاها بجو

***

1326

آب رو جوئی بیا از ما بجو

دل به دریا ده چو ما دریا بجو

دو جهان بگذار تا یکتا شوی

آنگهی یکتای بی همتا بجو

دیده بگشا نور چشم ما نگر

عین ما در دیدة بینا بجو

رند مستی گر همی خواهی بیا

در خرابات مغان ما را بجو

ما بدست زلف او دادیم دل

در سر ما مایة سودا بجو

در عدم ما را حضوری بس خوش است

گر حضوری بایدت آنجا بجو

هر چه می بینی از او دارد نصیب

نعمت الله از همه اشیا بجو

***

1327

گوهر دُر یتیم از ما بجو

آن چنان گوهر دین دریا بجو

در وجود خویشتن سیری بکن

حضرت یکتای بی همتا بجو

دست بگشا دامن خود را بگیر

هر چه می خواهی ز خود جانا بجو

در دل ما نقد گنج ما طلب

از چنین گنجی بیا آن را بجو

عاشق و معشوق ما هر دو یکی است

صورت و معنی آن یکتا بجو

گر بهشت جاودان خواهی بیا

خلوت میخانة ما را بجو

شرح اسما عارفانه خوش بخوان

یک مسما در همه اسما بجو

در خرابات مغان مست خراب

رو قدم نه کام دل آنجا بجو

نور او در دیدة بینا ببین

نعمت الله در همه اشیا بجو

***

1328

درد اگر داری دوا از خود بجو

هر چه می جوئی چو ما از خود بجو

تشنه گردی سو بسو جویای آب

غرق بحری آب را از خود بجو

رو فنا شو تا بقا یابی از او

چون شدی فانی بقا از خود بجو

از خودی تا چند گوئی با خدا

خود رها کن رو خدا از خود بجو

گنج در کنج دل ویران ماست

گنج اگر خواهی بیا از خود بجو

صورت و معنی و جام و می توئی

حاصل هر دو سرا از خود بجو

نعمت اللهی و نامت عمرو و زید

نعمت الله را بیا از خود بجو

***

1329

در دل دریا دلی گوهر بجو

از چنان بحری چنین جوهر بجو

جوهر دُر یتیم از ما طلب

خوش درآ در بحر ما گوهر بجو

عقل مخمور است ترک او بکن

عاشق سرمست جان پرور بجو

گر انا الحق گفته ای منصوروار

بر سر دار فنا سرور بجو

ور بسوزندت در آتش خوش بسوز

سرخود آنگه ز خاکستر بجو

جان فدا کن حضرت جانان طلب

دل به دلبر ده از او دلبر بجو

گر به راه نعمت الله می روی

رهبری از آل پیغمبر بجو

***

1330

ای دل گشایشی ز دل عاشقان بجو

آسایشی ز صحبت صاحبدلان بجو

در یوزه ای ز همت مردان حق بکن

بخشایشی ز خدمت این دوستان بجو

پروانه ای ز آتش عشقش بسوز دل

آن لحظه آروزی دل و کام جان بجو

از خود نهان به خلوت جانانه در خرام

چون بی نشان شدی ز خود آن دم نشان بجو

گر طالب حقیقتی مطلوب نزد تست

دریاب و آرزوی دل طالبان بجو

ذرات کاینات ز خورشید روی او

روشن شدند ذره به ذره عیان بجو

سید ازین میان و کنارش طلب مکن

برُتر شو از کنار و برون از میان بجو

***

1331

شد روان آب حیات ما بجو

تشنه ای آب حیات از ما بجو

آب را می نوش از جام و حباب

عین ما می جو ازین دریا و جو

عشق سر مست است در کوی مغان

می رود دل در پی او کو به کو

بشنو و از خود سخن دیگر مگو

هرچه او می گوید بگو آنرا بگو

موج و دریائیم و دریا عین ما

خوش همی گردیم دایم سوبسو

چشم ما روشن به نور روی اوست

لاجرم بینیم ما او را به او

در چنین آئینة گیتی نما

سید و بنده نشسته روبرو

***

1332

گنج او در کنج دل ای جان بجو

جان فدا کن حضرت جانان بجو

سینة بی کینة ما را طلب

مخزن اسرار آن سلطان بجو

نقش می بندی خیال این و آن

ترک این و آن بگو و آن بجو

زلف کافر کیش را بر باد ده

نور روی او ببین ایمان بجو

دُرد دردش نوش کن شادی ما

غم مخور از درد او درمان بجو

جنت المأوا اگر خواهی بیا

مجلس رندان و سرمستان بجو

نعمت الله جو که تا یابی همه

شکر این نعمت از آن یاران بجو

***

1333

خوش درآ در بحر ما ما را بجو

جو چه می جوئی بیا دریا بجو

در وجود خویشتن سیری بکن

حضرت یکتای بی همتا بجو

هر چه می بینی به نور او نگر

نور او در دیدة بینا بجو

قاب قوسین از میانه طرح کن

منصب عالی اوادنا بجو

درخرابات مغان رندانه رو

سید سرمست ما آنجا بجو

***

1334

تا قیامت ترک جام می بگو

همدمی خوشتر ز جام می مجو

ساقیا در دور جام می درآر

خرقة سالوس رندان را بشو

جان ما آئینة جانان ماست

جان و جانان خوش نشسته روبرو

واعظ ار منعت کند ازعاشقی

وعظ بی حاصل بگو دیگر مگو

یک نفس بی عشق و جام می مباش

گر نه ای هم صحبت خواجه ولو

بسته ام نقش خیال او به چشم

هر چه آید در نظر بینم به او

نعمت الله در همه عالم یکی است

گر نه ای احول مبین آن یک به دو

***

1335

ذوق سرمستان ز مخموران مجو

حال مستی جز که از مستان مجو

در خرابات مغان رندانه رو

مجلسی جز مجلس رندان مجو

خوش درآ در بحر بی پایان ما

غیر ما در بحر بی پایان مجو

جان و دل ایثار جانان کن چو ما

جز وصال حضرت جانان مجو

گنج او در کنج دل می جو مدام

غیر گنجش در دل ویران مجو

از خدا دایم خدا را می طلب

گر محبی جنت و حوران مجو

بر سر دار فنا با ما نشین

مثل سید میر سرمستان مجو

***

1336

دنیا و آخرت بر رندان به نیم جو

صد دل به حبه ای و دو صد جان به نیم جو

سودا نگر که عشق به صد جان خریده ایم

بفروختیم روضة رضوان به نیم جو

با گنج عشق مخزن قارون به پولکی

با ملک فقر ملک سلیمان به نیم جو

با درد دل خوشیم دوا را چه می کنیم

داروی ماست دردش و درمان به نیم جو

ای عقل جو فروش که گندم نمایدت

کاه است و هست کاه فراوان به نیم جو

گوئی که هست خرمن طاعت مرا بسی

صد خرمن چنین بر یاران به نیم جو

ما بنده ایم و سید ما نعمت الله است

جائی که نیست بندة جانان به نیم جو

***

1337

غیر ما در بحر ما از ما مجو

عین ما می جو تو از دریا و جو

در دو عالم آن یکی را می نگر

سر آن یک پیش هر یک وامگو

آینه بردار تا بینی عیان

یار تو با تو نشسته روبرو

دست بگشا دامن خود را بگیر

هر چه می خواهی ز خود آن را بجو

موج و دریائیم در بحر محیط

آب روی ما روان شد سو بسو

جام می در دور می گردد مدام

گه صراحی می نماید گه سبو

سید و بنده دو نام و یک وجود

یک حقیقت در عبارت ما و تو

***

1338

هرچه گوئی به عشق او می گو

حضرت او ز حضرتش می جو

گر به یک دم ترا دهد صد جام

نوش می کن روان دگر می پو

جامة پاک اگر طلبکاری

خرقة خود به جام می می شو

جام گیتی نما بدست آور

تا ببینی به نور او آن رو

تو حبابی و غرقه در دریا

در پی آب می روی هر سو

نبود این ظهور او بی ما

خود نباشد وجود ما بی او

گیسوی سیدم نخواهی یافت

تا حجابت بود سر یک مو

***

1339

درین دریا درآ با ما و عین ما به ما می جو

چه می جوئی ازین و آن خدا را از خدا می جو

عجب حالی است حال ما که گه موجیم و گه دریا

بهر صورت که بنماید از آن معنی ما می جو

خرابات است و رندان مست و ساقی جام می بر دست

حریفی گر همی خواهی بیا آنجا زما می جو

به عشقش گر شوی کشته حیات جاودان یابی

چو جانت زنده دل گردد ز جانان خونبها می جو

درآ در بزم سر مستان می جام فنا بستان

بنوش آب حیات ما بقائی زان فنا می جو

حضور بینوایان است و ما سردار ایشانیم

بیا بنواز ساز ما نوای بی نوا می جو

بگرد دو سرا گردی که می جویم مراد خود

بگیر آن دامن خود را مراد دو سرا می جو

اگر درد دلی داری بیا همدرد سید شو

حریف دردمندی جو ز درد دل دوا می جو

***

1340

به هرحسنی که می بینم جمالش می نماید رو

به معنی دو یکی یابم به صورت گرچه باشد دو

به من گر شاهد معنی نماید رو به صد صورت

ز هر صورت مرا حسنی نماید روی او نیکو

بیا آئینه ای بردار و روی خود در آن بنما

که تمثال جمال او شود روشن به چشم تو

اگر در خواب و بیداری، وگر مستی و هشیاری،

خیالش نقش می بندم نمی باشم دمی بی او

تو لطف ساقی ما بین که هر دم می دهد جامی

در آن جام از صفای می به رندان می نماید رو

بیا ای مطرب خوشخوان که شعری گفته ام خوش خوش

قبولش کن ز من قولی برو صورت خوشی می گو

بسی رندان و سرمستان که دیدی یا شنودستی

ولیکن در همه عالم یکی چون نعمت الله کو

***

1341

در دو عالم یکی است مثلش کو

کی بود مثل چون نباشد دو

به وجود او یکی است تا دانی

این دوئی از چه خاست از من و تو

به ظهور آن یکی هزار نمود

می نماید هزار اما کو

گنج و گنجینه و طلسمی تو

هر چه خواهی ز خویشتن می جو

میل با عاقل دو رو چه کنی

باش با عاشقان او یک رو

غیر اونیست ور تو گوئی هست

نبود هیچ هستیی بی او

نعمت الله یکی است در عالم

ور تو گوئی که دو برو می گو

***

1342

کهن است این شراب و جامش نو

عین هر دو یکی و نامش دو

در دو عالم خدا یکی است یکی است

جز یکی در وجود دیگر کو

دو نگویم نه مشرکم حاشا

وحده لا اله الا هو

همه روئی به وجه او دارند

لاجرم جمله را بود یک رو

آب گاهی حباب و گه موج است

گاه در بحر و گه بود در جو

هر چه محبوب می کند بد نیست

همه افعال او بود نیکو

همه ممنون نعمت اللهیم

نعمت الله از همه می جو

***

1343

چشمی که ندید نور آن رو

تاریک بود چو روی هندو

با ما بنشین خوشی درین بحر

ما را به کف آر و ما به ما جو

از جام حباب آب می نوش

از ما بشنو مرو به هر سو

گنجینه و گنج پادشاهی

مفلس گردی روان به هر سو

هر ذره ز آفتاب حسنش

یا سایه نور اوست یا او

در جام جهان نما نظر کن

تا بنماید بتو یکی دو

در مجلس عشق و بزم رندان

چون سید مست ما دگر کو

***

1344

این دوئی از چه خاست از من و تو

بی من و تو یکی بود نه دو

عقل گوید دوئی ولی مشنو

بگذارش بگو برو می گو

عشق داری درآ درین دریا

عین ما را به عین ما می جو

همه عالم وجود از او دارند

غیر او را وجود دیگر کو

چشم احول یکی دو می بیند

دو نماید در آینه یک رو

آفتاب است و عالمی سایه

سایة او کجا بود بی او

سید ما غلام حضرت اوست

پادشاهان به نزد او آنجو

***

1345

این و آن در آرزوی او و او

با همه یک رو نشسته روبرو

غیر نور او ندیده چشم ما

گرچه گشته گرد عالم کو بکو

غرقة دریای بی پایان شدیم

غیر ما از ما درین دریا بجو

عقل مخمور است و ما مست خراب

گفتة مخمور با مستان مگو

یک زمان با ما درین دریا نشین

گرد هستی را چو ما از خود بشو

سهل باشد هر که او بیند به خود

ما نمی بینیم جز او را به او

سیدم زلف سیادت برفشاند

مجمع صاحبدلان شد مو به مو

***

1346

آینه بردار تا ببینی در او

جان و جانان خوش نشسته روبرو

جز یکی در جمله عالم هست نیست

این دوئی پیدا شده از ما و تو

آب چشم ما به هر سو شد روان

آب رو جوئی بیا از ما بجو

خم میخانه به یک دم درکشیم

خود چه باشد پیش ما جام و سبو

تا میانش در کنار آورده ایم

مو نمی گنجد میان ما و او

در دو عالم جز یکی دیدیم نه

چشم احول آن یکی بیند به دو

نعمت الله مست و در کوی مغان

در پی ساقی روان شد سو بسو

***

1347

خوش برو خوش بنوش خوش می رو

نوش و پوش و خموش خوش می رو

گر تو داری هوای می خواری

بر در می فروش خوش می رو

در خرابات بی سر و بی پا

خوش سبوئی به دوش خوش می رو

مست و مدهوش می روی در راه

تا نیائی به هوش خوش می رو

عقل را غیر گفت و گوئی نیست

بگذر از گفت و گوش خوش می رو

دیگ سودا خوشی به جوش آور

با چنان پخته جوش خوش می رو

شادی روی سید سرمست

جام می را بنوش خوش می رو

***

1348

در ره عاشقی به جان می رو

عاشقانه به جان روان می رو

راه عشاق را نهایت نیست

جاودان همچو عاشقان می رو

بی نشان است راه اهل طریق

بگذر از نام و بی نشان می رو

ذوق داری که جام می نوشی

بر در خانة مغان می رو

این و آن را به این و آن بگذار

بی خیالات این و آن می رو

بی سروپا رفیق یاران باش

از مکان سوی لامکان می رو

در خرابات می رود سید

با چنین همرهی چنان می رو

***

1349

مستانه ز خویشتن فنا شو

رندانه بیا حریف ما شو

چون هستی اوست هستی ما

بگذر ز خودی و با خدا شو

بردار فنا برآ چو منصور

سردار سراچة بقا شو

چون اوست نوای بی نوایان

دریاب نوا و بی نوا شو

در بحر محیط ما قدم نه

با ما بنشین و آشنا شو

تا چند بگرد بحر گردی

در بحر درآ و آشنا شو

میخانة عاشقانه دریاب

فارغ ز وجود دوسرا شو

سید شاه است و بنده بنده

شاهی طلبی برو گدا شو

***

1350

از بود نبود خود فنا شو

رندانه بیا حریف ما شو

خواهی که تو پادشاه باشی

در حضرت پادشا گدا شو

چون اوست نوای بی نوایان

دریاب نوا و بینوا شو

در بحر محیط ما قدم نه

با ما بنشین و آشنا شو

از هستی او وجود جوئی

از هستی خویشتن جدا شو

گر بندة حضرت خدائی

چون بنده حضرت خدا شو

خواهی که رسی به نعمت الله

ایمن ز فنا و از بقا شو

***

1351

بقا در عشق اگر خواهی فنا شو

حیات از وصل اگر جوئی چو ما شو

مشو خودبین و خود را نیک دریاب

بدان خود را و دانای خدا شو

اناالحق زن چو منصور از سر عشق

برآ بردار و در دارالبقا شو

صدف دریاب و گوهر را طلب کن

درآ در بحر و با ما آشنا شو

بسوی گلشن جانان گذر کن

بسان بلبل جان خوش نوا شو

فابقوا بالبقاء قرب ربی

فافنوا از وجود خود فنا شو

چو سید بندة آن شاه می باش

به باطن خواجه و ظاهر گدا شو

***

1352

تا بکی در خواب باشی یک زمان بیدار شو

کار بیکاران مکن رندانه خوش در کار شو

عشق او داری چو مردان از سر جان درگذر

وصل او از او بجو وز غیر او بیزار شو

همچو منصور فنا گر بایدت دار بقا

بر سر دار فنا پائی بنه سردار شو

گر همی خواهی محیطی کز تو گردد آشکار

گرد نقطه دائم سرگشته چون پرگار شو

ما درین دریای بی پایان خوشی افتاده ایم

ذوق ما داری درآ در بحر و با ما یار شو

گر نظر از چشم او داری چو او عیار باش

کار عیاری خوش است ای یار ما عیار شو

نعمت الله رند سرمست است و با ساقی حریف

خوش بیا در بزم او از عمر برخوردار شو

***

1353

چون مردمک دیدة ما گوشه نشین شو

در زاویة چشم درآ و همه بین شو

گوئی که منم عاشق و معشوق من آن است

عشقی به حقیقت تو همانی و همین شو

در کوی خرابات گرفتیم مقامی

رندانه بیا ساکن این خلد برین شو

سری است امانت بر ما جان گرامی

گر زانکه امانت طلبی روح امین شو

عاشق شو و این عقل رها کن که چنان نیست

بشنو سخن عاشق سرمست و چنین شو

گر آتش عشقش به تو روئی بنماید

اندیشه مکن نور خدائی است قرین شو

با سید سرمست قدم نه به خرابات

می نوش و چو چشم خوش او عین یقین شو

***

1354

عاشق ارخواهد حدیث عشق جانان گو بگو

بی دلی گر باز گوید قصة جان گو بگو

نالة دلسوز ما چون عالمی بشنیده اند

بلبل نالان رموزی در گلستان گو بگو

عاشق و مستیم و با بلقیس خود در صحبتیم

هدهد ار گوید حکایت با سلیمان گو بگو

ساقی خمخانة دل ساغر می گو بیار

مطرب عشاق جان دستان مستان گو بگو

دست دل در دامن زلفش زن و از او بپرس

مو به مو احوال آن زلف پریشان گو بگو

ما مرید پیر خماریم و مست جام عشق

در حق ما هر چه گوید عقل نادان گو بگو

نعمت الله از کتاب گو شعری بخوان

میر مستان جهان اسرار رندان گو بگو

***

1355

ما خیالیم و در حقیقت او

جز یکی در دو کون دیگر کو

عاشق و مست و رند و قلاشیم

برو ای عقل و هر چه خواهی گو

عقل با عشق آشنا نشود

همدم ترک کی شود هندو

با دو رو او یگانه کی باشد

باش با عاشقان او یکرو

یک سر مو ز ما نخواهی یافت

تا ز تو باقی است یکسر مو

می وحدت ز جام کثرت نوش

گنج معنی ز گنج صورت جو

طالب ذوق نعمت الله شو

که همه یافتند ذوق از او

***

1356

می فراوان است اینجا جام کو

دُرد دردش هست درد آشام کو

ای که می گوئی دمی آرام گیر

با چنین دردی مرا آرام کو

گر نشان و نام ما جوئی مجو

در عدم ما را نشان و نام کو

زلف و خالش مرغ دلها صید کرد

خوبتر زین دانه و آن دام کو

جام می در دور می گردد مدام

عشق را آغاز یا انجام کو

شمس تبریزی ز مصر آمد به روم

آفتابی آن چنین در شام کو

نعمت الله مست و جام می بدست

همچو او رندی درین ایام کو

***

1357

بود ما پیدا شده از بود او

لاجرم داریم ما بودی نکو

عقل می گوید مگو اسرار عشق

عشق می گوید سخن مستانه گو

تا میانش در کنار آورده ایم

مو نمی گنجد میان ما و او

دیدة ما هر یکی بیند یکی

چشم احول گر یکی بیند به دو

غرق دریائیم و گویا تشنه ایم

آب می جوئیم ما در بحر و جو

خوش درین دریای بی پایان درآ

تا ببینی عین ما را سو بسو

آینه داریم دایم در نظر

سید و بنده نشسته روبرو

***

1358

شاهبازی چو نعمت الله کو

دلنوازی چو نعمت الله کو

دل خلقی تمام غارت کرد

ترک تازی چو نعمت الله کو

در همه بارگاه محمودی

یک ایازی چو نعمت الله کو

ساز عالم به ذوق خود بنواخت

کارسازی چو نعمت الله کو

در همه کاینات گردیدیم

پاکبازی چو نعمت الله کو

رند سرمست نو نیاز بسی است

نو نیازی چو نعمت الله کو

سر نهاده به پای سید خویش

سرفرازی چو نعمت الله کو

***

1359

عمر بر باد می رود بی او

کی بود زندگی چنین نیکو

نفسی عمر را غنیمت دان

حاصل عمر خود ز خود می جو

ما چنین مست و عقل مخمور است

گو برو هر چه بایدش می گو

در دلم جز یکی نمی گنجد

غیر آن یک بگو که دیگر کو

گر هزار است ور هزار هزار

نزد عارف یکی است بی من و تو

احول است آنکه یک به دو بیند

تو چو احول نه ای نبینی دو

ذکر سید همیشه این باشد

وحده لا اله الا هو

***

1360

ذوق سرمستان ز مخموران مجو

حال مستان پیش مخموران مگو

آینه بردار و خود را می نگر

تا ببینی جان و جانان روبرو

در ظهور است این دوئی از ما و او

او به ما پیدا و ما قائم به او

هر که چشمش غیر نور او ندید

هر چه آید در نظر بیند نکو

می یکی و ساغر می صد هزار

گاه در خم است گاهی در سبو

آن یکی در هر یکی خوش می نگر

می نماید دو ولی از ما و تو

نعمت الله را ز مخموران مپرس

میر رندان را ز سرمستان بجو

***

1361

برو ای عقل و بس محال مگو

بگذر از وهم و ز خیال مگو

سر آبی تو از سراب مپرس

خضر وقتی سخن ز آل مگو

با حریفان مست مجلس ما

جز حدیث می زلال مگو

سخن از دیده گو اگر گوئی

خبر از حال گو ز قال مگو

از همه رو جمال سید بین

دم مزن سِر ذوالجلال مگو

***

1362

تا نفرماید بگو بشنو ز من آن را مگو

جان به جانان ده ولیکن سر جانان را مگو

گر به کفر زلف او ایمان نداری همچو ما

دم مزن گر مؤمنی ای یار من آن را مگو

آب چشم ما به هر سو رو نهاده می رود

خوش درین دریا نشین و وصف یاران را مگو

ذوق ما داری بیا با جام می یکدم برآر

پیش مخموران مرو اسرار مستان را مگو

نعمت الله را بجو و حال خود با او بگو

هرچه فرماید بدان و راز سلطان را مگو

***

1363

آه دلسوز عاشقان بشنو

نالة جان بی دلان بشنو

سخنی خوش به ذوق می گویم

از سر ذوق یک زمان بشنو

سرّ ساقی و حال میخانه

با تو گویم یکان یکان بشنو

ذوق آب حیات اگر داری

نوش کن جام می روان بشنو

باز گلبانگ بلبل سرمست

از گلستان برآمد آن بشنو

مکن از عاشقان کنار ای دل

هست رازی درین میان بشنو

نعمت الله را غنیمت دان

با تو گفتم ز جان به جان بشنو

***

1364

گفتة عاشقان به جان بشنو

این چنین گفته آنچنان بشنو

با تو گویم حکایت مستان

بشنو از قول عاشقان بشنو

نوش کن جام می که نوشت باد

با تو گفتم ز جان به جان بشنو

از سر ذوق گفته ام سخنی

این معانی از آن بیان بشنو

می و جام و حریف و ساقی اوست

دو مگو کان یکی است آن بشنو

از کنار نگار اگر پرسی

در میان آی و از میان بشنو

سخن سیدم روان می خوان

آه جانسوز عاشقان بشنو

***

1365

قول ما حق است از حق می شنو

نه مقید بلکه مطلق می شنو

از زبان هر چه آن دارد وجود

گوش کن سرّ انا الحق می شنو

عاشق و معشوق مشتق شد ز عشق

راز این مصدر ز مشتق می شنو

یک زمان با ما درین دریا درآ

حال بحر ما ز زورق می شنو

مجلس رندان ما با رونق است

قصة مستان به رونق می شنو

ما و حق گر عقل گوید گو بگو

من نگویم قول احمق می شنو

گفتة مستانة سید بخوان

از همه اشیا تو صدّق می شنو

***

1366

جان عاشق نجوید الا هو

دل عارف نپوید الا هو

غنچة شاخ گلشن لاهوت

هیچ بلبل نبوید الا هو

منی ما به آب رحمت خویش

هیچ راحِم نشوید الا هو

من کیم تا زبان من گوید

سخن از من نگوید الا هو

مست عاشق نخواهد الا دوست

نعمت الله نگوید الا هو

***

1367

به وجود او یکی بود نه دو

وحده لا اله الا هو

آن یکی در ظهور دو بنمود

دو نماید ولی نباشد دو

نور او می نگر به هر حسنی

حسن او را ببین تو در هر رو

جام می را به نوش رندانه

قول مستانة خوشی می گو

آفتابی است بر همه روشن

غیر یک آفتاب دیگر کو

در خرابات رند سرمستی

گر طلب می کنی مرا می جو

نعمت الله می کند تکرار

وحده لا اله الاهو

***

1368

عارفانه بیا و خوش می گو

وحده لا اله الا هو

ذکر مستانه می کنم شب و روز

تو ز من بشنوی و من از او

همه عشق است و ما در او غرقیم

عین ما را به عین ما می جو

باش با عاشقان او یک رو

خوش بگو لا اله الا هو

در دو آئینه رو نمود یکی

آن یکی باشد و نماید دو

غیر او نیست در وجود ای دوست

ور تو گوئی که هست غیری کو

این چنین گفته های مستانه

تو ز من بشنوی و من از او

خرقة پاک اگر هوس داری

جامة خود تو از خودی می شو

نعمت الله یکی است در عالم

فارغ است از خیال عقل دو رو

***

1369

جز یکی نیست در نظر خود کو

وحده لا اله الا هو

او یکی و مراتبش بسیار

به مراتب یکی نگویم دو

بحر ما موج زد به جوش آمد

آب حیوان روان شد از هر سو

جز یکی در یکی نخواهد دید

هر که در عشق او بود یک رو

هر که عالم به نور او نگرد

هرچه بیند همه بود نیکو

چشم مردم از او منور شد

چون توان دید ذره ای بی او

شعر سید به ذوق می خوانش

قول مستانة خوشی می گو

***

1370

هر بنده که سوی شه برد راه

هم شاه بود به دولت شاه

ما شاه درون پرده دیدیم

دیگر نرویم سوی خرگاه

ای شاه تو قرص آفتابی

ما خاک محقریم در راه

تو جان طلبی و ما نخواهیم

هستیم درین سخن به اکراه

ما زان توایم و هر چه داریم

العبد و ماله لمولاه

هست از نظر تو ناظر حق

سلطان دو کون نعمت الله

***

1371

راهیم و رهنمائیم هم رهرویم و همراه

هم سیدیم و بنده هم چاکریم و هم شاه

جام می لطیفند این جسم و جان که داریم

در باطن آفتابیم در ظاهریم چون ماه

گاهی چنین که بینی بر تخت چون سلیمان

گاهی چنانکه دانی چون یوسفیم در چاه

رندیم و لاابالی سرمست در خرابات

با ساقئی حریفیم دایم به کام دلخواه

در راه بی کرانه ما می رویم دایم

گر عزم راه داری ما با توایم همراه

ای یار بندگی کن تا پادشاه گردی

زیرا که پادشاهند این بندگاه درگاه

توقیع آل دارد حکم ولایت ما

باشد نشان آن حکم بر نام نعمت الله

***

1372

صورتا چاکر است و معنی شاه

باطنا آفتاب و ظاهر ماه

لیس فی الدار غیره دیار

وحده لا اله الا الله

در همه آینه جمال نمود

غیر او را ندیده ام والله

گاه عاشق بود گهی معشوق

جز یکی نیست رهبر و همراه

جامع جملة کمالات است

بندة کامل است عبدالله

صورت و معنی خوشی بنمود

مظهر و مظهری نکو دل خواه

نعمت الله را بدست آور

تا ز خلق خدا شوی آگاه

***

1373

رهزنی آمد به نزدم صبحگاه

ره ندادم شد ز پیشم رو سیاه

در طریق عاشقی مردانه باش

تا رسی در بارگاه پادشاه

رهزنان در راه بسیارند ولی

رهبری جو تا نگردد دین پناه

سالک ره دار می دانی که کیست

آنکه راه خویشتن دارد نگاه

راه تجرید است اگر ره می روی

بگذر از اسباب و ملک و مال و جاه

در طریق حق گناه تو توئی

بگذر از خود گر نمی خواهی گناه

بزم سید جو و کوی می فروش

رو بدر زین خانة پرآه آه

***

1374

چنین دیوان که ما داریم از دیوان دیوان به

چه جای دیو با دیوان که از ملک سلیمان به

دوای درد دل درد است اگر داری غنیمت دان

که دُرد درد عشق او به نزد ما ز درمان به

رهاکن کفر و هم کافر مسلمان باش مردانه

چوخواهی مرد ای درویش اگر میری به ایمان به

خرابات است و رندان مست و ساقی جام می بر دست

چنین بزمی ملوکانه ز خاقانی و خاقان به

چو دل با تو نمی ماند به دلبر گر دهی اولی

چو جای از تن بخواهد شد فدای روی جانان به

دل معمور آن باشد که خوش گنجی بود در وی

دگر گنجی در او نبود بسی زو کنج ویران به

غلام سید ما شو که سلطان جهان گردی

به نزد حق غلام او بسی از شاه سلطان به

***

1375

پادشاهی با گدائی ساخته

سایه ای بر جان ما انداخته

بر سریر دل نشسته شاه عشق

ملک دل از غیر خود پرداخته

مجلس مستانه ای آراسته

ساز جان ما خوشی بنواخته

برده گوی دلبری از دلبران

مرکب عشقش به میدان تاخته

آفتاب است او و عالم سایه بان

شاهباز است او و عاشق فاخته

این لطیفه بین که سلطان دو کون

با فقیری بی نوا در ساخته

نعمت الله نور چشم مردم است

والعجب او را کسی نشناخته

***

1376

نور رویش پرتوی بر ماهتاب انداخته

جعد زلفش سایه بان بر آفتاب انداخته

سنبل زلفش پریشان کرده بر رخسار گل

بلبل شوریده را در پیچ و تاب انداخته

ساقی سرمست ما رندانه جام می بدست

آمده در بزم ما از رخ نقاب انداخته

بر کشیده تیر عشق و عاشقان خویش را

بر سر کوی محبت بی حساب انداخته

لاابالی وار با رندان نشسته روز و شب

از رقیب ایمن سپر بر روی آب انداخته

آتشی انداخته در شمع جان از عشق خود

عقل را پروانه وش در اضطراب انداخته

وعدة دیدار داده عاشقان خویش را

ذوق و وجدی در وجود شیخ و شاب انداخته

زاهد و مفتی به عشق جرعه ای از جام او

آن یکی سجاده و این یک کتاب انداخته

نعمت الله را حریف مجلس خود ساخته

جام وحدت داده و مست خراب انداخته

***

1377

نور رویش مردم دیدة  منور ساخته

صورت خود را به لطف خود مصور ساخته

بسته است از مه نقابی آفتاب روی او

تا نداند هر کسی خود را چنین برساخته

درخرابات مغان بزم خوشی آراسته

رند و ساقی جام و می با همدگر در ساخته

عشق او بحر است و ما را زا ن به دریا می کشد

عین ما را آبروئی داده خوشتر ساخته

هر که خاک پای سرمستان او را بوسه داد

بر سریر سلطنت سلطان و سرور ساخته

اسم اعظم خواست تا ظاهر شود در آینه

عین ما روشن دلی را دیده مظهر ساخته

هر کسی سازد سرائی در بهشت از بهر خود

نعمت الله خانة دل جای دلبر ساخته

***

1378

آفتاب حسن او عالم منور ساخته

نقش عالم از مثال خود مصور ساخته

در میان دایره خوش خط موهومی کشید

صورت قوسین از آن معنی محور ساخته

جملة اعیان عالم مظهر اسماء اوست

عین هر فردی به انعامی مقرر ساخته

یک الف بنوشت و هفت آیت از آن آمد پدید

هفت هیکل حافظ این هفت کشور ساخته

جود او مجموع موجودات را داده وجود

خاک را کرده نظر آن خاک را زر ساخته

خوش حبابی در محیط عشق او پیدا شده

قبه‌ای بر روی آب از عین ما بر ساخته

صورت و معنی عالم جمع کرده در یکی

و آن یکی در دو جهان سلطان و سرور ساخته

در میان آب بنشستیم در دریای عشق

عین ما از آب روی داده خوشتر ساخته

گنج پنهان بود پیدا کرد‌ه‌ است بر بی نوا

پادشاه از لطف خود با بی نوا در ساخته

اسم اعظم نعمت‌اللّه را عطا کرده به من

بنده‌ای را سیدی در بحر و در بر ساخته

***

1379

عشق او خوش آتشی افروخته

غیرت او غیر او را سوخته

عشق بازی کار آتش بازی است

او چنین کاری به ما آموخته

گنج تو در کنج دل ما یافتیم

دل فراوان نقد از او اندوخته

نور ما روشن تر است از آفتاب

گوئیا از نار عشق افروخته

سید ما تا جمالش دیده است

دیده را از این و آن بردوخته

***

1380

عشق او شمع خوشی افروخته

جان من پروانة پر سوخته

عشق بازی کار آتش بازی است

او چنین کاری مرا آموخته

چشم بندی بین که نور چشم من

رو گشوده دیده‌ام را دوخته

سود من بنگر که سودا کرده‌ام

می خریده زاهدی بفروخته

نعمت او نعمت‌اللّه من است

دل چنین خوش نعمتی اندوخته

***

1381

جام ومی با همدگر آمیخته

خون می خواران به خاکش ریخته

زلف بگشوده نموده آن جمال

شیوة او فتنه ها انگیخته

ساقی سرمست خمی پر زمی

بر سر رندان عالم ریخته

در خرابات جهان مست خراب

عاشقانه مجلسی انگیخته

سیدم زلف سیادت بر فشاند

عالمی را دل در او آمیخته

***

1382

عمری است تا دل من با بی دلان نشسته

خوش گوشه ای گرفته در کنج جان نشسته

رندی حیات جاوید یابد که از سر ذوق

مستانه در خرابات خوش با مغان نشسته

سلطان عشق بنشست برتخت دل چو شاهی

تختی چنین که دیده شاهی چنان نشسته

خوش بلبلی است جانم کاندر هوای جانان

نالد به ذوق دائم در گلستان نشسته

گر عاشقی ز خود جو معشوق خویشتن را

زیرا که او همیشه با عاشقان نشسته

بر گرد قطب یاران پرگاروار گردند

سرگشته در کناره او در میان نشسته

رندی چو نعمت الله جوئی ولی نیابی

برخاسته ز عالم بیخان و مان نشسته

***

1383

نقش خیال رویش برآب دیده بسته

آن نور چشم مردم در آب خوش نشسته

روز الست با او عهد درست بستیم

جاوید من برآنم گر چه دلم شکسته

زُنار کفر زلفش دل بر میان جان بست

خوشتر ازین میانی دیگر کسی نبسته

دیشب خیال رویش در خواب دید دیده

امروز آن خیالش بر ما بود خجسته

جام شراب وحدت نوشیم عاشقانه

شادی روی رندی کز خویش باز رسته

پیوسته ایم با او پیوسته ایم جاوید

پیوسته این چنین خوش از غیر او گسسته

از بندگی سید ذوقی تمام داریم

سرمست و تن درستیم نه از خمار خسته

***

1384

عقل در کوی عشق سرگشته

چون گدائی است در بدر گشته

خبری یافته ز میخانه

زان خبر مست و بی خبر گشته

دیده نقش خیال او دیده

آب از آن روش در نظر گشته

همچو پرگار گرد نقطة دل

سالها جان ما به سر گشته

از می و جام با خبر باشد

هر که چون ما به بحر و بر گشته

ساغر می مدام می نوشیم

لاجرم حال ما دگر گشته

هر که گشته غلام سید ما

در همه جای معتبر گشته

***

1385

بر همه ذرات عالم آفتابی تافته

بینم و هر ذره ای از وی نصیبی یافته

تار و پود و صورت و معنی و جسم و جان ما

تافته بر همدگر خوش جامه ای را بافته

مو به مو زلف پریشان جمع کرده وانگهی

از برای سیدی خوش گیسوئی را تافته

کس نمی یابم درین صحرا که محروم است از او

آفتاب رحمتش بر کور و بینا تافته

ساقی سرمست ما بزم ملوکانه نهاد

نعمت الله پیش از رندان به می بشتافته

***

1386

دل ز ما کردی بری یعنی که چه

هیچ با ما ننگری یعنی که چه

بی حریفان خلوتی دارم مدام

می به تنها می خوری یعنی که چه

می نهی لب بر لب جام شراب

آب رویش می بری یعنی که چه

رو گشائی راز گوئی با صبا

پردة گل می دری یعنی که چه

بر سر راه امید افتاده ایم

بر سر ما نگذری یعنی که چه

هر نفس آئینة روشن دلی

می بری می آوری یعنی که چه

دم مزن از سیدی گر عاشقی

بندگی و سروری یعنی که چه

***

1387

بیا ساقی و جام می بما ده

بما یک جرعه از بهر خدا ده

دو صد جان قیمت یک ساغر تست

به درویشان خدا را بی بها ده

جهانی از تو می یابد نواها

نصیبی هم به مای بینوا ده

درون خلوت ار بارم ندادی

مرا بر آستان خویش جا ده

تو در جانی و جان در جستجویت

مده ما را غلط ما را رها ده

که داند قدر دُرد درد عشقت

بیا و دُرد دردت را ما ده

تو سلطانی و سید بندة تو

عطائی گر دهی باری مرا ده

***

1388

آن کیست کلاه کج نهاده

بر بسته میان و روگشاده

رندانه درآمده به مجلس

بر دست گرفته جام باده

بگشوده در شرابخانه

مستانه صلای عام داده

سلطان خود و سپاه خویش است

گه گشته سوار و گه پیاده

در کنج دل خرابة ما

گنجی ز محبتش نهاده

شاهانه به تخت دل نشسته

جان همچو غلام ایستاده

بر هر طرفش هزار سید

مستند و خراب اوفتاده

***

1389

ساقی قدحی شراب در ده

دلسوخته را کباب در ده

راضی نشوم بیک دو سه جام

لطفی کن و بی حساب در ده

از پردة غیب روی بنما

در خطة جان خطاب در ده

ای عشق ندای پادشاهی

در ملک چو آفتاب در ده

در ده کس نیست جمله مستند

بانگی به ده خراب در ده

ما گمشدگان کوی عشقیم

راهی بنما صواب در ده

در بیداری اگر صلائی

ما را ندهی به خواب در ده

پنهان چه دهی شراب وحدت

رندانه و بی حجاب در ده

شادی روان نعمت الله

دهدار مرا شراب در ده

***

1390

در مظهر مطهر مظهر ظهور کرده

جام جهان نما را روشن چو نور کرده

در خلوت خرابات بزم خوشی نهاده

با یار خود نشسته اغیار دور کرده

تمثال بی مثالش در آینه نموده

حسن چنین لطیفی ایثار حور کرده

ما طالب بلائیم اما عنایت او

داده بلا به ایوب او را صبور کرده

بستان سرای ما را سرسبز آفریده

سیلاب رحمت او بر ما عبور کرده

هر آینه که بینی او را به ما نماید

در چشم روشن ما نورش ظهور کرده

خوش آتشی برافروخت عود دل همه سوخت

از بهر نعمت الله جانها بخور کرده

***

1391

 از آفتاب حسنش مه نور وام کرده

جام جهان نمائی ساقیش نام کرده

ماهی بسر دویده گرد فلک شب و روز

تا بدردین کامل خود را تمام کرده

سلطان عشق جانان ملک جهان گرفته

عقل آمده به خدمت خود را غلام کرده

لطفش کرم نموده میخانه در گشوده

در حق جمله عالم انعام عام کرده

میخانه ای چنین خوش کرده سبیل بر ما

ما را شراب داده مست مدام کرده

کرده حلال بر ما جام می محبت

افشای سر خود را بر ما حرام کرده

جانان و جان سید باشند نعمت الله

نامش نکو نهاده ختم کلام کرده

***

1392

حسن او در آینه پیدا شده

هر که دیده همچو ما شیدا شده

چشم ما روشن به نور روی اوست

دیدة ما این چنین بینا شده

عین ما بیند به عین ما چو ما

عارفی کو غرقة دریا شده

شمع عشقش آتشی در ما زده

سوخته داند که او چون ما شده

بر در او جنت المأوای ماست

دل مقیم جنت المأوا شده

قاب قوسین از میان برداشته

واقف اسرار او ادنا شده

نعمت الله در سخن آمد از آن

مشکلات عالمی حل وا شده

***

1393

چشم نابینای ما از نور او بینا شده

هرکه دیده دیدة ما همچو ما شیدا شده

آفتابی رو به مه بنموده در دور قمر

این چنین حسن خوشی در آینه پیدا شده

آب چشم ما بهر سو رو نهاده می رود

قطره قطره جمع گشته آمده دریا شده

دل بدست زلف او دادیم و چون ما صد هزار

سر به پای او نهاده در سر سودا شده

ما بلای عشق او آلا و نعما گفته ایم

زانکه کار مبتلایان از بلا بالا شده

عشق آمد شادمان و عقل و غم بگریختند

این چنین شاه آمده ساقی بزم ما شده

سید ما عاشقانه ترک عالم کرد و رفت

گوئیا با حضرت یکتای بی همتا شده

***

1394

دیدة دل از تو منور شده

مجمع جان از تو معطر شده

زلف تو آشفته شده سر بسر

در سر سودات بسی سر شده

این دل ما بود به عشق تو خوش

وصل ترا یافته خوشتر شده

ذره ای از نور رخت تافته

در نظر روشن ما خور شده

قطره ای از آب زلال لبت

گشته روان چشمه کوثر شده

نقش خیال تو پدید آمده

آدم از آن نقش مصور شده

ساغر می داده نشانی به ما

زان لب ما همدم ساغر شده

عقل اگر آمد و گر شد چه شد

آمده بسیار و مکرر شده

بنده زده بوسه ای بر پای او

در همه جا سید و سرور شده

***

1395

دیده صبح از تو منور شده

طرة شام از تو معنبر شده

باد صبا بوی ترا یافته

عالم از آن بوی معطر شده

در نظر اهل نظر کاینات

نقش خیال است مصور شده

صورت و معنی چو مه و آفتاب

هر دو به هم نیک برابر شده

گشته روان چشمة آب حیات

رهگذر ما همه خوشتر شده

عین مسما بود اسمش از آن

آمده و اول دفتر شده

گفتة نوباوة سید شنو

نه سخنانی که مکرر شده

***

1396

جنت المأوای ما خلوت سرای میکده

جان سرمست خراباتی فدای میکده

در هوای میکده بر باد خواهم داد دل

هر که را جانیست باشد در هوای میکده

همدم میر خراباتیم و با رندان حریف

پادشاه عالمی آمد گدای میکده

عاشق و مستم برو ای زاهد خلوت نشین

صومعه هرگز ندارم من به جای میکده

صاف درمان است ما را دُرد درد عشق او

هر که را دردی است باشد مبتلای میکده

در سر بازار سودا مایة سود دوکون

هرچه حاصل کرده ام دارم برای میکده

نالة دلسوز سید مطرب عشاق ماست

می نوازد ساز جانها از نوای میکده

***

1397

در شهادت شاهدی بی عیب از غیب آمده

این چنین خوش شاهدی از غیب بی عیب آمده

در گلستان غنچة گل در هوای روی او

پیرهن بدریده و بی دامن و جَیب آمده

آن معانی بدیع او بیانی دیگر است

زانکه بر وی این کلام الله بی رَیب آمده

نو عروس بکر فکرم شاهدی بس دلکش است

در مشاهد شاهدی می خواهد از غیب آمده

در جوانی نعمت الله با سواد و شعر رفت

این زمان باز آمده پیرانه با شیب آمده

***

1398

سایه و همسایه پیدا آمده

صورت و معنی هویدا آمده

دیدة ما روشن است از نور او

نور او در چشم بینا آمده

قطره و موج و حباب از ما بجو

زانکه جمله عین دریا آمده

خوش بلائی می کشم از عشق او

این بلا بر ما ز بالا آمده

تا نماند هیچ رندی در خمار

ساقی مستی بر ما آمده

هر چه آید در نظر ای نور چشم

از جناب حق تعالی آمده

سید و بنده به هم آمیخته

هر دو تا گوئی که یکتا آمده

***

1399

از همه آئینه پیدا آمده

نور او درچشم بینا آمده

آن یکی ظاهر شده در هر یکی

هر یکی بنگر که یکتا آمده

بحر در جوش است و رو دارد به ما

آب روی ما بر ما آمده

مجلس عشق است و رندان در حضور

ساقی سرمست تنها آمده

از ولایش ما ولایت یافتیم

حکم ما از ملک بالا آمده

قطره ای بودیم ما بحری شدیم

این چنین دُری ز دریا آمده

نعمت الله رو به میخانه نهاد

میل ما کرده بماوا آمده

***

1400

برو ای عقل،  پند مست مده

پند سرمست می پرست مده

جان بده گر هوای او داری

دامن ذوق ما ز دست مده

ساقیا جام می بیار و بیا

به جز از می به دست مست مده

خاطر ما چو زلف خود مشکن

سر موئی به ما شکست مده

نعمت الله را بدست آور

لیکن او را به هر چه هست مده

***

1401

دامن عاشقان ز دست مده

جام می جز بدست مست مده

خاطر ما چو زلف خود مشکن

سر موئی به ما شکست مده

می به زاهد مده که حیف بود

جز به مستان می پرست مده

حالیا حال را غنیمت دان

وقت خود را به نیست و هست مده

نعمت الله را بدست آور

این چنین نعمتی ز دست مده

***

1402

بیا ای ساقی مستان و جام می به مستان ده

بیا آب حیاتت را بدست می پرستان ده

به مخموران مده می را که قدر می نمی دانند

چو خیری می کنی ساقی بیاور می به رندان ده

بیا ای صوفی صافی و دُرد درد دل درکش

چه می لرزی بجان آخر بیا جان را به جانان ده

اگر فرمان رسد از شه که سر در پای او انداز

تو پا انداز کن سر را بشکرانه روان جان ده

چه خوش گنجی است عشق او که در عالم نمی گنجد

چنین گنج ار کسی جوید نشانش کنج ویران ده

نشان رند سرمستی اگر یاری ز تو جوید

کرم فرما ز لطف خود نشان او به یاران ده

اگر جمعیتی خواهی درآ در مجمع سید

و گر دل می دهی به آن  زلف پریشان ده

***

1403

می عشقش به شیرمردان ده

دُرد دردش به دردمندان ده

ساقیا دست ما و دامن تو

ساغر می به دست یاران ده

می به زاهد مده که باشد حیف

ور دهی جام می به رندان ده

جرعه نوشان جام خود مگذار

جرعة جام خود به ایشان ده

گر بلا را به عاشقان بخشی

بخش من زان بلا فراوان ده

نوش کن جام می که نوشت باد

جرعه ای هم به باده نوشان ده

نعمت الله مده به مخموران

میر مستان به می پرستان ده

***

1404

نوری است به چشم ما نموده

در جام جهان نما نموده

هر آینه ای که دیده دیده

آئینه به ما خدا نموده

باطن بنگر که پادشاه است

در ظاهر اگر گدا نموده

ما دُردی درد نوش کردیم

این درد به ما دوا نموده

بر دار فنا برآ که ما را

در عین فنا بقا نموده

در بحر محیط غرق گشتیم

ماهیت ما به ما نموده

بیگانه ندیده سید ما

او را همه آشنا نموده

***

1405

در آینه عشق او نموده

حسنی به من و تو رو نموده

هر آینه را تو نیک بنگر

کو آینه را نکو نموده

در جام جهان نما نظر کن

گو دیده جمال او نموده

یک رو به دو آینه چو بنمود

یک روست اگرچه دو نموده

بر آینه آفتاب چون تافت

پنهان چه کنیم چو نموده

با آینه روبرو نشسته

آن آینه روبرو نموده

در آینة وجود سید

عالم همه مو به مو نموده

***

1406

توئی که راحت جانی و دیده را دیده

توئی که مثل جمال تو دیده نادیده

فروگرفت خیالت سواد مردم چشم

چنانکه نیست تمیز از خیال تا دیده

مرا دلی است چو آئینه روشن و صافی

نگاه کرده در آئینه و ترا دیده

ندیده دیدة من در جهان به جز رویت

خوش است این نظر پاک کبریا دیده

اگر چه موج محیطیم عین دریائیم

به غیر ماست که ما را ز ما جدا دیده

بسوی مردم دیده نظر کن و بنگر

که نور دیدة خود را به چشم ما دیده

هزار چشمه ز چشمم روان شود هر دم

از آنکه دیده به عین تو چشمها دیده

کسی که دیدة بیگانه دید در بندد

هر آینه بودش دیده آشنا دیده

منم که عارف و معروف نعمت اللهم

ز لا اله گذشته بلای لا دیده

***

1407

می نگارم نگار بر دیده

می نماید چو نور در دیده

نور روئی که چشم سر بیند

دیدة ما به چشم سر دیده

هر که بیند به عین ما ما را

صدف و بحر و هم گهر دیده

جام می هر که دید رندانه

هست سیاح بحر و بر دیده

دیده هر ذره ای که می بیند

آفتابی است در قمر دیده

دیده دیده به نور او او را

این نظر دیده زان نظر دیده

هرکه او نور نعمت الله دید

جان و جانان به همدگر دیده

***

1408

خوش نقش خیالی است که بستیم به دیده

خود خوشتر از این نقش نبستیم به دیده

در نقش سراپرده این دیده نظر کن

کان نقش نگاری است که در دیده پدیده

گفتم که لبت بوسه دهم گفت ببوسش

شیرین تر از این قول که گفته که شنیده

در کوی خرابات مغان مست خرابیم

از درد سر زاهد مخمور رهیده

با ساقی سرمست حریفیم دگر بار

یک جام شرابی به دو صد جان بخریده

دیشب ز در خلوت ما شاه درآمد

مهمان عزیزی است که از غیب رسیده

خلق حسن و خلق حسینی است که دارد

چون سید ما کیست به اخلاق حمیده

***

1409

ما نقش خیال تو نگاریم به دیده

در دیدة ما بین که توان دید به پدیده

نوری است که در دیدة ما روی نموده

روشنتر از این دیدة ما دیده که دیده

در دیدة اهل نظر آن لعبت خندان

بگرفته خوشی گوشه و جائی بگزیده

یک نقطه محیط است که در دور درآمد

این دایره خطی است از آن نقطه کشیده

در آینة خلق نظر کردم و دیدم

عینی است عیان گشته به اخلاق حمیده

هر ذره که که بینی بتو خورشید نماید

آن ذره رسولی است که از غیب رسیده

ذوقی است درین گفتة سید که چه گویم

خود خوشتر ازین قول که گفته که شنیده

***

1410

تا نقش خیال تو نگاریم به دیده

کاری جز از این کار نداریم به دیده

از دیدة ما آب روان است بهر سو

از ما بطلب آب که باریم به دیده

غیر تو اگر در نظر ما بنماید

غیرت نگذارد که بداریم به دیده

هر شب به خیالی که به ما روی نمائی

تا روز ستاره بشماریم به دیده

در دیده پدید است نظر کن که توان دید

نقشی و نگاری که نگاریم به دیده

بر خاک درت کاشته شد تخم محبت

امید که ما آب برآریم به دیده

جان در تن سید تو نهادی به امانت

گر حکم کنی هان بسپاریم به دیده

***

1411

ما نقش خیال تو نگاریم به دیده

کاری جز از این کار نداریم به دیده

در گوشة دیده به خیال تو نشستیم

عمری به خیالت بسر آریم به دیده

جز نقش خیال تو که نور بصر ماست

در دیده خیالی ننگاریم به دیده

گر زانکه ز ما بر سر کوی تو غباری است

بر خاک درت آب به باریم به دیده

جان در تن ما عشق نهاده به امانت

گر می طلبد آن بسپاریم به دیده

هر شب من و رندان به هوای مه تابان

تا روز ستاره بشماریم به دیده

در دیدة ما معنی سید بنماید

هر صورت خوبی که نگاریم به دیده

***

1412

ما نقش خیال تو کشیدیم به دیده

خوش نقش خیالی است در این دیده بدیده

نوری است که در دیدة ما روی نموده

نقشی است که بر پردة این دیده کشیده

دائم دل ما بر در جانانه مقیم است

گر جان طلبد هان بسپاریم به دیده

این گفتة مستانة ما از سر ذوق است

خود خوشتر از این قول که گفته که شنیده

بی عیب بود هرچه به ما می رسد از غیب

عیبش مکن ای دوست که از غیب رسیده

خوش خلق عظیمی که همه خلق برآنند

صد رحمت حق باد بر اخلاق حمیده

در بندگی سید رندان خرابات

این بنده غلامی است که آن خواجه خریده

***

1413

خوش نقش خیالی است که بستیم به دیده

در دیدة سرمست نظر کن که پدیده

مستانه دو بیتی ز سر ذوق بگفتم

خود خوشتر از این قول که گفته که شنیده

تا ظن نبری گفتة من شعر فلان است

الهام الهی است که از غیب رسیده

میخانة ما وقف و سبیل است به رندان

جام می ما بر همه می خانه گزیده

رندی که درین کوی مغان خوش بکمال است

از قصة بیگانه و از خویش رهیده

جان در تن ما عشق نهاده به امانت

گر می‌طلبد هان بسپاریم به دیده

خوش باشد اگر عمر عزیز بسر آری

در بندگی سید و اخلاق حمیده

***

1414

دیده تا نور روی او دیده

هرچه دیده همه نکو دیده

زلف و رویش به همدگر نگرد

کفر و اسلام مو به مو دیده

چشم دریا دلی است دیدة ما

در نظر آب سو بسو دیده

دیدة ما یکی یکی بیند

گر چه احول یکی به دو دیده

دیده در آینه نگاهی کرد

جان و جانانه روبرو دیده

چند گوئی که من نمی بینم

روشن است آفتاب کو دیده

نعمت الله نظر از او دارد

نور او را به نور او دیده

***

1415

خیالش نقش می بندم به دیده

چنان نقش و چنین دیده که دیده

منور شد به نورش دیدة ما

نظر فرما در این دیده به پدیده

عنایت بین که الطاف الهی

چنین حسن لطیفی آفریده

در این دور قمر حاکم به حکمت

خطی بر ماه تابنده کشیده

ملک صورت به خلق بی نظیرش

ملک سیرت به اخلاق حمیده

به رندان می دهد ساقی سرمست

به ما خمخمانه میراثش رسیده

مجرد کیست در عالم چو سید

کسی کز قید عالم وارهیده

***

1416

خیالش نقش می بندد به دیده

چنان نقش و چنین دیده که دیده

دو چشمم روشن است از نور رویش

به مردم می نمایم آن به دیده

خیال عارضش در دیدة ما

بود نقشی بر آبی خوش کشیده

صبا در گلستان می خواند شعرم

شنیده غنچه و جامه دریده

درآمد از درم ساقی سرمست

چنان شاهی مرا مهمان رسیده

دلم آئینه گیتی نمائی است

به لطف خود لطیفش آفریده

فتاده آتشی در نی دگر بار

مگر از سیدم حرفی شنیده

***

1417

خیالش نقش می بندم به دیده

چنین نقش و خیالی خود که دیده

به نور اوست روشن دیدة من

نظر فرما که بینی نور دیده

الف با خواندم و کردم فراموش

خطی بر عالم و آدم کشیده

گذشته از وجود و از عدم هم

نمانده سیآت و هم حمیده

خرابات است و ما مست و خرابیم

ز مخموران عالم وارهیده

بیا با ما در این دریا و بنشین

که دریائی است نیکو آرمیده

نگر در آفتاب نعمت الله

که در هر ذره ای روشن بدیده

***

1418

به نور دیده دیدم نور دیده

چنان نور و چنین دیده که دیده

ببین آئینة گیتی نمایش

به اسم اعظم او را آفریده

ندیده دیدة ما غیر رویش

چنین نور از خدا ما را رسیده

سعادت بین که سلطان دو عالم

غلامی از دو عالم بر گزیده

منور شد دو چشم ما از آن نور

نظر فرما به نور او که پدیده

تمام بلبلان سرمست گشته

نسیمی از گلستانش وزیده

به ما انعام داده نعمت الله

همه عالم به نعمت پروریده

***

1419

من روح نازنینم در کالبد رمیده

من ساغر غریبم از ملک جان رسیده

مست الست عشقم جام بلی به دستم

در خلوتی نشستم با دلبر آرمیده

در کنج جان مقیمم با اهل دل ندیمم

فارغ ز خوف و بیمم ای نور هر دو دیده

خورشید جسم و جانم نور مه روانم

شهباز لامکانم از آشیان پریده

من ناظر خدایم منظور کبریایم

هم شاه و هم گدایم دیده چو من ندیده

فرزند عشق یارم پروردة نگارم

چون گل شکر من و او هستیم پروریده

چون نور لطف اویم جز لطف او نگویم

هر نکته ای که گویم او گفته او شنیده

درگوشة یقینم با دوست همقرینم

ایمن ز کفر و دینم از این و آن بریده

مطلوب طالبانم معشوق عاشقانم

من سید زمانم خط بر خودی کشیده

***

1420

جانی که از تو نازد زیبا بود همیشه

چشمی که در تو بیند بینا بود همیشه

آن دل که یک سر موی از عشق با خبر شد

در زلف عنبرینت شیدا بود همیشه

بلبل به دولت گل ناطق بود دو روزی

طوطی نطق عاشق گویا بود همیشه

گر در سماع عارف غوغا بود عجب نیست

جائی که باده نوشند غوغا بود همیشه

موج از زبان دریا می گفت این روایت

قطره به ما چو پیوست از ما بود همیشه

حسنش به یک کرشمه غارت کند جهانی

در ملک جان از آن رو یغما بود همیشه

گفتم که عشق سید پنهان کنم ولیکن

هر کس که گشت عاشق پیدا بود همیشه

***

1421

به خدا تا ز خود شدم آگاه

بی خدا نیستم دمی والله

گرد کنج خرابه می گشتیم

تا به گنجی فرو شدم ناگاه

یوسف جان نازنین تنم

سوی مصر دل آمد از تک چاه

مهر عشقش چو رو به من بنمود

گرچه بودم هلال گشتم ماه

نور ظاهر شد و نماند ظلام

گشت فانی غلام و باقی شاه

چون همه اوست غیر او خود نیست

گفته ام لا اله الا الله

لاجرم سید وجود خودم

نعمت اللهم وز خود آگاه

***

1422

برافشان کلاله ز روی چو لاله

صراحی بدست آر و پرکن پیاله

مکن عیب رندان اگر باده نوشند

که پیش از من و تو چنین شد حواله

اگر عشق جانان مرا حاصل آید

روان جان سپارم چو این است احاله

منم بندة او و دارم گواهان

دلم وقف عشق است اینک قباله

میان من و او چو موئی نگنجد

چه قدر رقیب و چه جای دلاله

اگر نی بنالد مزن دست بر وی

که از نالة ما گرفتست ناله

اگر ذوق داری بخوان گفتة ما

که یک بیت سید به از صد رساله

***

1423

از همه پنهان و پیدا از همه

کی شناسد این سخن را بر همه

آفتابی می نماید ماه ما

این چنین نوری بود در خور همه

می به رنگ جام پیدا آمده

یک شراب است او ولی ساغر همه

ساقی ار بخشد ترا خمخانه ای

عاشقانه همچو ما می خور همه

لطف او مخمور کی ماند کسی

مست گرداند می دلبر همه

جام می بشکست و می بر ما بریخت

خرقة ما شسته شد دفتر همه

عالمی چون آینه روشن شده

می نماید سید ما در همه

***

1424

فارغ است این ساقی ما از همه

باز آورده است ما را از همه

روز امروز است و دی شب در گذشت

بگذر از فردا و فرد آ از همه

آبرو گر بایدت با ما نشین

ما ز دریا جو و دریا از همه

عارفانه شرح اسما را بخوان

یک مسما جو و اسما از همه

ای که گوئی از که جویم کام خود

از همه اشیاء و اشیا از همه

سر بنه بر خاک پای عاشقان

تا شود جای تو بالا از همه

نعمت الله رند سرمستی خوش است

در دو عالم اوست یکتا از همه

***

1425

جز یکی نیست بیائید که گوئیم همه

همه از عین یکی باز بجوئیم همه

ای که گفتی که چنان گفت و چنین می گوید

وقت آن است که در آب بشوئیم همه

ما همه آب حیاتیم و همه بحر محیط

گرچه مانند حبابیم بروئیم همه

بوی آن زلف ز هر تارة مو می شنویم

لاجرم زلف بتان جمله ببوئیم همه

عقل دیوانه شود چون شنود قصة عشق

دور نبود که بگوئیم دلوئیم همه

آب روی همة قطره چو ما می بینیم

شاید ار ما همة قطره بپوئیم همه

نعمت الله چو یکی باشد آن یک همه اوست

آن یکی را سزد ار زانکه بگوئیم همه

***

1426

ساقی بده آن می شبانه

مستم کن از آن شرابخانه

بشنو تو رموز عشقبازان

کان است نشان این نشانه

داریم بقای مطلق حق

از دولت عشق جاودانه

کار دل ماست عشقبازی

باقی همه کارها بهانه

پروانة جان ما روان سوخت

چون آتش عشق زد زبانه

گر میل کنار یار داری

جان است بیار در میانه

از هستی خود چو نیست گشتی

در هر دو جهان توئی یگانه

دامی است وجود آدم ای یار

مائیم شکار و روح دانه

مطرب بنواز قول سید

در نغمه ساز عاشقانه

***

1427

درآ در مجلس رندان ببین این ذوق مستانه

رهاکن گوشة خلوت بیا در کنج میخانه

طلب کن عشق سرمستم که او ساقی یاران است

چه می جوئی ز عقل آخر که حیران است و دیوانه

خیال عقل و عشق او هوای ذره و خورشید

کمال علم و فضل او حدیث شمع و پروانه

دوای دردمندان را ز گنج کنج دل می جو

که درد عشق او گنجی است و دل کنجی است ویرانه

مرید پیر خمّارم می از خم خانه می نوشم

به نزد همچو من رندی چه باشد جام و پیمانه

در میخانه بگشاده صلا دادیم رندان را

خرابات است و مطرب عشق و ساقی مست جانانه

بیا ای سسد بتده که ذوق نعمت الله است

حریفانند و می گردان زهی بزم ملوکانه

***

1428

درآمد ترک سرمستی که غارت می کند خانه

چنان مست است کز مستی نداند خویش و بیگانه

ز عشقش آتشی افروخت، جان عاشقان را سوخت

وجود ما و عشق او مثال شمع و پروانه

خرابات است و ما سرمست و ساقی جام می بر دست

بهشت جاودان ما بود این کنج میخانه

درین بزم ملوکانه نشسته جان و جانانه

نشسته جان و جانانه درین بزم ملوکانه

اگر جان است حیران است  اگر دل واله عشق است

وگر علم است نادان است و گر عقل است دیوانه

برو ای عقل سرگردان که من مستم تو مخموری

سخن از غیر می گوئی مرا با غیر پرو انه

بیا ای مطرب عشاق و ساز عاشقان بنواز

حریف نعمت الله شو بخوان این قول مستانه

***

1429

می وجامیم و جان و جانانه

دل ودلدار و شمع و پروانه

مهر و ماهیم و عاشق و معشوق

شاه و دستور و گنج ویرانه

در خرابات عشق نتوان یافت

همچو من مست و رند و دیوانه

خرقه بفروخته به جام می

کرده سجاده وقف میخانه

بجز از عاشقی و می خواری

در جهانم به هیچ پروا نه

مستم و می به ذوق می نوشم

فارغ از آشنا و بیگانه

نعمت الله حریف و می در جام

گوشة می فروش کاشانه

***

1430

سروری خواهی بیا و سر بنه

یا نهادی سر از آن خوشتر بنه

پیش پیشانی منه دستار را

مفردی دستار را پس تر بنه

ای که گوئی جام می نوشیده ام

خم بگیر ای یار ما ساغر بنه

تا کی از دفتر سخن گوئی به ما

لوح محفوظش بخوان دفتر بنه

عارفانه نفی غیر او بکن

رو قدم در راه پیغمبر بنه

گر نداری ذوق سرمستی ما

رخت بربند بار خود بر خر بنه

گر درون میکده ره بایدت

هستی خود را برون در بنه

سر به پای سید مستان فکن

این کلاه سلطنت از سر بنه

***

1431

عشق را خود حجاب باشد نه

غیر او در حساب باشد نه

می عشق است و جام او عالم

مثل این می شراب باشد نه

در گلستان گلی که می چینی

ورقش بی گلاب باشد نه

سایه و آفتاب را دریاب

سایه بی آفتاب باشد نه

نقش غیری خیال اگر بندی

جز خیالی به خواب باشد نه

بجز از جام می که نوش کنیم

به ازین خود ثواب باشد نه

در خرابات همچو سید ما

رند مست خراب باشد نه

***

1432

همچو ما کیست در جهان تشنه

بحر خوردیم و همچنان تشنه

عین آب حیات چشمة ماست

چشمه در چشم و ما به جان تشنه

می رود آب چشم ما هر سو

ما به هر سو شده روان تشنه

خوش کناری پرآب و دیدة ماست

ما فتاده درین میان تشنه

همه عالم گرفته آب زلال

حیف باشد تشنگان تشنه

آب دریا و تشنه مستسقی

می خورد آب ناتوان تشنه

سخن سید است آب حیات

خضر وقت است و ما به آن تشنه

***

1433

جان ز جانان دریغ دارم نه

دل به غیری دگر گذارم نه

هر چه دارم امانت عشق است

جز بدان حضرتش سپارم نه

در خرابات همدم جامم

هیچ همدم چو جام دارم نه

ساقیم او و می محبت او

دست از می خوری بدارم نه

دیده روشن به نور طلعت اوست

غیر او در نظر نگارم نه

به جز از تخم دوستی تخمی

در زمین دلم بکارم نه

نفسی بی هوای سید خویش

در همه عمر خود برآرم نه

***

1434

در دو عالم جز یکی دانیم نه

غیر آن یک را یکی خوانیم نه

گر خیال غیر آید درنظر

نقش او بر دیده بنشانیم نه

عشق جانان روز و شب در جان بود

یک نفس بی عشق جانانیم نه

عشقبازی آیتی در شأن ماست

عاقلی را نیک می دانیم نه

اعتقاد ماست با رندان تمام

منکر احوال مستانیم نه

چشم ما روشن به نور روی اوست

بر خیال غیر حیرانیم نه

دُرد دردش همچو سید می خوریم

در پی دارو و درمانیم نه

***

1435

تا خیال روی خوبش دیده ام در آینه

روز و شب دارم ز عشقش در برابر آینه

روی او آئینة گیتی نمای جان ماست

جان ما آئینة جانانه بنگر آینه

صورتی در آینه بنموده تمثالش عیان

شد ز عکس نور آن معنی مصور آینه

گر بود آئینه روشن روی بنماید ترا

ورنه کی بینی جمالش در مکدر آینه

عشق او شمع است و جانم آینه وین رمز ما

روشن است بر عشقبازان منور آینه

من دلی دارم چو آئینه منیر و با صفا

آفتاب مهر رویش تافته بر آینه

برنداری آینه از پیش رویش یک زمان

همچو سید گر ببینی روی خود در آینه

***

1436

تا ببیند روی خود در آینه

کرده پیدا خواب و درخور آینه

صورتش در آینه بنموده روی

گشته زان معنی مصور آینه

هر نفس جامی دهد ساقی مرا

بخشدم هر لحظه دیگر آینه

آینه با او نشسته روبرو

او تجلی کرده خوش بر آینه

روی او در آینه بیند عیان

هر که را باشد منور آینه

تا شود روشن ترا اسرار او

آینه بردار و بنگر آینه

ساغر می نوش کن شادی ما

نعمت الله را ببین در آینه

***

1437

آفتابی تافته بر آینه

می نماید نور او هر آینه

روشن است آئینة گیتی نما

حسن او پیدا شده در آینه

معنیی در آینه بنموده رو

صورتا گشته مصور آینه

عشق در دور است از آن دوران او

دایماً باشد مدور آینه

آینه چون می نماید حسن او

از همه چیزی است خوشترآبنه

آینه داریم دایم در نظر

مظهر ما او و مظهر آینه

دلبر سید بود آئینه ای

خود که دیده عین دلبر آینه

***

1438

می حلالت باد اگر در بزم رندان خورده ای

نوش جانت باد اگر با باده نوشان خورده ای

قوت جان و قوت دل دُرد درد است ای عزیز

قوت و قوت خوشی داری اگر آن خورده ای

در خرابات فنا جام بقا را نوش کن

تا توان گفتن که می با می پرستان خورده ای

ای دل سرمست من جانم فدا بادت که باز

می ز جام جان و نقل از بزم جانان خورده ای

نعمت فردوس اعلا نیست قدرش پیش تو

گوئیا نزل خوشی از خوان سلطان خورده ای

غم مخور گر خورده ای از عشق او جام شراب

کان می پاک حلال است و به فرمان خورده ای

یا حریف نعمت اللهی که دائم سرخوشی

یا ز خم خسروانی می فراوان خورده ای

***

1439

نرگست را باز سرخوش کرده ای

سنبلت بر گل مشوش کرده ای

دست از خون دل بیچارگان

باز می بینم منقش کرده ای

آتشی در جان ما انداختی

گوئیا نعلم در آتش کرده ای

جان ما را مبتلا کردی به هجر

عیش ما را باز ناخوش کرده ای

من نگویم ترک عشقت گر چه تو

یاری دیرینه ترکش کرده ای

ای دل آخر چیست حالت بازگو

کاین چنین افتاده ای و غش کرده ای

حال دل سید ز زلف یار پرس

زانکه دل آنجا تو بندش کرده ای

***

1440

وه چه حسن است این که پیدا کرده ای

شکل جان را آشکارا کرده ای

صورت  معنی پدید آورده ای

تا جمال خود هویدا کرده ای

غنچه ای از گلستان بنموده ای

بلبلان را مست و شیدا کرده ای

ترک چشم مست را می داده ای

عقل هر هشیار یغما کرده ای

گوهری را در صدف بنهاده ای

چشم ما را عین دریا کرده ای

جود هر عاشق وجود تست باز

نام خود معشوق یکتا کرده ای

باز سید را به خود بنموده ای

وز کلام خویش گویا کرده ای

***

1441

نیک سیاح جهان گردیده ای

نور چشم عین ما گردیده ای

دیدة اهل نظر دیدی بسی

در نظر ما را چه نور دیده ای

نقد هر کس همچو نقادان شهر

دیده ای و یک بیک سنجیده ای

خار خوردی همچو بلبل لاجرم

خوش گلی از گلستانش چیده ای

گفتة مستانة ما را شنو

کاین چنین قولی دگر نشنیده ای

عشقبازی نیک دانی همچو ما

گر چو با این کار ما ورزیده ای

گر چو سید سوختی در آتشش

چون شرر بر جان چرا لرزیده ای

***

1442

عشق تو گنجی و دل ویرانه ای

مهر تو شمعی و جان پروانه ای

عقل دوراندیش ما در عشق تو

نیست الا بیدلی دیوانه ای

آشنای عشقت آنکس شد که او

همچو ما گشت از خرد بیگانه ای

کار ما از جام و ساغر درگذشت

ساقیا پر کن بده پیمانه ای

صوفی صافی و کنج صومعه

ما و یار و گوشة میخانه ای

غرقة خوناب دل شد چشم ما

در نظر داریم از آن دردانه ای

عاشقی را سیدی باید چو من

پاکبازی عارفی فرزانه ای

***

1443

خرمنی گندم نگر در دانه ای

قرب صد دندانه در یک شانه ای

گر چه دندانه بسی باشد ببین

یک حقیقت عین هر دندانه ای

از فروغ آفتاب روی او

ماه روئی هست در هر خانه ای

چیست عالم بی وجود گنج او

کنج دیر و گوشة میخانه ای

روشن است از شمع عشقش بزم ما

روح اعظم نزد او پروانه ای

برزخ جامع مقام ما و تست

خوش بساز اینجا چو ما کاشانه ای

گر حریف نعمت اللهی بیا

نوش کن شادی ما پیمانه ای

***

1444

هر ذره ای ز عالم بنموده آفتابی

آن آفتاب تابان بسته ز مه نقابی

در چشم ما نظر کن تا نور او ببینی

روشن بتو نماید منظور بی حجابی

ما سایه ایم، سایه پیدا بخود نباشد

سایه چگونه باشد بی نور آفتابی

دریا و موج می بین در عین ما نظر کن

آن عین ما شرابی است وین جام ما حبابی

مانند گفتة ما خواننده ای نخواند

قولی به این لطیفی ننوشته در کتابی

در چشم روشن ما غیری نمی نماید

چشمی که غیر بیند دارد خیال خوابی

آب حیات او داد جانی به نعمت الله

بی عین نعمت الله عالم بود سرابی

***

1445

چو یارم دلبری دیگر نیابی

چنان دلبر در این کشور نیابی

چو روی خوب او مؤمن نبینی

چو کفر زلف او کافر نیابی

حریف سرخوشی ساقی رندی

چو چشم مست آن دلبر نیابی

بیابی ذوق از یک جرعة می

که از صد ساغر کوثر نیابی

بیا و خرقه بفروش و به می ده

که سودائی از این خوشتر نیابی

به درد دل بیا درمان طلب کن

ز من شکرانه بستان گر نیابی

غنیمت دان حضور نعمت الله

که عمری این چنین دیگر نیابی

***

1446

بی درد دلی دوا نیابی

نگذشته ز خود خدا نیابی

با ما ننشسته ای به دریا

شک نیست که عین ما نیابی

برخیز و بیا بجست وجو باش

از پا منشین تو تا نیابی

تا گم نکنی تو خویشتن را

گم کردة خویش وا نیابی

با خضر رفیق شو که بی او

آن آب حیات را نیابی

بر دار فنا برآ و خوش باش

بی دار فنا بقا نیابی

بیگانه ز خویش تا نگردی

چون سیدم آشنا نیابی

***

1447

بی درد دلی دوا نیابی

بی رنج تنی شفا نیابی

در عین فنا بقا توان یافت

ناگشته فنا بقا نیابی

تا ترک خودی خود نگوئی

چون ما به خدا خدا نیابی

عاشق شو و عقل را رها کن

کز عقل جوی وفا نیابی

بیگانه مشو که در خرابات

رندی چو من آشنا نیابی

جز بر در بارگاه وحدت

ای یار مجو مرا نیابی

ساقی خوشی چو نعمت الله

در میکده حالیا نیایی

***

1448

ای خواجه در حجابی از خود صفا نیابی

تا ترک خود نگوئی هرگز خدا نیابی

هر جا که دردمندی باشد دواش درد است

بی درد دل چه جوئی از ما دوا نیابی

ما چشمة حیاتیم تو تشنه در بیابان

تا آب ما ننوشی ذوقی ز ما نیابی

سردار عاشقان شو منصور بر سر دار

دار فنا ندیده دار بقا نیابی

گم ساز خویشتن را در کوی عشقبازان

تا گم نگردی از خود گم کرده وا نیابی

گر بی نوای اوئی یابی از او نوائی

ور بی نوا نباشی از وی نوا نیابی

ساقی بزم مستان امروز سید ماست

تا روی او نبینی مقصود را نیابی

***

1449

خبری گر ز حال ما یابی

عمر گم کرده باز وا یابی

دُرد دردش چو صاف درمان نوش

که از آن درد دل دوا یابی

باش با جام می دمی همدم

به ازین همدمی کجا یابی

کشتة عشق زندة جاوید

رو فنا شو که تا بقا یابی

خوش بود گر چو ما درین دریا

عین ما را به عین ما یابی

همچو ما گر گدای سلطانی

پادشاهی ازین گدا یابی

نعمت الله را بدست آور

تا همه نعمت خدا یابی

***

1450

گر ز صاحب نظر نظر یابی

نور او نور هر بصر یابی

ور درآئی به بحر ما با ما

بحر ما را پر از گهر یابی

ظاهر و باطنش نکو دریاب

مظهر و مظهراست اگر یابی

جام گیتی نما بدست آور

آفتاب است و در قمر یابی

گذری گر کنی به میخانه

عالمی مست و بی خبر یابی

رند مستی بجو نه مخموری

که ز سوداش دردسر یابی

در خرابات اگر نهی قدمی

حال سید به ذوق دریابی

***

1451

درد می کش که تا دوا یابی

درد می نوش تا صفا یابی

ای که گوئی خدای می جویم

بگذر از خود که تا خدا یابی

گر نوایی از عارفی جویی

بی نوا شو که تا نوا یابی

گر گدائی کنی چو درویشان

 هر چه خواهی ز پادشا یابی

بزم عشق است و عاشقان سر مست

به ازین مجلسی کجا یابی

از فنا خوش بقا توانی یافت

رو فنا شو که تا بقا یابی

نعمت الله را اگر جویی

به خرابات رو که تا یابی

***

1425

گاهی به غم و گهی به شادی

دکان خوشی درش گشادی

هر رخت که بود در خزینه

بر درگه خویشتن نهادی

از خود بخری به خود فروشی

در بیع و شری چه اوستادی

سرمایة ما به باد دادی

با ما تو کجا دراوفتادی

معشوق خودی و عاشق خود

هم عشق و داد خویش دادی

فرزند تو اند جمله عالم

اسرار تو است هر چه زادی

تو سید عالمی به تحقیق

زیرا که تو پادشه نژادی

***

1453

درد عشقش اگر به جان بردی

گوی دولت ز همگنان بردی

گر خریدی غمش به هر دو جهان

سود و سرمایة جهان بردی

جرعه ای دُرد درد اگر خوردی

راحت عمر جاودان بردی

کشتة عشق اگر شدی ای دل

مژدگانی بده که جان بردی

سخنم گر بری به میخانه

تحفه ای نزد عاشقان بردی

آمدی نزد من شدی عاشق

نقد گنجینه رایگان بردی

گر کناری گرفتی از عالم

نعمت الله از میان بردی

***

1454

تا به کی گرد این جهان گردی

گرد این خانة جهان گردی

مدتی این چنین بسر بردی

وقت آنست که آنچنان گردی

گنج و گنجینة جهان یابی

گرچو ما گرد این و آن گردی

در خرابات گرد می گردیم

خوش بود گر تو هم روان گردی

گر نصیبی ز ذوق ما یابی

مونس جان عاشقان گردی

نظری گر کنی به دیدة ما

واقف از بحر بی کران گردی

نعمت الله را اگر یابی

فارغ از نعمت جهان گردی

***

1455

ای ترک نیم مست به یغما خوش آمدی

وی همچو جان نهفته و پیدا خوش آمدی

اهلا و مرحبا مگر از غیب می رسی

ای شاهد شهادت رعنا خوش آمدی

خالی است خلوت دل ما از برای تو

در نه قدم به خلوت و فرما خوش آمدی

دیشب خیال روی تو در خواب دیده ایم

ای نور چشم در نظر ما خوش آمدی

دلال عاشقان بسر چار سوی عشق

گلبانگ می زند که به سودا خوش آمدی

سرمست می رسی ز خرابات عاشقان

دل می بری به غارت جانها خوش آمدی

ای پادشاه صورت و معنی گدای تو

وی سید مجرد یکتا خوش آمدی

***

1456

اگر نه درد دل بودی دوای دل که فرمودی

و گر نه عشق او بودی طبیب ما که می بودی

خیالش نقش می بندم به هر حالی که پیش آید

نیابم خالی از جودش وجود هیچ موجودی

بیا و نوش کن جامی ز دُرد درد عشق او

که غیر از دُرد درد او نداری هیچ بهبودی

خرابات است و ما سرمست و ساقی جام می بر دست

مده تو پند مستان را ندارد پند تو سودی

اگر نه جام می باشد که از ساقی خبر آرد

و گر نه آینه بودی به ما او را که بنمودی

بنه بر آتش عشقم که تا بوی خوشی یابی

بسوزانم کز این خوشتر نیایی در جهان عودی

طلسم گنج سلطانی معمائی است پر معنی

اگر نه سیدم بودی معما را که بگشودی

***

1457

توئی جانا که عین هر وجودی

بخوبی دل ز خود هم خود ربودی

نبود این بود و بودی عین وحدت

نمودی کثرت از وحدت که بودی

جهان صورت و معنی عیان شد

چو بند برقع پنهان گشودی

به چشم خود بدیدی حسن خود را

جمال خود در آئینه نمودی

چو تو با سمع خود رازی بگفتی

چه گویم آنچه خود گفتی شنودی

ز جود تست جود جمله موجود

عجب تو خود وجود عین جودی

وجود هر دو عالم نزد سید

نباشد جز وجود فی وجودی

***

1458

گر آینه عین او نبودی

آن روی به ما که می نمودی

بگشاد در سرا به عالم

گر در بستی که می گشودی

او می بخشد وجود ور نه

بودی ز من و ز تو نبودی

بی خندة گل نوای بلبل

در گلشن او که می شنودی

گر نقش خیال او ندیدی

این دیدة ما کجا غنودی

این گفته اگر نه گفتة اوست

از آینه زنگ کی زدودی

دیدم سید که درخرابات

مستانه سرود می سرودی

***

1459

دریغا دولت وصلش چه خوش بودی اگر بودی

شب ما روز گر دیدی اگر مه روی بنمودی

بهشت جاودان گشتی چنین بزم ملوکانه

اگر ساقی سر مستان دمی تشریف فرمودی

اگر نه دیده او باشد که بیند نور روی او

وگرنه جود او بودی نبودی هیچ موجودی

ز سودای سر زلفش زیانی نیست تا دانی

به اندک مایة عمرت بدست آور چنان سودی

حیات جان فزا دارد لب جام می عشقش

بکام تو اگر بودی حیات تو بیفزودی

اگر سیمرغ عقل کل به برج عشق بگذشتی

ز هیبت بال افکندی ز حیرت نیز فرسودی

مراد سید رندان ز عالم بندگی اوست

به غیر از خدمت حضرت ندارد هیچ مقصودی

***

1460

باز با ما نمی کنی یاری

جورها می کنی بسر باری

به غم ما اگر تو دلشادی

بعد ازین کار ما و غمخواری

بر سر خاک هر شبی تا روز

منم و آب چشم بیداری

دل به آزار برده ای باز آر

که نه این است شرط دلداری

رحمتی کن دگر میازارم

تا کی آزاریم بدین زاری

دل و دین چشم و زلف تو بردند

این به عیاری آن بطراری

دل سید که برده ای جانا

زینهارش نکو نگهداری

***

1461

عشق جانان اگر به جان داری

حاصل عمر جاودان داری

مهر پاک است و مهر آل عبا

خوش نشانی است گر نشان داری

آفتابی است نور او پیدا

نتوانی که آن نهان داری

عقل بگذار و عاشقانه بیا

میل اگر سوی عاشقان داری

گر نداری تو آن نداری هیچ

همه داری اگر تو آن داری

آن میان در کنار اگر جوئی

بنهی آنچه در میان داری

خوش حضوری و صحبت سید

بهتر از لذت جهان داری

***

1462

ز سودای جهان بگذر اگر سودای ما داری

هوای خویشتن بگذر اگر ما را هوا داری

مرو دور ای عزیز من بیا نزدیک ما بنشین

چرا بیگانه می گردی نشان آشنا داری

خرابات است و ما سرمست و ساقی جام می بر دست

ازین مجلس گریزانی بگو عزم کجا داری

برو ای عقل سرگردان که من مستم تو مخموری

ندارم راحتی از تو مرا زحمت چه می داری

فدا کن جان اگر خواهی که عمر جاودان یابی

فنا شو از وجود خود اگر عشق بقا داری

ز خلوت خانة دیده خیال غیر بیرون کن

بگو ای نور چشم من به جای او که را داری

سبوی خود چو بشکستی به بحر ما به پیوستی

بشو غواص این دریا که دُری پربها داری

ندیم بزم سید باش اگر فردوس می جوئی

حریف نعمت الله شو اگر نور خدا داری

***

1463

تخم نیک و بدی که میکاری

هر چه کاری بدانکه برداری

بار یاری اگر کنی ای یار

شاید ار تخم دوستی کاری

از بدی هیچ سود نتوان یافت

خود زیان نیست در نکوکاری

دل میازار و دل بدست آور

گوش کن این نصیحت از یاری

دل تو هیچ کس نیازارد

گر دل هیچ کس نیازاری

ما چنین مست و تو چنان مخمور

در چه اندیشه و چه پنداری

نعمت الله برای بردن دل

سر برآورده است به عیاری

***

1464

عمر ضایع مکن به بیکاری

عمل آور حیل چه می آری

مو به مویت حساب خواهد بود

در چه اندیشه و چه پنداری

تخم نیکی بکار و بد بگذار

تخم های بدی چه می کاری

تو که در خواب غفلتی دایم

چه شناسی حضور بیداری

درد آزار اگر بدانی تو

خاطر پشه ای نیازاری

طالب ذوق عاشقان باشی

گر نصیبی ز عاشقان داری

کار ما بندگی است ای سید

عمر ضایع مکن به بیکاری

***

1465

جام صافی پر میی آری

همدم نائی و نیی آری

گر تو گوئی میم میی آری

ور تو بگوئی نیم نیی آری

این عجب بین که جامع همه ای

با همه شیی لاشیی آری

گر به رند اقتدا کند صوفی

در پی پیر نیک پیی آری

کشتة او شوی اگر عبدی

همچو من سید حیی آری

نعمت الله را اگر جوئی

در خودت جو که تو ویی آری

***

1466

سخن یار بشنو از یاری

تخم نیکی بکار اگر کاری

بد مکن ای عزیز و نیک اندیش

تا نیابی جزای خود خواری

حضرت حق کجا بود راضی

که دل بنده اش بیازاری

دیگران بار تو کشند به دوش

گر کشی بار حضرت باری

گر ببینی جمال او باری

نقش عالم خیال پنداری

جام می را بگیر و خوش می نوش

گر هوائی به ذوق ما داری

سید و بنده را به هم بینی

نعمت الله اگر بدست آری

***

1467

یاری است یار یاران یاری چگونه یاری

یاری که می توان گفت داریم یار غاری

یاری اگر ز یاری باری رسید بر وی

ما را نبود هرگز از یار خویش باری

نقش خیال رویش بر دیده می نگاریم

در چشم ما نظر کن روشن ببین نگاری

جز عاشقی و رندی کار دگر نداریم

مستانه در خرابات مائیم و خواندگاری

در عین ما نظر کرد خلوت سرای خود دید

بر جای خویش بنشست بگرفته خوش کناری

می نوش ساغر می می بوس دست ساقی

باشد که بگذرانی رندانه روزگاری

جام جهان نمائی بستان ز نعمت الله

تا رو بتو نماید خورشید بی غباری

***

1468

آمد به درت جان عزیز از سر یاری

محروم مگردان ز در خویش بخواری

تنها نه منم سوختة آتش عشقت

بسیار چو من عاشق دل سوخته داری

یک دم نرود عمر که بی یاد تو باشم

امید که ما را تو ز خاطر نگذاری

گر جور کنی بر دل بیچارة مسکین

ما را نبود چاره بجز ناله و زاری

ای دل به خرابات فنا خوش گذری کن

شاید که می جام بقا را به کف آری

روزی بسر کوی تو جان را بسپارم

باشد که همانجا تو به خاکم بسپاری

می در قدح و ساقی ما سید سرمست

ای زاهد مخمور تو آخر به چه کاری

***

1469

جان و جانان توئی چه پنداری

باش یکتا دوئی چه پنداری

از حدوث و قدم چه می گوئی

کهنه و نو  توئی چه پنداری

گفتمت عاشقانه می می نوش

قول ما نشنوی چه پنداری

راه میخانه را غلط کردی

به خطا می روی چه پنداری

ما چنین مست و تو چنان مخمور

تو چو ما کی شوی چه پنداری

یار در خانه و تو سرگشته

در بدر می روی چه پنداری

می و جامی و سید و بنده

نعمت الله توئی چه پنداری

***

1470

خواه در خواب و خواه بیداری

در نظر دارمش چه پنداری

تا خیالش به خواب می بینم

نکنم هیچ میل بیداری

نقش غیری خیال اگر بستم

شرمسارم از آن گنه کاری

سر من و آستان حضرت او

هر شبی با دلی و صد زاری

چون همه دوستار و یارانند

شاید ار یار او نیازاری

چون همه دوستار و یارانند

شاید ار یار او نیازاری

بر سر چارسو بیا می نوش

با حریفان رند بازاری

زاهدی را چه می کنی آخر

خبر از عاشقان اگر داری

سخن عشق اگر کنی با عقل

تخم در شوره زار می کاری

بر سر کوی ما مجاور شو

گر طلب کار ذوق خماری

جز یکی در شمار آید نه

گر یکی از هزار بشماری

لذت عمر جاودان داری

نعمت الله اگر به یاد آری

***

1471

در خرابات مجو همچو من می خواری

که به عمری نتوان یافت چنین خماری

کار سودازدگان عاشقی و می خواری است

هر کسی در پی کاری و سر بازاری

دل ما بود امینی و امانت عشقش

آن امانت به امینی بسپارند آری

عشق صد بار اگرمی کشدم در روزی

خونبها می دهدم از لب خود هر باری

کفر او رونق ایمان مسلمانان است

بسته ام از سر زلفش به میان زُناری

غم من می خور و آن یار که جانم به فداش

شادمانم ز غم یار چنین غمخواری

در همه مجلس رندان جهان گردیدم

نیست چون سید سرمست دگر سرداری

***

1472

زر به یاران ده که تا جان را بری

ور زرت باشد بشو از جان بری

سلطنت خواهی سر و زر را بباز

سلطنت خود نیست کار سرسری

بگذر از یاساق و راه شرع گیر

گر به ایمان تابع پیغمبری

پای همت بر سر دنیا بکوب

تا بر آری دست و پای سروری

نو عروسانند فکر بکر من

برتراند از لعبتان بربری

گر بیابی حبه ای از نقد ما

گنج قارون را بیک جو نشمری

همچو سید تخم نیکی را بکار

گر همی خواهی که از خود برخوری

***

1473

دل به دلبر گر سپاری دلبری

دل بری کن تا بیابی دلبری

هرکه ز انسانست از انسان خوانمش

آنچنان انسان بسی به از پری

از سر سر در گذر چون عاشقان

عشقبازی نیست کار سرسری

گر بیاری جام می یابی ز ما

هر چه آری نزد ما آنرا بری

جان به جانان ده ولی نامش مبر

حیف باشد نام جانی گر بری

چون خلیل الله همه بتها شکن

تا نباشی بت پرست آذری

نعمت الله را اگر یابی خوش است

زانکه دارد معجز پیغمبری

***

1474

جان چه باشد گر نباشد عاشق جان پروری

دل چه ارزد گر نورزد مهر روی دلبری

من چه بازم گر نبازم عشق یار نازکی

باده نوشی جانفزائی دلبری مه پیکری

دیده تا دیده جمالش در خیالش روز و شب

بی سروپا سو بسو گردیده در هر کشوری

خسرو شیرین خوبان جهان یار من است

فارغ است از حال فرهاد غریب غمخوری

مهر رویش در دل ما همچو روحی در تنی

عشق او در جان ما چون آتشی در مجمری

دیدة تر دامنم تا می زند نقشی بر آب

در نظر دارد خیال عارض خوش منظری

سید ار داری سر سوداش سر در پا فکن

تا نباشد بر سر کویش ز تو دردسری

***

1475

عاقلی و نام عاشق می بری

عشقبازی نیست کار سرسری

عشق بازیدن به بازی هست نیست

خود که باشد عاشقی بازی گری

جام می بستان دمی با او برآر

تا دمی از عمر باقی برخوری

کی به گرد عیسی مریم رسی

چون تو عیسی را فروشی خر خری

دل بری کن از خیال غیر او

گر چو ما از عاشقان دلبری

کی قلندر را از وی حجاب

دردمندی کی بود چون حیدری

نعمت الله سر پیغمبر طلب

تا بیابی معجز پیغمبری

***

1476

گذری کن بسوی ما گذری

نظری کن به حال ما نظری

بر در می فروش معتکفیم

خوش مقامی شریف و نیک دری

لیس فی الدار غیره دیار

نیست جز وی درین سرا دگری

آتشی در دل است و می سوزد

دم گرمم از آن کند  اثری

رند مستیم و بیخبر ز جهان

که رساند به بیخبر خبری

با من از حور وز بهشت مگو

چه کنم بوستان مختصری

بندة سید خراباتیم

شدم از بندگیش معتبری

***

1477

جز خیال تو در این دیده نگنجد دگری

چشم دارم که ز الطاف تو یابم نظری

تا که زُنار سر زلف تو بستم به میان

بسته ام از سر اخلاص به خدمت کمری

حلقه ای بر در میخانه زدم بگشودند

به از این هیچ کسی را نگشودند دری

غیر در خلوت من بار ندارد والله

ساکنم در حرم کعبه نیم رهگذری

به خرابات ترا راهبرم گر آئی

این چنین ره ننماید به جهان راهبری

گنج شاهی است در این گوشة ویرانه دل

طلبش کن که توان یافت بهر سو گهری

نعمت الله بدست آور و می جو خبرم

که ز ذوق من سرمست بیابی خبری

***

1478

دل به دلبر گر سپاری دلبری

جان به جانان ده که تا جان پروری

دست بگشا دامن دلبر بگیر

سر به پایش نه که یابی سروری

جام می می خور غم عالم مخور

تا که از عمر عزیزت برخوری

عین مطلوبی و از خود بی خبر

طالب نقش خیال دیگری

جنت المأوا دل صاحب دل است

خوش درآ گر ره به جنت می بری

عشق از معشوق می آرد خبر

نزد عاشق از ره پیغمبری

نعمت الله یادگار سید است

یافته بر جمله رندان مهتری

***

1479

درویش فقیریم نخواهیم امیری

والله که به شاهی نفروشیم فقیری

گر مختصری در نظرت خوار نماید

آن شخص بزرگی است مبینش به حقیری

پیریم ولی عاشق آن یار جوانیم

یا رب برسان یار جوان را تو به پیری

گر یوسف مصری به اسیریش ببردند

این یوسف من برد مرا هم به اسیری

مستانه سخن می رود ای زاهد مخمور

شاید که بر این گفتة ما نکته نگیری

از مرگ میندیش اگر کشتة عشقی

جاوید بمانی اگر از خویش بمیری

آزاد بود هر که بود بندة سید

از بندگی اوست مرا حکم امیری

***

1480

گر چه میری در این جهان میری

چون رسد وقت ناگهان میری

آب سر چشمة حیات بنوش

تا نمایند این و آن میری

خوش کناری بگیر از این عالم

پیش از آن دم که در میان میری

زندة جاودان توانی بود

گر تو در پای عاشقان میری

هر که مُرد او دگر نخواهد مُرد

ورنه مردی چو دیگران میری

زنده دل باش و جان به جانان ده

گرنخواهی که جاودان میری

نعمت الله به ذوق جان بسپرد

تو چنان زی که همچنان میری

***

1481

مرید پیر خمارم که دارد این چنین پیری

غلام خدمت عشقم کجا باشد چنین میری

به ملک دنیی و عقبی خریدم کنج میخانه

از این سودا که من کردم جهانی یافت توفیری

چه گر رند خراباتم که خم خم باده می نوشم

نه کم شد جرعه ای زان می نه من گشتم از او سیری

ز جام وحدت ساقی مدامم مست و لایعقل

حریفان را چو خود سازم نخواهم کرد تقصیری

ز دست عشق عقل ما نخواهد برد جان دایم

کجا یابد خلاص آخر ضعیف از پنجة شیری

بیا ای مطرب عشاق و ساز بی نوا بنواز

که ما مستیم و تو ساقی مکن آخر تو تأخیری

طریق نعمت الله رو که یابی زود مقصودی

که غیر از راه او دیگر نپاید عاقبت پیری

***

1482

در پی عشق روان شو که بجائی برسی

دردی درد بخور تا به دوائی برسی

به سر کوی محبت به صفا باید رفت

باشد آنجا به مقامی به صفائی برسی

می و میخانة ما آب و هوائی دگر است

خوش بود گر به چنین آب و هوائی برسی

نرسی در حرم کعبة مقصود بخود

همرهی جو که در این راه بجائی برسی

بی نوائی چه کنی برگ و نوائی بکف آر

نعمت الله بطلب تا بنوائی برسی

***

1483

حال او از بشر چه می پرسی

قصة خیر و شر چه می پرسی

لب شیرین او به ذوق ببوس

لذت نیشکر چه می پرسی

آفتابی چو رو به ما بنمود

از جمال قمر چه می پرسی

جسم و جان است جام و می با هم

سخن از بحر و بر چه می پرسی

غیر او نیست هر چه هست یکی است

ای برادر دگر چه می پرسی

خبر عاشقان ز عقل مپرس

خبر از بی خبر چه می پرسی

گنج اسما ز نعمت الله جو

کیسة سیم و زر چه می پرسی

***

1484

هنر از بی هنر چه می پرسی

حال عیسی ز خر چه می پرسی

نور خورشید را به او می بین

آفتاب از قمر چه می پرسی

لب او بوسه ده شکر آن است

با لبش از شکر چه می پرسی

لیس فی الدار غیره دیار

غیر او ای پسر چه می پرسی

عشق مست است و عقل مخمور است

خبر از بی خبر چه می پرسی

خیر وشر را به این و آن بگذار

قصة خیر و شر چه می پرسی

نعمت الله بگو چه می گوئی

حال این است دگر چه می پرسی

***

1485

ماه من امشب برآمد خوش خوشی

دلبرم از در درآمد خوش خوشی

در چنین شب این چنان ماهی تمام

وه که خویم در خور آمد خوش خوشی

چشم ما روشن شد از دیدار او

آرزوی ما برآمد خوش خوشی

خوش خوشی از مجلس ما رفته بود

لطف کرد و دیگر آمد خوش خوشی

بس که آب دیده ام بر خاک ریخت

سرو نازم در برآمد خوش خوشی

خستة هجرش به امید وصال

خوشتر است وپادرآمد خوش خوشی

نعمت الله خوش خوشی عالم گرفت

در همه جا بر سرآمد خوش خوشی

***

1486

ز من توحید می پرسی جوابت چیست خاموشی

به گفتن کی توان دانست بگویم گر به جان گوشی

ز توحید ار سخن گوئی موحد گویدت خاموش

سخن اینجا نمی گنجد مقام تست خاموشی

تو پنداری که توحید است این قولی که می گوئی

خدا را خلق می گوئی مگر بی عقل و بیهوشی

موحد او موحد او و توحید او چه می جوئی

من و تو کیستیم آخر به باطل حق چرا پوشی

معانی بیان تو بیان علم توحید است

نه توحید است اگر گوئی که توحید است فرموشی

حدیث می چه می گوئی به ذوق این جام می در کش

زمانی همدم ما شو برآ از خواب خرگوشی

ز جام ساقی وحدت می توحید می نوشم

حریف نعمت الله شو بیا گر باده می نوشی

***

1487

از برای خدا بیا ساقی

بده آن جام جان فزا ساقی

عاشق و مست و رند و قلاشیم

نظری کن به حال ما ساقی

نفسی بی شراب نتوان بود

پرکن آن جام می بیا ساقی

درد ما را به جرعة دردی

خوش بود گر کنی دوا ساقی

بزم عشق است و عاشقان سرمست

عقل بیگانه، آشنا ساقی

در بهشتیم و باده می نوشیم

می تجلی بود، خدا ساقی

نعمت الله حریف و می در جام

خوش حضوری است خاصه با ساقی

***

1488

ای در میان جان ها از ما کنار تا کی

مستان شراب نوشند ما در خمار تا کی

ما گشتگان عشقیم بر خاک ره فتاده

ما را چنین گذاری در رهگذار تا کی

تو چشمة حیاتی سیراب از تو عالم

ما تشنه در بیابان در انتظار تا کی

ساقی بیار جامی بر خاک ما فرو ریز

در مجلسی چنین خوش گرد و غبار تا کی

در خلوت دل تست یاری و یار غاری

تو می روی به هر در غافل ز یار تاکی

نقش خیال بگذار دست نگار ما گیر

نقاش را نظر کن نقش و نگار تا کی

رندان نعمت الله سرمست در سماعند

تو هم بکوب پائی دستی بر آر تا کی

***

1489

هان برسان بگوش او پیک صبا جگی جگی

بندگی و سلام من بعد دعا جگی جگی

ای بت نازنین من با من خسته دل اگر

جور و جفا کنی مکن ترک وفا جگی جگی

بی رخ تو دو چشم من نور ندارد ای صنم

نور دو چشم من توئی رخ بنما جگی جگی

تا مه نو شود خجل پیش رخ تو بر فلک

چون مه چهارده شبه از بام برآ جگی جگی

تا بگشاید از دل سید ناتوان گره

بازگشا و برفشان زلف دو تا جگی جگی

***

1490

از دوئی بگذر که تا یابی یکی

در وجود آن یکی نبود شکی

نقد گنج کنت کنزا را طلب

چون گدایان چند جوئی پولکی

صد هزار آئینه گر بنمایدت

آن یکی را می نگر در هر یکی

عقل خود را دید از خود بی خبر

خود نمائی می کند خود بینکی

شعر ما گر عارفی باشد خوشی

ذوق اگر داری بکن تحسینکی

زر یکی و تنکة زر بی شمار

آن یکی را می شمارش نیککی

نیک نبود منکر آل عبا

ور بود نبود بجز بد دینکی

***

1491

نیست مرا در نظر در دو جهان جز یکی

هست یقینم یکی نیست در آن یک شکی

وهم و خیال دوئی نقش کند بر ضمیر

ظن غلط می بری نیست شکی در یکی

در دو جهان یک وجود آینه اش صدهزار

ذات یکی بی خلاف هست صفاتش لکی

موج و حباب است و بحر آب ز روی ظهور

لیک نظر کن به ماء در همگان نیککی

میر خرابات عشق زنده دلی سیدی

ساقی سرمست من خدمت جانی بکی

***

1492

خرابات است و رندان لاابالی

حریفان سر خوشان لاابالی

در میخانه را خمّار بگشود

صلای می خواران لا ابالی

حضور شاهد غیب است اینجا

ندیمان همدمان لاابالی

بگو ای مطرب عشاق و بنواز

نوای بی دلان لا ابالی

به دور چشم مست ساقی ما

حیاتی یافت جان لاابالی

ز سرمستان کوی عشق ما جو

نشان عاشقان لاابالی

درون خلوت سید شب و روز

بود بزمی از آن لاابالی

***

1493

از جرعة جام لایزالی

مستیم و خراب و لاابالی

افتاده خراب در خرابات

فارغ ز وساوس خیالی

بگذار ز حدیث دی و فردا

معشوق چو حاصل است حالی

در میکده رو شراب در کش

زان جام مروق زلالی

می سوز چو شمع در غم عشق

می نال که خوش به عشق نالی

بنگر که ز عشق نی بنالید

با این همه بی زبان ولالی

ماه نظرت چو کامل آید

خواهی قمر است و خواه هلالی

من ذره ام و نگار خورشید

خورشید ز ذره نیست خالی

سید مست است و جام بر دست

در مجلس عشق لایزالی

***

1494

ای از جمال رویت نقش جهان خیالی

وی ز آفتاب حسنت هر ذره ای هلالی

از چشم پر خمارت هر گوشه نیم مستی

وز لعل شکرینت در هر طرف زلالی

دارم هوا که گردم خاک در سرایت

این دولت ار بیابم ما را بود کمالی

صوفی و کنج خلوت، رند و شرابخانه

هر یک بجست وجوئی باشند و ما به حالی

در خلوت سرایت جان خواست تا درآید

گفتم مرو مبادا یابد ز تو ملالی

سید خیال رویت پیوسته بسته با دل

ای جان من که دارد خوشتر ازین خیالی

***

1495

جمالش دیده ام در هر خیالی

خیالش بین که دارد خوش جمالی

خیال اوست نقش پردة چشم

از این خوشتر نمی بینم خیالی

خیالی جز خیال او محال است

محالی را کجا باشد مجالی

مرا چون ذوق می بخشد خیالش

از او خالی نیم در هیچ حالی

غلام سید سرمست ما شو

که تا یابی از آن حضرت کمالی

***

1496

ترک مستم می پرستم یللی

ساغر باده بدستم یللی

عهد با ساقی به بستم ثانیا

توبه را دیگر شکستم یللی

مدتی بودم اسیر بند عقل

از چنین بندی بجستم یللی

عاشقانه در خرابات مغان

باز با مستان نشستم یللی

نیست گشتم از خود و هر دو جهان

از وجود عشق هستم یللی

دردسر می داد مخموری مرا

باده خوردم باز رستم یللی

زاهد هشیار را با من چه کار

سید رندان مستم یللی

***

1497

گفتة عشاق می خوانم بلی

عشقبازی نیک می دانم بلی

دیده ام آئینة گیتی نما

بر جمال خویش حیرانم بلی

بسته ام زُنار کفر زلف او

لاجرم نیکو مسلمانم بلی

دردمندم دردمندم دردمند

دُرد درد است درمانم بلی

گه به این و گه به آن خوانی مرا

هرچه می خوانی بخوان آنم بلی

از سر هر دو جهان برخاستم

همنشین جان و جانانم بلی

درخرابات جهان مست و خراب

سیدم مجموع رندانم بلی

***

1498

عشق بازی می کنم آری بلی

بل ایازی می کنم آری بلی

خرقة خود را به جام می مدام

خوش نمازی می کنم آری بلی

نقد دل در آتش عشقش گداخت

زر گدازی می کنم آری بلی

کار من در عشق جانبازی بود

نیک بازی می کنم آری بلی

من شهید و غازی من عشق او

وصف غازی می کنم آری بلی

هر که را بینم به عشق روی او

دلنوازی می کنم آری بلی

سید ار نازی کند من بنده ام

نو نیازی می کنم آری بلی

***

1499

ای که هستی محب آل علی

مؤمن کاملی و بی بدلی

ره سنی گزین که مذهب ماست

ورنه گم گشته ای و در خللی

رافضی کیست دشمن بوبکر

خارجی کیست دشمنان علی

هر که او هر چهار دارد دوست

امت پاک مذهب است و ولی

دوست دار صحابه ام به تمام

یار سنی و خصم معتزلی

مذهب جامع از خدا دارم

این هدایت مرا بود ازلی

نعمت اللهم و ز آل رسول

چاکر خواجه ام خفی و جلی

***

1500

نعمت الله هست پیر ولی

یادگار محمد است و علی

نعمت الله هست و خواهد بود

نعمت لایزال و لم یزلی

یاد او کرده ام به روز و به شب

ذکر او گفته ام خفی و جلی

نعمت الله را مشو منکر

ور شوی کافری و در خللی

حق تعالی به او کرم فرمود

ذوق جاوید و عشق لم یزلی

ابدی باشد ای برادر من

هر عطائی که باشد آن ازلی

رافضی نیستم ولی هستم

مؤمن پاک و خصم معتزلی

مذهب جد خویشتن دارم

بعد از او پیرو علی ولی

سید ملک نعمت اللهم

با چنین بنده ای چه در جدلی

***

1501

به حق آل محمد به روح پاک علی

که کس نبی نشده تا نگشته است ولی

ولی بود به ولایت کسی که تابع اوست

موالیانه طلب کن ولی ولای علی

به هر چه می نگرم نور اوست در نظرم

تو میل مذهب ما کن مباش معتزلی

لطیفه ای است بگویم اگر تو فهم کنی

که دیده صورت و معنی حادث ازلی

اگر تو صیرفی چارسوی معرفتی

چرا به پول سیه سیم خویش می بدلی

قبا بپوش و کمربند و باش درویشی

چه حاجت است بدین تاج و خرقة عملی

ببین در آینة ما به دیدة سید

که تا عیان بنماید بتو خفی و جلی

***

1502

دارم از عشق درد دل خیلی

نیست درمان به غیر واویلی

چشم ما بحر در نظر دارد

کرده هر گوشه ای روان سیلی

هست ما را به می خوری ذوقی

نیست ما را به زاهدی میلی

من مجنون ندانم از حیرت

لیلی از خویش و خویش از لیلی

عاشق درمند چون سید

نتوان یافتن به هر خیلی

***

1503

آمد آن ساقی سرمست و بدستش جامی

گوئیا می طلبد همچو منی بدنامی

در همه کوی خرابات مغان نتوان یافت

دردمندی چو من و عاشق دردآشامی

همدم جام شرابیم و حریف ساقی

یک دمی همدم ما باش که یابی کامی

در نظر نقش خیال رخ و زلفش داریم

زان نظر صبح خوشی دارم و نیکو شامی

ذوق سرمستی ما گر طلبی ای زاهد

نوش کن از می ما شادی رندان جامی

قدمی نه که به مقصود رسی در ره ما

زانکه محروم نشد هر که بیامد گامی

نالة نی شنو ای جان عزیز سید

تا رساند بتو از حضرت او پیغامی

***

1504

بر سر ما اگر نهی قدمی

کرمی باشد و چه خوش کرمی

دلبرم گر جفا کند جاوید

نرسد بر دلم از او المی

همدمی گر دمی بدست آید

دو جهانش فدا کنم به دَمی

شادمانم به دولت غم او

با غم او چه غمخورم ز غمی

هر خیالی که نقش می بندی

چه بود بی وجود او عدمی

نپرستند بت پرستان بت

گر ببینند این چنین صنمی

سائل بزم نعمت الله شو

تا بیابی ز نعمتش نعمی

***

1505

خواه نباتی و خواه حیوانی

هر یکی مظهری است ربانی

می و جامی و عاشق و معشوق

موج و آب و حباب را مانی

دل خود را بدست زلفش ده

جمع می باش از پریشانی

گفتة عارفان به جان بشنو

چند گفتار این و آن خوانی

گاه در نزد یار خود می جوی

باش با یارکان کرمانی

ای که جویای این و آن گشتی

باش با خود همین و هم آنی

عارفانه به تخت دل بنشست

سید مسند مسلمانی

***

1506

مرنجان جان باقی را برای این تن فانی

دریغ است آن چنان جانی که بهر تن برنجانی

به دشواری مخور خونی مشو ممنون هر دونی

قناعت کن، بکسب خود، بخور نانی به آسانی

هوای دیو نفسانی مسخر کن سلیمانی

چرا عاجز شدی آخر به دست دیو نفسانی

شراب عشق او در کش که تا چون ما شوی سرخوش

اگر فرمان نخواهی برد مخمورم تو می دانی

بزن شمشیر مردانه بگیر اقلیم شاهانه

بیا بر تخت دل بنشین که در عالم تو سلطانی

اگر دنیی وگر عقبی طلب کار همان ارزی

هر آن چیزی که می جوئی حقیقت دان که خود آنی

حریف نعمت الله شو که تا ذوق با خوشی یابی

چرا مخمور می گردی مگر غافل ز مستانی

***

1507

ما آن توایم و آن تو دانی

دل داده ترا و جان تو دانی

در عشق تو صادقیم جانا

صدق دل عاشقان تو دانی

دانی تو که چیست حال جانم

حال همة جهان تو دانی

گر درد به ما دهی و گر صاف

تو حاکمی این و آن تو دانی

بی نام و نشان کوی عشقیم

دادیم ترا نشان تو دانی

از هر دو جهان کناره کردیم

سری است درین میان تو دانی

مستیم و حریف نعمت الله

میخانة ما همان تو دانی

***

1508

غیر حق باطل است تا دانی

عقل ازین غافل است تا دانی

موج بحریم و عین ما آب است

عالمش ساحل است تا دانی

هر که عالم نشد به علم رسول

به خدا جاهل است تا دانی

هر که غیر از خداست ای درویش

همه بی حاصل است تا دانی

آنکه دانست این سخن به تمام

بندة کامل است تا دانی

هر تجلی که بر دلم آید

از خدا نازل است تا دانی

کشتة عشق و زنده ام جاوید

سیدم قاتل است تا دانی

***

1509

هر چه هست آن یکی است تا دانی

جان و جانان یکی است تا دانی

ساغر و می یکی است دریابش

میر مستان یکی است تا دانی

موج و دریا اگرچه دو نامند

عین ایشان یکی است تا دانی

درخرابات عشق مستان را

کفر و ایمان یکی است تا دانی

روی خود را در آینه بنگر

دو مگو کان یکی است تا دانی

سخن ما یکی است دریابش

قول یاران یکی است تا دانی

نعمت الله در همه عالم

نزد رندان یکی است تا دانی

***

1510

در وجود آن یکی است تا دانی

آن یکی بی شکی است تا دانی

جز یکی نیست پادشاه وجود

گر چه لشگر لکی است تا دانی

هر سپاهی ز لشکر سلطان

شاه جانی بکی است تا دانی

گر بیابی هزار موج و حباب

عین ایشان یکی است تا دانی

عقل در بارگاه حضرت عشق

به مثل دلقکی است تا دانی

با محیطی که ما در آن غرقیم

هفت بحر اندکی است تا دانی

هر که داند که ما چه می گوئیم

یارکی زیرکی است تا دانی

نعمت الله که میرمستان است

ساقی نیککی است تا دانی

***

1511

شاه عالم گداست تا دانی

این گدا پادشا است تا دانی

هر خیالی که نقش می بندی

مظهر حسن ماست تا دانی

در محیطی که نیست پایانش

جان ما آشناست تا دانی

دل به عشقش فتاده بی چاره

مبتلای بلا است تا دانی

دُرد دردش بنوش و خوش می باش

که ترا این دواست تا دانی

آفتابی و سایة عالم

مر ترا در قفاست تا دانی

نعمت الله به خلق بنماید

هر چه لطف خداست تا دانی

***

1512

همه تقدیر اوست تا دانی

همه از آن رو نکوست تا دانی

جسم و جان را به همدگر می بین

بنگر آن مغز و پوست تا دانی

گفتة عاشقان به جان بشنو

غیر ازین گفت وگوست تا دانی

آب باشد یکی و ظرف بسی

گر چه مشک و سبوست تا دانی

با تو گر ماجرا همی دادم

غرضم شست وشوست تا دانی

جام گیتی نماست در نظرم

جسم و جان روبروست تا دانی

نعمت الله که نور دیدة ماست

مظهر لطف اوست تا دانی

***

1513

همه عین همند تا دانی

همه جام جمند تا دانی

باده نوشان که همدم مااند

عاشق بی غمند تا دانی

هفت دریا به پیش دیدة ما

به مثل شبنمند تا دانی

نازنینان  سرو بالایان

در چمن می چمند تا دانی

بندگان جناب سید ما

در حرم محرمند تا دانی

رند و ساقی یکی است دریابش

جام و می همدمند تا دانی

گرچه بسیار عاشقان باشند

همچو سید کم اَند تا دانی

***

1514

گر چه آب حیات را مانی

در جهان جاودان کجا مانی

ای که گوئی به پادشه مانم

غلطی کرده ای گدا مانی

بر سر پل چه خانه می سازی

زود باشد که بی سرا مانی

ما چنین مست و تو چنان مخمور

کی به رندان بزم ما مانی

درد باید که تا دوا یابی

درد چون نیست بی دوا مانی

گنج قارون اگر بدست آری

زود باشد که بی نوا مانی

در رفیقی سید عالم

حیف باشد اگر تو وا مانی

***

1515

نعمت الله نمی شود فانی

این چنین دانی ار مسلمانی

عارف ار خرقه را بیندازد

نقش بندد خیال سبحانی

هر که او جان فدای جانان کرد

شاید ار گویمش که جانانی

یک حقیقت به هر زبان گویا

خوش کلامی بود اگر خوانی

سر زلفش اگر بدست آری

جمع گردی ازین پریشانی

جام عین می است و می جام است

عجب است این سخن اگر دانی

قول سید شنو که توحید است

چه کنی گفته های خاقانی

***

1516

حرف جام شراب اگر دانی

نسخة جسم و روح برخوانی

صورتا ساغری و معنی می

ظاهراً این و باطناً آنی

عشق و معشوق و عاشق خویشی

دل و دلدار و جان و جانانی

چون سر زلف او پریشان شو

جمع می باش زین پریشانی

در نظر نور دیدة خلقی

گرچه از نور دیده پنهانی

هر چه خواهی ز خود طلب می کن

که توئی هر چه خواهی ار دانی

شادی روی نعمت الله نوش

می وحدت ز جام سبحانی

***

1517

تنها نه منم عاشق تو بلکه جهانی

گر جان طلبی هان بسپارند روانی

هر سو که نظر می کنم ای نور دو چشمم

بینم چو خودی بر سر کویت نگرانی

گر نام من ای یار بر آید به زبانت

در هر دو جهان یابم از آن نام و نشانی

خواهی که به پیری رسی ای جان ز جوانی

زنهار مکن قصد دل هیچ جوانی

این علم معانی است که کردیم بیانش

خود خوشتر ازین قول که کرده است بیانی

ما نقش خیال تو نگاریم به دیده

بی نقش خیال تو نباشیم زمانی

در آینة دیدة سید همه بینند

آن نور که دیدیم در این دیده عیانی

***

1518

زهی عقل و زهی دانش که تو خود را نمی دانی

دمی با خود نپردازی کتاب خود نمی دانی

چو تو نشناختی خود را چگونه عارف اوئی

خدای خود نمی دانی بگو تا چون مسلمانی

خیالی نقش می بندی که کار بت پرستان است

رهاکن این خیال بد که یابی زان پشیمانی

اگر زلفش بدست آری بیابی مجمع دلها

بسی جمعیتی یابی از آن زلف پریشانی

گر از خمخانة باقی می جام فنا نوشی

حیات جاودان یابی و گردی ایمن از فانی

حریف نعمت الله شو که تا جانت بیاساید

که دارد در همه عالم چنین هم صحبت جانی

***

1519

بی عشق مباش یک زمانی

کز عشق نکرد کس زیانی

آنی دارد که عشق دارد

بی عشق کسی ندارد آبی

گر دست دهد ز ساقی ما

یک جرعة می بخر به جانی

می نوش کنیم و عشق بازیم

گر زانکه دهد خدا امانی

بی نام و نشان کوی عشقیم

از ما ندهد کسی نشانی

ساقی قدحی بیار حالی

مطرب غزلی بخوان روانی

از علم بدیع نعمت الله

بنویس معانی بیانی

***

1520

هرکه از ذوق خبر دارد و داند سخنی

بجز از گفتة عشاق نخواند سخنی

عاشقانه ز سر ذوق سخن می گویم

غیر ازین گفتة مستانه نماند سخنی

سخن واعظ مخمور به کاری ناید

گرچه آید بسر منبر و راند سخنی

سخن نیک توان گفت ولیکن به محل

خود سخن بد کند آن کس که نداند سخنی

سخن سید ما ملک جهان را بگرفت

که تواند که به سید برساند سخنی

***

1521

عالمی صورت است و او معنی

صورتی بس خوش و نکو معنی

صورت ار صدهزار می بینی

جز یکی را دگر مگو معنی

زلف هر صورتی که می گیریم

می شماریم مو به مو معنی

ما ز ما عین آب می جوئیم

آب را دیده سو بسو معنی

خوش حبابی پرآب در دور است

جام صورت بود در او معنی

مرد صورت پرست می گوید

همه خود صورت است کو معنی

نعمت الله را اگر یابی

دامنش گیر از او بجو معنی

***

1522

هر زمان خاطر مرا شکنی

عهد بندی و باز وا شکنی

مشکن آن زلف پرشکن که دلم

بشکند چون تو زلف را شکنی

مهر مهرت نهاده ام بر دل

حیف باشد که از جفا شکنی

ما به عهدت درست جان بازیم

گرچه تو قول و عهد ما شکنی

چون مراد تو دل شکستن ماست

دل بتو داده ایم تا شکنی

سر ما و آستانة در تو

گر به صد پاره بارها شکنی

نعمت الله شکستة عشق است

بی گناهی دلش چرا شکنی

***

1523

دنیا حکایتی است حکایت چه می کنی

حاصل چو نیست شکر شکایت چه می کنی

والی بجو ولایت او را به او گذار

بی والی ولی تو ولایت چه می کنی

بحری است بیکران و تو در برمجاوری

با بحریان حدیث نهایت چه می کنی

منصوروار بر سر دار فنا برآ

بگذر ز هست و نیست، بقایت چه می کنی

عقل است دشمن تو و گوئی که یار ماست

چون دوستدار نیست حمایت چه می کنی

گوئی که میل ماست به غایت درین طریق

غایت چو نیست میل به غایت چه می کنی

ترک هوای خویش بگو در هوای او

بی عشق او هوای هوایت چه می کنی

الهام اوست میرسدت دم به دم به دل

ای بی خبر حدیث و روایت چه می کنی

دریاب نعمت الله و با او دمی برآر

با همدمی چنین تو حکایت چه می کنی

***

1524

در هوای دنیی دون دنی

روز و شب جانی به غصه می کنی

بی خبر از یوسف مصری چرا

در خیال مژده پیراهنی

ریسمان حرص می تابی مدام

گرد خود چون عنکبوتی می تنی

گر تمرخانی که میری عاقبت

موم گردی فی المثل گر آهنی

خوش نشینی بر سر تاج شهان

گر به خاک راه خود را افکنی

حی و قیومی و فارغ از هلاک

در خرابات فنا گر ساکنی

سرکه را بگذار و جام می بنوش

نعمت الله جو اگر یار منی

***

1525

ای که می گوئی که هستم از منی

از منی بگذر که این دم با منی

آدمی زان پیش کاید در وجود

معنیش جان بود و در صورت منی

از منی بگذر چو مردان خدا

کز منی پیدا شود مرد و زنی

سروری یابی چو سرداران عشق

گر به پای عاشقان سرافکنی

جان تو چون یوسف و تن پیرهن

یوسف مصری نه این پیراهنی

چون ز هر دل روزنی با حق بود

خاطر موری سزد گر نشکنی

نعمت الله جو که تا یابی مراد

بگذر از دنیا که دون است و دنی

***

1526

ای درد تو درمان من جان منی تو یا تنی

من خود که باشم من توام بی ماو من  تو خود منی

کل وجود جودک من جودک موجودنا

با من مگو ترکی دگر تا کی منی و سن سنی

خلوت سرای چشم ما خوش گوشة آب روان

بر چشم ما بنشین دمی ای چشم ما را روشنی

هم سر توئی هم سر توئی هم مصر و هم شکر توئی

هم یوسف دلبر توئی هم شخص و هم پیراهنی

جان مغز بادام است و تن همچون شجر ای جان من

تو در میان جان و تن ای جان من چون روغنی

گر چه گدای حضرتم سلطان ملک همتم

ورچه فقیر خدمتم هستم ز عشق تو غنی

سید بجست وجوی تو گردد بهر در روز و شب

او در برون جویای تو  تو خود درون مخزنی

***

1527

گفتم که نقش رویت گفتا در آب بینی

گفتم خیال وصفت گفتا به خواب بینی

گفتم لبت ببوسم گفتا بیار جامی

گفتم چه می کنی گفت تا در شراب بینی

گفتم حجاب بردار تا بی حجاب بینم

گفتا توئی حجابم چون بی حجاب بینی

ای عقل اگر بیابی ذوقی که هست ما را

هر قطره ای درین بحر دُر خوشاب بینی

در بارگاه خسرو گر بگذری چو فرهاد

شوری ز عشق شیرین در شیخ و شاب بینی

گر چشم تو ببیند نوری که دید چشمم

هر ذره ای که بینی چون آفتاب بینی

از بحر نعمت الله گر جرعه ای بنوشی

دریا و ما سوی الله جمله سراب بینی

***

1528

به چشم مست ما بنگر که نور روی او بینی

همه عالم به نور او اگر بینی نکو بینی

خیالی نقش می بندی که این جان است و آن جانان

بود این رشته یکتو و لیکن تو دو تو بینی

درآ با ما درین دریا و با ما یک دمی بنشین

که آب روی ما یابی و دریا سو بسو بینی

ز سودای سر زلفش پریشان است جان و دل

اگر زلفش بدست آری پریشان مو به مو بینی

بیا آئینه ای بستان و روی خود در او بنمای

که محبوب و محب خود نشسته روبرو بینی

مرا گوئی که غیر او توان دیدن معاذالله

چو غیرش نیست در عالم بگو چون غیر او بینی

به جان سید رندان که من او را به او دیدم

اگر چشمت بود روشن تو هم او را به او بینی

***

1529

بیا بر چشم ما بنشین که خوش آب روان بینی

دمی از خود بیاسائی سرآب چنان بینی

درآ در گوشة دیده کناری گیر از مردم

که بر دست و کنار آنجا کنارش در میان بینی

خیال عارضش جوئی در آب چشم ما می جو

که نور دیدة مردم درین آب روان بینی

به بحر ما خوشی چون ما درآ با ما دمی بنشین

که ما را هم عین ما محیط بی کران بینی

نشان و نام خود بگذار بی نام و نشان می رو

چو بی نام و نشان گشتی به نام او نشان بینی

حریف بزم رندان شو که عمر جاودان یابی

به میخانه گذاری کن که میر عاشقان بینی

ز سید جام می بستان و جام و می بهم می بین

بیابی لذتی چون ما اگر این بینی و آن بینی

***

1530

درآ در بحر ما با ما که عین ما به ما بینی

به چشم ما نظر می‌کن که تا نور خدا بینی

بیا و نوش کن جامی ز دُرد درد عشق او

حریف دردمندان شو که درد دل دوا بینی

مگر آئینه گم کردی که بی‌آئینه می‌گردی

ببینی روی خود روشن اگر آئینه را بینی

ز خود بینی نخواهی دید آن ذوقی که ما داریم

خدابین شو که غیر او چو او بینی هوا بینی

خیال غیر اگر داری خیالی بس محال است آن

اگر تو غیر او جوئی ندانم تا کجا بینی

اگر فانی شوی از خود توئی باقی جاویدان

سر دار فنا بنشین که تا دار بقا بینی

غلام سید ما شو که چون بنده شوی خواجه

به نور نعمت اللّه بین که تا نور خدا بینی

***

1531

متناهی شود بتو همه شیی

تو شوی منتهی به حضرت وی

غایت ذوق ما کجا یابد

بجز از ما و همچو ما هی هی

زاهد و زهد و آرزوی شراب

ما و ساقی و ساغر پر می

کشتة عشق و زندة ابد است

کی بمیرد کسی کزو شد حی

آفتابست و عالمش سایه

هر کجا او رود رود در پی

نو او را به نور او دیدیم

نه به یک چیز بلکه در همه شیی

سر سید ز نعمت الله جو

دم نائی طلب کنش از نی

***

1532

هر زمانی بر آهکی گروی

گوئیا پیش نفس در گروی

با تو مطلوب تست همخانه

چون گدایان به هر دری چه روی

تخم نیکی بکار و بر برادر

نیک و بد هر چه کاری آن دروی

مرد باید که مرد راه بود

خواه مصری شما رو خواه هروی

در طریقت رفیق سید باش

گر به دین رسول می گروی

***

1533

هر مرده که شد به جام می حی

باشد جاوید زنده از وی

ساقی قدحی شراب پر کن

از بهر خدا بده پیاپی

گوئی که ز باده توبه کردی

ای مونس جان عاشقان کی

ای عشق بیا که خوش بلائی

وی عقل برو ز بزم ما هی

مستیم و خراب لاابالی

ساغر بر دست و گوش برنی

رندانه حریف مست عشقیم

سجادة زهد کرده ام طی

در مجلس عشق نعمت الله

جامی است جهان نما پر از می

***

1534

دل به دریا ده که تا دریا شوی

نزد ما بنشین که همچون ما شوی

ساغر دُردی درد دل بنوش

تا دمی همدرد بودردا شوی

از بلا چون کار ما بالا گرفت

لا به الاکش که تا بالا شوی

غیر روی او نبیند چشم تو

گر به نور روی او بینا شوی

آن یکی در هر یکی بینی عیان

در دو عالم گر دمی یکتا شوی

عشق را جائی معین هست نیست

جای او یابی اگر بیجا شوی

نعمت الله جو که از ارشاد او

عارف یکتای بی همتا شوی

***

1535

دل به دلبر گر دهی دلبر شوی

سر به پایش گر نهی سرور شوی

گر درین دریا درآئی سوی ما

گر چه خوش باشی ولی خوشتر شوی

رو فنا شو تا بقا یابی تمام

خاک شو در راه او تا زر شوی

می بنوش و جام می را بوسه ده

گر زمانی همدم ساغر شوی

تا ابد گر کار تو عالی شود

سعی می فرما کز آن برتر شوی

عقل را بگذار و رو دیوانه شو

تا چو مجنون عاقل دیگر شوی

بر مراد از نعمت الله بر خوری

گر مرید آل پیغمبر شوی

***

1536

تن فداکن تا همه تن جان شوی

جان رها کن تا همه جانان شوی

گرد این و آن چه می گردی مدام

این و آن را مان که این و آن شوی

ترک کرمان کن به مصر جان خرام

تا به کی سرگشتة کرمان شوی

ماه ماهانی ببین ای نور چشم

آن او باشی چو با ماهان شوی

گنج او در کنج این ویران نهاد

گنج او یابی اگر ویران شوی

عید قربان است جان را کن فدا

عید خوش یابی اگر قربان شوی

جامع قرآن بخوانی حرف حرف

گر چو سید جامع قرآن شوی

***

1537

تن رهاکن در طریق عاشقی تا جان شوی

جان فدای عشق جانان کن که تا جانان شوی

در خرابات مغان مستانه خود را در فکن

پند رندان بشنو و می نوش می تا آن شوی

گر گدای حضرت سلطان من باشی چو من

لطف او بنوازدت ای شاه من سلطان شوی

آفتاب حسن او مجموع عالم را گرفت

غیر او پیدا نبینی گر ز خود پنهان شوی

گر برآئی بر سر دار فنا منصور وار

حاکم ملک بقا و میر سرمستان شوی

زاهد مخمور را بگذار و با رندان نشین

تا حریف مجلس رندان و سرمستان شوی

جز طریق نعمت الله در جهان راهی مرو

ور روی راهی دگر می دان که سرگردان شوی

***

1538

مجلس عشق است و ما سرمست می

یار ما ساقی و ما مهمان وی

باز با میر خراباتم حریف

خلوت خالی و جز ما هیچ شیی

کشتة عشقم از آنم زنده دل

مردة دردم از آنم گشته حی

گر بیابی عاشقی گو الصلا

ور ببینی عاقلی گو دور هی

عشق ما را ره به میخانه نمود

جان فدای این دلیل نیک پی

عالمی سرمست و خماری کریم

تو چنین مخمور باشی تا به کی

سید ما را نگر کز عشق او

نامة هستی به مستی کرده طی

***

1539

کرم بنگر که الطاف الهی

به ما بخشید ملک پادشاهی

به ما آئینه ای انعام فرمود

در آن بنموده است اشیا کماهی

نموده لشکر اسما به اشیا

چنان سلطان چنین لشکر سپاهی

توئی تو اگر با طاعت تست

نداری طاعتی محض گناهی

اگر نقش خیال غیر بندی

به نزد عارفان باشد مناهی

بیا رندانه با ما در خرابات

که از ساقی بیابی هر چه خواهی

سخن های لطیف نعمت الله

گرفته شهرت از مه تا به ماهی

***

1540

آئینة حضرت الهی

تمثال جمال پادشاهی

دانندة علم جمله اسما

واقف ز کمال ما کماهی

آوازة آفتاب حسنش

بگرفته ز ماه تا به ماهی

سلطان وجود روی بنمود

در صورت مردم سپاهی

سید بگرفت ملک عالم

بنشست به تخت دل چو شاهی

***

1541

درآ در خلوت خاص الهی

طلب کن در دل ما گنج شاهی

بیا و رنگ بی رنگی به دست آر

چه کار آید سفیدی و سیاهی

در این دریا خوشی با ما بسر بر

بجو از عین ما ما را کماهی

گدای حضرت سلطان ما شو

اگر خواهی که یابی پادشاهی

به غیر او نجوید همت ما

بجو از همت ما هر چه خواهی

خرابات است و ما مست خرابیم

دهد بر ذوق ما ساقی گواهی

نشان آل دارد نعمت الله

گرفته نامش از مه تا به ماهی

***

1542

دوش در خواب دیده ام شاهی

آفتابی به صورت ماهی

در سرای دلم نشسته به تخت

پادشاه خوشی و خرگاهی

لطف سلطان خلافتم بخشید

منصبی یافتم چنین جاهی

نقد گنجش به ما عطا فرمود

کرمش ساخت بنده را شاهی

بزم عشق است و عاشقان سرمست

حضرتش ساقی است دلخواهی

تو به مسجد اگر روی می رو

من به میخانه برده ام راهی

آیه صد هزار می نگرم

می نمایند نعمت اللهی

***

1543

درآمد از درم خوش پادشاهی

که دیده این چنین شاهی چو ماهی

همه ارواح پاکان در رکابش

به شوکت پادشاهی با سپاهی

نهادم سر به پایش بوسه دادم

ندارم غیر لطفش عذرخواهی

بحمدالله که از لطف اللهی

مرا آمد چنین پشت و پناهی

به غیر او نکردم هیچ میلی

وگر کردم از او دارم گناهی

نشستم بر در میخانه سرمست

کجا باشد چنین جائی و جاهی

طریق نعمت الله راه عشق است

چه خوش راهی و همراهی براهی

***

1544

بر تخت دلم نشسته شاهی

شاهی و چگونه شاه ماهی

قدسی نفسی ملک صفاتی

عالیقدری جهان پناهی

بر دست گرفته جام باده

مستانه نهاده کج کلاهی

جان بنده و عقل خادم او

دل تختی و عشق پادشاهی

ما راهروان کوی عشقیم

به زاین نرود کسی به راهی

گوئی که ز باده توبه کردی

هرگز نکنم چنین گناهی

درخدمت سید خرابات

جاهی دارم چگونه جاهی

***

1545

دلم بگرفت از این زهد ریائی

بیا ای ساقی رندان کجایی

به دور چشم مست می فروشان

ندارم میل زهد و پارسائی

خرابات است و ما مست و خرابیم

چنین مخمور تو آخر چرائی

شراب صاف ما دُردی درد است

به ذوقش نوش اگر همدرد مائی

گدای حضرت سلطان ما شو

که یابی پادشاهی زاین گدائی

در آئینه جمال خویش بینم

زهی خود بینی و هم خود نمائی

به شادی نعمت الله نوش کردم

می جام عطایابی خدائی

***

1564

ای عشق بیا که خوش بلائی

وی درد مرو مرا دوائی

زاهد تو برو به کار خود باش

ساقی تو بیا که جان مائی

ای عقل تو زاهدی و ما رند

با هم نکنیم آشنائی

مستیم و خراب و لاابالی

ای شاهد سرخوشان کجائی

در آینة وجود سید

دیدیم تجلی خدائی

***

1547

دل به دریا ده که دریا دل توئی

از وجود این و آن حاصل شوی

تو توئی بگذار و از ما در گذر

چون گذشتی از منی واصل شوی

می محبت ، عشق ساقی ، ما حریف

ذوق اگر داری بیا قابل شوی

ما ز دیائیم و دریا عین ما

تو چه موجی در میان حایل شوی

جان به جانان، دل به دلبر، گر دهی

جان جانان دلبر و هم دل توئی

خلق و حق با همدگر نیکو بدار

چون بداری این و آن عادل شوی

نعمت الله را بگو ای جان من

گنج اسما جمله را حامل توئی

***

1548

برو ای خواجة عاقل از این دنیا چه می جوئی

چو بیدردی دوای دل ز بودردا چه می جوئی

دکان را کرده ای ویران و مایه داده ای بر باد

زیان کردی و سودی نه از این سودا چه می جوئی

اگر تو آب رو جوئی درآ در بحر ما با ما

چو آب رو ز ما یابی دگر از ما چه می جوئی

چنان شهر خوشی داری و در غربت گرفتاری

روان شو تا به شهر خود بگو اینجا چه می جوئی

در این خلوت سرای دل نگنجد غیر او دیگر

چو غیری نیست درعالم تو غیری را چه می جوئی

زدی نقش خیالی ماند، حالی روز امروز است

غنیمت دان و دریابش تو از فردا چه می جوئی

به چشم مست ما بنگر که نور سیدم بینی

نظر کن دیدة بینا ز نابینا چه می جوئی

***

1549

گر جلال و جمال می جوئی

از دو کامل کمال می جوئی

می ما را به ذوق می نوشی

عین آب زلال می جوئی

آفتاب و مه تمام بجو

تا کی آخر هلال می جوئی

کام دل را کجا بدست آری

چون تو نقش خیال می جوئی

نظری کن به چشم سرمستی

از چه رو زلف و خال می جوئی

می ما را بنوش رندانه

گر شراب حلال می جوئی

گر تو جویای نعمت اللهی

نعمت ذوالجلال می جوئی

***

1550

عالم جام است و فیض او می

بی او همه عالم است لاشیی

او را نبود ظهور بی ما

ما را نبود وجود بی وی

ای عقل تو زاهدی و ما رند

در مجلس ما میا برو هی

یا رب که مدام باد ساقی

تا می بدهد مرا پیاپی

گوئی که ز باده توبه کردی

زنهار مگو چنین کجا کی

هر زنده دلی که کشتة اوست

جاوید چو جان ما بود حی

مستیم و حریف نعمت الله

می بر کف دست و گوش بر نی

***

ترجیعات

***

1

ای به مهرت دل خراب آباد

وز غمت جان مستمندان شاد

طاق ابروت قبلة خسرو

چشم جادوت فتنة فرهاد

لب لعل تو کام بخش حیات

سر زلفت گره گشای مراد

هر که شاگردی غم تو نکرد

کی شود درس عشق را استاد

ما به ترک مراد خود گفتیم

در ره دوست هر چه بادا باد

دوش سرمست درگذر بودم

بر در مسجدم گذار افتاد

مقرئی ذکر قامتش می گفت

هر که آنجا رسید خوش بستاد

از پی آن جماعت افتادم

تا ببینم که چیستشان اوراد

ناگه  آمد امام روحانی

رفت بر منبر این ندا در داد

                که سراسر جهان و هرچه در اوست

               عکس یک پرتوی است از رخ دوست

شاهدی از دکان باده فروش

به رهی می گذشت سرخوش دوش

حلقة بندگی پیر مغان

کرده چون در عاشقی درگوش

بسته زُنار همچو ترسایان

جام بر دست و طیلسان بر دوش

گفتم ای دستگیر مخموران

از کجا می رسی چنین مدهوش

جام گیتی نمای با من داد

گفت از این باده جرعه ای کن نوش

گفتم این باده از پیالة کیست

لب به دندان گزید و گفت خموش

گر تو خواهی که تا شوی محرم

در خرابات راز را می پوش

تا که از پیر دیر پرسیدم

که ز سودای کیست این همه جوش

هیچ کس زاین حدیث لب نگشود

ناگهان چنگ برکشید خروش

                      که سراسر جهان و هرچه در اوست

                     عکس یک پرتوی است از رخ دوست

ترک بالا بلند یغمائی

سر و سردار ملک زیبائی

شهرة انس و جان به خوشروئی

فتنة مرد و زن به غوغائی

طلعتش ماه برج نیکوئی

قامتش سرو باغ رعنایی

از در دیر چون برون آمد

هر کسش دید گشت شیدائی

ناگه از مرحمت نظر انداخت

بر من مستمند سودائی

گفت ای عاشق پریشان حال

عشق نبود چو نیست رسوائی

اگرت آرزوی صحبت ماست

چند هجران کشی و تنهائی

در ره دوست کفر و دین درباز

در خرابات باده پیمائی

چونکه برگشتم از ره تقلید

داد تعلیم من به دانائی

                     که سراسر جهان و هرچه در اوست

                     عکس یک پرتوی است از رخ دوست

ترک سرمست چون کمان برداشت

هر کسش دید دل ز جان برداشت

در گمان بودم از خیال میانش

چون کمر بست این گمان برداشت

گفتم ای خسرو وفاداران

قدمی چند می توان برداشت

به گلستان خرام تا با تو

من بیدل کنم ز جان برداشت

در چمن رفت و همچو گل بشکفت

رنگ خوبی ز ارغوان برداشت

در زمان چونکه مست شد ساقی

شیشه را مهر از دهان برداشت

باده چون گرم شد به صیقل روی

زنگ ز آئینة روان برداشت

هر کدورت که داشت دل از درد

درد او آمد از میان برداشت

باده از حلق شیشة صافی

دم به دم ناله و فغان برداشت

                          که سراسر جهان و هرچه در اوست

                         عکس یک پرتوی است از رخ دوست

غمزة شوخ آن بت طناز

می کشد خلق را به عشوه و ناز

در پس پرده می نوازد چنگ

مطرب عود سوز بربط ساز

او شهنشاه مسند خوبی

ما گدایان آستان نیاز

گه بود همچو باده جان پرور

گه بود چون خمار روح گداز

اوست مقصود ساکنان کنشت

اوست مطلوب رهروان حجاز

گر کشد خسروی است کام روا

ور به بخشد شهی است بنده نواز

ای دل ار آرزوی آن داری

که شود با تو آشکارا این راز

گذری کن به سوی میخانه

تا ببینی حقیقتی ز مجاز

سر بسر صوفیان با معنی

هر یکی برکشیده اند آواز

                      که سراسر جهان و هرچه در اوست

                     عکس یک پرتوی است از رخ دوست

ای غمت پادشاه کشور دل

چشم مستت به غمزه رهبر دل

سنبل زلف چون بر افشانی

آزمودیم و دم نزد یک دم

جان ما با غم تو بر در دل

دلق ارزد اگر هزار هزار

کوه اندوه تو بود بر دل

زنده دل کن به باده نابم

که شرابی است نو به ساغر دل

صبحدم لعبت پری زاده

آمد و حلقه کوفت بر در دل

در گشودم نشست مستانه

روی خود داشت در برابر دل

چون به دیوان دل فرو رفتم

این سخن بود ثبت دفتر دل

                     که سراسر جهان و هرچه در اوست

                    عکس یک پرتوی است از رخ دوست

ساقیا بادة شبانه کجاست

می بیاور که دور نوبت ماست

جام گیتی نمای پیش آور

که در آن جرعة خدای نماست

بی خبر کن مرا ز هستی خود

تا خبر آرمت که یار کجاست

به گدائی رویم بر در دوست

که مراد همه جهان آنجاست

چون شنید ساقی این زمن با پیر

مشورت کرد و گفت این چه صلاست

پیر پیمانه نوش پیمان ده

آن زمانی که بزم می آراست

گفت با دوست هر که بنشیند

باید اول ز رای خود برخاست

تا ببینی به دیدة معنی

نعمت الله را تو از چپ و راست

پس از آنت به گوش جان آید

در جهان آنچه مخفی و پیداست

                        که سراسر جهان و هرچه در اوست

                       عکس یک پرتوی است از رخ دوست

ما اسیران بند سودائیم

دردمندان بند برپائیم

مستمندان وادی عشقیم

مصلحت بین کوی غوغائیم

گاه رعدیم و گاه برق آسا

گاه ابریم و گاه دریائیم

عاقلیم گاه و گاه مجنونیم

بی سروپا و بی سر و پائیم

گه تهی کیسه گاه قلاشیم

گاه پنهان و گاه پیدائیم

گاه مانندة زمین پستیم

گاه همچون سپهر بالائیم

همچو سید ز کفر و دین فارغ

در خرابات باده پیمائیم

هر که با ما نشست مؤمن شد

از دلش زنگ کفر بزدائیم

چون شود جان او به می صافی

بعد از آنش تمام بنمائیم

                     که سراسر جهان و هرچه در اوست

                    عکس یک پرتوی است از رخ دوست

دوشم از غیبت پیر عالم عشق

این سخن یاد داد از دم عشق

کای گدای همه قدح نوشان

جام می نوش تا شوی جم عشق

کرده ام خود به ترک مردم عقل

از برای صفای مردم عشق

بستم احرام کوی کعبة جان

غسل کردم به آب زمزم عشق

چون رسیدم به قبلة عرفات

دیدم اندر هوای عالم عشق

شور مستی فزون شده دل را

هر دم از جرعة دمادم عشق

جمله کاینات و هرچه در اوست

غرق بودند پیش شبنم عشق

نعمت الله را چو می دیدم

شد یقینم که اوست محرم عشق

ورق عاشقی چو شد معلوم

این سخن بود فضل اعظم عشق

                        که سراسر جهان و هرچه در اوست

                       عکس یک پرتوی است از رخ دوست

***

2

تا لوای حیدری بر طارم خضرا زدند

کوس عزش بر فراز عالم اعلا زدند

تا که در خلوت سرای لی مع الله شد مقیم

ساکنان حضرتش زان دم ز او ادنا زدند

جود او مفتاح موجودات کردند آنگهی

قفل حیرت بر دهان نطق هر گویا زدند

سرفرازان در هوای خاک پایش همچو ما

از سر همت قدم بر تارک دنیا زدند

پادشاهان از برای حشمت هر دو جهان

سکة دولت به نامش بر رخ زرها زدند

عارفان تا نکته ای خواندند از اسرار او

طعنه ها بر گفته های بوعلی سینا زدند

لَمعه ای از آفتاب ذوالفقارش شد پدید

عارفان تمثیل نورش بر ید و بیضا زدند

حکم و فرمانش به نام انّما کردند نشان

یرلغ توقیع آل آلش از طاها زدند

مقصد و مقصود عالم اوست و ابن عم او

این ندا روز ازل در گوش جان ما زدند

                             نفس خیر المرسلین است و ولی کردگار

                             لافتی الا علی لاسیف الا ذوالفقار

مسند ملک ولایت درحقیقت آن اوست

در حریم عصمتش روح القدس دربان اوست

هر کسی از گنج سلطانی نوائی یافته

نقد گنج کنت کنزأ نزد سید آن اوست

حق تعالی وصف او فرمود در قرآن تمام

هفت هیکل هر که خواند آیتی در شأن اوست

حاکم او در ولایت اولیا او را مرید

شاه عالم خوانمش هر کو علی سلطان اوست

یافته حکم ولایت از خدا و مصطفا

هر چه هست از جزو و کل بنوشته در فرمان اوست

روح اعظم جان عالم عقل کل از جان و دل

در امامت این امام انس و جان جانان اوست

گرچه عالم از عطای نعمت الله منعم اند

نعمت الله نعمتی شایسته از احسان اوست

                                نفس خیر المرسلین است و ولی کردگار

                               لافتی الا علی لاسیف الا ذوالفقار

نور چشم عالمش خوانم علی مرتضا

محرم راز رسول و ابن عم مصطفا

گوهر دریای عرفان بحر علم و کان جود

رهنمای ره روان و پیشوای اتقیا

هادیی کز نسل او مهدی هویدا می شود

شاید ار گویند او را اهل حق نور هدا

از ولای او ولایت یافته هر کو ولی است

رو موالی شو که این است اعتقاد اولیا

دوستدار خاندان باش و محب اهل بیت

تابع دین محمد باش و از بهر خدا

نیست مؤمن هر که دارد با علی یک مو خلاف

یار مؤمن شو چو ما و تابع آل عبا

از محبت آفتابی بر دل ما تافته

می نماید نور او آئینة گیتی نما

                         نفس خیر المرسلین است و ولی کردگار

                         لافتی الا علی لاسیف الا ذوالفقار

***

3

در موج و حباب آب دریاب

آن آب در این حباب دریاب

ما را بکف آر عارفانه

خوش ساغر پرشراب دریاب

بر دیدة ما نشین زمانی

آن لعبت بی حجاب دریاب

هر برگ گلی که رو نماید

در عارض او گلاب دریاب

خوش روشنیی است در شب و روز

مه را نگر آفتاب دریاب

گنجی است حدیث کنت کنزاً

آن گنج در این خراب دریاب

بحری است نموده رو به قطره

در قطره و بحر آب دریاب

بالذات یکی و بالصفت صد

یک عین به صد حساب دریاب

گوئی جامیم یا شرابیم

بردار ز رخ نقاب دریاب

                          جامی و شراب و رند و ساقی

                          هم مغربیی و هم عراقی

در هر دو جهان یکی است بی شک

آن یک به طلب ز عین هر یک

در وحدت و کثرتش نظر کن

تا دریابی تو هر دو نیکک

یک باده و صد هزار جام است

یک را بشمار تا شود لک

مکتوب و کتابتی و کاتب

گر حرف خودی کنی چو ما حک

امروز شکست توبة ما

روزی است خجسته و مبارک

آوازة ما گرفت عالم

مانند سخای آل برمک

ای طالب گنج کنت کنزاً

در کنج دلت بجو که بی شک

                           جامی و شراب و رند و ساقی

                          هم مغربیی و هم عراقی

همدم شده اند نایی و نی

این یک مائیم و آن دگر وی

جام است پر از شراب دریاب

می جام می است و جام می می

عالم به وجود اوست موجود

بی جود وجود اوست لاشی

هر زنده دلی که کشتة اوست

در مذهب ماست دایماً حی

از خود بطلب مراد خود را

زیرا که توئی مراد هی هی

گوئی که به ترک باده گفتی

حاشا حاشا نگفته ام کی

در مجلس عاشقان سرمست

این قول بگو به نالة نی

                   جامی و شراب و رند و ساقی

                   هم مغربیی و هم عراقی

بی نقش خیال روی آن ماه

عالم همه چیست نقش درگاه

صورت جام است و معنیش می

باطن خورشید و ظاهراً ماه

معشوق خودیم و عاشق خود

تا ما از ما شدیم آگاه

جانبازانیم در ره عشق

صد جان بجوی بود در این راه

دل خرگه و عشق ترک سرمست

یارب چه خوش است ترک و خرگاه

در نیم شب از درم درآمد

خورشید که دید در سحرگاه

هر یار که دیده دید گفتم

ای نور دو چشم نعمت الله

                     جامی و شراب و رند و ساقی

                     هم مغربیی و هم عراقی

این شعر که گفته‌ایم از ذوق

درّی است که سفته‌ایم از ذوق

نقشی است خیال مهر رویش

کز دیده نهفته‌ایم از ذوق

خاشاک خودی ز راه هستی

ما پاک برفته‌ایم از ذوق

در گلشن بوستان توحید

چون گل بشکفته‌ایم از ذوق

ترجیع خوشی که گفتة ماسـت

سرّی است نهفته‌ایم از ذوق

بر خاک در شرابخانه

مستانه نخفته‌ایم از ذوق

با هر یاری در این خرابات

این نکته بگفته‌ایم از ذوق

                      جامی و شراب و رند و ساقی

                      هم مغربیی و هم عراقی

آمد ساقی و جام بر دست

در دیدة ما چو نور بنشست

از دیده بد دستبرد بربود

نقشی که خیال غیر می بست

آن توبة زاهدانة ما

رندانه به یک پیاله بشکست

ما سرخوش چشم مست شوخیم

می بر کف و زلف یار بر دست

در حال همین سرود گویند

هر گه که کسی به نزد ما هست

خوش وقت کسی که همچو سید

از بود و نبود خویش وارست

سرمستانیم و در خرابات

گوئیم به یاد رند سرمست

                          جامی و شراب و رند و ساقی

                        هم مغربیی و هم عراقی

***

4

آفتابی درآمد از در و بام

گشت روشن سرای جان به تمام

جان ما جام بود و جانان می

جام ما باده گشت و جانان جام

نور خورشید عشق بر دل تافت

محو شد سایه و نماند ظلام

ساقی عشق ساغر می داد

مست گشتیم از آن مدام مدام

مایی ما چو از میان برخاست

اویی اوست جزو و کل والسلام

چون ازل با ابد یکی گردید

مهر و مه شد یکی چه شام و چه بام

دل به دلبر سپرد  می گوید

سید امروز با خواص و عوام

                              که همه ظاهرند و باطن یار

                              لیس فی الدار غیره دیار

اول ما چو آخر ما شد

سرّ پنهان که بود پیدا شد

دور پرگار چون به هم پیوست

نقطه در دایره هویدا شد

هرکه برخاست از خودی او گشت

وآنکه با ما نشست از ما شد

آن حبابی که بود از این دریا

عاقبت باز عین دریا شد

مژدگانی که مه پدید آمد

ابر مایی ز پیش ما وا شد

گر محمد نهان شد از دیده

نعمت الله آشکارا شد

به زبانی فصیح خواهد گفت

هرکه چون ما به عشق گویا شد

                          که همه ظاهرند و باطن یار

                          لیس فی الدار غیره دیار

ای ندیده جمال او به کمال

چند باشی اسیر ظل و خیال

جز خیالش خیال هر دو جهان

بود ای جان من خیال محال

رو در آئینة دلم بنمود

عین خود دیده ام مثال جمال

چون همه اوست در حقیقت حال

کی بود نزد ما فراق و وصال

نه بصورت ولیکن از معنی

بنگر آن چهرة خوشی به کمال

چون همه اوست در حقیقت حال

کی بود نزد ما فراق و وصال

یک مثالم به لوح دل بنویس

تا بدانی که اوست عین مثال

مست میخانة قدم گشتم

فارغم از خمار قال و مقال

حالیا حال را غنیمت دان

تا شود روشن از نتیجة حال

                          که همه ظاهرند و باطن یار

                          لیس فی الدار غیره دیار

خوش بود روی نازنین دیدن

ماه روی خوشی چنین دیدن

خوش بود گنج عشق بی رنجش

خاصه در کنج دل دفین دیدن

دیده بگشا که خوش بود جانا

بیگمان چهرة یقین دیدن

آفتاب جمال او چه خوش است

در رخ خوب آن و این دیدن

دامنش خوش بود گرفته بدست

دست او هم در آستین دیدن

غم عشقش خجسته باد که دل

خوش بود در غمش حزین دیدن

خوش خیالی است سرو بالایش

خاصه درچشم راست بین دیدن

با خیالش چه خوش بود سید

آینه در نظر همین دیدن

                       که همه ظاهرند و باطن یار

                       لیس فی الدار غیره دیار

ای هوای تو کام جان همه

وی غمت مونس روان همه

آفتاب جمال رخسارت

کرده روشن سرای جان همه

حرف موهوم نقطة دهنت

بی نشان می دهد نشان همه

برتری از بیان و این عجب است

که معانی تست بیان همه

ما همه بلبلان شیدائیم

سر کوی تو گلستان همه

مست آن چشم پرخمار توایم

ای شراب لبت از آن همه

همچو سید شنوده ام به یقین

گفته های تو از زبان همه

                        که همه ظاهرند و باطن یار

                        لیس فی الدار غیره دیار

***

قصاید و ملحقات

***

در منقبت حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله

***

از تتق کبریا صورت لطف خدا

بسته نقابی ز نور روی نموده به ما

دُرة بیضا بود صورت روحانیش

شاه معانی بیان هر دو جهانش گدا

در عدم و در وجود رسم نکاح او نهاد

مسکن اولاد ساخت دار فنا و بقا

برزخ جامع بُود صورت جمع وجود

نور گرفته ز حق داده به عالم ضیا

معنی ام الکتاب نور محمد بود

اصل همه عین او عین همه چیزها

پیشتر از عقل کل خوانده ز لوح ضمیر

حکم قضا بی‌ غلط لوح قدر بی‌ خطا

نقطة آخر خوشی شکل الف نقش بست

زان الف آمد پدید جمله کتاب خدا

دایره ای فرض کن جمله نقاطش ظهور

نقطة اول بگیر نام کنش مبتدا

خضر مسیحا نفس از دم او زنده دل

حسن از او یافته یوسف زیبا لقا

جامع این نشأتین صورت و معنی او

حاکم دنیا و دین سید هر دو سرا

مظهر اسمای حق مظهر ذات و صفات

اول آخر به نام باطن ظاهر نما

اول اسم حروف ساخت مُسما به اسم

یافت هدایت ز هو داد هویت به ها

ظلمت و نوری نهاد نام حُدوث و قدم

کرد تمیزی تمام شاه و همه انبیا

معنی اثبات گو با الف و لام الف

صورت توحید جو نفی طلب کن زلا

ها و دو لام و الف جمع کن و خوش بگو

ها طلب از چار حرف طرح کنش آن سه تا

هر که به لا درفُتاد یافت بلایی تمام

زود گذر کن ز لا تا که نیابی بلا

جام حبابی بر آب هست در این بحر ما

ساقی ما ما خودیم همدم ما عین ما

مخزن گنج اله کُنج دل عارف است

در طلب گنج او در دل عارف درآ

نعمت والله به هم کرد ظهوری تمام

آینه را پاک دار تا که نماید تو را

***

در منقبت حضرت مولی علی علیه السلام

تا ز نور روی او گشته منور آفتاب

نور چشم عالم است و خوب و درخور آفتاب

وصف او گوید به جان شاه فلک در نیمروز

مدح او خواند روان در ملک خاور آفتاب

تا برآرد از دیار دشمنان او دمار

می‌کشد هر صبحدم مردانه خنجر آفتاب

صورتش ماه است و معنی آفتاب و چشم ما

شب جمال ماه بیند روز در خور آفتاب

پادشاه هفت اقلیم است و سلطان دو کون

تا شده از جان غلام او چو قنبر آفتاب

هر که از سر علی نور ولایت دید گفت

دیگران چون سایه اند و نور حیدر آفتاب

آفتاب از جسم و جان شد پاکِ او تا نور یافت

پادشاهی می‌کند در بحر و در بر آفتاب

گر نبودی نور معنی ولایت را ظهور

کی نمودی در نظر ما را مصور آفتاب

یوسف گل پیرهن بُرقع گشود و رو نمود

چشم مردم نور دید و شد منور آفتاب

نقطة اصل الف کان معنی عین علی است

در همه آفاق روشن خوانده از بر آفتاب

تا نهاده روی خود بر خاک پای دُلدُلش

یافته شاهی عالم تاج بر سر آفتاب

می زند خورشید تیغ قهر بر اغیار او

می فشاند بر سر یاران او زر آفتاب

رای او خورشید تابان خصم او خاشاک ره

کی شود از مشت خاشاکی مکدر آفتاب

با وجود خوان انعام علی مرتضی

قرص مه یک گرده و جامی محقر آفتاب

سایة لطف خدا و عالمی در سایه‌اش

نور رویش کرده روشن ماه انور آفتاب

سنبل زلف سیادت می‌نهد بر روی گل

خود که دیده در جهان زلف معنبر آفتاب

تا بزیر چشم ازین صاحب نظر یابد نظر

از غبار خاک پایش بسته زیور آفتاب

عین او از فیض اقدس فیض او روح القدس

عقل کل فرمان برو، مه بنده چاکر آفتاب

آستان بارگاه کبریایش بوسه داد

در همه دور فلک گردیده سرور آفتاب

تا گرفتم مهر او چون جان شیرین در کنار

گیردم روزی بصد تعظیم در بر آفتاب

نعمت اللهم ز آل مصطفا دارم نسب

ذره ای از نور او می‌بین و بنگر آفتاب

***

در توحید

گر نه آب است اصل گوهر چیست

جوهر گوهر منور چیست

همه عالم چو گوهری دریاب

با تو گفتم بدانکه جوهر چیست

نقطه در دور دایره بنمود

گرنه آب است این مدور چیست

خط فاصل میان ظلمت و نور

جز وجود مضاف دیگر چیست

گر نه می ساغر است و ساغر می

در حقیقت بگو که ساغر چیست

نزد ما موج و بحر هر دو یکی است

بجز از آب عین مظهر چیست

جام گیتی نما است یعنی دل

بکف آور ببین که دلبر چیست

عالمی از وجود موجودند

کس نگوید وجود خود در چیست

گر یکی را هزار بشماری

آن همه جز یکی مکرر چیست

گر بدانی حقیقت انسان

باز یابی که صدر و مصدر چیست

نقش عالم خیال اوست ببین

ورنه معنی این مصور چیست

به مَثل گر نمود حق می جوئی

حلقة سیم و خاتم زر چیست

لوح محفوظ را روان می خوان

تا بدانی که اصل دفتر چیست

گرنه آب و حیات معرفت است

عین کوثر، بگو که کوثر چیست

بزم عشق است و عاشقان سرمست

به از این جنت ای برادر چیست

گر نگوئی که مصطفا حق است

باز و ذوالفقار حیدر چیست

نعمت الله مظهر عشق است

منکر او به غیر کافر چیست

***

در منقبت امیر المؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام

از نور روی اوست که عالم منور است

حسنی چنین لطیف چه حاجت به زیور است

سلطان چار بالش و هفت طاق و نه رواق

بر درگه رفیع جلالش چو چاکر است

زوج بتول باب امامین مرتضا

سردار اولیا و وصی پیمبر است

مسند نشین مجلس ملک ملایکه

در آرزوی مرتبه و جاه قنبر است

هر ماه ماه نو به جهان مژده می‌دهد

یعنی فلک ز حلقه به گوشان حیدر است

اسکندر است بنده او از میان جان

چوبک زن درش به مثل شاه قیصر است

گیسو گشود و گشت معطر دماغ روح

رو را نمود و عالم از آن رو منور است

جودش وجود داد به عالم از آن سبب

عالم به یمن جود و جودش مصور است

هر قطره ای ز فیض محیط ولایتش

صد چشمة حیات و دو صد حوض کوثر است

نزدیک ما خلیفة بر حق امام ماست

مجموع آسمان و زمینش مسخر است

مداح اهل بیت به نزدیک شرع و عقل

دنیا و آخرت همه او را میسر است

لعنت به دشمنان علی گر کنی رواست

میکن مگو که این سخنی بس مکرر است

گویی که خارجی بود از دین مصطفا

خارج مگو که خارجی شوم کافر است

هر مؤمنی که لاف ولای علی زند

توقیع آل آل به نامش مقرر است

یا دست جود او چه بود کان مختصر

با همتش محیط سرابی محقر است

او را بشر مخوان تو که نور خداست او

او دیگر است و حالت او نیز دیگر است

طبع لطیف ماست که بحری است بیکران

هر حرف ازین سخن صدفی پر ز گوهر است

هر بیت ازین قصیده که گفتم به عشق دل

می خوان که هر یکی ز یکی خوب و خوشتر است

سید که دوست دار رسول است و آل او

بر دشمنان دین محمد مظفر است

***

در منقبت حضرت علی علیه السلام

مرد مردانه شاه مردان است

در همه حال مرد مرد آن است

در ولایت ولی والی اوست

بر همه کاینات سلطان است

سید اولیا علی ولی

آنکه عالم تن است و او جان است

گر چه من جان عالمش گفتم

غلطی کرده‌ام که جانان است

بی ولای علی ولی نشوی

گر ترا صد هزار یاران است

ابن عم رسول و زوج بتول

آن خلیفه علی عمران است

یوسف مصر عالمش خوانم

شاه تبریز و میر اوجان است

نه فلک با ستارگان شب و روز

گرد دولتسراش گردان است

دیگران گر خلاف او کردند

لاجرم حالشان پریشان است

واجب است انقیاد او بر ما

خدمت ما به قدر امکان است

حسب و هم نسب بُود به کمال

عمل و علم او فراوان است

مهر او گنج و دل چو گنجینه

خانه بی‌ گنج کُنج ویران است

بر در کبریای حضرت او

شاه عالم پناه دربان است

دوستی رسول و آل رسول

نزد مؤمن کمال ایمان است

باطنا شمس و ظاهرا ماه است

نور هر دو به خلق تابان است

رو رضای علی به دست آور

گر ترا اشتیاق رضوان است

یادگار محمد است و علی

نعمت الله که میر میران است

***

عمر بی عشق

عمر بی عشق می گذاری هیچ

حاصل از عمر خود چه داری هیچ

ما سِوی الله طلب کنی شب و روز

به عدم می روی چه آری هیچ

در دو عالم بجز یکی نبُود

این عددها که می شماری هیچ

گر یکی را هزار بشماری

جز یکی را که می شماری هیچ

دنیی و آخرت رها کردی

آری آری چه می گذاری هیچ

یار کز جور یار بگریزد

باشد آن یار هیچ و یاری هیچ

در میان است یار ما با ما

گر تو ای دوست برکناری هیچ

جان به جانان سپار و منت دار

ور به منت همی سپاری هیچ

ور خماری و می نمی نوشی

باز فرما که در چه کاری هیچ

همه عالم حقیقتاً دیدیم

نیست خود غیر ذات باری هیچ

خم ما خوش به ذوق می جوشد

ور تو انگور می فشاری هیچ

با سخن های میر ترکستان

چه بُود گفتة بخاری هیچ

ما حریف محمدیم امشب

گر تو با نوگل تتاری هیچ

نعمت الله را کنی انکار

منکر شاه و شهریاری هیچ

***

در مراتب وجود

در دو عالم چون یکی دارندة اشیا بود

هر یکی در ذات خود یکتای بی همتا بود

جنبش دریا اگر چه موج خوانندش ولی

در حقیقت موج دریا عین آن دریا بود

عقل کل موجود گشت اول به امر کردگار

نفس کل زو گشت ظاهر این سخن پیدا بود

عرش اعظم کرسی حق عقل و نفس آمد پدید

اطلس است و ثابتات از تحت او اینها بود

پس زعقل و نفس کل آمد هیولا در وجود

همچو نطفه کز وجود آدم و حوا بود

چون ز حکمت نه فلک جنبان شد از امر اله

این طبایع زان سبب افتاده و برپا بود

آتش است و باد و آب و خاک ای جان عزیز

فعلشان صفرا و خون و بلغم و سودا بود

طبع آتش گرم و خشک و باد آمد گرم و تر

همچو صفرا داند و خون هر که او دانا بود

آب سرد و تر بُود مانند بلغم بیخلاف

خاک سرد و خشک و سودا همچو او اینجا بود

چارده چیز است جسم و جان پاک آدمی

هشت از سفلی است، شش از عالم بالا بود

گوشت و خون و موی و پیه از مادر آمد در وجود

استخوان و پوست و پی با رگ هم از بابا بود

پنج حس و روح هر شش از جهات امر اوست

امر او را قدرتش بالای هر بالا بود

نطفه چون شد در رحم اول زُحل ناظر شود

تا رسد نوبت به مه کامل همه اعضا بود

هفت سرهَنگند بر بام قِلاع شش جهت

جمله ناگویا ولی زایشان جهان گویا بود

چون زحل پس مشتری مریخ و آنگه آفتاب

باز زهره با عطارد ماه خوش سیما بود

هفت رنگ مختلف ز این هفت گردد آشکار

لیک از حکم خداوندی که او یکتا بود

هفت سلطانند و ایشان را ده و دو خلوت است

هر یکی در برج خود کیخسرو و ودارا بود

مهر و مه باشند هر دو نیرین اعظمین

دیدة افلاک از ایشان جهان گویا بود

چون به برج خویش آیند آنزمان آن هفت شاه

آشکارا گردد آن مهدی که هادی ما بود

نحس اکبر دان زحل پس سعد اکبر مشتری

باز مریخ است نحس اصغر و حمرا بود

سعد اصغر آفتاب است در میان کاینات

مسکنش فردوس نورانی است دایم تا بود

زهره قَوّال و عطارد خواجة دیوان چرخ

ماه رنگ آمیز و راحت بخش و روح افزا بود

سی هزار آلات در کارند و در هر مظهری

هشت قوت اندر او بنهاده تا گویا بود

جاذبه با ماسکه با هاضمه پس دافعه

خادمه باشند این هر چار در تن ها بود

غاذیه با نامیه با مولده مخذومه اند

باز آن قوت که او صورتگر اعضا بود

هفت اعضای رئیسه چون رئیسان دِهِ اند

صحت این هفت تن در جنت المأوا بود

اولِ ایشان شُش است و پس دماغ آنگاه دل

پس جگر باشد که او قسام در امعا بود

گرده ها میدان که هستند دو ستون ملک تن

گرده همچون مشتری و زهره اش صغرا بود

کدخدای ملک هفتم جانب چپ دان سپرز

گاه خفته گه نشسته گه گهی بر پا بود

سَر حَمَل میدان و گردن ثور باشد بیگمان

هر دو دستت ای برادر باز چون جوزا بود

سینه سرطان دان و دل باشد اسد ای شیردل

روده هایت سنبله جزوی از این اعضا بود

ناف میزان دان و مردی عقرب است و قوس دان

هر دو زانو جدی و ساقت دلو و حوتت پا بود

فی المثل یک دایره این شکل عالم فرض کن

حق محیط و نقطه روح و دایره اشیا بود

یادگیر این نکته های نعمت الله یادگار

تا ترا امروز پند و مونس فردا بود

***

واقف به اسرار عالم

رندان باده نوش که با جام همدمند

واقف ز سر عالم و از حال آدمند

حقند اگر چه خلق نمایند خلق را

بحرند اگرچه در نظر ما چو شبنمند

دانندگان حضرت ذاتند بذات او

آئینة صفات خدا و اسم اعظم اند

پیشند از ملائک و پیش اند از بشر

گر چه گم اند در خود و از هر کمی کم اند

ظاهر به مظاهر و باطن ز عقل و وهم

آخر بصورتند و به معنی مقدمند

مستان دردخواره و رندان دردمند

واین طرفه بین که در دل ریشم چو مرهمند

باقی لایزالی و فانی لم یزل

هستند و نیستند و سخن گوی و ابکمند

معشوق و عاشقند و می و جام و جسم وجان

از جام باز رسته و آسوده از جمند

روح الله اند در تن مردم چو جان روان

مرده کنند زنده چو عیسی مریمند

نوشند می ز جام غم انجام ما مدام

شادی روی ساقی و از خلق بی غمند

جمعند عاشقانه و با دوست روبرو

گر چه چو زلف یار پریشان و درهم اند

شمعند و روشنند که قایم ستاده اند

سروند و دور نیست اگر در چمن چمند

در عاشقان به چشم حقارت نظر مکن

زیرا که نزد حضرت عزت مکرمند

نقش نگین خاتم و ختم رسالتند

نقد خزانة ملک و عین خاتمند

سلطان کاینات و غلامان سیدند

مخدوم انس وجن و سرافراز عالمند

***

وحدت و کثرت آشکارا شد

نقطه ای در الف هویدا شد

الفی در حروف پیدا شد

ذات وحدت به خود ظهوری کرد

کثرتی از صفات و اسما شد

سه نقطه جمع شد الف گردید

ذات و فعل و صفت بیکجا شد

مه ز خورشید آشکارا گشت

الف از نقطه هم هویدا شد

از الف چون حروف باقی زاد

صورت و معنیی مهیا شد

نقطه ای در الف پدید آمد

وحدت و کثرت آشکارا شد

ماه جان است این الف به یقین

بیست و هشتش منازل اینها شد

عشق و معشوق و عاشق ای عارف

همچو موج و حباب و دریا شد

نظری کن که غیر یک شیی نیست

گرچه اندر ظهور اشیا شد

لیس فی الدار غیره دیار

دیدة ما به عین بینا شد

اول و آخر حروف بگیر

تا بدانی ندا چرا یا شد

ظاهر و باطن اول و آخر

این همه اسم یک مسما شد

علم یک نقطه ای است دریابش

داند آن هر کسی که دانا شد

نکته ای گفتمت در این معنی

صورت آن مرا چو حل وا شد

الف و واو و نون عیان گشتند

دو جهان زین سه حرف یکتا شد

نور و عقل و قلم که فرمودند

این رموز است گفتة ما شد

خال مشکین که بر رخش پیداست

آدمش چون بدید شیدا شد

نقطه گویا به حرف شد لیکن

نعمت الله به نقطه گویا شد

***

بقای عشق

رند مستی که گرد ما گردد

گر گدائی است پادشا گردد

هرکه با جام می بود همدم

کی ز همدم دمی جدا گردد

خوش امینی بود که همچون ما

محرم راز کبریا گردد

به یقین هر که خویش بشناسد

عارف حضرت خدا گردد

بی شکی جز یکی نخواهد دید

دیده گر گرد دو سرا گردد

هر که با ما نشست در دریا

واقف از ذوق و حال ما گردد

بار اغیار بارها بکشد

از در یار هر که وا گردد

دُرد دردش بنوش و خوش می باش

که ترا درد دل دوا گردد

بر در او کسی که یابد بار

بر در خانه ها کجا گردد

لذت ما به ذوق دریابد

هر که در عشق مبتلا گردد

آنکه بینا بود عصا چه کند

کور باشد که با عصا گردد

هر که گردد به گرد میخانه

بگذارش مدام تا گردد

عشق باقی و ما به او باقی

کی بقائی چنین فنا گردد

شود از غیر عشق بیگانه

آنکه با عشق آشنا گردد

هر که را سیدش بود خواجه

بندة دیگری چرا گردد

***

سرور جمله عاشقان

هرچه مقصود تست آن گردد

هرچه گوئی چنین چنان گردد

آفتاب ار چه شب نهان گردید

روز روشن چو شد عیان گردد

دارم امید آنکه این گوشه

مأمن جمله مؤمنان گردد

هر فقیری توانگری یابد

پیر از دولتش جوان گردد

همچو من رند مست کم بیند

گرچه گرد جهان به جان گردد

رد نگردد به هیچ رو هرگز

هرکه مقبول مقبلان گردد

باش ایمن که ما رها نکنیم

هرکه همراه عارفان گردد

هر معانی که خاطرت خواهد

آن معانی بتو بیان گردد

یار ما دوستار آل رسول

سرور جمله عاشقان گردد

هر که یابد خبر ز حال وجود

واقف از حال همگنان گردد

نوبهار است منع نتوان کرد

بلبل ار گرد گلسِتان گردد

همه کس دوستدار خود سازد

فارغ از جمله دشمنان گردد

متمکن نشسته با یاران

نه روان گرد این و آن گردد

عارفی کو به ما دهد دل را

جان ما در پیش روان گردد

در جهان هر که نعمت الله یافت

سرور جملة جهان گردد

***

دل

دل چو سلطان ملک جان گردد

پادشاه همه جهان گردد

چون ز چونی رسد به بیچونی

سالک سیر لامکان گردد

دل ز صورت چو رو به معنی کرد

بی نشانش همه نشان گردد

گرد بر گرد نقطة وحدت

همچو پرگار خط کشان گردد

اول خویش را چو بشناسد

مهدی آخرالزمان گرد

چون طلسمش شکسته شد به درست

گنج پنهان بر او عیان گردد

نقد دل قلب از آنش می خوانند

که مقلب به این و آن گردد

گاه باشد مجاور کعبه

گاه سرمست در مغان گردد

عرش اعظم دل است و آن دل ماست

به دلیل این سخن بیان گردد

هر که شد غرق اندر این دریا

قطره اش بحر بیکران گردد

چون ز هستی خود شود فانی

باقی ملک جاودان گردد

هر که دل را شناخت در دو جهان

فارغ از سود و از زیان گردد

سخن دل ز گفتة سید

مونس جان بی دلان گردد

لیس فی الدار غیرهُ دیار

اینچنین است اگر چنان گردد

***

در نعت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم

خوش رحمتی است یاران صلوات بر محمد

گوئیم از دل و جان صلوات بر محمد

گر مؤمنی و صادق با ما شوی موافق

کوری هر منافق صلوات بر محمد

در آسمان فرشته مهرش به جان سرشته

بر عرش حق نوشته صلوات بر محمد

صلوات اگر بگویی یابی هرآنچه جوئی

گر تو ز خیل اویی صلوات بر محمد

ای نور دیدة ما خوش مجلسی بیارا

می گو خوشی خدا را صلوات بر محمد

مانند گل شکفتیم  دری لطیف سُفتیم

خوش عاشقانه گفتیم صلوات بر محمد

والله که دیدة من از نور اوست روشن

جان من است و من تن صلوات بر محمد

گفتیم از دل و جان با عارفان کرمان

شادی روی یاران صلوات بر محمد

بی شک علی ولی بود پروردة نبی بود

ختم همه علی بود صلوات بر محمد

گویم دعای سید خوانم ثنای سید

جانم فدای سید صلوات بر محمد

خوش گفت نعمت الله رمزی زلی مع الله

خوش گو به عشق الله صلوات بر محمد

***

سودای سید

بنازم روح جان افزای سید

بنازم صورت زیبای سید

همه اسرار او داند کماهی

بنازم آن دل دانای سید

توان دید آفتاب هر دو عالم

به نور دیدة بینای سید

سر افرازی کنی در دین و دنیا

گرت در سر بُود سودای سید

به نزد همت ما هفت دریا

بود یک قطره از دریای سید

ز سید غیر سید می نجویم

ندارم هیچ کس بر جای سید

چه گویم هر چه گویم بیش از آن است

که داند قدر خاک پای سید

محمد سید و سادات عالم

شدند از جان و دل مولای سید

برای ما نباشد هیچ مخفی

اگر باشیم ما بر رای سید

شِکر ریزی کنی در مصر معنی

به صورت گر خوری حلوای سید

ز سِر سینة بی کینة او

شدم واقف من از ایمای سید

دم جانبخش از عیسی طلب کن

ز موسی جو ید و بیضای سید

غلام سیدم از جان و از دل

به خاک پای بی همتای سید

به فردا می دهد امروز وعده

خوش است این وعدة فردای سید

دو چشم نعمت الله نور از او دید

که باشد روز و شب مأوای سید

***

چه خبر؟

چو تو به ما نرسیدی ترا ز ما چه خبر

ولی ندیده کسی را ز اولیا چه خبر

مرو به خود به خود آ تا خدای خود بینی

بیا بگو که ترا از خود و خدا چه خبر

چو تو به عرش نرفتی ندانی از معراج

چو تو خدای ندیدی ز مصطفا چه خبر

تویی که بر لب دریای جسم معتکفی

ترا ز حال کماهی جان ما چه خبر

بلای لا نکشیدی ز عشق بالایش

ترا ز قامت و بالای آن بلا چه خبر

ترا چو برگ و نوائی ز عشق حاصل نیست

ترا ز برگ و نواهای بانوا چه خبر

چه از کدورت نفسی نکرده ای گذری

تو را ز صوفی صافی با صفا چه خبر

تو بستة زر و زن گشته ای و کشتة آن

ترا ز مردی مردان پارسا چه خبر

منم ز جام الست می بلی سرمست

ترا چو نیست نصیبی از آن بلی چه خبر

تو در خماری و میخانه را نمی جوئی

ترا ز مستی مستان آن سرا چه خبر

هزار چشمه آب حیات در نظر است

کسی که دیده نباشد ز چشمه ها چه خبر

برآ به دار فنا تا بقای ما بینی

فنا ندیده چو منصورت از بقا چه خبر

ترا چو درد دلی نیست ای برادر من

ز دردمندی رنجور بی دوا چه خبر

به کنج زاویة عشق منزوی نشدی

ز شوق سلطنت و ذوق انزوا چه خبر

چو تو عزیز و زلیخای خود نمی دانی

ز حسن یوسف مصری جانفزا چه خبر

به شش جهات فرو مانده ای به یک دو سه چیز

ترا ز عالم بیحد و منتها چه خبر

چو تو به عشق نگشتی ز خویش بیگانه

ترا ز دولت عشاق آشنا چه خبر

نرفته ای تو به شرق و نیامدی از غرب

ترا ز عرش و ز رحمان و استوا چه خبر

ز حال سید ما گر خبر نمی داری

عجب مدار گدا را ز پادشا چه خبر

***

صلوات

بیا ای مؤمن صادق بگو صلوات پیغمبر

اگر از جان شدی عاشق بگو صلوات پیغمبر

دل خود را منور کن جهانی معطر کن

دهن پر شهد و شکر کن بگو صلوات پیغمبر

اگر تو امت اوئی رضای او به جان جوئی

چو ما شاید اگر گوئی بگو صلوات پیغمبر

خرد بویش به جان بوید ملک مهرش بدل جوید

خدا صلوات او گوید بگو صلوات پیغمبر

به عرش و فرش انس و جان دعای او کنند از جان

کریمانه تو در کرمان بگو صلوات پیغمبر

ز آتش گر امان خواهی و عمر جاودان خواهی

بهشت و حوریان خواهی بگو صلوات پیغمبر

کسی کو یار یاران است به نزد یار یار آن است

گرت میلی بدیشان است بگو صلوات پیغمبر

بیا و بندة شه شو ز حال خویش آگه شو

حریف نعمت الله شو بگو صلوات پیغمبر

***

استقبال از غزل مولوی

از کلیات شمس تبریزی

مولوی:

داد جاروبی به دستم آن نگار

گفت ازین دریا برانگیزان غبار

باز آن جاروب در آتش بسوخت

گفت ازین آتش تو جاروبی برآر

شاه :

عقل جاروبت نگار آن پیر کار

باطنت دریا و هستی چون غبار

آتش عشقش چو سوزد عقل را

باز جاروبی ز عشق آید به کار

مولوی:

کردم از حیرت سجودی پیش او

گفت بی ساجد سجودی خوش برآر

آه بی ساجد سجودی چون بود

گفت بیچون باشد و بی چار چار

شاه:

عقل لای نافیه میدان همی

عشق اثبات حق است ای یار غار

سجده بی ساجد ندانی چون بود

یعنی بی هستی ساجد سجده آر

مولوی:

گردنم را پیش کردم گفتمش

ساجدی را سر ببر با ذوالفقار

تیغ تا او بیش زد سر پیش شد

تا برست از گردنم سر صد هزار

شاه:

گردنم یعنی سر هستی بود

تیغ تیز عشق باشد ذوالفقار

چون سر هستی به برید از بدن

معرفت شد آشکارا صد هزار

مولوی:

ای مزاجت سرد کو طاس دلت

اندرین گرمابه تا کی زین قرار

برشو از گرمابه و گلخن بمان

جامه بر کن بنگر آن نقش و نگار

شاه:

گر فسرده نیستی برخیز گرم

ترک صورت کن به معنی کن گذار

طاس دل بر کن ازین حمام تن

سوی باغ جان خرام ای با وقار

مولوی:

تا ببینی نقشهای بی حساب

تا ببینی رنگهای لاله زار

آب و خاک ازنور او روشن شده

جان بتازیده بترک و زنگبار

شاه:

از حُجُب بیرون خرامد بی حجاب

رونق گلزار و جان لاله زار

لاله زار و نقشهای بی حساب

از تجلی باشد ای صاحب وقار

مولوی:

شرق و مغرب چیست اندر لامکان

گلخن تاریک و حمامی نگار

شش جهت حمام و روزن لامکان

بر سر از روزن جمال شهریار

شاه:

خلوت دل لامکان است از یقین

روزنش جان است و جانان شهریار

گلخن تاریک نفس شوخ تست

چیست حمام این تن ناپایدار

مولوی:

من چراغ هر سرم همچون فتیل

جمله را اندر گرفته از شرار

شمعها ی سر شده سرهای ما

شرق و مغرب را گرفته در قطار

شاه:

چون گذر کردی از این و آن به عشق

جامه درپوش از صفاتش ذات وار

باز چون همرنگ و بوی او شدی

یار خود بینی نگار هر نگار

مولوی:

شب گذشت و قصه ام کوته نشد

ای شب و روز از حدیثت شرمسار

شاه شمس الدین تبریزی که من

مستم از خالش به قالش در خمار

شاه:

سید ملک وجودم لاجرم

آنچه پنهان بود کردم آشکار

***

سرمست یار

من چنین سرمست یارم سن نجک سن سویله گل

غیر عشقش نیست کارم سن نجک سن سویله گل

من به عشق او تمامم عاشقان را من امامم

رهنمای خاص و عامم سن نجک سن سویله گل

خالق هر انس و جانی ظاهری بر ما عیانی

راز در مان را تو دانی سن نجک سن سویله گل

آب و باد و نار و خاکم هست در دل نور پاکم

وز قیامت ترسناکم سن نجک سن سویله گل

در رهش مردانه پویم درد دل با کس نگویم

این مراد از خویش جویم سن نجک سن سویله گل

غرقة دریای عشقم بلبل گویای عشقم

گلشن بویای عشقم سن نجک سن سویله گل

من به کام دل رسیدم مونس جان را بدیدم

گفتم اسرار و شنیدم سن نجک سن سویله گل

عشق او ماند به آتش می بسوزد عود دل خوش

 گل منی گورای فرزندش سن نجک سن سویله گل

 یاد او ورد زبانم درد او درمان جانم

 مهر او نور روانم سن نجک سن سویله گل

 بندة خاص خدایم سید هر دو سرابم

 من از این مردم جدایم سن نجک سن سویله گل

 ***

در منقبت حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم

عیسی گردون نشین تابع تو در ازل

موسی دریا شکاف امت تو لم یزل

مهر منور نقاب از هوس روی تو

بر رخ مه می کشد نقش خیالت بحل

پیر خرد طفل وار آمده در مکتبت

سر قدر در ضمیر لوح قضا در بغل

دیدة اهل نظر روی تو بیند چو نور

خوش بود آن نور چشم در نظر بی سبل

خاک کف پای تو تاج سر سروران

درگه ایوان تو تکیة اهل دول

حافظ گنج اله صورت و معنی تست

تا تو رعایت کنی گنج نیابد خلل

مرتبة حضرتت جمع همه مرتبه

با تو در این مرتبه نیست کسی را محل

یافت تعین به تو صورت اسما تمام

برزخ جامع تویی علت جمله علل

گر به بهایم کنم نسبت خصمت رواست

زانکه بهایم بود خصم تو بل هم اضل

بر سر بازار تو نقد سره شد روان

هیچ رواجی نیافت درهم و سیم دغل

سر تجلّی چه بود آنکه به موسی نمود

معنی آن نور تو صورت موسی جبل

آینة کاینات مظهر تمثال تست

حسن تو در کاینات گشته عیان فی المثل

چیست کتاب مبین صورت تفصیل تو

معنی ام الکتاب از تو نوشته جمل

عین تو در عین حق اصل همه عینهاست

شرع تو هم بی نظیر دین تو هم بی بدل

گرچه ندارم عمل هست امیدم به تو

یک نظر از لطف تو به ز جهانی عمل

این دم جانبخش ما زنده کند مرده را

دم ز مسیحا زند شعر مخوان یا غزل

سیدی عالم بود بندگی جد من

تابع جد خودم در ملل و در نحل

***

عقل اول

حی قیوم و قدیم لم یزل

هر کسی را داده چیزی در ازل

مالک ملک است و ما مملوک او

ملک او باشد همیشه بی خلل

با جلالش عقل عاقل بی مجال

با کمالش علم عالم در وحل

کل شیی هالک الا وجهه

خوش بخوان نص کلامش لم یزل

چیست عالم با وجود حضرتش

سایه و خورشید باشد فی المثل

مشکل حال است و حل مشکل است

حل این مشکل نوشتم خوش بحل

عقل اول علت اولی بود

خالق او حضرت آن بی علل

نور او بیند به نور روی او

دیدة روشن که باشد بی سبل

ایکه می پرسی محل او کجاست

از عطای او محل دارد محل

هرکه جان داد و هوای او ستاد

نزد ابدال آن بود نعم البدل

قابلیت بنده را از فیض اوست

شد قبول حضرت او زان قبل

از مفصل یافتم سر قدر

خوانم از لوح قضا شر جمل

دولت جاوید از او در بندگی است

اینچنین فرموده اند اهل دول

هر که حق را ماند و باطل را گرفت

همچو انعامی بود بل هُم اضَل

نعمت الله زندة جاوید شد

از حیات او و فارغ از اجل

ره روی باید چو سید ای عزیز

تا که گردد عارف جمله ملل

***

جمع و تفصیل وجود

دُرد دردش خورده ام تا صاف درمان یافتم

دل ز جان برداشتم تا وصل جانان یافتم

کار جمعی شد پریشان در هوای زلف او

گرچه من جمعیت از زلف پریشان یافتم

عارفانه آمدم در غیب از غیبُ الغیوب

جمع و تفصیل وجود خویش آسان یافتم

روح اعظم عقل او درة بیضا بود

آدم معنی و هم لوح قضا زان یافتم

مبدع از غیر سبب مُبدع به قدرت آفرید

جملة ام الکتاب از لوحش آسان یافتم

بعد از آن در مکتبُ الباعث از لوح قدر

جمع فرقان خواندم و تفصیل قرآن یافتم

عقل کل و نفس کلیه به هم آمیختند

آدم و حوا و ذریات ایشان یافتم

طبع من چون با طبیعت بعد از ایشان میل کرد

کارساز این و آن در مجلس جان یافتم

اسم ِ الباطن طبیعت را نگهدارد مدام

لاجرم در جمله عالم یار یاران یافتم

رق منشور هیولی نقش بستم در خیال

آن محل در صورت زیبای خوبان یافتم

اسم ِ الآخر در او مسطور و او مستور از او

یافتم عنقا ولی از خلق پنهان یافتم

عنبر و کافور با هم ساخته جسم خوشی

اسم الظاهر در او با چار ارکان یافتم

الحکیم این جسم را شکل مدور داده است

هر کجا شکلی بود شکلش بدینسان یافتم

باز دیدم حقه ای مانند گوی زرنگار

روز و شب برگرد همچون چرخ گردان یافتم

نقطه و پرگار دیدم در سماع عارفان

در میان استاده شیخ و خرقه رقصان یافتم

بی ستاره یک فلک دیدم که اطلس خوانده ام

حاکمش اسم محیط است و به فرمان یافتم

یک فلک دیدم مرصع در نشیب او بر او

یکهزار و بیست و دو کوکب درخشان یافتم

مقتدر بر وی نوشته زان منازل یافته

هم به مشرق هم به مغرب او خرامان یافتم

هفت بابا چار مادر با سه فرزند عزیز

در کنار دایگان شادان و خندان یافتم

چرخ کیوان مسکن خاص خلیل الله بود

رب تجلی کرده نور او به کیوان یافتم

بر جبین مشتری بنوشته اسم العلیم

در سرا بستان او موسی عمران یافتم

بر فراز مسند بهرام هارون دیده ام

اسم القاهر بخواندم قهر خاقان یافتم

هست ادریس نبی بر چرخ چارم معتکف

از جمال آفتابش نور سبحان یافتم

یوسف مصری به دست زهره افتاده خوشی

از مصور صورتی در ملک کنعان یافتم

اسم المحصی ز دیوان عطارد خوانده ام

عیسی مریم در آنجا میر دیوان یافتم

نور آدم دیده ام در آسمان این جهان

روشن از اسم مبین چون ماه تابان یافتم

اسم القابض ز آتش جوی و محیی از هوا

تا بیابی همچو من زیرا که ز ایشان یافتم

المحیط این عرش را بر فرق اشیا داشته

هر چه هست از جزو و کل در تحت اوزان یافتم

الشکور از کرسی حق خوانده ام بی اشتباه

ارض جنت دیدم و انعام و احسان یافتم

حی بجو از آب و باز خاک اسمُ الممیت

شش جهات این سرا از چار ارکان یافتم

در معادن خوش تجلی کرده اسم العزیز

عزت هر خواجه ای زان عزیزان یافتم

اسم الرّزاق اگر خواهی طلب کن از نبات

المذل در شأن مسکینان حیوان یافتم

جنیان را یافتم نازک از اسم اللطیف

بشنو از من این لطیفه کز لطیفان یافتم

القوی داده ملایک را وجود از جود خود

از حضور این کریمان روح و ریحان یافتم

روشن است آئینة گیتی نما در چشم ما

اسم جامع صورت او عین انسان یافتم

گرد عالم گشتم و کردم تفرج سر بسر

هر یکی را زنده دل تسبیح گویان یافتم

نقد گنج کنت کنزا یافتم در کنج دل

رنج اگر بردم بسی گنج فراوان یافتم

از نبی و از ولی تا جان من دل زنده شد

مَحرم آن حضرتم اسرار سلطان یافتم

باز از غربت به شهر خویشتن گشتم روان

شهر خود را دیدم و نه این و نه آن یافتم

یادگار نعمت الله است نیکو یاددار

زانکه من این مرتبه نیکو ز نیکان یافتم

***

آئینه وجود اعیان

در راه خدا بسی دویدیم

تا باز به خدمتش رسیدیم

در هر برجی چو شاهبازی

پرواز کنان روان پریدیم

رفتیم به سوی می فروشان

جام می از این و آن چشیدیم

در گلشن عشق طوف کردیم

چون سرو بهر چمن چمیدیم

از کثرت خلق باز رستیم

وز نقش خیال وا رهیدیم

چون او به لسان ما سخن گفت

ما نیز به سمع او شنیدیم

در آینة وجود اعیان

جز نور جمال او ندیدیم

از هشت بهشت و نه فلک هم

بگذشته به عشق او رسیدیم

چون جذبة او رسید ما نیز

خطی به خودی خود کشیدیم

از هستی خود چو نیست گشتیم

فارغ ز یزید و بایزیدیم

مستیم و مدام همدم جام

در ذوق همیشه بر مزیدیم

از تربیت جمیع اسما

خود را به کمال پروریدیم

آن اسم که عین او مسماست

دانیم چو آن بجان گزیدیم

معشوق خودیم و عاشق خود

هم سید خویش و هم عبیدیم

***

نقطة وحدت

سالها در سفر به سر گشتیم

عاشقانه به بحر و برگشتیم

تا ببینیم نور دیدة خود

پای تا سر همه نظر گشتیم

عاشق و مست لاابالی وار

در پی دوست در بدر گشتیم

گرد بر گرد نقطة وحدت

همچو پرگار پی سپر گشتیم

ظاهر و باطن جهان دیدیم

معنی خاص هر صُور گشتیم

بی خبر طالبی همی بودیم

تا که از خویش باخبر گشتیم

کُشتگان بلای غم بودیم

زنده و شادمان دگر گشتیم

پا نهادیم بر سر کونین

در همه حال معتبر گشتیم

یار ما بود عین ما به یقین

ما بدین معرفت سمر گشتیم

او شکر بود و جان ما چون گل

ما به هم همچو گل شکر گشتیم

آفتاب جمال او دیدیم

باز تابنده چون قمر گشتیم

غرقه اندر محیط عشق شدیم

واصل مخزن گهر گشتیم

نعمت الله را عیان دیدیم

عین توحید را بصر گشتیم

***

قصه ای غریب!

قدرت کردگار می بینم

حالت روزگار می بینم

حکم امسال صورتی دگر است

نه چو پیرار و پار می بینم

از نجوم این سخن نمی گویم

بلکه از کردگار می بینم

عین و ا ذال چون گذشت از سال

بوالعجب کار و بار می بینم

در خراسان و مصر و شام و عراق

فتنه و کارزار می بینم

گرد آئینة ضمیر جهان

گرد و زنگ و غبار می بینم

همه را حال می شود دیگر

گر یکی ور هزار می بینم

ظلمت ظلم ظالمان دیار

بیحد و بی شمار می بینم

قصه ای بس غریب می شنوم

غصه ای در دیار می بینم

جنگ و آشوب و فتنه و بیداد

از یمین و یسار می بینم

غارت و قتل و لشکر بسیار

در میان و کنار می بینم

بنده را خواجه وش همی یابم

خواجه را بنده وار می بینم

بس فرومایگان بیحاصل

عامل و خواندگار می بینم

هرکه او پار یار بود امسال

خاطرش زیر بار می بینم

مذهب و دین ضعیف می یابم

مبتدع افتخار می بینم

سکه ی  نو زنند بر رخ زر

در همش کم عیار می بینم

دوستان عزیز هر قومی

گشته غمخوار و خوار می بینم

هر یک از حاکمان هفت اقلیم

دیگری را دچار می بینم

نصب و عزل تبکچی و عمال

هر یکی را دوبار می بینم

ماه را رو سیاه می یابم

مهر را دل فَکار می بینم

ترک و تاجیک را بهمدیگر

خصمی و گیر و دار می بینم

تاجر ازدست دزد بیهمراه

مانده در رهگذار می بینم

مکر و تزویر و حیله در هر جا

از صغار و کبار می بینم

حال هندو خراب می یابم

جور ترک و تتار می بینم

بقعة خیر سخت گشته خراب

جای جمع شرار می بینم

بعض اشجار بوستان جهان

بی بهار و ثمار می بینم

اندکی امن اگر بود آن روز

در حد کوهسار می بینم

همدمی و قناعت و کُنجی

حالیا اختیار می بینم

گرچه می بینم این همه غمها

شادیی غمگسار می بینم

غم مخور زانکه من در این تشویش

خرمی وصل یار می بینم

بعد امسال و چند سال دگر

عالمی چون نگار می بینم

چون زمستان پنجمین بگذشت

ششمش خوش بهار می بینم

نایب مهدی آشکار شود

بلکه من آشکار می بینم

پادشاهی تمام دانائی

سروری با وقار می بینم

بندگان جناب حضرت او

سر بسر تاجدار می بینم

تا چهل سال ای برادر من

دور آن شهریار می بینم

دور او چون شود تمام به کام

پسرش یادگار می بینم

پادشاه و امام هفت اقلیم

شاه عالی تبار می بینم

بعد از آن خود امام خواهد بود

که جهان را مدار می بینم

میم و حامیم و دال می خوانم

نام آن نامدار می بینم

صورت و سیرتش چو پیغمبر

علم و حلمش شعار می بینم

دین و دنیا از او شود معمور

خلق از او بختیار می بینم

ید بیضا که باد پاینده

باز با ذوالفقار می بینم

مهدی وقت و عیسی دوران

هر دو را شهسوار می بینم

گلشن شرع را همی بویم

گل دین را به بار می بینم

این جهان را چو مصر می نگرم

عدل او را حصار می بینم

هفت باشد وزیر سلطانم

همه را کامکار می بینم

عاصیان از امام معصومم

خجل و شرمسار می بینم

بر کف دست ساقی وحدت

بادة خوشگوار می بینم

غازی دوستدار دشمن کش

همدم و یار غار می بینم

تیغ آهن دلان زنگ زده

کُند و بی اعتبار می بینم

زینت شرع و رونق اسلام

محکم و استوار می بینم

گرک با میش شیر با آهو

در چرا برقرار می بینم

گنج کسرا و نقد اسکندر

همه بر روی کار می بینم

ترک عیار مست می نگرم

خصم او در خمار می بینم

نعمت الله نشسته در کنجی

از همه بر کنار می بینم

***

دمبدم در دم بدم!

عاشقانه گر بیابی جام جم

همدم او باش چون ما دم بدم

جام جم شادی جم یک دم بنوش

دمبدم در دم بدم در دم بدم

کرد عیسی مرده را زنده به دَم

آن دم ما بود آن دم از قدم

از دم عیسی اگر یابی دمی

دمبدم در دم بدم در دم بدم

گر دمی با همدمی باشی به هم

لذتی یابی ز همدم دم بدم

بشنو آن دم غنیمت می شمار

دمبدم در دم بدم در دم بدم

دم بدم دم می زند رند از ندم

تا چرا همدم نشد با جام جم

تو غنیمت دان دمی گر یافتی

دمبدم در دم بدم در دم بدم

تا کی آخر از وجود و از عدم

وز خیالات محال بیش و کم

این و آن بگذار و میگو دم به دم

دمبدم در دم بدم در دم بدم

بینوایانیم در ملک عدم

وز نوای بینوایی محتشم

همدم جامیم و با ساقی حریف

دمبدم در دم بدم در دم بدم

رو فنا شو از وجود و از عدم

تا حجاب تو نماند بیش و کم

با موحد گر دمی همدم شوی

دمبدم در دم بدم در دم بدم

ماضی و مستقبل ای صاحب کرم

از کرم بگذار ایشان را به هم

حالیا با حال یک دم خوش برآ

دمبدم در دم بدم در دم بدم

یک دمی گر بار یابی در حرم

باش محرم تا که گردی محترم

گر دمی همدم شوی با محرمی

دمبدم در دم بدم در دم بدم

همدم جامیم و با همدم به هم

اینچنین همدم که دارد دم به دم

یار همدم گرد می یابی چو ما

دمبدم در دم بدم در دم بدم

نعمت اللهست در عالم علم

واقف است او از حدوث و از قدم

دمبدم گوید که ای همدم بگو

دمبدم در دم بدم در دم بدم

***

نبوت و ولایت

گفتیم خدای هر دو عالم

گفتیم محمد و علی هم

آن بر همه انبیاست سید

وین بر همه اولیا مَقدم

گفتیم نبوت و ولایت

در ظاهر و باطن اند همدم

آن صورت اسم اعظم حق

وین معنی خاص اسم اعظم

واو ار طلبی طلب کن از نون

وز واو الف بجوی فافهم

در اول و آخرش نظر کن

تا دریابی تو سر خاتم

چشمی که نه روشن است از وی

آن دیده مباد خالی از نم

شهباز علی است نیک دریاب

دانه روح است و دام آدم

بی مهر محمد و علی کس

یک لحظه ز غم مباد خرم

باشد علم علی به دستم

زان است ولایتم مسلم

در جام جهان نمای عینش

عینی است که آن به عین بینم

بر یرلغ ما نشان آل است

ما دلشادیم و خصم در غم

او ساقی حوض کوثر و ما

نوشیم زلال او دمادم

بی حضرت او بهشت باقی

جامی باشد ولیک بی جم

بیچارة رزم اوست رُستم

خواهندة بزم اوست حاتم

دستش به اشارت سر تیغ

افکنده ز دوش دست ارقم

کم باد محب آل مروان

هر چند کمند کمتر از کم

مائیم به عزتش معزز

مائیم به دولتش مکرم

رو تابع آل مصطفا باش

نه تابع پور ابن ملجم

بر عرش زدیم سنجش خویش

بر بسته ز زلف حور پرچم

در دیدة ما ترا مقام است

بنشین جاوید، خیر مقدم

در عین علی نگاه می کن

می بین تو عیان جمله عالم

ای نور دو چشم نعمت الله

ای مرد موالی معظم

***

ولای مرتضی

دم به دم دم از ولای مرتضی باید زدن

دست دل در دامن آل عبا باید زدن

نقش حُب خاندان بر لوح جان باید نگاشت

مُهر مِهر حیدری بر دل چو ما باید زدن

دم مزن با هر که او بیگانه باشد از علی

ور نفس خواهی زدن با آشنا باید زدن

رو بروی دوستان مرتضی باید نهاد

مدعی را تیغ غیرت بر قفا باید زدن

لافتی الا علی لاسیف الا ذوالفقار

این سخن را از سر صدق و صفا باید زدن

در دو عالم چارده معصوم را باید گزید

پنج نوبت بر در دولت سرا باید زدن

پیشوائی بایدت جستن ز اولاد رسول

پس قدم مردانه در راه خدا باید زدن

از حسن اوصاف ذات کبریا باید شنید

خیمة خلق حسن بر کبریا باید زدن

گر بلائی آید از عشق شهید کربلا

عاشقانه آن بلا را مرحبا باید زدن

عابد و باقر چو صادق صادق از قول حقند

دم به مهر موسی از عین رضا باید زدن

با تقی و با نقی و عسکری یکرنگ باش

تیغ کن بر خصم مهدی بی ریا باید زدن

هر درختی کو ندارد میوة حب علی

اصل و فرعش چون قلم سر تا به پا باید زدن

دوستان خاندان را دوست باید داشت دوست

بعد از آن دم از وفای مصطفا باید زدن

سرخی روی موالی سکة نام علی است

برزخ دنیا و دین چون پادشا باید زدن

بی ولای آن ولی لاف از ولایت می زنی

لاف را باید بدانی کز کجا باید زدن

ما لوایی از ولای آن امام افراشتیم

طبل در زیر گلیم آخر چرا باید زدن

بر در شهر ولایت خانه ای باید گرفت

خیمه در دارالسلام اولیا باید زدن

از زبان نعمت الله منقبت باید شنید

بر کف نعلین سید بوسه ها باید زدن

***

عارفان حضرت او

ای دل ار عاشقی بیا از جان

دلبر از جان بجو ز جانان جان

حکمت این حکیم را بنگر

که در آن عقل می شود حیران

یکزمان خلوت خوشی سازد

لحظه ای خانه ای کند ویران

گاه خندان کند لب غنچه

گه گهی بلبلی کند گریان

عقل در کارخانة قدرت

نیک حیران شده است و سرگردان

نقش بندی کند ولی به خیال

عقل گوید سخن ولی به گمان

به حقیقت نکو نمی داند

که چرا آمد این چرا شد آن

ذوق مستی مجو ز مخموران

لذت می طلب کن از مستان

بشنو از عارفان حضرت او

تا معانی بیان کنند ایشان

آفتاب وجود در دور است

سایه اش گه چنین و گاه چنان

نسخة گنج نامه گر جوئی

هفت هیکل بگیر از او می خوان

شد سراب از ظهور ما سر آب

در سرابی که دیده آب روان

یک سخن در عبادت من و تو

گاه فرقان بود گهی قرآن

موج و بحر و حباب و جو بر ما

عین آبند و قطره و عمان

می و جام است و صورت و معنی

آن یکی جسم نام و این یک جان

لطف و قهرش ز روی ذات یکی است

آن یکی ذات و آن صفت میدان

خواجه و بنده هر دو دلشادند

کافر از کفر و مؤمن از ایمان

زر طلب کن ز خاتم و خلخال

تا شود مشکلات تو آسان

گر بیابی تو کنج ویرانی

گنج او را بجو در آن ویران

صفت او به ذات او پیدا

ذات او از صفات او پنهان

چشم ما شد به نور او روشن

عین او دیده ایم در اعیان

ساغر ما حباب بود شکست

می و جام است نزد ما یکسان

مظهری هست در ظهور گدا

مظهری نیز حضرت سلطان

در هر آئینه ای که بنماید

بنمایند روشنش رندان

او یکی، آینه فراوان است

اعتباری است آینه ای جان

انبیا اولیا به علم خدا

عالم عالمند در دو جهان

حال سید به ذوق دریابد

هرکه عارف شود به کشف و بیان

***

جمال معنی

نقش رویش خیال تا بسته

خوبتر زاین خیال نابسته

جلوه داده جمال معنی را

صورتی در خیال تا بسته

رو نموده ربوده دل از ما

زلف بگشوده و قبا بسته

آفتابی که دیده بسته نقاب

یا مهی برقع از حیا بسته

بند روبند بسته و عشقش

عقل را دست بر قفا بسته

در میان است وخلق از او به کنار

نور چشم است و دیده ها بسته

هندوی زلف او به عیاری

چین گرفته ره ختا بسته

جای خود کرده در سراچة چشم

پردة دیده از هوا بسته

آمده مست و جام می بردست

های و هوئی در این سرا بسته

با خدا عهد بسته ام به خدا

نشکنم عهد با خدا بسته

ساقیا در مبند و در بگشا

نبود در بر آشنا بسته

این نظر بین که پادشه کمری

بر میان من گدا بسته

عشق او بسته هر کسی به کسی

نعمت الله بخوش وابسته

***

علی ولی

جام گیتی نما علی ولی

معنی انما علی ولی

در ولایت ولی والا قدر

سرور اولیا علی ولی

ابن عم رسول و دامادش

هست شیر خدا علی ولی

به سه نان و سنان گرفته همه

شاه هر دو سرا علی ولی

مخزن گنج کنت کنزاً اوست

محرم کبریا علی ولی

حضرت مصطفا رسول خدا

خدمت مرتضا علی ولی

هر که در عشق او شود کشته

دهدش خونبها علی ولی

کی گدا از درش رود محروم

چون بود پادشا علی ولی

هر کسی را امام و راهبر است

رهبر جان ما علی ولی

گر نهی سر به پای فرزندش

دست گیرد ترا علی ولی

نور چشم محققان جهان

دیدة بی غطا علی ولی

غم نباشد ز خویش و بیگانه

گر بود آشنا علی ولی

مس قلب ار بری به حضرت او

کندش کیمیا علی ولی

نعمت الله فقیر حضرت اوست

شاه ملک غنا علی ولی

***

خویش گم کرده ای و می جوئی

گر در این بحر آشنا یابی

عین ما را به عین ما یابی

دردمندی اگر دوا جوئی

درد می نوش تا دوا یابی

گر وصال خدای خود طلبی

بگذر از خود که تا خدا یابی

نقد معنی که گنج صورت ماست

گر بجوئی ز بینوا یابی

از فنا بگذر و بقا را جو

که بقا را هم از فنا یابی

ذوق در عاشقی و قلاشی است

ذوق از زاهدی کجا یابی

همدم جام می شو ای عاشق

تا نصیبی ز ذوق ما یابی

ای که گویی که تا کیش جویم

جاودانش بجوی تا یابی

خویش گم کرده ای و می جوئی

خوش بود خویش را چو وایابی

عاشقانه بیا قدم در نه

یا کشندت بعشق یا یابی

خلعت عشق را بپوشی خوش

گر ز آل عبا عبا یابی

در غم عشق باش مردانه

که ز عشقش بسی غنا یابی

پادشاهی که کون بندة اوست

گر بجوئیش با گدا یابی

راحت جان مبتلا دانی

گر ز بالای او بلا یابی

نعمت الله را به دست آور

تا که مقصود دو سرا یابی

***

حاکم ملک ولایت

هر که دارد با علی یک مو شکی

پیش شیر حق بود چون موشکی

کی تواند با علی کردن مصاف

خارجی گر لشکرش باشد لکی

هفت دریا با محیط علم او

نزد ما باشد ز بسیار اندکی

منکر آل عبا دانی که کیست

جاهلی یا بد تباری بد رگی

ذوالفقارش کرد دشمن را دو نیم

این یکی نیمی و آن یک نیمکی

آفتاب آسمان لافتی

سایة لطف الهی بیشکی

عالم ملک ولایت مرتضی است

بندة او خدمت جانیبکی

شاهباز آشیان لامکان

با همای همت او مرغکی

با شکوه کوس او روز نبرد

خود چه باشد بانگ طبل و تنبکی

مصطفا و مرتضا هر دو یکی است

دو به صورت دان و در معنی یکی

نعمت الله دوستی اهل بیت

در دل خود جمع کرده نیککی

***

شمس الروح

حبیبی سیدی یا ذا المعالی

سوالله عند شمسی کالظلال

خیالی نقش بسته عالمش نام

نموده در خیالی آن جمال

و عینی ناظر من کل وجه

و قلبی حاضر فی کل حال

می صافست و خوش جامی مصفا

فخذمنی القدح و اشرب زلال

رایت الله فی مرآت کونی

بعین الله هذا من کمال

و شمس الروح نور من ظهوری

و بدر الکون عندی کالهلال

سوی الله چیست ای صوفی صافی

خیال فی خیال فی خیال

وجودی جز وجود حق مطلق

ظلال فی ظلال فی ظلال

غلام و بندگی سید ما

کمال فی کمال فی کمال

چو سید نعمت الله رند مستی

محال فی محال فی محال

***

در توحید

ظهوری لم یزل ذاتی بذاتی

جمالی لایزال من صفاتی

مسما واحد اسما کثیر

وفی تلوین اسمائی ثباتی

وجودی کالقدح روحی کراحی

فخذمنی القدح و اشرب حیاتی

و عقلی کالابی نفسی کامی

ابی ابنی و امی کالبناتی

وصالی راحتی فی کل حالی

فراقی عن حضوری نازعاتی

و فی ملک البقا ملکی قدیم

و لو کان التجلی فی جهاتی

کلامی نازل من فوق عرشی

علی لوح الوجودی کایناتی

وجود فی وجود فی وجودی

و کون الجامع منی مرآتی

وحبی باعث الایجاد خلقی

و ذوقی من ظهوری حاصلاتی

حیاتی دایم روحی من الله

و مستغنی حیاتی عن مماتی

وتحمیش بنا قبل الحدوثی

وحی باقی بعد الوفاتی

و مرتبتی بعینی رؤیت الله

و من شانی حضوری فی صلواتی

و اکلی دایم من رزق ربی

و رزاقی قسیم المقسماتی

و قلبی عرش اسراری بامری

و مجموع الملایک حاملاتی

و تقریری من التوحید شرک

و طاعاتی علی السیئاتی

وجودی شاهدی عندی بجودی

کلامی ناطق عن معجزاتی

و نطقی قاصر عن وصف ذوقی

و عقلی عاجز من وارداتی

عذابی راحتی دائی دوائی

و حلی فی طریقی مشکلاتی

کتاب الکون حرف من حروفی

و تعبیر الروایه من رواتی

و روحی مظهر الارواح کله

و جسمی مظهر الآیات آتی

و عینی ناظر فی کل وجه

و نفسی عاشق بالزا کیاتی

ضمیری خالص من غیر حقی

و قلبی سالم من خالصاتی

و بیتی جنتی حوری جواری

و لکن لا الیها التفاتی

و لو کان سوی الله فی ضمیری

لکان مونسی لاتی مناتی

بکاسات و طاسات شرابی

متی یشرب شراب من فراتی

زلالی عند عطشان شرابی

و ساقی صالح من صالحاتی

کلیمی خلع نعلینی بامری

و صرح العالم من واجباتی

و لیس الدار الا فیه نوری

ولا فی البیت الاخیراتی

رسول جاء من عندی الی

بارسال الرساله مرسلاتی

و هذا القول من اقوال جدی

و صلوات علیه من صلاتی

صفات الله فی وجهی جلی

و اسمی نعمت الله کیف ذاتی

***

شاه مردان علی

آن امیرالمؤمنین یعنی علی

وان امام المتقین یعنی علی

آفتاب آسمان لافتی

نور رب العالمین یعنی علی

شاه مردان پادشاه ملک دین

سرور خلد برین یعنی علی

نام او روح القدس از بهر نام

می نویسد بر جبین یعنی علی

گر امامی بایدت معصوم و پاک

می طلب شاهی چنین یعنی علی

گر محمد بود ختم انبیا

گشته بر خاتم نگین یعنی علی

استعانت جوید از درگاه او

خدمت روح الامین یعنی علی

ساقی کوثر امام انس و جان

مصطفا را جانشین یعنی علی

فتح و نصرت داشت در روز غزا

بر یسار و بر یمین یعنی علی

عین اول دیده است در عین او

نور چشم خرده بین یعنی علی

پیشوائی گر گزینی ای عزیز

اینچنین شاهی گزین یعنی علی

مخزن اسرار اسمای اله

نفس خیر المرسلین یعنی علی

بود با سر نبوت روز و شب

راز دار و هم قرین یعنی علی

دین و دنیا رونقی دارد که هست

کارساز آن و این یعنی علی

این نصیحت بشنو از من یاد دار

دایما می گو همین یعنی علی

ناز دارد بر جمیع اولیا

آن ولی نازنین یعنی علی

صورتش در طاوها می جو که هست

معنیش دریا و سین یعنی علی

دست برده از ید بیضا به زور

معجزه در آستین یعنی علی

معنی علم لدنی بیخلاف

عالم لوح مبین یعنی علی

در ولایت اولین اولیا

در خلافت آخرین یعنی علی

نعمت الله خوشه چین خرمنش

دلنواز خوشه چین یعنی علی

***

تحقیق رباعی شیخ ابو سعید ابوالخیر

یک بوسه سلیمان به لب آصف زد

در وقت وفات

حورا به نظارة نگارم صف زد

یعنی حسنات

چون بحر محیط بر کف ما کف زد

از عین صفات

رضوان به تعجب کف خود بر کف زد

زان آب حیات

این لشکر پادشاه عالم صف زد

بیرون جهات

آن خال سیه بدان رخان مطرف زد

از هیأت ذات

در حال شریف خیمة اشرف زد

از بهر ثبات

ابدال ز بیم چنگ بر مصحف زد

یعنی به صفات

***

جان جهان

آن کیست که سر مست به بازار بر آمد

آن جان جهان است

صد بار فرو رفت و دگر بار بر آمد

تا هست چنان است

خورشید در آئینة مه کرد نگاهی

آن نور پدید است

در دور قمر آن مه انوار بر‌آمد

بنگر که عیان است

سردار شد و هم سر و دستار بینداخت

در پای حریفان

رندی که چو منصور بر این دار بر‌آمد

سردار جهان است

در کوی خرابات مغان خوش گذری کرد

آن شاهد سرمست

فریاد ز خمخانه و خمار بر‌آمد

کاین کوی مغان است

در آینه بنمود جمال و چه جمالی

دیدیم به دیده

از بتکده‌ای آن بت عیار بر‌آمد

جانم نگران است

عالم همه مستند ز یک خم شرابی

ما نیز چنانیم

اندک نشد آن باده و بسیار برآمد

ساقیش فلان است

این گفتة مستانة سید چو شنیدی

از ذوق بخوانش

نقدی است که از مخزن اسرار برآمد

آن گنج روان است

***

اسرار حقیقت نتوان گفت به اغیار

تا از سر زلف تو یکی تار برآمد

صد فتنه عیان شد

صد شور ز اسلام و ز کفار برآمد

غوغا به جهان شد

بر خاک زمین چونکه یکی جرعه فشاندند

از بادة بیچون

از خاک زمین آن بت عیار برآمد

سر خیل بتان شد

مسجود ملایک شد و لشکر‌کش ارواح

زان روح مقدس

شیطان ز حسد بر سر انکار برآمد

مردود زمان شد

تا از ید بیضا بنمودی سر انگشت

مه جامه بدرید

ترسا ز چلیپا و ز زُنار بر‌آمد

در دین امان شد

یک غمزه نمودی به خلیل از تو در افتاد

اندر دل آتش

گلزار بهشت از جگر نار برآمد

آتش چو جنان شد

تا مهر جمال رخ خوب تو تجلی

کرد از پس پرده

موسی ز پی دیدن دیدار بر‌‌آمد

بر طور روان شد

اسرار حقیقت نتوان گفت به اغیار

کو چون به جهان شد

کز سرّ سراپردة اسرار برآمد

دل برد و نهان شد

اجزای ذرایر نبود ذرة خالی

از پرتو آن نور

هر ذره کز آن پرتو انوار برآمد

خورشید عیان شد

سید ز کف ساقی وحدت چو بنوشید

جامی ز محبت

سر مست می عشق به بازار برآمد

در عین عیان شد

سؤال و جواب

س

می گفت در بیابان رندی دهل دریده

عارف خدا ندارد او نیست آفریده

ج

فرمود نعمت الله عارف خدا ندارد

زیرا هم اوست عارف كو نیست آفریده

س و ج

آن پادشاه اعظم یعنی حقیقت ما

در بسته بود محكم یعنی كه بود تنها

پوشید دلق آدم یعنی لباس اسما

ناگاه بر درآمد یعنی كه گشت پیدا

س و ج

آن پادشاه اعظم یعنی حبیب رحمان

در بسته بود محكم یعنی كه بود پنهان

پوشید دلق آدم یعنی لباس سلطان

ناگاه بر در آمد یعنی كه گشت انسان

س

آدم نبود و من بدم یعنی كه نور مصطفا

عالم نبود و من بدم یعنی كه بودم با خدا

ج

او هم نبود و من بدم یعنی ظهور كبریا

من عاشق دیرینه ام یعنی كه بودم دایما

س

بنده آخر كجا خدا گردد

گر خدای است چون جدا گردد

ج

بنده هرگز خدا شود نشود

لیكن از خویشتن فنا گردد

س

آنجا بودی كه این جهان پی كردند؟

معلومت شد كه این جهان كی كردند

پیدا شدن وجود لا از شیی بود

شیی از لا بود یا ز لا شیی كردند؟

ج

لا شیی به وجود خویشتن شیی كردند

چون جام تهی بود پر از می كردند

او كرد ظهور و عین ما پیدا شد

زان ذات و صفت اسم من و وی كردند

س

دارنده چو تركیب چنین خوب آراست

باز از چه سبب فكندش اندر كم و كاست

گر خوب نماید این صور عیب كراست

ور خوب آمد شكستنش بهر چه راست

ج

تركیب طبایع ار نگشتی كم و كاست

صورت بستی كه طبع صورت گرماست

پرورد و بكاست تا بدانند كسان

كاین عالم را مصوری كامرواست

س

هم پیر حقیقی و هم كان سخا

در مشكل این بیت جوابی فرما

گویند خدا بود دگر هیچ نبود

چون هیچ نبود پس كجا بود خدا

ج

ای سایل این مسأله راه نما

می دان به یقین كه لا مكان است خدا

خواهی كه ترا كشف شود این معنی

جان در تن تو ببین كجا دارد جا

س

بیا ای سید تخت امامت

كه بادت از خدا دایم سلامت

قیامت را به صورت نیك دانیم

بگو با ما تو معنی قیامت

ج

به تو گر ذات بنماید تمامت

ز غیرت نه نشان ماند نه نامت

همه عالم شود فانی به یك دم

قیامت آن بود اینت قیامت

س

یكی دو دو یكی گویند یاران

بیانش كن كه بر تو هست آسان

چگونه جام و می هر دو یكی اند

كجا جمعش كند عقل پریشان

ج

ز یخ جامی بساز و پر كن از آب

بنه در پیش آتش نزد اصحاب

چو بگدازد به پرس از حال هر دو

كه چون هر دو یكی شد نیك دریاب

س

چو یك عین است پیدا و نهان چیست

خلاف عاشقان و عاقلان چیست

چو زید و عمرو هر دو آدمی اند

2تفاوت در میان این و آن چیست

ج

اگر موج و حباب ما ببینی

دمی با ما در این دریا نشینی

تفاوت هم به قید ما بیابی

ولی بی قید چه رومی چه چینی

س

حكیم كاملی و یار دلكش

سؤال من جوابی را بگو خوش

هیولای عناصر جز یكی نیست

چرا ضدان شدند این آب و آتش

ج

یكی ذات و صفاتش صد هزار است

جلالی و جمالی بی شمار است

تقابل چون كه در اسما هویداست

یكی اغیار و دیگر یار غار است

س

بیا بگو تو كه لاهوت را چه می گویند

دگر به گفتن ناسوت را چه می گویند

ج

تن مبارك تو از جهان ناسوتی است

اگر چه جان عزیزت لطیف لاهوتی است

س

بگو كه چیست كه می را به جام می دانند

یكی وجود و به نامش هزار می خوانند

ج

اگر یكی به دو صد آینه نماید رو

عجب مدار كه آن یك دو صد به دید آید

به هر تعین اگر نام دیگرش بنهند

یكی بود كه به اسما ظهور فرماید

س

به حقیقت بگو كه عالم چیست

صورت حق به نام آدم چیست

هر چه بینی چو مظهر اسمی است

مظهر خاص اسم اعظم چیست

ج

گنج و گنجینه عالمش خوانند

حافظ هر دو آدمش خوانند

كون جامع كه جامع اسماست

مظهر اسم اعظمش خوانند

س

رند مستیم و جام می بر دست

فرق چبود میان جام و شراب

نازك است این سخن بیانش كن

تا شود كشف بر ذوی الالباب

ج

پر كن از آب ساغری ز حباب

جام و می را به همدگر دریاب

به حقیقت یكی است نامش دو

خواه جامش بخوان و خواه شراب

س

بلبل مست وقت گل در باغ

عاشقانه بگو چه می گوید

وصل گل چون میسرش گردید

غیر گل دیگری چه می جوید

ج

بلبل مست از نسیم صبا

بوی گل چون بیافت می پوید

به گلستان رود چو گل یابد

حال گل از زبان گل گوید

اشك بر روی گل كه می ریزد

گوئی از گل گلاب می جوید

س

ز واحد تا احد فرقی بیان كن

بیان این معانی را عیان كن

تو مسئولی و ما مجموع سائل

جواب این سئوال ما روان كن

ج

ز واحد تا احد فرقی است ای یار

ز من بشنو ولیكن یاد میدار

احد بالذات باشد آن یگانه

ولی واحد به كثرت گردد اظهار

س

بگو جانی كه زین مظهر جدا شد

كجا رفت و چرا آمد چرا شد

اگر دارد مقامی آن كدام است

وگر جائی ندارد او كجا شد

نشانی ده از آن خلوت سرایش

كه گویم زین سرا یا آن سرا شد

ز تو باور ندارم گر بگوئی

هوائی بود و بر باد هوا شد

ج

جوابی خوش بگویم بشنو از جان

كه جان من به جانان آشنا شد

حباب جان ما در بحر وحدت

شكست آن صورت و او عین ما شد

به هر موجی كه در دریا رسیدیم

چو از ما بود با ما آشنا شد

اگر یك قطره از دریای ما رفت

نه پنداری كه او از ما جدا شد

در این دار فنا آمد دو روزی

روانه گشت با دار بقا شد

ز دیده گر چه پنهان شد دو روزی

نگویی گشت فانی یا بقا شد

ز غیب آمد شهادت یافت اینجا

به غیب خویشتن بی عیب وا شد

نوایی داد جسم بی نوا را

چو رفت او این تن ما بی نوا شد

حباب و موج و دریا جمله آبند

نگوئی قطره ای از ما جدا شد

مثال جان و تن تمثال و مرآت

شكست آئینه تمثالش هبا شد

از آن وجهی كه با آئینه می داشت

نه زان وجهی كه با حق آشنا شد

نمیرد نعمت الله حاش لله

كه دل زنده به درگاه خدا شد

شوی دل زنده گر میری به عشقش

چنین مرگی مرا عمری است تا شد

س

علوم بحر معانی كسی است در همه فن

كه هر دقایق مشكل كه هست بگشاید

كمال نفس به عرفان چنان ثبوت كند

كه در علوم و بیان عقل و جان بیفزاید

بگویدم كه الف نقطه بود در مبدأ

از او كتابت اشیا كه كرد و چون شاید

بگویدم كه به قدرت خدای عز و جل

چگونه صورت آدم ببست و بنماید

مرا ازین دو سئوالم جواب شافی گو

به وجه معنی روشن چنانكه می باید

من آن محقق دین را مرید و معتقدم

كه چون بدید خدا را به خلق بنماید

ج

ایا لطیف سؤالی كه از مقال خوشی است

به سمع هر كه رسد روح او بیفزاید

ز نظم دلكشت از غایت خردمندی

به نزد اهل خرد هیچ در نمی یابد

بدان كه در احدیت كه شیی لا شیی بود

به غیر نقطه ی اصلی شیی نمی شاید

چو كرد از احدیت به واحدی اطلاق

ز وحدت این همه اشیا پدید می آید

وجود جمله ی اشیا چو نقطه و حرف است

چو نقطه نیست نشاید كه هیچ حرف آید

چو كرد صورت آدم مركب از حكمت

نمود تا كه هیولاش صورت آراید

مگر هنوز ندانسته ای تو این معنی

وگر بدید و بدانست از چه فرماید

هر آن كسی كه زند از كمال عرفان دم

همه دقایق مشكل كه هست بگشاید

یقین بدانكه هر آنكو كمال عرفان یافت

هر آینه كه خدا را به خلق بنماید

***

مثنوی ها

***

ابتدای سخن به نام یکی

در دو عالم یکی است نیست شکی

جود او می دهد وجود به ما

جام گیتی نما نمود به ما

دیده ی ما نکو شده روشن

چشم عالم به نور او روشن

در همه نور او عیان دیدیم

تو چنین بین که ما چنان دیدیم

نور اسمای اوست در اشیا

خوش بود هر که خواند این اسما

آسمان و زمین و لوح و قلم

روشن از نور او بود فافهم

او یکی و صفات او بسیار

لیس فی الدار غیره دیار

نعمت اللهم و شدم آگاه

گفته ام لا اله الا الله

***

حمد آن حامدی که محمود است

بخشش اوست هر چه موجود است

فرض عین است حمد حضرت او

بر همه خلق خاصه بر من و تو

حمد او از کلام او گویم

لاجرم حمد او نکو گویم

شکر شکر او چو شیرین است

شکر گویم که شکّرم این است

مدح صنعت چو مدح صانع اوست

مدح جمله بگو که آن نیکوست

هر چه مخلوق حضرت اویند

همه تسبیح حضرتش گویند

صد هزاران درود در هر دم

بر روان خلاصه ی عالم

آنکه عالم طفیل او باشد

روح قدسی ز خیل او باشد

عارف سرّ عین عالم اوست

واقف راز اسم اعظم اوست

عقل اول وزیر آن شاه است

باطنا شمس و ظاهرا ماه است

***

در الف نقطه ایست بنهفته

اول و آخر الف نقطه

نقطه در الف نموده جمال

الفی در حروف بسته خیال

بی الف نی و بی الف بی نی

الفی بی نقط بود بی نی

قطب عالم چو نقطه پرگار است

دایره گرد او به پرگار است

مظهر اسم اعظمش خوانم

بلکه خود اسم اعظمش دانم

او ادل دلایل است به حق

واقف است از مقید و مطلق

عارفانی که علم ما دانند

صفت و ذات و اسم را خوانند

لفظ الله اسم اسم وی است

آن یکی گنج و این طلسم وی است

کل شیئی له کمرآت

وجه کلها مساوات

لیس بینی و بینه بین

هو فی العین لاتقل عین

عین وحدت ظهور چون فرمود

بحر در قطره رو به ما بنمود

گر هزار است ور هزار هزار

اول او یکی بود به شمار

آینه صدهزار می بینم

در همه یك نگار می بینم

بلکه یک آینه بود آن جا

صور مختلف در او پیدا

کون کونی یکون من کونه

عین عینی بعینه عینه

یک شراب است و جام رنگارنگ

رنگ بی رنگ می دهد نیرنگ

رنگ بی رنگ جام وی باشد

وین عجب بین که جام می باشد

هر کجا ساغری است می دارد

جان سرمست ذوق وی دارد

آن یكی كوزه ای ز یخ برداشت

كرد پر آب و یكزمان بگذاشت

چون هوا ز آفتاب گرمی یافت

گرمیش بر وجود كوزه بتافت

آب شد كوزه كوزه شد با آب

اسم و رسم از میانه شد دریاب

اول ما چو آخر ما شد

قطره دریاست چون به دریا شد

قطره و موج و بحر و جو آبند

عین ما را به عین ما یابند

نقد گنجینه ی قدم مائیم

گرچه موجیم عین دریاییم

آب در هر قدح كه جا گیرد

در زمان رنگ آن انا گیرد

گرنه آب است اصل گوهر چیست

جوهر گوهر منور چیست

همه عالم چو گوهری دریاب

عین او بین و جوهری دریاب

چیست عالم به نزد درویشان

پرده دار حقیقت ایشان

آن حقیقت كه اول همه اوست

صورتش عالم است و معنی دوست

گنج و گنجینه و طلسم نگر

عین ذات و صفات و اسم نگر

***

عدد از واحد آشکارا شد

واحدی در عدد هویدا شد

کثرت و وحدت است در هر باب

مجملا و مفصلا دریاب

کثرتش چون حباب دان دایم

وحدتش بحر و آن به این قایم

وحدت و کثرت اعتباری دان

نسخه ی عقل را چنین می خوان

نقش عالم خیال می بینم

در خیال آن جمال می بینم

او لطیف است و در همه ساری

آب حیوان بجوی ما جاری

نه حلول است حلّ حال من است

سخنی از من و کمال من است

هر که در معرفت سخن راند

وصف خود می کند اگر داند

تو منی من توام دویی بگذار

من نماندم تو هم تویی بگذار

انت لا انت و انا ما هو

هو هو لا اله الا هو

لیس فی الدار غیره باق

غیره عندنا کر قراق

هر چه داریم جمله جود وی است

جود او نزد ما وجود وی است

ور تو گوئی که غیر او باشد

بد نباشد همه نکو باشد

تن بود سایه بان و جان خورشید

آن یکی چتر دان و این جمشید

سایه و شخص می نماید دو

در حقیقت یکی است بی من و تو

بیر خان سوزمز و خانم بیر

سویلدم بیر سوز و سوزم بیر

یا حبیبی و قرة العینی

انا عینك و عینك عینی

به حقیقت یكی بود بیشك

در ظهور این دویی نمود آن یك

احول است آنكه یك دو می بیند

چون دو بیند یگانه ننشیند

صوت صادق بود صدا كاذب

راز صادق مگوی با كاذب

صفت و ذات واحدش خوانند

بی صفت ذات را احد دانند

به صفت ذات او توان دانست

هر كه دانست آنچنان دانست

آنكه دانیم ذات موصوف است

حضرت اوست آنكه مكشوف است

گنج و ناگنج نزد او گنجد

گنج او در دلم نكو گنجد

عاشقانی كه عین همدگرند

عین خود را به عین خود نگرند

به تعین اگر چه اشخاصند

به حقیقت نه عام و نه خاصند

همه همدرد همدگر باشند

هر چه باشد به پای هم پاشند

هر كه همدرد دردمندان نیست

گوئیا از قبیل مردان نیست

درد دل دارم و دوا این است

درد می نوشم و شفا این است

ذوق رندی ما ز مستان جو

مستی ما ز می پرستان جو

تا ز سر وجود آگاهم

محرم راز نعمت اللهم

***

عشق مجنون و خوبی لیلی

گفته اند و شنوده ای خیلی

سخن عاشقان بیا بشنو

شنو از ما تو از خدا بشنو

خوش حبابی روان شده در جو

عین دریا بجو و از ما جو

آب در برگ گل شده پنهان

گل بگیر و گلاب از او بستان

در چمن هر گلی كه می چینم

شیشه ای پرگلاب می بینم

یك وجود است و صد هزار خیال

می نماید ولی خیال محال

تشنگانی كه آب می پویند

عین ما را به عین ما جویند

نعمت الله را اگر جوئی

از خودش می طلب كه تو اویی

سخنی خوش به ذوق می گویم

یاری از اهل ذوق می جویم

ما خیالیم و در حقیقت او

جز یكی در دو كون دیگر كو

انه ظاهر بنافینا

هو معنا و فانظرو معنا

نور چشم است و در نظر پیداست

نظری كن ببین كه او با ماست

الف و میم عارف و معروف

شده در لام معرفت مكشوف

همه عالم حجاب و عین حجاب

غیر او نیست در این سخن دریاب

دفتر كاینات می خوانم

معنیش حرف حرف می دانم

شانه را گر هزار دندان است

یك حقیقت هویت آن است

گر بگویم هزار یك سخن است

یوسفی را هزار پیرهن است

ظلمت و نور هر دو یك ذاتند

گرچه اندر ظهور آیاتند

در ظهور است این منی و تویی

به مسما یكی به اسم دویی

آنكه انسان كاملش نام است

نزد رندان چو باده و جام است

نوش كن جام می كه نوشت باد

خم می دایما بجوشت باد

ساغر می مدام می نوشیم

خلعت از جود عشق می پوشیم

ما خراباتیان سرمستیم

در خرابات عشق پا بستیم

می و جامیم و جان و جانانه

شاه و دستور و گنج و ویرانه

***

ساقیا جام می به رندان ده

بوسه ای بر لب حریفان ده

والهم چون موله حیران

بر جمال قلندر ای یاران

می عشقش به طالع مسعود

می كنم نوش شادی محمود

عاشقی در قلندری می جو

دردمندی ز حیدری می جو

علم علم احمدی بستان

حكم آل محمدی بر خوان

در خرابات باده نوشانیم

عاشق روی كهنه پوشانیم

صوفی صفه ی صفا مائیم

صوفیان را صفا بیفزائیم

عشق و معشوق و عاشق خویشیم

پادشاهیم اگرچه درویشیم

خاك فقر از سریر شاهی به

بینوائی ز پادشاهی به

ای نسیم صبا كرم فرما

خوش روان شو به جنت المأوا

به جنابی كه یار مستان است

در خرابات رند مست آن است

آنكه هم طالب است و هم مطلوب

هم محب من است و هم محبوب

برسانش سلام مستان را

بنوازش هزار دستان را

عذرخواهی كن و مكن تأخیر

گرچه كردیم ما بسی تقصیر

رند مستی كه یاد ما فرمود

اولش خیر و عاقبت محمود

دولت وصل او مهیا باد

خاطر او مدام با ما باد

***

نظری كن به عین ما بنگر

عین ما را به عین ما بنگر

در همه آینه یكی می بین

آن یكی بین و بیشكی می بین

هر كه او را در آینه بیند

خوش حیاتی هر آینه بیند

موج و آب و حباب را دریاب

نظری كن به بحر و جو در آب

جامی از می بساز پر از می

همچو آب و حباب از یك شیی

حق تعالی به ما عنایت كرد

والی جمله ی ولایت كرد

در گنجینه را به ما بگشود

گنج اسما به ما عطا فرمود

گنج و گنجینه و طلسم نگر

عین ذات و صفات و اسم نگر

وحده لا شریك له می گو

همچو ما از یكی یكی میجو

سر توحید را عیان كردیم

آن معانی به تو بیان كردیم

سایه و شخص می نماید دو

در حقیقت یكی است بی من و تو

چون موحد اگر شوی تجرید

عین توحید یابی از تفرید

گر تو توحید همچو ما دانی

علم توحید را چنین خوانی

هر كه را عشق علم توحید است

اول او مقام تجرید است

گر هزار است ور هزار هزار

یك وجود و كمال او بسیار

لی مع الله بدان به ذوق تمام

سر توحید فهم كن والسلام

***

تو منی من تو ام دوئی بگذار

بشنو از من تو هم توئی بگذار

چیست نقش خیال ما و توئی

همچو خوابی است این خیال دوئی

آفتابست و عالمش سایه

سایه روشن به نور همسایه

عین اول یکی است تا دانی

عین اعیان سزد اگر خوانی

جام گیتی نماش می خوانند

اصل مجموع عالمش دانند

عاشقان از شراب او مستند

همه عالم به نور او هستند

باطنش آفتاب و ظاهر ماه

ما محبیم و او حبیب الله

آبروئی ز عین دریا جو

سر درّ یتیم از ما جو

نظری کن که نور دیده ی ماست

آنه عالم به نور خود آراست

گنج و گنجینه و طلسم نگر

صفت و ذات بین و اسم نگر

مظهر اسم اعظمش خوانم

بلکه خود اسم اعظمش دانم

اسم اعظم طلب کن از کامل

زانکه کامل بود بدان واصل

سید عالم است و ما بنده

بنده در خدمت است پاینده

نظری او به حال ما فرمود

گنج اسما به ما عطا فرمود

در گنجینه ی قدم بگشود

نقد آن گنج را به ما پیمود

آفتاب است و ماه خوانندش

پادشاه و سپاه دانندش

اول انبیاء و آخر اوست

باطن اولیا و ظاهر اوست

همه عالم طفیل او باشد

روح قدسی ز خیل او باشد

باد بر آل او درود و سلام

بر همه دوستان او والسلام

***

جو چه جوئی بیا و دریا جو

عین ما را به عین ما واجو

جامی از می ستان و خوش درکش

ساقی مست گیر و خوش درکش

از اضافات و از نسب بگذر

نور او را به نور او بنگر

غرق دریای بیکران مائیم

گرچه موجیم عین دریائیم

نور او را به نور او می بین

در همه نور او نکو می بین

خوش بود دیده ای که او بیند

هرچه بیند همه نکو بیند

آتشی از محبتش افروخت

غیرت غیر سوز غیرش سوخت

گرچه نقش و خیال می بینم

در خیال آن جمال می بینم

همه عالم حجاب و عین حجاب

غیر او نیست این سخن دریاب

بحر و موج و حباب دریابش

در همه عین آب دریابش

یک حقیقت مظاهرش بسیار

آن یکی در همه خوش بشمار

می یکی جام می فراوان است

همچو آب و حبات یکسان است

آب گل را گلاب خوانندش

نزد ما آن گل آب خوانندش

یک وجود و صفات او بی حد

احد و واحد است و هم احمد

غیر او را وجود باشد نه

جز از او هست و بود باشد نه

قطره و موج هر دو یك آبند

عین ما را به عین ما یابند

ذره بی آفتاب کی باشد

قطره بی عین آب کی باشد

عقل اگر نقش غیر بنگارد

غیرت غیر سوز نگذارد

چشم ما نور او به او بیند

هرچه بیند همه نکو بیند

ذات او یافتیم با اسما

نور او دیده ایم در اشیا

حرف حرف این کتاب را می دان

سر به سر حافظانه خوش می خوان

یک الف را سه نقطه می خوانش

هم الف را یگانه می دانش

از سه نقطه الف هویدا شد

الفی در حروف پیدا شد

الف از واو جو واو از نون

چون رها کن ولی بجو بی چون

صفت و ذات بین و اسم نگر

گنج و گنجینه و طلسم نگر

در چنین بحر بیكرانه درآ

نظری كن به عین ما در ما

جام گیتی نما بدست آور

مظهر حضرت خدا بنگر

نقطه ی اصل اگر چو ما دانی

هفت هیكل به ذوق برخوانی

جزو و كل را به اعتبار سپار

كاعتباری است جزو و كل ای یار

جز احد را احد نمی گویم

از احد جز احد نمی جویم

در دو آئینه رو نمود آن یك

دو نماید یكی بود بی شك

غرق آبند عالمی چو حباب

ظاهرش ساغر است و باطن آب

سایه ی او به ما چو پیدا شد

از من و تو دویی هویدا شد

اصل و فرعی بهمدگر پیوست

هست پیوند ما به او پیوست

سخن عارفان از او باشد

لاجرم قولشان نكو باشد

او به او دیده می شود ای دوست

نظری گر كنی چنین نیكوست

نور رویش به چشم ما بنمود

چون بدیدیم نور او او بود

احدی آمده كمر بسته

میم احمد به تخت بنشسته

الف و میم معرفت گفتیم

گوهر معرفت نكو سفتیم

ساقی ما عنایتی فرمود

می خمخانه را به ما پیمود

آنكه هم ناظر است و هم منظور

نور چشم است و از نظر مستور

در همه آینه نموده جمال

آینه روشن است خوش به كمال

هستی هر چه هست بی او نیست

ور تو گوئی كه هست نیكو نیست

به تعین یكی هزار نمود

بی تعین یكی تواند بود

به وجودند این و آن موجود

بی وجود ای عزیز نتوان بود

هر چه موجود باشد از اشیا

همه باشند مظهر اسما

از مسما تو اسم را می جو

موج و دریا به عین ما میجو

اسم و عین است و روح و جسم چهار

ظل یك ذات باشد آن ناچار

اسم اعظم طلب كن از كامل

زانكه كامل بود بدان واصل

سخن عارفان به جان بشنو

این چنین گفتم آن چنان بشنو

بگذر از كثرت وز وحدت هم

بیش و كم را چه می كنی فافهم

گر تو فانی شوی بقا یابی

خود از این بیخودی خدا یابی

در سراپرده ی حدوث و قدم

خوش بود گر نهی قدم به قدم

حال عالم به ذوق اگر دانی

آفتاب است و سایه می خوانی

جوهر است و عرض همه عالم

به وجودند این و آن فاعلم

زر یكی صورتش هزار نمود

سكه ی سرخ بی شمار نمود

ذات او از صفات مستغنی است

وز همه كاینات مستغنی است

اثر این و آن مجو آنجا

نام چبود نشان مجو آنجا

دو چه گوئی یكی نمی گنجد

غیر او بیشكی نمی گنجد

بود و نابود را مجالی نیست

وصل و هجران بجز خیالی نیست

علم توحید را بیان كردیم

گنج ایمان به تو عیان كردیم

سخن اینجا دگر نمی گنجد

گنج و ناگنج درنمی گنجد

دایره چون بهمدگر پیوست

قلم اینجا رسید و سر بشكست

***

خوش بیا ای یار بسم الله بگو

هرچه می جوئی ز بسم الله بجو

اسم جامع جامع اسما بود

صورت این اسم عین ما بود

در مقام جمع روشن شد چو شمع

آنچه مخفی بود اندر جمع جمع

جمله ی اسما به اعیان رو نمود

صد هزار اسما مسمی یک وجود

هر کجا اسمی است عینی آن اوست

هر کرا عینی است اسمی جان اوست

مجمع مجموع اسما آدم است

لاجرم او قطب جمله عالم است

هرکسی کو مظهر الله شد

ز آفتاب رحمتش چون ماه شد

نعمت الله مظهر او دانمش

صورت اسم الهی خوانمش

***

چشم ما تا عین ما را دیده است

در نظر ما را چو نور دیده است

این عجب بنگر که عینی در ظهور

می نماید این همه اعیان چو نور

عین عاشق عین معشوق وی است

عین بی معشوق و بی عاشق کی است

عین او بنگر به عین نور او

تا که باشی ناظر و منظور او

گرد اعیان مدتی گردیده ام

عین او را عین اعیان دیده ام

این اضافت در ظهور ما به ماست

ور نه بی ما این اضافت خود کجاست

از اضافت بگذر و از این هم

تا نماند جسم و روح و عین هم

شد هلاک این عین ما در عین او

کل شیئی هالک الا وجهه

رویت عینی به عین ما بود

عین ما گه موج و گه دریا بود

هر که با دریای ما شد آشنا

عین ما بیند به عین ما چو ما

یك حقیقت در دو مظهر رو نمود

دو نمود اما حقیقت دو نبود

یك وجود است و كمالاتش بسی

سر این نكته نداند هر كسی

معنیت معشوق و صورت عاشق است

ور بگردانی سخن هم صادق است

ور بگوئی جام و می هر دو یكی است

در حقیقت حق بود آن بی شكی است

ور بگوئی جام جام و می می است

این یكی مائیم و آن دیگر وی است

اعتباری دان مراتب را تمام

نیك دریاب این لطیفه والسلام

اعتبار معتبر باشد چنین

معتبر باشد هم آن قول و هم این

گاه محمودم گهی باشم ایاز

گاه نازی می كنم گاهی نیاز

عاشق و معشوق و عشقم گاه گاه

این چنین فرمود محبوب اله

در دل خود دلبر خود را بجو

كام جان خویشتن آنجا بجو

نعمت الله جو كه تا یابی همه

هر چه می جوئی ز ما یابی همه

***

صورت ما پرده دار او بود

معنی ما حاجبی نیکو بود

سینه ی ما مخزن اسرار اوست

دیده ی ما منظر انوار اوست

هر چه ما داریم ملک او بود

مالک و ملکش به هم نیکو بود

ملک او مائیم ملک ماست او

گر ملک جوئی در این ملکش بجو

ملک ما از ملک او اعظم بود

نه بدین معنی که بیش و کم بود

ملک او اعیان ما و ملک ما

اسم جامع جمع اسماء خدا

در چنان ملكی ملك باشد چنین

آن ملك را در چنین ملكی ببین

والی است و من ولی می خوانمش

مالك ملك ولایت دانمش

بنده ی او سید هر دو سرا

چاكرش بر كل عالم پادشا

ذره و خورشید از او دارند نور

ور نمی بینی چنین ای كور دور

***

گر نه ای باطل بیا و حق پرست

از مقید بگذر و مطلق پرست

حق وجود است و یکی می دانمش

گرچه باطل را عدم می خوانمش

چون یکی اندر یکی باشد یکی

در وجود آن یکی، نبود شکی

یک وجود است و کمالش بی شمار

در دو عالم آن یکی را می شمار

زوج از تکرار فرد آید پدید

این سخن از ما به جان باید شنید

زوج عالم دان و آن الله وتر

یک حقیقت خواه زوج و خواه وتر

فرد مطلق شد مقید در ظهور

گاه ظلمت می نماید گاه نور

نور و ظلمت از ظهور وی بود

ورنه نور و ظلمت آنجا کی بود

جامی از می پر ز می بستان بنوش

شادی رندان و سرمستان بنوش

قول ما حق است از حق می شنو

گه مقید گاه مطلق می شنو

***

در دو عالم جز یکی موجود نیست

ور تو گوئی هست آن مقصود نیست

با خیال دیگری گر سرخوشی

خوش خوشی نقشی بر آبی می کشی

هر خیالی را که می بینی به خواب

نقش او باشد چو بردارد نقاب

اصل جوهر دان و گوهر فرع او

اصل و فرع ما بود دری نکو

صورت و معنی عالم گفتمش

دُر توحید است نیکو سُفتمش

در صدف آبی است بربسته نقاب

می نماید در نظر دُری خوشاب

هستی ما سایه ی هستی اوست

مستی ما عین سرمستی اوست

قطره و دریا به نزد ما یکی است

بشنو از ما قطره و دریا یکی است

این دوئی پیدا شده ازما و تو

شرک باشد گر یکی خوانی به دو

از کتاب ذات و آیات صفات

نسخه ی خوش خوانده ام از کاینات

***

گوهر ار جوئی در این دریا بجو

سر آن درّ یتیم از ما بجو

نقد گنج کنت کنزاً را طلب

هر چه می‌ خواهی بیا از ما طلب

ساقی مستیم و جام می به دست

می خورند از جام ما رندان مست

ملک میخانه سبیل ما بود

آید اینجا هر که او ز اینجا بود

هر کجا رندی است ما را محرم است

هر کجا جامی است با ما همدم است

صورت ما مظهر معنی ماست

این و آن، دو شاهد دعوی ماست

علم وجدانی است علم عارفان

علم اگر خوانی چنین علمی بخوان

قول ما صدیق تصدیقش کند

آن محقق نیک تحقیقش کند

تا ننوشی می ندانی ذوق می

تا نگردی وی نیابی حال وی

مستم و خورده شراب بی‌ حساب

هر که بیند گویدم خورده شراب

***

نقش بندی نقش خوبی بسته بود

خاطرش با نقش خود پیوسته بود

با خیال خویش ذوقی داشتی

هر زمان نقشی ز نو بنگاشتی

موم بودی مایه ی نقاشیش

نقش ها می بست از اوباشیش

هر که او نقش خوشی می ساختی

می شکستی باز و می انداختی

نقش اعیانند و موم آنجا وجود

در وجود عام نقاشی نمود

جمله از بسط وجود عام اوست

هرچه ما داریم جود عام اوست

نقشبندی بین و نقاشی نگر

باده نوشی بین و اوباشی نگر

نقش با نقاش خوش پیوسته اند

در ازل این عهد با هم بسته اند

نقش می بندد به صد دستان نگار

هست نقاشی و نقشش صد هزار

نقش نقاش است هر نقشی که هست

این چنین نقش خوشی دیگر که بست

ما بر آب دیده نقشی بسته ایم

با خیال خویشتن پیوسته ایم

خوش خیالی نقش می بندد مدام

حسن او بر دیده ی ما والسلام

***

صوت نائی بشنو از آواز نی

تا تو را رهبر شود ای نیک پی

راز نائی می کند نی آشکار

این سخن از نعمت الله یاد دار

می زنندش نی به آواز حزین

دردمند و زار می نالد چنین

از حبیب الله کلام حق شنو

زین مقید سر آن مطلق شنو

در همه آئینه ای او را نگر

بلکه هر آئینه ای او وا نگر

آینه باشد هزاران من یکی

هر یکی آن یک نماید بی شکی

مظهرش این است مظهر همچنین

آن یکی در هر یکی روشن ببین

آفتابی تافته بر آینه

می نماید آینه هر آینه

هر چه بینی صورت اسم وی است

صورت و معنیش جام پر می است

اسم او عین وی و غیر وی است

عین ما خود غیر اسم وی کی است

عین ما در علم او عین وی است

علم عالم بی وجودش لاشیی است

می دهد ما را وجود از جود خویش

می دهیم او را ظهور از بود خویش

آبروی جام می از می بود

گرچه وی را هم ظهور از وی بود

جام در دور است و ساقی در نظر

جام می بستان و ساقی می نگر

یك زمان بر دیده ی بینا نشین

شاهد معنی به هر صورت ببین

عالمی از نور او روشن شده

یوسفی پنهان به پیراهن شده

در محیط علم اعیان چون حباب

نقش بسته صورت اسما بر آب

عین ما بر ما اگر پیدا بود

هر چه ما بینیم عین ما بود

عین ما ماند حبابی پر ز آب

گرچه خالی می نماید این حباب

بر تو می خوانم ازین بیتی هزار

یادگیر از نعمت الله یادگار

***

من ولایت در ولایت دیده ام

خوش ولیی در ولایت دیده ام

گفته ی اهل ولایت گوش کن

جام باده از ولایت نوش کن

چشم از نور ولایت روشن است

در ولایت آن ولایت با من است

با ولایت هر که او همدم بود

در ولایت صاحب اعظم بود

یک دمی بر نور چشم ما نشین

دیده ی اهل ولایت را ببین

صورت و معنی که هر دو با من است

از نبوت وز ولایت روشن است

در ولایت هر چه بینی او بود

لاجرم عالم همه نیکو بود

از ولایش تا ولایت یافتم

هر زمانی صد ولایت یافتم

هر که را باشد ولایت از خدا

در ولایت باشد او از اولیا

اسم حق باشد ولی در شرع و دین

هم ولایت وصف او باشد یقین

شد نبوت ختم اما جاودان

باشد این حکم ولایت در میان

***

با تو گویم نکته ای در نقطه ای

وصف نقطه می کنم در نکته ای

از سه نقطه یک الف ظاهر شده

در حروف آن یک الف ناظر شده

نقطه ی ذات است اصل این عدد

ور عدد نبود احد باشد احد

اعتبار نقطه ای کن از صفات

تا بیابی هر سه نقطه عین ذات

عقل اول نقطه ی آخر بود

نقطه ها باطن الف ظاهر بود

عقل اول نور ختم انبیا

مظهر ذات و صفات کبریا

سه نقط در یك الف چون نقش بست

آن الف بر اول دفتر نشست

آن الف از اول احمد بجو

سرّ پیغمبر بیا با ما بگو

خوانم از لوح قضا سرّ قدر

از قدر دریاب حالی این قدر

اصل مجموع کتب ام الکتاب

فهم کن والله اعلم بالصواب

***

روح اعظم صورت اسم اله

پرده دار حضرت آن پادشاه

آدم معنی است یعنی عقل کل

صورتش جام است و معنی عین مل

جزو و کل از عقل کل حاصل بود

این کسی داند که او واصل بود

اسم الرحمن از او آموختیم

شمع خود از نور او افروختیم

اسم اعظم نزد ما باشد قدیم

یعنی بسم الله الرحمن الرحیم

بحر اعیان گر شود یک سر مداد

کی تواند داد این تقریر داد

ور قلم جاوید بنویسد کلام

همچنان باقی بود ما لا کلام

جمله اعیان صورت اسمای اوست

دوستدارد صورت خود دوست دوست

اول این بحر خوانندش ازل

آخرش باشد ابد ای بی بدل

مائی ما در میان برزخ نمود

ورنه بی ما این دوئی هرگز نبود

برزخ ما در میان پامال شد

ماضی و مستقبل ما حال شد

***

گر به هستی آئی اینجا نیستی

کوش تا در راه هستی نیستی

نیستی و دم ز هستی می زنی

از منی بگذر اگر یار منی

ملک توحید از دوئی بر هم مزن

از دوئی در حضرت او دم مزن

اعتباری باشد این ما و توئی

اعتباری خود ندارد این دوئی

اسم اعظم در همه عالم یکی است

وحدت اسم و مسما بی شکی است

هرچه بینی صورت اسمای اوست

هر که یابی غرقه ی دریای اوست

جام و می گرچه دو باشد در نظر

در حقیقت یک بود نیکو نگر

دو نماید گرچه یک باشد نه دو

یک بود دو گر نباشد ما و تو

گر یکی را صد شماری صد یکی است

صد مراتب باشد آن یک خود یکی است

گر نه ای احول یکی را دو مبین

ور یکی می بیند آن دو تو مبین

رو فنا شو از صفات و ذات خود

تا ز تو با تو نماند نیک و بد

چون شدی فانی فنا شو از فنا

تا خدا ماند خدا ماند خدا

***

غیب مطلق حضرتی از حضرتش

عالم اعیان بود در خدمتش

هم شهادت حضرتی دیگر بود

عالم او ملك خوش پیكر بود

حضرتی دیگر بود غیب مضاف

در میان هر دو حضرت بی خلاف

وجه غیب مطلقش جبروت دان

علم معقولات از این عالم بخوان

هم مثال مطلقش را گفته اند

عارفان بسیار دری سفته اند

باز ملكوت است وجهی دیگرش

با مثال روشن مه پیكرش

این مثالش را مقید نام گو

عالم ملكوت را اینجا بجو

حضرتی كو جامع این هر چهار

باشد آن انسان كامل یاد دار

چار حضرت در یكی حضرت نگر

تا ببینی پنج حضرت ای پسر

غیب مطلق را نگر در عین او

هم شهادت بین در آن ملك نكو

از صفای نفس او ملكوت بین

وز مثال مطلقش جبروت بین

مجمع البحرین اگر جویی وی است

صور تا جام است و در معنی می است

مظهر الله و قطب عالم است

روح و جسمش اصل و فرع آدم است

بی وجود او ندارد كس وجود

ظل الله است و سلطان شهود

اسم الله می كند تعلیم ما

می كند با خویش ما را آشنا

عالمی را نور می بخشد مدام

از عطای اسم اعظم والسلام

***

مظهر اعیان ما ارواح ما

مظهر ارواح ما اشباح ما

ظل اعیانند ارواح همه

ظل ارواحند اشباح همه

باز اعیان ظل اسمای حقند

باز اسماء ظل ذات مطلقند

ذات او در اسم پیدا آمده

اسم در اعیان هویدا آمده

اسم و عین و روح و جسم این هر چهار

ظل یک ذاتند نیکو یاد دار

جمله موجودند اما از وجود

بی وجود اینها کجا خواهند بود

او به خود قائم همه قائم به او

هر چه باشد باشم آن دایم به او

خارجی و ذهنی و هر شیی كه بود

بی شکی موجود باشد از وجود

هر کمالی کان بود ملحق به ما

نزد ما جود وجود است از خدا

ذات او دارد کمالی خود به خود

زو کمالت باشد ار داری به خود

یک وجود و صد هزاران مرتبه

پادشاهی و فراوان مرتبه

اعتباری دان مراتب را تمام

نیک دریاب این لطیفه و السلام

***

عین ما از حب ذاتی فیض یافت

لاجرم از علم سوی عین تافت

عین اول صورت الله شد

ز آفتاب حضرتش چون ماه شد

اسم اعظم جامع ذات و صفات

روح اعظم پادشاه کاینات

عقل کل روح محمد خوانمش

صورت آن عین اول دانمش

عین اول عین انسانی بود

مجمع الطاف سبحانی بود

در دو عالم هرچه هست از جزو و کل

باشد از ذات و صفات عقل کل

عقل كل را گر قلم خوانی رواست

زانكه نقش لوح محفوظ او نگاشت

روح کل باشد و لوح قضا

هست جزویات او ارواح ما

عقل کل روح است و دیگرها بدن

سر این نکته روان بشنو ز من

عقل کل صورت نبندد بی صفات

هم صفت قایم بود اما به ذات

زین سه نقطه یک الف گشته عیان

اول قرآن بود نیکش بخوان

نقطه اصل الف اصل حروف

خوش بود بر اصل اگر یابی وقوف

اعتباری دان به نزد ما صفات

گرچه باشد در حقیقت عین ذات

در حقیقت آن الف یک نقطه ای است

نیک دریابش که نیکو نکته ای است

***

هر یک از اسمای حق در علم او

صورتی دارد که باشد عین تو

نور هر عینی که می بیند بصر

وجه خاصی می نماید در نظر

جود او بخشید اسما را وجود

ورنه اسما را به خود بودی نبود

هر چه موجود است مرحوم خداست

گر چه اسمای وی و اعیان ماست

کثرت اسمای او اندر عدم

از صفاتش نقش می بندد قلم

چون صفت از ذات او دارد وجود

رحمت ذاتش غضب را داده بود

راحم و مرحوم از آن می خوانمش

اسم او ذات و صفت می دانمش

نسخه ی اعیان اگر خوانی تمام

شرح اسما را بدانی والسلام

***

جمله ی عالم تن است و عشق جان

اسم ظاهر این و باطن اسم آن

یک مسما دان و اسما صد هزار

یک وجود و صد هزارش اعتبار

صورتش جام است و معنی می بود

گرچه هر دو نزد ما یک شیی بود

در دو میدان یک یکی و دو یکی

نیک دریابش که گفتم نیککی

بی وجود او همه عالم عدم

بر وجود او همه عالم عَلَم

عالم از بسط وجود عام اوست

هرچه می یابی ز جود عام اوست

اوئی او ذاتی و مایی ما

عارضی باشد فنا شو زین فنا

مایی عالم نقاب عالم است

بلکه عالم خود حجاب عالم است

جاودان است این حجاب ای جان من

ای خلیل الله من برهان من

وصف عالم با تو می گویم تمام

تا بدانی حال عالم والسلام

***

طره شب را مطرا كرده اند

نور روی روز پیدا كرده اند

خوش در میخانه ای بگشاده اند

ساغری پر می به رندان داده اند

در نظر نقشی خیالی بسته اند

با خیال خویش خوش بنشسته اند

هر نفس جامی به رندی می دهند

هر دمی بزمی بجایی می نهند

راز پنهان آشكارا گفته اند

جمله ی اسرار با ما گفته اند

یك وجود و صد هزاران آینه

می نماید آن یكی هر آینه

گنج اسما در همه عالم نگر

اسم جامع بایدت آدم نگر

عارفانه قطره و دریا ببین

قطره و دریا همه از ما ببین

عین دریا دیده ام در قطره ای

آفتابی یافتم در ذره ای

ای عجب دریا و قطره عین ماست

غیر ما خود قطره و دریا كجاست

اسم و رسم ما حجاب ما بود

صورت ما قطره و دریا بود

صورت و معنی ما  هم عین ماست

این سخن داند كسی كو آشناست

جامی از می پر ز می خوش نوش كن

با حریفان دست در آغوش كن

از دویی بگذر كه تا یابی یكی

آن یكی جو تا بیابی بی شكی

جام می آئینه ی گیتی نماست

ساقی ما مظهر لطف خداست

ساقی و جام و می و رند و حریف

آن لطیف است آن لطیف است آن لطیف

نعمت الله سید است و بنده هم

باد باقی تا ابد پاینده هم

***

از تعین اسم اعظم رو نمود

در حقیقت آن تعین اسم بود

بی تعین نه نشان و نام هم

بی تعین نه می است و جام هم

وحدت ذاتش تعین گفته اند

در این معنی به حکمت سفته اند

یکی تعین اصل و باقی فرع او

آن تعین در همه بنگر نکو

آن تعین مبدع و مرجع بود

یک حقیقت منشأ و منبع بود

جمله ی اشیا ظلالات وی اند

بی تعین جمله اعیان كی اند

هر تعین زان تعین حاصل است

با همه آن یک تعین واصل است

آن تعین همچو خم می به جوش

از همه جامی تعین باده نوش

از صفت برتر بود تنزیه ذات

از وجود اوست اسما و صفات

اصل مجموع برازخ خوانمش

برزخ بحر ازل می دانمش

دره ی بیضا ازین دریای ماست

حضرت یکتای بی همتای ماست

نفس کل از عقل کل آمد پدید

جزو و کل از جام و مُل آمد پدید

بعد از این عالم مثال مطلق است

این سخن نزد محقق بر حق است

آنگهی باشد شهادت هرچه هست

خواه مخمور است و خواهی رند مست

جام و می ساقیش می خوانم به هم

فاضل و باقیش می دانم به هم

***

چیست انسان دیده ی بینا بود

جامع مجموعه ی اسماء بود

مجمع مجموع الطاف اله

آن ایاز بندگی پادشاه

مخزن اسرار سبحانی است او

مطلع انوار ربانی است او

روح و جسم و عین و اسم این هر چهار

می نماید او به مردم آشکار

کون جامع نزد ما انسان بود

ور نباشد این چنین حیوان بود

جامع انسان کامل را بخوان

معنی مجموع قرآن را بدان

نقش می بندد جمال ذوالجلال

در خیال صورت او بر کمال

اسم اعظم کارساز ذات اوست

عقل کل یک نقطه از آیات اوست

هر چه باشد از حدوث و از قدم

جمع دارد در وجود و در عدم

لیس فی الامکان ابداع منهم

هکذا قلنا و اسمع منهم

اسم اعظم می نماید صورتش

این معما می گشاید صورتش

صورتش آئینه ی گیتی نماست

معنی او پرده دار کبریاست

قطب عالم نقطه ی پرگار روح

شیخ ما سرمایه ی گنج فتوح

یك هویت دان و اسما بی شمار

یك هویت را به اسما می شمار

در هویت جمله اشیا هالكند

ما سوی الله چیست اسما هالكند

چون هویت یك بود اسما یكی است

چون یكی باشد همه اشیا یكی است

گر یكی خوانی یكی باشد به ذات

ور دو گویی دو نماید در صفات

در هویت شرط هست و نیست نیست

نیك دریابش دمی اینجا بایست

یك هویت داده بودت كاینات

زان هویت دان وجود كاینات

بی هویت جمله ی عالم عدم

بی هویت نه حدوث و نه قدم

صورت او معنی اشیا بود

معنیش سر دفتر اسما بود

نسبتش با ما عدم ما را نمود

نسبتش با حق بود عین وجود

نسبت ذاتی او از حق بجو

نسبت او عارضی با ما بگو

از هویت داده حق ما را وجود

یك هویت را دو نسبت رو نمود

خط وهمی از میان های هو

گر براندازی یكی ماند نه دو

***

نقطه ای در دایره بنموده میم

میم این معنی طلب فرما ز جیم

لازم جیم است میم ای یار من

کی بود بی میم جیم ای یار من

عارفان دانند راز عارفان

عارفانه گفته ی عارف بخوان

جنبش سایه بود از آفتاب

با تو گفتم سر عالم بی حجاب

از وجودش سایه می یابد وجود

ورنه بی او سایه را بودی نبود

وحدت از ذات است و کثرت از صفات

وحدت و کثرت بجو در کاینات

گر دو می خوانی بخوانش صادقی

ور یکی گوئی بگو گر عاشقی

حق تعالی بر همه شیی شهید

جان من شهد شهادت زو چشید

آیت غیب و شهادت را بخوان

وحدت و کثرت از این هر دو بدان

غیب باطن دان شهادت ظاهرش

آن یکی اول بگیر این آخرش

باطن او غیر ظاهر دانمش

اول او عین آخر خوانمش

حال ماضی را و مستقبل بدان

حد فاصل حال باشد در میان

گر نبودی حال بودی بی شکی

ماضی و مستقبل ای عاقل یکی

از خط موهوم آن یک دو نمود

دو نمود اما حقیقت دو نبود

خط موهوم ار نبودی در میان

کی نمودی یک حقیقت در جهان

خوانم از لوح ابد راز ازل

می نوازم تا ابد ساز ازل

***

بود ما از بود او پیدا شده

جمع گشته قطره و دریا شده

بر سر آبی و پنداری سراب

غرق آبی آب می جوئی ز آب

قطره و موج و حباب و بحر و جو

هر یکی را گر بیابی آب جو

در محیط دیده ی ما کن نظر

یک دمی بنشین و در ما می نگر

جام الوان پر کن از یک خم می

تا نماید رنگها از لطف وی

عاشقانه می بنوش از جام ما

شاهدی را می نگر در جامه ها

چشم ما هر سو که بیند در نظر

چشمه ی آب حیات است ای پسر

گر فسردی بر لب جو ژاله ای

ور گدازی آب روی لاله ای

هر گلی را شیشه ای دان پرگلاب

هر حبابی کاسه ای می بین پرآب

کاسه و کوزه چو بشکستیم ما

خوش میان آب بنشستیم ما

قطره و دریا نماید ما و او

کل شیی هالک الا وجهه

***

مجمع البحرین اگر جویی دل است

جامع مجموع اگر گویی دل است

دل بود خلوت سرای خاص او

هرچه می خواهی بیا از دل بجو

اوسع است از عرش اعظم عرش دل

چیست کرسی سدره ای از فرش دل

کنت کنزاً گنج اسمای وی است

کنج دل می جو که آن جای وی است

جمله ی اسما در او گنجیده اند

اهل دل دل را بدین سان دیده اند

علم اجمالی چو دانستی به جان

علم تفصیلی ز لوح دل بخوان

از جمال و از جلال ذوالجلال

تربیت یابد دل ما لایزال

نقطه ای در دایره بنهفته اند

اهل دل این نقطه را دل گفته اند

نقد دل را قلب می خواند عرب

باشد از تقلیب او را این لقب

جامع غیب و شهادت دل بود

تخت سلطان ولایت دل بود

رحمت ذاتی دهد دل را سعت

لاجرم اوسع بود دل از صفت

فی المثل گر عالم بی منتها

در دل عارف درآید بارها

دل مُحسّ آن نگردد جان من

این چنین فرمود آن جانان من

شمه ای گفتم ز دل بشنو به جان

تا بیابی ذوق جان عارفان

یادگار نعمت الله یاد دار

یاد دار از نعمت الله یادگار

***

ابتدا كردم به نام آن یكی

در وجود آن یكی نبود شكی

یك وجود است و صفاتش بی شمار

آن یكی در هر یكی خوش می شمار

چشم احول گر دو بیند تو مبین

تو یكی می بین چو احول دو مبین

گر هزار آئینه دیدم ور یكی

آن یكی را دیده ام در هر یكی

علم او آئینه ی ذات وی است

آینه خود غیر ذات وی كی است

او تجلی كرده خوش بر آینه

می نماید آن یكی هر آینه

روی او بنگر به نور روی او

تا چو آئینه نشینی روبرو

نوش كن جام حبابی پر ز آب

تا خبر یابی ز جام و از شراب

ما در این دریا به هر سو می رویم

آب رو داریم و نیكو می رویم

آفتابی در قمر پیدا شده

فتنه ی دور قمر دردا شده

چیست عالم صورت اسمای او

صورت و معنی به هم باشد نكو

اسم او ذات و صفات او بود

نام آن یك نزد ما این دو بود

معنی اسم و مسما بازجو

عارفی را گر بیابی راز گو

آفتابی رو نموده مه لقا

بنگر این آئینه ی گیتی نما

ذره ای بی نور او بینیم نه

یك نفس با غیر بنشینیم نه

علم ذوق است ای برادر گوش كن

جام می شادی رندان نوش كن

شخص و سایه دو نماید در نظر

بگذر از سایه یكی را می نگر

مظهر و مظهر به نزد ما یكی است

آب این امواج و این دریا یكی است

ز اعتبار ما و تو آمد دویی

همچو ما بگذر ز خود كان یك توئی

هر كه او فانی شود باقی شود

مدتی رندی كند ساقی شود

گرم باش و آتشی خوش برفروز

خرقه و سجاده ی هستی بسوز

صورت و معنی به این و آن گذار

دنیی و عقبی به جسم و جان سپار

جام می بگذار و ساقی را طلب

تا چو رندان مستیی یابی عجب

بعد از این مستی چو ما هشیار شو

عارفانه بر سر بازار شو

تا ببینی آن یكی در هر یكی

خود یكی باشی و باشی نیككی

هر كجا كنجی است گنجی در وی است

كنج دل بی گنج عشق وی كی است

هر صدف در بحر ما دری خوشاب

باشدش حاصل ولی از عین آب

گوهر ار جویی در این دریا بجو

جوهر در یتیم از ما بجو

عین او در عین اعیان رو نمود

چون نظر فرمود غیر او نبود

یك حقیقت صد هزارش اعتبار

آن یكی باشد یكی نه صد هزار

قطره و موج و حباب و جو نگر

عین این دریای ما نیكو نگر

در صد آئینه یكی چون رو نمود

صد نمود اما بجز یك رو نبود

جامی از می پر ز می داریم ما

جرعه ای با غیر نگذاریم ما

در خرابات مغان رندان تمام

می خورند شادی سید والسلام

***

جامع مجموع اسما آدم است

لاجرم او روح جمله عالم است

عقل اول دره ی بیضا بود

صورت و معنی جد ما بود

آدمی معنی است عقل کل به نام

جمله ی عالم از او یابد نظام

حضرت مبدع چو او را آفرید

مبدء مجموع عالم شد پدید

علم اجمالی است او را از قضا

لاجرم لوح قضا خوانیم ما

نفس کلیه از او حاصل شده

این و آن با همدگر واصل شده

مرد و زن یعنی نفوس و هم عقول

فرع ایشانند این هر دو اصول

نفس کل یاقوته حمرا بود

این کسی داند که او از ما بود

علم تفصیلی ز لوح او بخوان

جامع لوح قدر باشد چنان

بعد از این هر دو طبیعت گفته اند

در این معنی به حکمت سفته اند

آنگهی باشد هیولا یاد دار

صورتی خوش بر هیولا می نگار

هر دو با هم جسم کلّی خوانده اند

خوش حکیمانه سخنها رانده اند

عرش اعظم تخت الرّحمن بگو

الرحیم از کرسی اعلی بجو

سقف جنت عرش کرسی زمین

خوش جنانی باشد ار یابی چنین

بندگی سید هر دو سرا

این چنین فرمود ما را از خدا

هفت افلاکند نیکو یاد دار

کوکب هر یک به هر یک می شمار

چون زحل پس مشتری مریخ هم

آفتاب و زهره ی چون جام جم

با عطارد ماه خوش سیما بود

نیست پنهان این سخن پیدا بود

چار ارکان مخالف بعد از این

معدن است و بس نبات ای نازنین

باز حیوان آنگهی جن ای پسر

نیک ترتیبی است نیکو می نگر

در زمین و آسمان باشد ملک

روز و شب خیرات می پاشد ملک

آخر ایشان همه انسان بود

گرچه انسان اول ایشان بود

معنیش اول به صورت آخر است

روح باطن جسم پاکش ظاهر است

جامع مجموع اسما او بود

جمله می دان کاین جمل نیکو بود

روشن است و دیده ام هر آینه

می نماید نور او هر آینه

از وجودش یافته عالم نظام

بلکه جان عالم است او والسلام

***

اولا توحید کلی آن اوست

کل کلیات در فرمان اوست

آنگهی ابلاغ جامع یافته

در همه مصنوع صانع یافته

کون جامع مظهر ذات و صفات

سایه ی حق آفتاب کائنات

وجهی از امکان و وجهی از وجوب

در شهادت آمد از غیب الغیوب

صورت و معنی به هم آراسته

ظاهر و باطن به هم پیراسته

جمع کرده خلق و حق با همدگر

همچو نوری می نماید در نظر

هفت دریا قطره ای از جام اوست

روح قدسی رند دُردآشام اوست

چیست عالم بی وجود او عدم

می دهد جودش وجودی دم به دم

بنده ی اوئیم و او سلطان ما

جسم و جان مائیم و او جانان ما

سرور مجموع رندان میر ماست

این چنین ساقی مستی پیر ماست

آفتابست او ولی نامش قمر

آفتابی در قمر خوش می نگر

نور او در چشم ما ظاهر شده

آمده منظور ما ناظر شده

***

در صدف گوهری نهان گشته

آن نهان بر همه عیان گشته

صدف و گوهریم و دریا هم

نظری کن به عین ما فافهم

صدف ما اگر چنان باشد

درج درّ یتیم آن باشد

صدف و گوهرش به هم می‌ بین

نظری کن به چشم ما بنشین

می و جامش به همدگر دریاب

خوش حبابی پر آب بر سر آب

هر صدف گوهری در او باشد

چون گهر باشدش نکو باشد

طلب گوهر ار کنی جانا

قدمی نه درآ در این دریا

گر تو دریا دل و گهر جویی

گوهر از خود بجو که تو اویی

موج و بحر و حباب و جویی تو

عین ما را بجو که اویی تو

گنج و گنجینه و طلسم نگر

صفت و ذات بین و اسم نگر

***

چشم اهل مراقبت باید

که نظر را به غیر نگشاید

آینه صدهزار اگر شمرد

در همه آینه یکی نگرد

خواه تنها و خواه با تنها

چون بود با خدا بود همه جا

گوشه ی چشم سوی او دارد

نقش او در خیال بنگارد

در گلستان گلی اگر چیند

شیشه ی پر گلاب می بیند

گر خرد ور فروشد آن عاقل

نشود از خدای خود غافل

سایه و آفتاب بر من و تو

خط موهوم می نماید دو

خط موهوم اگر براندازی

خانه از غیر او به پردازی

همه جا آفتاب تابان است

نظری کن ببین که این آنست

***

گنج اسم اعظم از ذات و صفات

آشکارا گشته است در کاینات

هر کجا کنجی است گنجی در وی است

کنج هر ویرانه بی گنجی کی است

معنی تو گنج و صورت چون طلسم

در همه كنجی بجو آن گنج اسم

جام می باشد حبابی پر ز آب

نوش کن جامی که دریابی جواب

نسخه ی اسما بجو یک یک بخوان

وحدت اسم و مسما را بدان

بی من و تو من توام تو هم منی

ور تو من گوئی و تو باشد منی

در مراتب آن یکی باشد هزار

در هزاران آن یکی را می شمار

آن یکی در هر یکی پیدا شده

قطره قطره آمده دریا شده

روح اعظم سایه بان آن یكی است

جسم كلی هم نشان آن یكی است

اسم اعظم گنج و نعمت چون طلسم

نعمت الله را بجو دریاب اسم

آفتابی را ببین در ذره ای

عین دریا را نگر در قطره ای

می نماید سایه و خورشید دو

گرچه باشد خود یكی بی ما و تو

آن یكی در هر یكی پیدا نگر

یك زمان در چشم مست ما نگر

از خدای خویش می گویم سخن

تو از او بشنو نه از گفتار من

این معانی را بیان هم او كند

شرح این اسرار هم نیكو كند

گر ز خود غایب شدی می گو كه هو

كل شیی هالك الا وجهه

یك مسما باشد و اسما هزار

آن یكی را در هزاران می شمار

ظل ثانی نام او عالم بود

جان عالم حضرت آدم بود

لاجرم صاحب وجودی خوانمش

كون جامع این چنین می دانمش

خازن و گنج و خزانه او بود

در دو عالم خود یگانه او بود

جام او باشد حباب و باده آب

نوش كن آبی از این جام و حباب

آمده عالم وجود او تمام

خوش بگو صلوات سید والسلام

بگذر از ماضی و مستقبل مگو

با ولی بنشین و حال خویش گو

هر چه می جوئی چو ما از خود بجو

فهم كن اسرار ما با كس مگو

***

تا نگیری دامن رهبر به دست

کی ز گمراهی توانی بازرست

ره بیابان است و تو گمره کجا

ره توانی برد ای مرد خدا

دیده ی تو بسته و راهی دراز

بی دلیلی چون روی راه حجاز

رهروی کن در طریق نیستی

شاید اندر هیچ منزل نایستی

رهنمائی جو قدم در راه نه

گر روی در راه با همراه به

کار بی مرشد کجا گردد تمام

مرشدی باید مکمل والسلام

گر ترا دردی است درمان را بجو

ور ترا سری است با مرشد بگو

گر نداری مرشدی جویاش باش

چون بدیدی خاك گرد پاش باش

دامن او را بگیر و بنده شو

وانگهی در بندگی پاینده شو

هر چه فرماید مكن بر وی مزید

تا مریدی گردی همچون بایزید

چیست شرط ره سخن بشنودن است

مرده ی پیر مربی بودن است

بی مربی كار كی گیرد نظام

مرشدی باید مكمل والسلام

***

بشنو اسماء الهی یاد گیر

زان که هم واحد بود آن هم کثیر

ما صفات و ذات اسما خوانده ایم

اسم را عین مسما خوانده ایم

اسم اسم است آنکه می خوانیش اسم

کی چنین خوانی اگر دانیش اسم

در مقام جمع روشن شد چو شمع

آنچه مخفی بود اندر جمع جمع

عارفان ذات و صفت دانند اسم

بی صفت ذاتش کجا خوانند اسم

می تجلی دان و جامش عالم است

بودن این هر دو هر دو با هم است

جام و می دریاب چون آب و حباب

تا سؤال هر دو را یابی جواب

جام و می با همدگر همدم شدند

صورت و معنی به هم محرم شدند

نیستی و دم ز هستی می زنی

از منی بگذر اگر یار منی

از خودی در حضرت او دم مزن

ملک توحید از دوئی بر هم مزن

آینه برداشت برقع را گشود

آن یکی از هر یکی رویی نمود

در همه صورت تو آن معنی نگر

صورت و معنی خود یعنی نگر

سایه و خورشید از هم دور نیست

روشن است این چشم ما و کور نیست

برزخ است این حضرت و باشد دو رو

زین سبب غیب مضاف است نام او

با شهادت وجه او باشد مثال

چار حضرت گفتم ای صاحب کمال

***

ذکر حق ای یار من بسیار کن

ور توانی کار كن در کار کن

پاک باش و بی وضو یک دم مباش

جز که با پاکان دمی همدم مباش

دور باش از مجلس نقش و خیال

صحبتی می دار با اهل کمال

یک سر موئی خلاف دین مکن

ور کند شخصی تواش تحسین مکن

رهروان راه حق را دوست دار

رهروی می جوی و راهی می سپار

گر ببینی جامی از زر یا سفال

نوش کن از هر دو جام آب زلال

گرم باش و آتشی خوش برفروز

عود دل در مجمر سینه بسوز

معنی توحید جامع را بجو

از همه مصنوع صانع را بجو

هرچه بینی مظهر اسما نگر

هر که یابی دوستدار ما نگر

سیدی گر پیشت آید ور غلام

می رسان از ما سلامی والسلام

***

ای وجود تو منبع انوار

وی ضمیر تو مخزن اسرار

ای دل روشن تو چون مرآت

می‌نماید به خلق ذات و صفات

دوش سرّی لطیف فرمودی

ید بیضا تمام بنمودی

از کلام قدیم گفتی گو

که خبر چون قدیم باشد او

یا که تخصیص این کلام به حق

از چه رو می کنی بگو مطلق

باز فرق حدیث و قرآن چیست

دو سخن از یکی است این آن چیست

از چه شد آخر ار کلام خداست

کرمی کن بگوی با من راست

خوش جوابی بگویمت بشنو

عارفانه ز حال کهنه و نو

کون جامع که حادث ازلی است

مجمع فیضهای لم یزلی است

حادث است و قدیم همچو کلام

صورت و معنی است باده و جام

مصحفش جامع کلام اللّه

حضرتش منزل سلام اللّه

احد است و محمد و احمد

از ازل هست و بود تا به ابد

لفظ او جام معنی او می

نوش می کن ز جام او هی‌ هی

آینه کامل است از آن به کمال

می ‌نماید در او جمال و جلال

مجمع جامع الحکم ذاتش

هست سبع المثانی آیاتش

لوح ام ‌الکتاب دفتر او

عقل درسی گرفته از بر او

لاجرم قول او تمام بود

گفته ‌اش جمله با نظام بود

حکم و تخصیص این سخن به خدا

ز‌ان جهت می‌کنم دمی به خود ‌آ

به تعین ورا رسولش خوان

به تعین رسول مرسل دان

وحی از جمع او به تفصیلش

آمده از برای تفضیلش

هر کتابی که انبیا گویند

جزوی از کل دفتر اویند

به لسانی که آن لسان حق است

گفته از حق چنانکه آن حق است

چون که جبریل آمده به میان

وحی خوانیم و آن سخن قرآن

هم به الهام خاص حضرت او

سخنش را حدیث قدسی گو

قسم دیگر حدیث او باشد

هر چه گوید همه نکو باشد

به اضافه سه نوع گشت کلام

نیک دریاب این سخن والسلام

***

این نصیحت به گوش جان بشنو

با تو گویم چنین چنان بشنو

قر‌ةالعین همدم ما شو

سعی كن همچو جد و آبا شو

این دویی خیال را بگذار

ای یگانه بیا و یكتا شو

صورت و معنی همه دریاب

می و جامند همچو آب و حباب

در همه آینه یكی بنگر

آن یكی نیز بیشكی بنگر

متخلق به خلق حق می باش

گنج اخلاق بر همه می پاش

گر تو فانی شوی بقا یابی

عمر جاوید از خدا یابی

درد دردش بنوش و درمان جو

جان به جانان سپار و جانان جو

در همه شیی جمال اسما بین

با همه اسم یك مسما بین

گر خیالش به خواب می بینی

تو به خوابی حجاب می بینی

ماه دیدی در آفتاب نگر

آفتابی به ماهتاب نگر

گفته ام من ترا خلیل الله

خوش خلیلی اگر شوی آگاه

گر ز باطل تمام وارستی

حق پرستی به حق چو پیوستی

جبر تند و قدر بود ویران

مركب خود میانشان میران

تو ز هستی و نیستی بگذر

شاید این جا كه نیستی بگذر

در ولایت امام كامل جو

عمر داری ز عمر حاصل جو

جام گیتی نما به دست آور

دامن اولیا به دست آور

گر ز اسرار حق شدی آگاه

خوش بگو لا اله الا الله

تابع دین جد خود می باش

هر چه یابی به این و آن می پاش

هر كه حق را به عین او بیند

بد نبیند همه نكو بیند

چون هویت یكی است اسما را

به هویت یكی بود اسما

در نظر عالم است چون سایه

سایه بنگر به نور همسایه

صفت و ذات و اسم را میدان

سه یكی و یكی به سه می خوان

یك جمال است اگر خبر داری

عین او بین اگر نظر داری

در ظهور است مظهر و مظهر

نیك دریاب باطن و ظاهر

نور او را به نور او بنگر

در همه آینه نكو بنگر

ابدا علم از خدا می جو

چون بیابی به طالبان می گو

سخن عارفانه خوش می خوان

معنیش همچو عارفان می دان

یك حقیقت به اسم بسیار است

یك مؤثر هزار آثار است

كثرت و وحدت اینچنین گفتیم

در توحید را نكو سفتیم

***

گر بیابی عارفی صاحبدلی

خدمت او کن که گردی مقبلی

خدمت صاحبدلان می کن به جان

تا بیابی منصب اهل دلان

خدمت این طایفه مردانه کن

جان فدای خدمت جانانه کن

سر بنه در پای مردان خدا

تا چو ما سرور شوی در دو سرا

ترک این دنیی کن و عقبی بمان

تا فدای تو شود هم این و آن

غیر محبوب از دل خود دور کن

بگذر از ظلمت هوای نور کن

بعد از آن بگذر ز نور ای نور چشم

تا ببینی نور او منظور چشم

چیست عالم نزد یاران سایه اش

سایه را مان و ببین همسایه اش

در نظر آئینه ی گیتی نما

می نماید نور چشم ما به ما

آفتابی مه نقابی رو نمود

چون بدیدم غیر یك نوری نبود

او یکی و اعتبارش صد هزار

ز اعتبارات آن یکی شد صد هزار

در صد آئینه یکی پیدا شده

آن یکی با هر یکی یكتا شده

او یکی و اعتباراتش بسی

نیک دریاب و مگو با هر کسی

در خرابات مغان رندانه رو

خم می را نوش كن مستانه رو

در خرابات مغان رندی بجو

حال سرمستی ما با او بگو

دردمندی جو و درمان را طلب

كفر را بگذار و ایمان را طلب

خوش درین دریای بی پایان درآ

تا ببینی آب روی ما به ما

با حباب و آب اگر داری نظر

یك دمی در عین این دریا نگر

اینچنین دریای وحدت را بجو

گرد هستی را ز خود نیكو بشو

هر كه را بینی به نور او نگر

بد مبین ای یار من نیكو نگر

در خرابات ار بیابی رند مست

به كه با مخمور باشی هم نشست

عشق او شمع است و تو پروانه باش

در طریق عاشقی مردانه باش

ساقی ار بخشد ترا پیمانه ای

نوش كن می جو دگر خمخانه ای

گر تو داری همت عالی تمام

هر چه می خواهی بیابی والسلام

***

حسن او در آینه پیدا شده

نور رویش دیده و شیدا شده

دیده ام آئینه ی گیتی نما

گر نظر داری ببین در چشم ما

چشم ما روشن به نور او بود

این چنین  چشم خوشی نیكو بود

موج و دریا نزد ما هر دو یكی است

آن یكی در هر دو عالم بی شكی است

چیست عالم؟ در محیط ما حباب

بر سر آب آمده جام شراب

خوش خوشی با ما در این دریا درآ

تا بیابی ذوق حال ما به ما

ذره ذره هر چه آید در نظر

آفتابی مه نقابی می نگر

نقد گنج كنت كنزا را طلب

جوهر در یتیم از ما طلب

جامی از می پر ز می بستان بنوش

شیر اگر نوشی ازین پستان بنوش

بر سر دار فنا سردار شو

از بقای خویش برخوردار شو

هر كه او فانی شود باقی شود

رند اگر رندی كند ساقی شود

گر حریف ساقی یاران شوی

ساقی سرمست می خواران شوی

غیر او نقش خیالی گفته اند

در این صورت به معنی سفته اند

شخص و سایه دو نماید در نظر

گر نیی احول یكی را می نگر

جان عالم آدم است ای آدمی

دل به ما ده یك دمی گر همدمی

در خرابات فنا با ما نشین

ذوق سرمستان بزم ما ببین

آینه بردار تا بینی نكو

جان و جانان خوش نشسته روبرو

نور او داریم دایم در نظر

یك نظر در چشم مست ما نگر

یار شیرینی كه او حلوا شود

مشكلاتش سربسر حل وا شود

نعمت الله در همه عالم یكی است

در میان عاشقان جانی بكی است

عارفانه گر ترا باشد یقین

نزد تو حق الیقین باشد چنین

علم توحید است اگر دانی تمام

بعد از این توحید خوانی والسلام

***

ز ذوق خود تو را آگاه کردم

بهانه آفتاب و ماه کردم

دوئی بگذار تا باشی یگانه

مراد ما یکی دیگر بهانه

درآ در حلقه ی رندان سرمست

تو را گر میل ذوق عارفان هست

فنا شو تا بقا یابی ز باقی

سبو می کش که یابی لطف ساقی

خرابات است و ما مست و خرابیم

چو رندان اوفتاده در شرابیم

ز بحری قطره ای گفتم عیانش

معانی خوشی کردم بیانش

ز شرک خودپرستی گر برستی

به غیر از حضرت حق کی پرستی

خیال غیر خوابی می نماید

همه عالم سرابی می نماید

به بزم عاشقان ما گذر کن

دمی در چشم سرمستان نظر کن

طلب کن گنج اسمای الهی

اگر یابی بیابی پادشاهی

اگر اسم و مسما را بدانی

به ذوق این شرح اسما را بخوانی

***

بیا با ما در این دریا به سر بر

از اینجا دامنی خوش پرگهر بر

ز ما بشنو حبابی پر کن از آب

حباب از آب و در وی آب دریاب

به معنی آب در صورت حباب است

ببین در این و آن کاین هر دو آب است

دمی در آفتاب و سایه بنگر

در آن هم سایه و همسایه بنگر

چه دریائی که ما غرقیم در وی

چه خوش جامی که ما داریم پر می

در این دریا به عین ما نظر کن

صدف بشکن تماشای گهر کن

اگر نور است اگر ظلمت که او راست

به راه کج مرو بشنو ز ما راست

وجودی جز وجود او نبینی

اگر آئی به چشم ما نشینی

به نور او جمال او توان دید

چنین می بین که سید آنچنان دید

***

نشان بی نشانی ز عارفان است

اگرچه بی نشانی هم نشان است

وجودی در همه اعیان عیان است

ولی از دیده ی مردم نهان است

به هر آئینه حسنی می نماید

ز هر برجی به شكلی نو برآید

تو نقد گنج او در كنج عالم

طلب این گنج و این گنجینه فافهم

حقیقت در دو عالم جز یكی نیست

یكی هست و در آن ما را شكی نیست

خیال ار نقش می بندی به خوابی

جز او تعبیر خواب خود نیابی

ز می جامی است پر می بر كف ما

حبابی می نماید عین دریا

كه دارد اینچنین ذوقی كه ما راست

كه ذوق ما همه عالم بیاراست

معانی بیان نعمت الله

بپرس از آفتاب و حضرت ماه

***

عارفانه چو مؤمن آگاه

خوش بگو لا اله الا الله

حکم اسلام را به پا می دار

سر موئی از او فرو مگذار

در طریقت رفیق یاران باش

هر چه داری به پای یاران پاش

به حقیقت محققی می جو

وحده لاشریک له می گو

این نصیحت قبول کن از ما

تا درآئی به جنت المأوا

ره چنین رو که رهروان رفتند

راه رفتند و راه را رفتند

همرهی همچو نعمت الله جو

تا بیابی تو همرهی نیکو

***

در هر آن پیرهن که خواهی مرد

خواه کرباس گیر و خواهی برد

هم در آن پیرهن شوی محشور

در مصابیح دیده‌ ام مسطور

آنکه گوید که پیرهن این است

گو بگو ظاهر سخن این است

ور بگوید که پیرهن بدن است

یوسفی در درون پیرهن است

ممکن است این و آن ولی بر ما

پیرهن از صفت بود جان را

جامه ی جان چنان که یافته‌ ای

هم تو پوشی همان که بافته‌ ای

آنچه رشتی و بافتی جانا

خود بپوشی پلاس یا دیبا

گر پلاس است جامه‌ ات آن دم

هیچ سودی نداردت ماتم

ور حریر است و جامه ی شاهی

خوش بپوشش که خوشتر از ماهی

پیرهن چون برون کنی از تن

هنر و عیب تن شود روشن

آشکارا شود چنانکه بود

بنماید به تو همان که بود

جامه از علم وز عمل می‌ دوز

جامه دوزی بیا ز ما آموز

خلعت خاص پوش سلطانی

حیف باشد که برهنه مانی

خرقه دوزم ز وصله ی اخلاق

بهر یاران خود علی الاطلاق

هر که را پیرهن چنین باشد

یوسف او در آستین باشد

گرچه بسیار جامه بخشیدیم

به از این جامه‌ ای نپوشیدیم

بستان یادگار ما درپوش

تاج بر سر نه و علم بر دوش

جامه ی آخرت چنین باشد

آخر این سخن همین باشد

گفت پیغمبر خدا که خدا

این چنین گفت از کرم با ما

هر که داند که من که سلطانم

گر ببخشم گناه بتوانم

عفو فرمایمش گناه تمام

هیچ باکم نه از خواص و عوام

سخنی با موحد است ای یار

هر که شرک آورد رود در نار

ما نداریم شرک و می‌داند

گر ببخشد گناه بتواند

پای تا سر همه گنه کاریم

لیکن امید عفو می ‌داریم

***

چار نور آمد مرا در پیش راه

نور سرخ و زرد و اسفید و سیاه

چون من از هر چار برتر برشدم

در دو عالم عین یک دلبر شدم

***

ای که می پرسی ز ما و حال ما

نعمت الله نامم آمد از خدا

سید درویش و حق را بنده ام

مرده ام از جان به جانان زنده ام

من نیم مهدی ولی هادی منم

رهنمای خلق در وادی منم

مصطفی را بنده ام حق را غلام

پیشوای با سلامت والسلام

***

ده چیز نبی حق به امت

فرمود علامت قیامت

اول دود از جهان برآید

دنیا پس از آن بسی نپاید

آنگه دجال کور ناخوش

پیدا گردد چو آب و آتش

دابه پس از آن پدید آید

اما بسیار هم نپاید

خورشید عیان شود ز مغرب

آنگاه روان رود ز مغرب

مغرب مشرق نماید آن روز

از پرتو شمع عالم افروز

پنجم عیسی فرود آید

بر ما در رحمتی گشاید

آنگه باشد ظهور یأجوج

با لشکر بی ‌شمار مأجوج

یکسال سه بار مه بگیرد

بسیار شه و گدا بمیرد

آخر ز یمن برآید آتش

سوزد تر و خشک مردمان خوش

این است علامت قیامت

فرمود رسول حق به امت

***

دیدیم وجود جز یکی نیست

در بودن آن یکی شکی نیست

عالم همه سایه ی وجودند

بی ‌جود وجود خود نبودند

در سایه وجود می‌ توان دید

بیناست کسی که آنچنان دید

عالم همه جام و جام می ‌می

عینی به ظهور شد من و وی

یک عین به نام صد هزار است

یک ذات و صفات بی‌ شمار است

ما آئینه ی خدا نمائیم

اما به خدا که ما نه مائیم

تو صورت او و معنیت او

هر دو بنگر که هست یک رو

نه خاص و نه عام این وجود است

هر چند که عین جمله بود است

نه مطلق و نه مقید است او

او را تو یکی بگو و هم دو

نه خارجیش نه ذهنیش خوان

یعنی که اعم از این و آن دان

اما اینها مراتب اوست

یک ذات نگر که بحر و هم جو است

در مرتبه‌ ایش بحر خوانند

در مرتبه‌ایش قطره دانند

گه ظلمت و گاه نور دانش

گه خاص و گهی به عام خوانش

یک عین و مراتبش فراوان

در وحدت و کثرت آنچنان دان

اما زان رو که حضرت اوست

نه عام و نه خاص باشد ای دوست

رندانه بیا به بزم مستان

می نوش ز جام می‌ پرستان

ظاهر جام است و باطنش می

از روی وجود جام می‌ می

جام و می عاشقان چنین است

اول آن است و آخر این است

***

چشم عالم روشن است از نور او

ناظر او نیست جز منظور او

می‌نماید نور او در آینه

نه به یک آئینه در هر آینه

دیده ی ما دیده نور او به او

لاجرم بیند همه عالم نکو

خوش خیالی نقش بسته در نظر

یک نظر در چشم مست ما نگر

رند سرمستیم و با ساقی حریف

خوش می صافی و خوش جامی لطیف

در خرابات فنا افتاده‌ایم

سر به پای خم می بنهاده‌ایم

لب نهاده بر لب ساغر مدام

همدم جامیم دایم والسلام

***

عاشق سر‌مست با جانانه‌ ای

همنشین بودند در یک خانه‌ ای

نازکی باریک بینی خوش لقا

حلقه ‌ای زد بر در خلوت سرا

گفت عاشق کیست بر در وقت شام

گفت هستم بنده باریکک به نام

گفت اگر موئی نگنجی در میان

جان و جانانست و جانانست و جان

او نمی‌ گنجد که می‌ گوئیم او

او نمی‌ گنجد چه جای ما و تو

***

سخن گر ز توحید گوئی به من

نماند ز توحید الا سخن

اگر موج بسیار دریا یکی است

من و تو دو اسم و مسما یکی است

موحد احد بیند اندر احد

تو معنی احد بین و صورت عدد

موحد ز توحید اگر دم زند

همه ملک توحید بر هم زند

کسی کو ز توحید دارد اثر

نگوید ز توحید هرگز خبر

ز توحید توحید آگاه شو

بیا همدم نعمت‌اللّه شو

***

همه محکوم حکم او باشند

سر و زر را به پای او پاشند

عقل و عاقل رعیت اویند

از دل و جان دعای او گویند

مهر او بر دلی که شارق شد

هر که در خانه بود عاشق شد

غیرتش غیر چون براندازد

خانه از غیر خود بپردازد

***

اسم اعظم ذات و مجموع صفات

خوش ظهوری کرده‌اند در کاینات

لفظ اللّه اسم اسم اعظم است

صورت این اسم اعظم آدم است

اسم اعظم جامع اسما بود

مظهر اسما همه اشیا بود

جمله ی عالم طلسم و گنج اسم

هر چه می ‌بینیم گنج است و طلسم

دو نماید آن یکی این یک به دو

نیک دریاب این سخن با کس مگو

***

گرفتار صورت چو گردد چنان

خلافی به صورت نماید عیان

ز صورت گذر کن تو معنی طلب

که یابی تو در ملک معنی طرب

هیولی یکی و به صورت هزار

یکی را به صورت هزارش شمار

ز خلق خدا نیک آگاه شو

بیا همدم نعمت‌اللّه شو

***

درد دل از جان بودردا طلب

دردمندی بایدت ما را طلب

درد باید درد باید درد درد

مرد باید مرد باید مرد مرد

مرد اگر بی ‌درد باشد مرد نیست

هر که او مردی بود بی‌ درد نیست

دُرد درد عشق می‌ نوشم مدام

دردمندم دردمندم والسلام

***

خوش در آن بحر بیکران بنشین

عین ما را به عین ما می‌ بین

شبنم و بحر هر دو یک آبند

این و آن آبرو ز ما یابند

قطره و بحر و موج و جو هر چار

جمله آبند نزد ما ناچار

تو در این بحر ما درآ با ما

عین ما را بجو ازین دریا

هفت دریا تو نوش کن به تمام

تشنه می‌ باش همچنان والسلام

***

در این صورت بیا معنی طلب کن

بیان این سخن یعنی طلب کن

به هر صورت که بنماید جمالش

جمالش بین و آن صورت خیالش

گذر کن بر سر بازار جنّت

که او بنمایدت معنی به صورت

به هر صورت تو را حسنی نماید

از آن صورت به تو معنی فزاید

بود هر صورتی آئینه‌ای خوب

که بنماید به تو معنی محبوب

تو را در جنّت و ما را همین جا

بود این سلطنت ای جان بابا

***

لی مع‌اللّه حدیث خواجه ی ماست

آنکه عالم به نور خود آراست

گفت وقتی مرا شود حاصل

که شوم تا به حضرتش واصل

نه نبی نه ملک بود یارش

فهم فرما لطیف اسرارش

خانه چون گشت خالی از اغیار

لیس فی الدار غیره دیار

***

دیدیم خیال موج و دریا

نقشی است بر آب دیده ی ما

بر پرده ی چشم ما سوی اللّه

نقشی است خیال بسته واللّه

نقاش نگر که نقش بسته

با نقش خوشش خوشی نشسته

یک عین بود بسی مظاهر

عینی به مظاهر است ظاهر

ذاتش بنمود در مرایا

صورت بستند جمله اشیا

فیاض به فیض اقدس ای ‌جان

فرموده تعینات اعیان

اعیان در علم ثابتانند

بالذات بدانکه عین ذاتند

هر عین به تو عیان نماید

اسمی چو نقاب برگشاید

مجموع صفات او نسب ‌دان

انساب همه از او فروخوان

بحر است و حباب و موج و جو چار

هر چار یکی بود به ناچار

هر فیض خوشی از این فیوضات

فتحی است که بخشدت فتوحات

جامی به کف آر تا توانی

می نوش ز خم خسروانی

می نوش به ذوق در سحرگاه

شادی روان نعمت‌اللّه

***

جنّت ذاتند اعیان گوش کن

در چنین جنّت شرابی نوش کن

عالم ارواح جنات صفات

جمله می ‌یابند ازین جنّت حیات

ملک باشد جنّت خاص ملک

بینم اینجا حضرت خاص ملک

جنّت افعال این جنّت بود

جنّت زیبای پرحکمت بود

جنّت او عین روح و جسم ماست

ساتر اوئیم و جنّت اسم ماست

جنّت او با تو چون کردم بیان

جنّت تو با تو گویم هم بدان

سر بیت اللّه اگر دانی توئی

جنّت حضرت که می خوانی توئی

جنّت زاهد بود در آن سرا

بوستانی بس نزه پر میو‌ه‌ها

نعمت بسیار و حوران بی شمار

هر چه خواهد نفس باشد صد هزار

جنّـت اعمال می خوانند این

نیکوئی کن تا جزا یابی چنین

عارفان را جنّتی دیگر بود

جنّت ایشان ازین خوشتر بود

گر به خلق حق تخلف یافتی

با چنین جنّت تعلق یافتی

متصف شود با صفات حضرتش

تا بیابی جنّتی از رحمتش

جنّت ذاتست اعلای جنان

جنّت صاحبدلان است آن چنان

در ظهور ذات این جنّت بود

در چنین جنّت چنان حضرت بود

با تو گفتم جنّت هر دو سرا

در بهشت جاودان ما درآ

حال جنّت نیک دریابی تمام

گر تو از اهل بهشتی والسلام

***

چون رسول خدا به امر خدا

عزم فرمود تا بدار بقا

حوریان صف زدند در گردش

گرد او بود گرد بر گردش

علمش آمد که یار غار توام

عمل آمد که دوستدار توام

اعتقاد آمد و جمالی خوش

حال آمد چه حال حالی خوش

جلوه کرده مقام او او را

ره نموده کلام او او را

روح پیغمبران به استقبال

آمده از برای عزّ و کمال

رحمت حق نزول فرموده

عذر امّت قبول فرموده

اول صبح و عاقبت محمود

به سلامت عزیمتی فرمود

جان پاکش ز تن عزیمت کرد

حس و روحش روان هزیمت کرد

رفت رضوان ز روضه کف بر کف

زده خال سیه بدو مطرف

جنّت آراسته که شاه آمد

مظهر حضرت اله آمد

جمع یاران چو آنچنان دیدند

غم دین داشتند و ترسیدند

که مبادا که دین خلل یابد

دشمنی از میانه بشتابد

رفتن او مثل به خواب زدند

چنگ در سنّت و کتاب زدند

نیک دریاب این سخن به تمام

تا بیابی مراد خود والسلام

***

می صاف دگر در جام کردم

محبت نامه‌ اش زان نام کردم

محبّانه به محبوبی نوشتم

ز طالب سوی مطلوبی نوشتم

بخوانش خوش که اسرار الهی است

معانی بیان پادشاهی است

همه دردت ازو یابد دوائی

بود آئینه ی گیتی نمائی

به هر صورت به تو حسنی نماید

ز هر معنی تو را عشقی فزاید

کلام دلپذیر عاشقان است

اگر معشوق جوید عاشق آن است

همه عشق است و غیر از عشق خود نیست

به نزد او همه نیک‌ اند و بد نیست

همه عالم به عشق از عشق پیداست

نظر کن عشق در عالم هویداست

نباشد عاشق و معشوق بی عشق

نیابی خالق و مخلوق بی عشق

محب ار وصل محبوبش تمناست

مرادش در محبت می‌شود راست

محب و حب و محبوب ار بدانی

محب را غیر محبوبش نخوانی

اگر دریا وگر موج و حباب است

به نزد ما همه جام شراب است

سبیل ما است میخانه سراسر

اگر می می‌ خوری پیش آر ساغر

به شادی نعمت‌اللّه نوش کن می

که کم یابی حریفی مست چون وی

محبت نامه ‌اش از یاد مگذار

محب خویشتن را یاد می دار

***

کثرت و وحدت که می‌ گوئی چنان

اعتبار عقل باشد این و آن

علم و عقل و زهد من بر باد رفت

غیر یاد او مرا از یاد رفت

در خرابات فنا افتاده‌ام

سر به پای خم می بنهاده‌ام

موج و دریا نزد ما باشد یکی

هر دو یک آبند آن یک بی‌ شکی

یک مسمی باشد و اسما هزار

آن یکی در هر یکی خوش می ‌شمار

جامی از می پر ز می بستان بنوش

این چنین می شادی رندان بنوش

قطره و موج و حباب از ما بجو

یک حقیقت از همه اشیا بجو

دل به دریا ده که صاحب دل توئی

وز وجود بحر و بر حاصل توئی

روح ما از نور اعظم نور یافت

وز وجود آل او منشور یافت

از خلافت خلعتی انعام کرد

نعمت‌اللّه او مرا خوش نام کرد

گنج اسما بر سر عالم فشاند

هر یکی بر مسند وحدت نشاند

هر که بینی غرقه ی دریای اوست

عالمی سرگشته ی سودای اوست

ای که گوئی باشد این رشته دو تو

باشد آن یک تو ولی بی ما و تو

آینه روشن کن ای جان پدر

در همه آئینه او را می‌ نگر

هر که آن یک را نبیند در همه

کور باشد نزد بینا بر همه

نور روی او به نور او ببین

دیده ‌ای از وی طلب نیکو ببین

خوش خیالی نقش بسته در نظر

در خیال او جمالش می ‌نگر

یک شرابی نوش کن از جام ها

ساقئی را می ‌نگر در جامه ها

عارفان را می‌ رسان از ما سلام

صد سلام از ما به یاران والسلام

***

شیخ ما كامل و مكمل بود

قطب وقت و امام عادل بود

گاه ارشاد چون سخن گفتی

در توحید را نكو سفتی

یافعی بود نام عبدالله

رهبر رهروان آن درگاه

صالح بربری روحانی

شیخ شیخ من است تا دانی

پیر او هم كمال كوفی بود

كز كمالش بسی كمال افزود

باز باشد ابوالفتوح سعید

كه صعیدی است آن سعید شهید

از ابی مدین او عنایت یافت

به كمال از ولی ولایت یافت

مغربی بود و مشرقی یه صفا

آفتابی تمام مه سیما

شیخ ابی مدین است شیخ سعید

كه نظیرش نبود در توحید

دیگر آن عارف ودود بود

كنیت او ابوسعود بود

بود در اندلس ورا مسكن

بس كرم كرد روح او با من

پیر او بود شیخ ابوالبركات

به كمال و جمال و ذات و صفات

باز ابوالفضل بود بغدادی

افضل فاضلان به استادی

شیخ او احمد غزالی بود

مظهر كامل جمالی بود

خرقه اش پاره بود و او بكراست

زانكه نساج آن ابوبكر است

پیر نساج شیخ ابوالقاسم

مرشد عصر و ذاكر دایم

باز شیخ بزرگ ابوعثمان

كه نظیرش نبود در عرفان

مظهر لطف حضرت واهب

بندگی ابوعلی كاتب

شیخ او شیخ كاملش دانند

بوعلی رودباریش خوانند

شیخ او هم جنید بغدادی

مصر معنی دمشق دلشادی

شیخ او خال او سری سقطی

محرم حال او سری سقطی

باز شیخ سری بود معروف

چون سری سر او به او مكشوف

او ز موسی جواز احسان یافت

كفر بگذاشت نقد ایمان یافت

یافت در خدمت امام مجال

بود بواب درگهش ده سال

شیخ معروف را نكو می دان

شیخ داود طائیش می خوان

شیخ او هم حبیب محبوب است

عجمی طالب است و مطلوب است

پیر بصری ابوالحسن باشد

شیخ شیخان انجمن باشد

یافت او صحبت علی ولی

گشت منظور بندگی علی

خرقه ی او هم از رسول خداست

اینچنین خرقه ای لطیف كراست

نعمت اللهم و ز آل رسول

نسبتم با علی است زوج بتول

اینچنین نسبت خوشی به تمام

خوش بود گر ترا بود والسلام

***

منظومه ی ایمانیه

بسم الله الرحمن الرحیم

گر كسی پرسدت كه ایمان چیست

صفت دین و شرط احسان چیست

به زبان گو همی كنم اقرار

اعتقادم به دل در این گفتار

اول ایمان من بود به خدا

آن خدائی كه هست بی همتا

قادر و ناظر و علیم و حكیم

صانع و مالك و سمیع و كریم

واحد و لم یلد و لم یولد

صمد و حی و لا یموت و احد

دویم از حكم كردگار جهان

به ملائك بود مرا ایمان

سیم ایمان به حكم جبارم

به كتب های پاك او دارم

چارم آورده ام به صدق ایمان

به رسولان خالق دیان

پنجم ایمان به روز حشرم هست

به سئوال و جواب و نشرم هست

ششم ایمان كه خیر و شر ز قضاست

همه تقدیرها به حكم خداست

گر ز اسلام پرسدت عاقل

نشوی در جواب او غافل

اول از صدق پاك بی اكراه

گفتن لا اله الا الله

كه محمد رسول اوست به حق

سرور قوم و سید مطلق

دومین از طریق عز و نیاز

بنمودن قیام پنج نماز

ركن دیگر زكات مال بود

بر نصاب گذشت سال بود

چارمین هست روزه ی رمضان

خاص از اسلام روزه ركنی دان

پنجمین حج گر استطاعت هست

زاد این راه اگر سلامت هست

شرط این خاص و عام دانستن

واجب است این تمام دانستن

چونكه معلوم گشت ایمانم

ركن اسلام جمله می دانم

باید آنگاه حاصل عملم

گر عمل نیست همچنان دغلم

كار ایمان به قول ناید راست

قول با فعل اگر بود زیباست

گر كتب را تمام برخوانی

یا ز تحصیل داد بستانی

بر عمل بایدت قیام نمود

علم اگر باشدت عمل نه چه سود

چونكه معلوم شد كه ایمان چیست

بعد از اسلام شرط احسان چیست

شرط احسان تمام عرضه بكن

چست بگشای درج در سخن

این سئوالی كه شد بدین منوال

بشنو از من جواب حق سئوال

گر عبادت كنی ز بهر خدا

اندر آن حال چشم جان بگشا

تا كجائی و در چه كاری تو

در جهان پا و سر چه داری تو

یا نداری دو چشم دیدن او

یا دو گوش سخن شنیدن او

پس چنین دان به اعتقاد درست

كاندر آن دم خدای ناظر تست

گر چنین می كنی عبادت حق

بی گمان می روی به جنت حق

گر بپرسند كه اصل ایمان چیست

سر ایمان و تخم ایمان چیست

بیخ و شاخ و زمین ایمان را

چیست بنمای هر سه برهان را

جان ایمان بگو كه چیست ترا

گر بگوئی غریب نیست ترا

اصل ایمان بگو عنایت حق

سر ایمان شهادت مطلق

دل مؤمن زمین ایمان است

جان ایمان كلام رحمان است

هست اخلاص بیخ ایمانم

شاخ ایمانست خوف دیانم

پوست ایمان بگو كه شرم خداست

برگ او تقوی است و ترك هوی است

عشق حق میوه است ایمان را

كه حلاوت رسد مسلمان را

نه مسائل به نظم گفتن ما

در به الماس علم سفتن ما

یارب از فضل خویش رحمت كن

جای سید مقام جنت كن

***

منظومه ی فقریه

ای كه داری لباس فقر ببر

هیچ داری ز حال فقر خبر

شربت تلخ فقر را نوشی

خرقه می بایدت كه در پوشی

گر تو در بند جامه ی صوفی

كس به پشمینه كی شود صوفی

زهد در جامه ی مرقع نیست

كسوت فقر را بسی معنی است

هر كه را سینه با صفا نبود

خرقه پوشیدنش روا نبود

هر كه در خرقه ناتمام بود

خرقه بر قد او حرام بود

بس بلند است كارخانه فقر

كس نبوسیده آستانه فقر

ای كه هستی ز قدرت صانع

باش با داده ی خدا قانع

اندرین مزرعه زراعت كن

با كم و بیش خود قناعت كن

لاتموتون چنانكه فرمانست

دیدن حال خلق نقصانست

هر كه با حرص آشنا گردد

بسته ی محنت و بلا گردد

هر كه دنبال حرص و آز گرفت

راحت از وی خدای باز گرفت

فقر در نیستی قدم زدن است

بر سر كوی غم علم زدن است

فقر بیگانگی است از بد و نیك

بخود از بیخودی رقم زدن است

ای برون آمده ز ما و منی

تو فقیری و كردگار غنی

گفته حق در كلام خود همه را

ایها الناس انتم الفقرا

پادشاهان كه صاحب تاجند

بر در حق فقیر و محتاجند

افتخار همه به حضرت اوست

عزت فقر هم ز عزت اوست

هر كه او فقر اختیار كند

هر چه دارد همه نثار كند

در حدیث آن نبی كه درها سفت

در بیان فقیر و فقرا گفت

فقر در نزد مردمان شین است

لیك در نزد حق همه زین است

فقر جز صلح و تازه روئی نیست

رنگ و بوی دروغ گوئی نیست

فقر خود را به حق سپاردن است

نه فلوس و درم شماردن است

فقر را برگزیده ختم رسل

مصطفا ختم هادیان سبل

گفت یارب بمیر مسكینم

حشر گردان تو با مساكینم

هر كه او را ز فقر ننگ بود

به خداوند خود به جنگ بود

فقر نان دادن است همچو خلیل

نه كه از زله پر كنی زنبیل

هر كه را پیشه عدل و داد بود

در دو عالم ز بخت شاد بود

داد یابد هر آنكه داد دهد

ورنه بیداد دین بباد دهد

هر كه او داد داد خواه دهد

حق به نزد خودش پناه دهد

هر كه از خویش داد نستاند

چون شود وقت كار درماند

داد سر آن بود به دین داری

كه بجان پیش حق فرود آری

داد چشم آن بود كه در نظرش

باشد از دیده عزت دگرش

داد دست آن بود كه وقت نیاز

نكنی سوی نانهاده دراز

داد پای آن بود كه بهر خدای

ننهی هر كجا كه یابی پای

هر كه را دیده برگشایندش

هر چه ممكن بود نمایندش

دید صورت به غیر ظاهر نیست

دیدن باطن از سر معنی است

آنكه بینا شود به دیده ی دل

حل شود هر چه باشدش مشكل

هر كه را نیست چشم عبرت بین

ناقصش می شمار در ره دین

هر كه را چشم دل شود بیدار

باشد از جمله ی اولوالابصار

ای كه داری در آخر توفیر

رو به فقر آر و ترك عادت گیر

هر كه دنیا گزید و در دین كاست

دین و دنیا بهم نیاید راست

آنكه خواهد سرای عقبی را

گو رها كن ز دست دنیا را

بی گمان هر كه او بود عاقل

ننهد در جهان فانی دل

هر كه او پیرو هوا گردد

به بلا زود مبتلا گردد

سالكا روی در ارادت آر

بی ارادت كجا برآید كار

دست سر از سر ارادت گیر

در ره فقر ترك عادت گیر

به ارادت اگر مرید شوی

در مرادات خود مزید شوی

هر كه از پیر روی گرداند

تخم مرغ پلغده را ماند

گنده مغزی كه بوی مزاج

نپذیرد به هیچ روی علاج

بیضه صد سال گر بود تنها

نشود زندگی در او پیدا

چونكه مرغش كشید در ته بال

جانور گردد اندر او به مثال

هر كه ترك مراد خویش گرفت

رفت و راه خدای پیش گرفت

هر كه او در پی مرا بود

عمر او سربسر بباد بود

نامرادی نصیب درویش است

فقر در ترك دابه ی خویش است

بی ارادت چو نارسیده بود

بالغ است آنكه راه دیده بود

هر كه گفتار او بود بسیار

در زبانش خطا رود ناچار

چون زبان جای نوش و نیش بود

در خموشی نجات بیش بود

ای كه از روی نطق انسانی

بد مگو تا در او نه درمانی

هر كه گفتار او درشت بود

او سزاوار زخم و مشت بود

نیش باشد سخن چو بد گوئی

نوش باش دبه وقت دلجوئی

ای كه دستت نمی دهد صدقات

سخن خوش بود به جای زكات

سخن خوب در محل گفتن

به بود مرد را ز در سفتن

با كلیمش چو گفت شاه دو كون

كه سخن نرم گوی با فرعون

در كلامش ستوده حی قدیم

مصطفا را كه داشت خلق عظیم

آنكه سنگش زدند بر دندان

او دعا كرد با لب خندان

هر كه را خوی خوش بود یارش

دوست دارد خدای جبارش

هر كه او را سخاوت و كرم است

پیش خلاق خلق محترم است

آنكه با نعمتش سخاوت نیست

هیچ از نعمتش حلاوت نیست

هر توانگر كه با سخا باشد

حافظ و ناصرش خدا باشد

هر كه را دست و دل گشاده بود

نیك مرد و حلال زاده بود

مدخل شوم دوزخی باشد

چون بهشتی بود سخی باشد

ننگرد هیچ كس به روی بخیل

گنده باشد همیشه بوی بخیل

ای خدا دوست زر مدار نگاه

خیز و در باز فی سبیل الله

هر كه او روشن و پسندیده

جای او بر سر است و بر دیده

آنكه از سر فقر آگاه است

چون زبانش دو دست كوتاه است

آنكه خود را به حق سپرده بود

آرزوهایش نفس مرده بود

ای برادر كسی مسلمان است

كه دلش از خدای ترسان است

هر كه را از خدا نباشد ترس

در مدارس چه سود او را درس

بندگان را خدای كرد خطاب

فاتقوالله یا اولوالالباب

اندر این راه هر كه بر خطر است

هر كه را خوف نیست بی خبر است

ای كه در راه صد خطر داری

یك زمان سر ز خاك برداری

مؤمنا خیز و در گناه مباش

ناامید از در اله مباش

بنده از حق امیدوار بود

گنهش گرچه بی شمار بود

آنكه جرمش فزون ز بحر و بر است

ناامیدیش از گنه بتر است

چونكه لاتقنطوا رسید نوید

مشو از رحمت خدا نومید

خالق الخلق چونكه غفار است

هر كه نومید شد ز كفار است

گر جهان سربسر گناه بود

در گذارنده اش اله بود

عاصیا در دمی كه آه كنی

دم به دم توبه از گناه كنی

گر به عذر گناه مشغولی

رو كه نزد اله مقبولی

هر كه را توبه از معاصی نیست

از عذاب خدا خلاصی نیست

هر گناهی كه از تو می آید

در عقب توبه ای همی باید

توبه كردن بسی فعال نكوست

تایبان را خدای دارد دوست

دایم ای بنده ذكر یزدان گو

تا چو مردان بری ز میدان گو

ذكر و تسبیح بهر یزدان گو

خواه الله و خواه رحمن گو

هر كه او را زبان ذاكر نیست

به حقیقت بدان كه شاكر نیست

ذكر، ‌سوزنده ی گناه بود

ذكر،‌ آئین مرد راه بود

ذكر جاروب خانقاه دل است

همچو آشوب بارگاه دل است

هر كه با ذكر آشنا گردد

همه ی حاجتش روا گردد

بندگان را خطاب در قرآن

فاذكروا الله آمد از یزدان

لا جرم ذكر فرض عین بود

گفتن او ادای دین بود

مرض قلب را شفا ذكر است

مونس جان اولیا ذكر است

گفتن لا اله الا الله

روشنائی دهد به قلب سیاه

زهد نیكوترین صفات بود

زهد آئین مرد ذات بود

زهد و تقوی شعار پاكان است

هر كه او زاهد است پاك آنست

زاهدی تخم نیك كاشتن است

از جهان دست باز داشتن است

زاهد آنست كه بی ریا باشد

همه مقصود او خدا باشد

زاهدان از حلال پرهیزند

با حرامی كجا درآمیزند

زهد از غیر دیده دوختن است

خرمن حرص و آز سوختن است

آرزو بازگیر از كامت

تا برآید به زاهدی نامت

ای كه نعمت ز حق بسی داری

شكر نعمت سزد كه بگذاری

حق تعالی لئن شكرتم گفت

شاكران را گل طرب بشكفت

هر كه با نعمتش شكور بود

دولتش از زوال دور بود

شكر، بی شك شكر بكام آرد

نعمت رفته را مدام آرد

شكر نعمت هر آنكه نگذارد

نعمتش را خدا زوال آرد

شكر دین هم دلیل اقبال است

مرد شاكر همیشه خوشحال است

دین بدین دار نعمت است مدام

رو بكن شكر نعمت اسلام

هر كه زین نعمت است برخوردار

بی شك او را بود سعادت یار

نعمت الله را زوالی نیست

بهتر از شكر هیچ حالی نیست

ای كه در راه فقر قلاشی

كوش دایم كه باادب باشی

ادب آئین نیك مردان است

بی ادب بر مثال حیوان است

گر رضای خدای می طلبی

بایدت كرد ترك بی ادبی

باادب مرد سرخ رو گردد

بی ادب چون سگان كو گردد

باادب بنده پادشاه شود

بی ادب كم ز خاك راه شود

باادب شربت زلال خورد

بی ادب سخت گوشمال خورد

باادب را بود سعادت یار

بی ادب هیچ گه نیاید كار

هر كه شمع صفا برافروزد

ادب از سالكان بیاموزد

***

گنج العارفین

دلا پرهیز از زهد ریائی

اگر تو طالب راه خدائی

هوا و كبر را از سر بدر كن

ز پندار و ز خودبینی حذر كن

مشو مغرور بر طامات و تلبیس

كه تا ملعون نگردی همچو ابلیس

اگر صد سال در ناموس كوشی

ز جام وحدتش یك دم ننوشی

مكن دعوی ز زهد و پارسائی

ریا باشد طریق خودنمائی

ز دعوی بگذر و معنی طلب كن

مقام قرب او ادنی طلب كن

چو خودبینان مجو از خویش تحسین

كه این ره را نشاید مرد خودبین

چنان كن زندگانی با خلایق

كه باشند از تو راضی خلق و خالق

اگر خالق ز تو راضی نباشد

نماز و روزه جز بازی نباشد

ترا گر تكیه بر زهد و نماز است

مكن تكیه كه خالق بی نیاز است

اگر تكیه كنی بر فضل او كن

چو سید جسم و جان را بذل او كن

مشو بر طاعت بسیار مغرور

كه ابلیس از پی این گشت مقهور

هزاران سال طاعت بیش آورد

بشد باطل چو عجبی پیش آورد

سر این دشمنان دینار دون است

دگر نفست كز او جانت زبون است

مناز از شیخی و زهد و كرامات

كه این راهی است پرخوف و پرآفات

در این ره دشمنان صعب ناكند

كمین كرده ترا بهر هلاكند

دگر كبر و نفاق و حرص و آز است

كز این ها كار بر مردم دراز است

مباش ایمن تو از ابلیس مكار

قوی دزدی است آن ملعون غدار

حسد را نیز بس دزدی قوی دان

كه دارد همچو شیطان قصد ایمان

درازی امل دزدی قبیح است

نه پنهان است این نكته صریح است

بنه از سر درازی امل را

چه از خود دور می داری اجل را

چرا از مرگ دایم در نفوری

به تو نزدیك تو بس دور دوری

زمانی فكر كن در كار عالم

ببین كز دور آدم تا بدین دم

كیان بودند و این لحظه كجایند

سراسر غرق دریای فنایند

كجا شد آدم  و كو نوح و جرجیس

كجا شد دانیال و شیث و ادریس

كجا شد یوسف صدیق و یعقوب

كجا شد یونس و ذوالكفل و ایوب

كجا شد حشمت و ملك سلیمان

كجا شد دانش بسیار لقمان

كو ابراهیم و اسمعیل و داوود

كو اسحق و كجا شد صالح و هود

كجا شد سرور اولاد آدم

محمد صدر و بدر هر دو عالم

همه رفتند و ما از پی روانیم

همانا كز شمار رفتگانیم

اگر جاهل نیی وز عاقلانی

مشو غره بدین دنیای فانی

كه دنیا را نمی بینم مداری

ندارد كار عالم اعتباری

ز دنیا عاقبت چون رفتنی هست

به هر حالی كه باشد مردنی هست

مكن در كار عالم عمر ضایع

ز دنیا با قلیلی باش قانع

كه قانع در حقیقت پادشاه است

قناعت شیوه ی مردان راه است

قناعت كن قناعت كن قناعت

اگر خواهی كه یابی این سعادت

اگر در حضرت او قرب یابی

ز ملك هر دو عالم رخ بتابی

دمی بی او نباشی همچو پاكان

مدام از غیر او باشی هراسان

چو تو صافی شوی از وحشت غیر

همه در عالم وحدت كنی سیر

چو تو با این صفت موصوف باشی

به وحدانیتش معروف باشی

چو الفت یافتی از حضرت او

زمانی رخ متاب از خدمت او

اگر ملك تو گردد ملك كونین

مشو غافل از او یك طرفة‌العین

كه غفلت از طریق مفسدان است

طریق فاجران و مشركان است

طریق اهل فسق و اهل نار است

طریق فاسقان بی مدار است

از این شیوه اگر بوئی بخواهی

برو پرهیز می كن از مناهی

اگر تو از مناهی دور باشی

یقین در حضرتش مغفور باشی

مرو زنهار در راه ملامت

ره تحقیق گیر و رو سلامت

ره تحقیق ما را راه شرع است

شریعت اصل و دیگر جمله فرع است

شریعت را طریق مصطفا دان

طریق ره روان راه دین دان

قدم در نه به پاكی در طریقت

كه تا بوئی بیابی از حقیقت

حقیقت چیست در حق محو گشتن

ز خاطر غیر او را سهو گشتن

ز جان و دل مر او را بنده بودن

همیشه بر درش افكنده بودن

به ذكر و طاعت او خو گرفتن

طریق و سیرت نیكو گرفتن

اگر با ذكر حق تو انس گیری

بمانی زنده جاویدان نمیری

تو تا با خلق عالم انس داری

بدان كاندر حضورش بی وقاری

ببر از خلق كز خلقت گزند است

قبول و رد خلقت پای بند است

منه دل بر زن و اولاد و فرزند

به غیر حق سر موئی مپیوند

ز جان و دل طلبكار خدا باش

ز خود بیگانه با او آشنا باش

مدام اندر سلوك راه دین باش

گمان بگذار و در راه یقین باش

درین ره هر چه داری پاك می باز

به دنیا و به عقبی هم مپرداز

اگر داری سر این راه برخیز

قدم درنه ز مال و جان بگریز

زن و فرزند و مال و جاه هیچ است

درین ره جز دل آگاه هیچ است

درین ره چون دلت آگاه گردد

ندیم حضرت الله گردد

اگر در بند مال و جاه باشی

همیشه مفسد و گمراه باشی

اگر مقبول باشی و مؤدب

یقین در حضرتش گردی مقرب

ز قرب او چو گردد طالعت سعد

به توفیقش چنان گردی كه من بعد

نباشد غیر او را در دلت راه

ز خاطر محو گردد ما سوی الله

كسی را این صفت گردد مسلم

كه آزاده بود از هر دو عالم

نباشد هرگزش میلی به دنیا

ز همت سر فرو نارد به عقبا

بود فارغ ز ملك و شیب و بالا

نجوید جز رضای حق تعالی

چو افتد پرتوی بر وی ز ذاتش

بكلی محو گردد در صفاتش

نماند ذره ای بر وی ز هستی

پدید آید در او وجدی به مستی

در آن مستی چو او مجذوب گردد

حق او را طالب و مطلوب گردد

چنانش جذبه ی حق دررباید

كه از مستی همه زنجیر خاید

شود مستغرق اندر بحر توحید

نكوشد جز كه در تجرید و تفرید

نمی بینی كه ابراهیم ادهم

ازین مستی بزد صد ملك بر هم

می وحدت چو در جانش اثر كرد

سپاه  و ملك را زیر و زبر كرد

زن و فرزند و مال و جاه بگذاشت

به كلی دل ز مهر غیر برداشت

ازین می جرعه ای دریافت منصور

كه در جان و دلش افتاد صد شور

چنان سرمست شد از بود مطلق

كه از مستی همی گفتی انا الحق

ازین می مست بودند اهل عرفان

جمیع عاشقان و پاك بازان

جنید و شبلی و معروف كرخی

سرور صوفیان ذوالنون مصری

مدار قطب عالم پیر بسطام

فضیل و بوسعید و احمد جام

همه مستان جام عشق بودند

قدم تا فرق غرق صدق بودند

همه سرگشتگان كوی عشقند

همه آشفتگان بوی عشقند

به خاك كوی او چون روی بردند

به چوگان ارادت گوی بردند

به اهل دل بده دست ارادت

اگر خواهی كه یابی این سعادت

به مقصد كی رسی ای دل به تدبیر

درین ره تا نگیری دامن پیر

به اول پیر باید مبتدی را

كه بنماید سلوك مقتدی را

اگر عمری روی بی پیشوائی

درین ره كی رسی هرگز به جائی

ترا پیری به باید در طریقت

كه كامل باشد او اندر شریعت

بود واقف ز هر باب و ز هر كوی

بداند نكته ها را موی تا موی

ترا پیری چنان شایسته باید

كه هر كس پیشوائی را نشاید

همی كن خدمت پیران به عزت

ولیكن دور باش از اهل بدعت

كه بدعت در طریق ما روا نیست

طریق اهل بدعت جز ریا نیست

ریا شرك است پیش اهل تحقیق

ریائی را منافق دان و زندیق

اگر تو صادقی در راه اسلام

محقق باش و مستوفی و گم نام

درین ره تا بكلی گم نگردی

به نزد عارفان مردم نگردی

قدم در نیستی زن تا توانی

كز اصل صفوت است این بی نشانی

كسی كه در دو عالم بی نشان شد

یقین می دان كه او از صوفیان شد

مكن در كار نیك و بد تصرف

اگر داری نصیبی از تصوف

مرا مردی كه پیر و پیشوا بود

مراد مؤمنان را مقتدا بود

چنین فرمود كاندر راه صفوت

نمی گنجد منی و كبر و نخوت

كه مؤمن دور باشد از تكبر

نبینی ذره ای در وی تفخر

مكن خود را ز بهر كبر مردود

كه بود آن شیوه ی فرعون و نمرود

چو از خاكی بسان خاك می باش

به دل صافی چو آب پاك می باش

كه مؤمن در تواضع همچو خاك است

نه چون آتش كز او بیم هلاك است

مباش از خیرگی چون مار و كژدم

كه نبود از تو جز آزار مردم

مكوش از بهر دنیا بیش از بیش

بكوش اما بقدر حاجت خویش

اگر در بند بیش از بیش باشی

خسیس و مدبر و بدكیش باشی

چو فرعون و چو شداد و چو ماهان

چو نمرود و چو دقیانوس دونان

به مكر و حیله و دستان و افسون

گرفتم جمع كردی گنج قارون

اگر با ضرف تیغ و كینه حرب

مسخر كرده باشی شرق تا غرب

نخواهی بردن از دنیای پركین

به گور آری بجز تجهیز و تكفین

ز دنیا گر بدست آری دو صد گنج

نخواهی بردن از دنیا بجز رنج

ترا گنجی است كه در دنیا به كار است

رضا و طاعت پروردگار است

رضای او درین ره خدمت اوست

رضای او درین ره وصلت اوست

رضای او طلب كن تا توانی

رضای اوست گنج جاودانی

به بند از جان كمر در خدمت او

اگر خواهی كه یابی قربت او

مشو غافل از او یك دم شب و روز

به غیر او بكلی دیده بردوز

چو برخیزد حجاب غیر از راه

پدید آید مقام لی مع الله

مقام قرب حق در آن مقام است

كسی كانجا رسد مرد تمام است

چو اهل دل درین منزل رسیدند

درین منزل به كام دل رسیدند

تو نیز ای جان اگر از طالبانی

فدای راه او كن زندگانی

درین ره هر كه او ثابت قدم نیست

به نزد اهل معنی محترم نیست

چو اهل دل رضای او گزیدند

از آن بر درگه عزت رسیدند

خردمندی سر این راه دارد

كه او جان و دل آگاه دارد

ترا گر جان و دل آگاه بودی

مدامت رغبت این راه بودی

چو تو از حال مردان بی نصیبی

درین ره همچو جهال غریبی

كسی را می سزد این ره سپردن

كه دارد عزم پیش از مرگ مردن

هر آن كو در صفات حق فنا نیست

دل او محرم گنج بقا نیست

چو موسی در صفات حق فنا شو

پس آنگه شاه و سلطان بقا شو

اگر تو مرد راهی ای خردمند

بیاموز از طریقت نكته ای چند

درین ره نكته های بس دقیق است

كه دایم مرد این ره را رفیق است

بگیر این نكته ها را سربسر یاد

ز بهر آنكه هم پند است و ارشاد

به بازیچه مخوان این ماجرا را

به گوش جان شنو این نكته ها را

من از بحر معانی آنچه گفتم

چو در معنوی می دان كه سفتم

اگر تو قدر این درها بدانی

شوی غواص دریای معانی

ازین درها حكیمی بهره برداشت

كه او غواصی این بحر برداشت

من از اصل بدایت تا نهایت

فرورفتم به غور این حكایت

كه تا نامش چه خواهد آمد از غیب

كه هر چه از غیب آید نبودش عیب

مرا از غیب این پیغام كردند

كه گنج العارفینش نام كردند

اگر تو بهره ای گیری از این گنج

ز بهر گنج دنیا كی بری رنج

بقائی نیست گنج دنیوی را

طلب می كن تو گنج معنوی را

تو گنج معنوی را معرفت دان

كه گنج معنوی را نیست پایان

ز گنج معرفت آن كو خبر یافت

دو عالم را حقیر و مختصر یافت

ترا این گنج اگر گردد میسر

بزن سكه تو در ملك سكندر

نه هر كس را سزاوار است این گنج

انیس جان افكار است این گنج

چو این گنج از برای عارفان است

كسی كاین گنج دارد عارف آن است

تو هم بردار گنج ای مرد آگاه

به عشق پیر معنی نعمت الله

***

غزل های ناتمام

فانی تمام خدمت اوست

باقی به بقای حضرت اوست

از رحمت اوست جمله عالم

او غرقه ی بحر رحمت اوست

نعمت چه کند چو نعمت‌اللّه

پرورده ی ناز و نعمت اوست

***

تبخال زده بر لب من خسته از آن است

گویی که چو من بر لب شیرین نگران است

صد بوسه زده بر لب من خسرو شیرین

چون دید که حال لب دل خسته چنان است

گر زانکه نزد بر لب من بوسه دل آرام

بر لعل لب ما تو ببین کاین چه نشان است

از اشک شکربار به من بوسه بسی داد

جوشیدن این لب همه شیرینی آن است

***

ملک داری همه به تدبیر است

گرچه تدبیر هم به تقدیر است

هر که تأخیر کرد در تدبیر

عاقبت کار او به تقصیر است

سخن نوجوان دگر باشد

این نصیحت ز گفته ی پیر است

پادشاهی که می‌کند تدبیر

شاه صاحبقران جهانگیر است

***

عشق را مسجد و میخانه یکی است

عشق را عاقل و دیوانه یکی است

عشق جانان خود و جان خود است

عشق را دلبر و جانانه یکی است

عشق را آتش دلسوزی هست

نزد او خرمن و یک دانه یکی است

***

عشق آمد و عقل کرد غارت

ای دل تو به جان بر این بشارت

ترک عجمیست عشق دانی

ور ترک غریب نیست غارت

گفتم به عبارتی درآرم

وصف رخ او به استعارت

چون آتش عشق او برافروخت

هم عقل بسوخت هم عبارت

***

ذوق ما را چو غایتی نبود

بحر ما را نهایتی نبود

كه شنیده ولی سرمستی

همچو او در ولایتی نبود

گفته ی عارفان به جان بشنو

به ازین خود حكایتی نبود

***

مویی به میان ما نگنجد

سلطان چه بود گدا نگنجد

گویی كه بلای عشق آمد

خوش باش كه آن بلا نگنجد

دردی كش كوی می فروشیم

درمان چه بود دوا نگنجد

***

هر كه او حجتی چنان دارد

شك ندارم همین همان دارد

خوش كناری گرفته از عالم

عشق او در میان جان دارد

ترك دنیی و آخرت بكند

هر كه میلی به عاشقان دارد

***

کاه و جو خلق برد خوش خوش

در خرمن وی فتاد آتش

و آن کس که خورد ز مال مردم

حلقش گیرد به روز مرگش

هر کس که چنان شود چنین است

قربان شو هم بگو به ترکش

***

شاها کرمی کن و مکن جنگ

زنهار مکن به جنگ آهنگ

گر جنگ کنی ملازمانت

اشکسته شوند و سخت دلتنگ

بشنو سخنی ز نعمت‌اللّه

صلحی کن و باز گرد از جنگ

***

هر کجا صورتی است در نظرم

شاهد معنئی در او نگرم

گوهر حقه‌های جوهریی

بر سر چارسو همی نگرم

نقد گنجینه ی جهان دارم

لاجرم پادشاه بحر و برم

نعمت‌اللهم وز آل حسین

به امینی امانتی سپرم

***

اسم او گنج است و عالم چون طلسم

در طلسمش یافتم این گنج اسم

این طلسم و گنج باشد در ظهور

در حقیقت عین گنج آمد طلسم

ساغر و می نزد سرمستان یکی است

نام راحش روح و نام جام جسم

این معانی دارد و آن یک بیان

نعمت‌اللّه جمع کرده هر دو قسم

***

گر خبری داری از آن و از این

چشم گشا بوالعجبی را ببین

نیم تنی ملک جهان را گرفت

گشت فقیری شه روی زمین

پای نه و چرخ به زیر قدم

دست نه و ملک به زیر نگین

ملک خدا می‌دهد اینجا که راست

زهره که گوید که چنان یا چنین

***

مائیم جام باده و جانانه جاودان

از خویش و آشنا شده بیگانه جاودان

بگذر ز عقل و عاشق دیوانه را بگیر

یارب که باد عاشق دیوانه جاودان

خوش جنتی است روضه ی رضوان می فروش

جام شراب و صحبت رندانه جاودان

جاوید دل مجاور درگاه دلبر است

ثابت قدم ستاده و مردانه جاودان

***

هر كس كه لباس احمدی پوشیده

در راه خدا چو احمدی كوشیده

هر خم شرابی كه درین میكده بود

مستانه به ذوق همچو ما نوشیده

از آتش عشق در خرابات فنا

چون خم شراب خود به خود جوشیده

***

دولتت را که هست پاینده

باد فرخنده سال آینده

سایه ی دولت تو بر عالم

باد چون آفتاب تابنده

بر در حضرتت ملازم وار

جمله ی خلق شاه تابنده

***

گر به خانه روی و در بندی

به حقیقت بدان که دربندی

ملک شروان چه می‌کنی عارف

به طلب پادشاه دربندی

همدانی طلب همی کردم

یافتم آن عزیز الوندی

***

گر زانكه تو ز اهل اعتباری

بگذر ز امور اعتباری

گیرم كه حباب را بیابی

جز آب بگو دگر چه داری

مستانه بیا و باده می نوش

ای یار عزیز در خماری

***

ای که هستی به علم برهانی

عالم عالم سخندانی

گر بدانی که ما چه می‌گوئیم

علم خود را به علم کی خوانی

مفلسی از کمال دانایی

گر تو دانا به علم برهانی

***

قطعات

یک شاهدی است ما را در غیب و در شهادت

در غیب و در شهات یک شاهدی است ما را

جام و می‌اند با هم با ساقیند همدم

جامی بنوش جانا شادی ما خدا را

***

فیضی که به تو رسید از ما

آن رحمت حق شناس یارا

تو نیز رسان به دوستانت

اسرار و معانیش خدا را

***

چون مرا در خواب کردی روز و شب

روز و شب در خواب می بینم تو را

روی تو ماه است و چشم من پر آب

روز و شب در آب می بینم تو را

***

قرب صد سال عمر من بگذشت

قصد موری نکرده ام به خدا

نان خود خورده ام به کسب حلال

مال غیر نخورده ام به خدا

در خرابات عشق رندانه

روزگاری سپرده ام به خدا

موی هستی به تیغ سرمستی

از سر خود سترده ام به خدا

تا عزیز خدا و خلق شدم

عزت کس نبرده ام به خدا

به خدا زنده ام به حق رسول

گرچه از خویش مرده ام به خدا

نفس خود به یاد سید خویش

ذاکرانه شمرده ام به خدا

***

دردمندی فقیر اگر یابی

به کرم درد او دوا فرما

وعده ای گر دهی به درویشی

وعده ی خویشتن وفا فرما

این نصیحت اگر قبول افتد

دولتی دان و یاد ما فرما

***

لفظ الف و دو لام و یک ها

اسمی است از آن اسم دریاب

این صورت او و اوست معنی

ماننده ی روح و جسم دریاب

دریاب رموز اسم اعظم

آن گنج درین طلسم دریاب

در ظاهر و باطنش نظر کن

عارف شو و هر دو قسم دریاب

دریاب رموز نعمت الله

ذات و صفتش به اسم دریاب

***

کفر سر زلف بت به دست آر

کایمان محققانه این است

گفتم که ز باده توبه کردم

مشنو که مرا بهانه این است

مائیم مدام در خرابات

فردوس من است و خانه این است

زد ناوک عشق بر دل من

گفتا که مرا نشانه این است

هر دم نقشی خیال بندم

آری چه کنم زمانه این است

مطرب بنواز ساز عشاق

بزمی است خوش و ترانه این است

مائیم و حضور نعمت الله

چون در دو جهان یگانه این است

***

هر چه در کاینات موجود است

همه مرهون رحمت‌اللّه است

نیست نومید کس ز رحمت او

همه ممنون منت‌اللّه است

از کرم نعمتی به ما بخشید

بر همه فیض نعمت‌اللّه است

سر او هر که نیک دریابد

محرم راز نعمت‌اللّه است

***

سر کل چون کله نهد بر سر

آن کله کل بلای دستار است

عشق شاه است و می برد دستار

عقل مسکین گدای دستار است

دیده‌ام خواجه ی کلان دیروز

همچو کل در هوای دستار است

***

هر که کشته شود به عشق خدا

به یقینم که او خدا گشته است

خونبها خود دهد به كشته ی خویش

تا نگوئی که او چرا کشته است

پادشاهی دهد به درویشی

هان نگویی که او گدا گشته است

***

در آینه ی تمام اشیا

تمثال جمال او هویداست

در دیده ی مست ما نظر كن

روشن بنگر كه نیك پیداست

***

انس با محبوب اگر گیرد محبّ

گرچه باشد یک نفس مطلوب اوست

گر دمی با یار خود همدم شود

حاصل او زآن نفس محبوب اوست

***

در راه خدا پای برهنه گو رو

آن یار که همچو بشر حافی اهل است

گر سر به ره است پابرهنه غم نیست

ور نیست به ره سر برهنه سهل است

***

نعمت الله همه جهان بگرفت

این چنین نعمتی جهانگیر است

نوجوانی است مست و لایعقل

گر به صورت نظر کنی پیراست

***

چون شتا آمد شتا مقلوب کن

کِشته ها اندر شتا با آتش است

نشنیدستی تو از سید مگر

کآتش مقلوب با آتش خوش است

***

ملک و ملکوت هر دو انسان

او مظهر جمله ی صفات است

مستکمل ذات او صفت نیست

مستکمل آن صفات ذات است

***

هیچمان از کسی دریغی نیست

آنچه داریم در ضرر دان است

باز بنیاد عشق نو کردیم

با حریفی که جان جانان است

باز زُنار عشق بربستیم

قصه ی ما چو شیخ صنعان است

باز یوسف به مصر دل بنشست

فارغ از چاه و بند و زندان است

باز آن شاخ گل به رقص آمد

صوفیان موسم گل‌افشان است

از برای نثار پای گل است

نقد غنچه که در حرم دان است

ساقی بزم نعمت‌اللّه است

سید ما که میر مستان است

***

نزد ما عین نیست غیری کو

عقل گوید که عین و غیری هست

موج و بحر و حباب و دریا شد

قطره ی آب کو به ما پیوست

***

گر سبوئی شکست یا جامی

حضرت عشق تا ابد ساقی است

چشم و گوش ار نماند باکی نیست

بصر و سمع دائما باقی است

***

ماسوی الله جز خیالی نیست می بینم به خواب

این چنین نقش خیالی لایق تعبیر نیست

نور روی او به نور روی او ما دیده ایم

دیده بگشا و ببین كش حاجت تقریر نیست

در سر زلفش دل ما مدتی پا بسته شد

این چنین دیوانه را خوشتر ازین زنجیر نیست

کی رسد هرگز به مقصودی درین راه خدا

نوجوانی کاندر این ره هم رفیق پیر نیست

گر نمی یابی مرادی آن هم از تقصیر تست

ورنه بر درگاه او از هیچ رو تقصیر نیست

گرچه جارالله کلام الله تفسیرش کنند

ارچه تفسیر كبیر است اینچنین تفسیر نیست

نعمت الله سید است و بنده ی سلطان خود

بر در درگاه او چون شاه ما یك میر نیست

***

ای جان پدر به جان ما رحمی کن

زیرا بی تو تمتعی از جان نیست

بسیار فراق تو کشیدم اما

زین بیش مرا تحمل هجران نیست

ملک و ملکوت تخت سلطانی ماست

مخصوص به شهر یزد یا کرمان نیست

بگذر ز خرابه ی جهان جان پدر

آن گیر که این جهان همه ویران نیست

برخیز و بیا که دنیی و عقبی هم

با همت دوست قیمتش چندان نیست

***

عقل ارچه به غایت كمال است

جز معرفت صفاتیش نیست

ذاتش به کمال کی شناسد

او را چو وجوب ذاتیش نیست

***

به قدر حوصله‌ها جام می دهد ساقی

اگر چه باده ی خمخانه را نهایت نیست

بیا که مجلس عشق است و عاشقان سرمست

چنین مقام خوشی در همه ولایت نیست

***

غیرتش غیر محو و فانی کرد

غیر حق در وجود باقی نیست

جام بشکست و باده آخر شد

جز از او خود حریف ساقی نیست

***

اندکی ذوق اگر کسی را هست

نزد یاران ما غریبی نیست

ذوق خم از پیاله نتوان یافت

گرچه او نیز بی‌نصیبی نیست

***

بلبل بوستان یارانم

من ازین بوستان نخواهم رفت

گر به صورت ز دیده‌ها بروم

از دل دوستان نخواهم رفت

جامه ی خلقی افکنم اما

بر کنار از میان نخواهم رفت

آمد و شد به اعتبار بود

این چنین آن‌چنان نخواهم رفت

سید ملک نعمت‌اللهم

همچو این بندگان نخواهم رفت

***

دوش تا روز ما به هم بودیم

لذتی یافتم که چتوان گفت

دست و پایش خوشی ببوسیدم

حضرتی یافتم که چتوان گفت

بندگی خدای خود کردم

حرمتی یافتم که چتوان گفت

رحمتی کرد بر من مسکین

رحمتی یافتم که چتوان گفت

گنج اسما به ما عطا فرمود

منتی یافتم كه چتوان گفت

عقل آمد دمی ملولم كرد

زحمتی یافتم كه چتوان گفت

نعمت الله به ما عطا فرمود

نعمتی یافتم كه چتوان گفت

***

بر در غیر می روی حیف است

به عدم می روی چه آری هیچ

ای که گوئی که سیم و زر دارم

چون بمیری بگو چه داری هیچ

عمر عاشق خوش است با معشوق

عمر بی او اگر گذاری هیچ

ای که گوئی که مانده ای صد سال

نفسی چند می شماری هیچ

این همه علم کرده ای تحصیل

باز فرما که در چه کاری هیچ

بزم عشق است و عاشقان سرمست

گر تو از عقل در خماری هیچ

روز و شب بندگی سید كن

غیر ازین كار كار داری هیچ

***

جام بی می کی دهد ذوق ای پسر

تا نگردد جام با می متحد

ساقی ار بخشد تو را خمخانه ای

نوش می فرما و می گو رب زد

گرم باش و آتشی خوش برفروز

تا نگردی همچو آب منجمد

لیس فی الدارین غیری یا حبیب

لیس مثلی کیف ضدی این ند

نعمت الله در همه عالم یکی است

لا تجد مثلی و مثلی لا تجد

***

درد دردش بنوش خوش می باش

كه ترا درد دل دوا گردد

لذت ما به ذوق دریابد

هر كه در عشق مبتلا گردد

آنكه بینا بود عصا چه كند

كور باشد كه با عصا گردد

هر كه گردد به گرد میخانه

بگذارش مدام تا گردد

بر در او كسی كه یابد بار

بر در خانه ها كجا گردد

عشق باقی و ما به او باقی

كی بقایی چنین فنا گردد

بود از غیر عشق بیگانه

آنكه با عشق آشنا گردد

هر كه را سیدش بود خواجه

بنده ی دیگری چرا گردد

***

این هیولا عجوزه‌ای عجب است

چادری بر سر است و می‌گردد

هر زمان صورت دگر گیرد

شده صورت پرست و می‌گردد

دم به دم شوهری کند وانگه

در پی دیگر است و می‌گردد

اعتمادی بر او نباید کرد

زانکه شخصی غر است و می‌گردد

***

کار عالم به پختگی باشد

شیخ ما بین که خام می‌گردد

جل سیاهی که دل سیاه کند

گرد عبدالسلام می‌گردد

***

گر چهل صبح از سر اخلاص

مخلصی گرد عاشقان گردد

چشمه ی حکمت ای برادر من

از دلش بر زبان روان گردد

***

هر چه می‌خواست آن چنان گردید

هر چه می‌خواهد آن چنان گردد

سلطنت بین که حضرت سلطان

مونس جان عاشقان گردد

علم ذوقی خوشی بیفزاید

آن معانی اگر بیان گردد

هر که دکان خویش کرد خراب

فارغ از سود و از زیان گردد

این عجائب نگر که از همه او

بر کنار است و بر میان گردد

با همه در لباس تا که چنین

محرم راز این و آن گردد

بنده‌ای را به لطف بنوازد

از کرم سید زمان گردد

***

پیوسته شکسته باش چون ما

کو کار شکستگان برآرد

مائیم و دلی شکسته چون یار

پیوسته شکسته دوست دارد

***

بنه رو بر در میخانه ی او

توجه خود به آنجا می توان کرد

مرا گوئی به جانان جان توان داد

نکوکاری است جانا می توان کرد

حباب از چشمه ی آبی چه جوئی

شنا در آب دریا می توان کرد

دو عالم را فدای آن یکی کن

به لطف خویش یکتا می توان کرد

درآ در حلقه ی رندان سرمست

که مستان را تماشا می توان کرد

نظر از چشم نابینا چه خواهی

نظر در چشم بینا می توان کرد

خرابات است و ما مست خرابیم

حریفی خواجه با ما می توان کرد

طلسم و گنج بر هم می توان زد

چنان اسرار پیدا می توان کرد

چو سید نعمت الله رند مستی

درین میخانه پیدا می توان کرد

***

رفته بودم به سوی بحر محیط

که در آن بحر شنا شاید کرد

بحر جوشید و روان گفت به من

سر خود در سر ما باید کرد

***

حق تعالی وجود انسانی

به کمال و جمال خود پرورد

از چنان نطفه‌ای که می دانی

این چنین یوسفی پدید آورد

از همه برگزید انسان را

این عنایت ببین که با ما کرد

***

هر که با رند مست بنشیند

لاجرم رند مست برخیزد

دیگران از شکست بنشینند

زلف او از شکست برخیزد

هر که با بنگیان نشیند او

بنگی زشت کست برخیزد

جام می را بگیر و خوش می نوش

گر تو را آن ز دست برخیزد

***

راستی کن که مرد کج رفتار

در ره او به منزلی نرسد

باش خاکی ولی چنان کز تو

گرد بر دامن دلی نرسد

نرسد در مقام اهل کمال

سالکی کو به کاملی نرسد

دیده ی او جمال او بیند

رؤیت او به احولی نرسد

هر که بر مسند عدم بنشست

جاه او در تنزلی نرسد

هر که چون ما فتاد در دریا

ابداً او به ساحلی نرسد

کی چو سید قبول او گردد

بنده ای کو به مقبلی نرسد

***

شاه عالم پناه دانی کیست

آنکه سلطان انس و جان باشد

هر که گوید دعای دولت او

راحت روح او از آن باشد

خرم آنکس که از سر اخلاص

بنده ی حضرت چنان باشد

***

آب ماهان که خاک بر سر او

همچو آب زلال کی باشد

در دو عالم به جز یکی نبود

حضرتش را مثال کی باشد

***

توبه از توبه می کنم ای دوست

توبه ی خوب ما همین باشد

هرکه او توبه می کند چون ما

شک ندارم که نازنین باشد

این چنین تائبی که می شنوی

از خداوندش آفرین باشد

بازگشته از او به حضرت او

تائب قابل گزین باشد

توبه از توبه می کند سید

توبه ی عاشقان چنین باشد

***

هر که او نقص دیگری گوید

شک ندارم که نقص او باشد

نقص مردم مگو که نیکو نیست

نقص آدم کجا نکو باشد

گر سراپای او فرو باشی

لطف او بر سرت فرو باشد

ور محب لقای او باشی

او محب لقای تو باشد

***

جان جاهل به مرغکی ماند

که گرفتار در قفس باشد

حاصل عمر آنچنان مرغی

شک ندارم که یک نفس باشد

روشن از آفتاب خواهد بود

هر که چون ماه مقتبس باشد

این چنین روح پاک قدسی من

حیف باشد که در قفس باشد

***

بلبل گلستان معشوقم

من ازین گلستان نخواهم شد

گر به ظاهر نهان شوم ز نظر

از دل دوستان نخواهم شد

***

ساقی باید که می ببخشد

رندی باید که می بنوشد

تشریف شریف می دهد شاه

عبدی باید که آن بپوشد

***

شیخ اسلام احمد جامی

که دم مرده از دمش حی شد

می او شد عسل چنین گویند

منکر او مشو مگو کی شد

باز رندی دگر به یک جذبه

خم او پاک خالی از می شد

نه میش ماندو نه عسل در خم

شکرش رفت و فارغ از نی شد

گرچه تبدیل خلق خوش باشد

لیکن آن خوشتر است لاشی شد

نعمت الله که میر مستان است

فانی از خویش و باقی از وی شد

***

هر کمالی که هست در عالم

از خلیفه بجو که می داند

جامع جمله ی علوم بود

شرح اسما تمام می خواند

***

ما چو حلوایی و حلوا یار ماست

صحن ما را پر ز حلوا کرده‌اند

مشکلات عالمی حل وا شده

مشکل ما را چو حل وا کرده‌اند

ای که گوئی ذره گردد آفتاب

قطره ی ما بین که دریا کرده‌اند

***

جمله ی ذرات اکوان سر به سر

ز آفتاب حسن او تابنده اند

روح اعظم سایه ی آن حضرت است

عالمی در سایه اش دل زنده اند

***

آنکه حق را به خویشتن بیند

عارفان عارفش نمی‌دانند

وانکه او را به او مشاهده کرد

عارف است او و عارفش خوانند

پادشاها ملازمان درت

به یقینم که نیک نپسندند

که دو سه ترکمان بی‌ سر و پا

این چنین راه مکه دربندند

***

روی غیری ندیده دیده ی ما

غیر چون نیست دیده چو بیند

لیس فی الدار غیره دیار

چشم ما نور او به او بیند

***

ای که پرسی ز حال میر تمور

با تو گویم که حال او چون بود

گرچه چپ بود راست ره می رفت

راستی رفتنش به قانون بود

***

موجود منقسم به دو قسم است نزد عقل

یا واجب الوجود است یا ممکن الوجود

ممکن دو قسم گشت یکی جوهر و عرض

جوهر به پنج قسم شد ای ناظم عقود

جسم و دو اصل او که هیولی و صورت است

پس نفس و عقل این همه را یاد گیر زود

نه قسم گشت جنس عرض این دقیقه را

در حال بحث جوهر عقلی نمی‌نمود

پس کم و کیف و این و متی و مضاف و وضع

پس یفعل است و ینفعل ای مالک ودود

اجناس کاینات مقولات عشر شد

نی گشت کم ازین نه بر این دیگری فزود

***

نسب بی حسب چنان نبود

به حسب خود نسب به کار آید

نسب عالیش بود به کمال

به حسب كو نسب بیاراید

***

در نی نیزه بین که رفعت او

با تو گویم چنانکه می‌باید

روید او و زیاده می‌گردد

بند بر بند او بیفزاید

تا شود نیزه‌ای بدان رفعت

که از او کارهای نیک آید

آدمی اینچنین شود عالی

عالم است آنکه فهم فرماید

***

آفتابی تو و ما سایه ی تو

احول است آن كه یکی را به دو دید

روی تو نور هم از روی تو یافت

چشم تو سرمه ز چشم تو کشید

این چنین خوش سخنی مستانه

در خرابات که گفت و که شنید

***

در آینه ی وجود حادث

انوار قدیم می توان دید

بر لوح ضمیر هر حقیری

اسرار عظیم می توان دید

***

دل جام جهان نمای عشق است

بنگر که به تو ترا نماید

مجموع تجلّی الهی

در جام جهان ‌نما نماید

در هر چه نظر کنیم واللّه

نور رخ او به ما نماید

***

شهرتی یافته است و می گویند

نعمت الله را خدا بخشید

ما از او غیر او نمی جستیم

آشنا دید و خویش را بخشید

دُردی درد دل بسی خوردیم

لاجرم این چنین دوا بخشید

خدمت پادشا چو می كردم

پادشاهی به این گدا بخشید

ما چو فانی شدیم در ره عشق

جاودان منصب بقا بخشید

می میخانه را به ما پیمود

خوش نوائی به بینوا بخشید

سیدم چون شفیع خود کردم

نعمت الله را به ما بخشید

***

من طالب او چگونه باشم

گر حضرت او مرا نجوید

از ذوق سخن کجا توان گفت

گر او با من سخن بگوید

***

مگر منعم بگوید شکر نعمت

وگرنه مفلس مسکین چه گوید

دعای دولتش گویی و بنده

به جز از ناله و آمین چه گوید

***

در حقیقت یکی عدد نبود

گر شماری یکی هزار هزار

باطنش را نگر که جمله یکی است

گرچه در ظاهر است این تکرار

***

صنع خدا نگر که به حکمت چگونه ساخت

چشمت به هفت پرده و سه آب در نظر

بگشای چشم خویش که بینی جمال او

او نور چشم تست و تو از خویش بی خبر

***

چون جمالش صد هزاران روی داشت

بود در هر ذره دیداری دگر

لاجرم هر ذره را بنمود باز

از جمال خویش رخساری دگر

خود یک است اصل عدد از بهر آنک

تا بود هر دم گرفتاری دگر

***

جام گیتی نما به دست آور

صفت و ذات بین و اسم نگر

صورت و معنی همه دریاب

گنج و گنجینه و طلسم نگر

جام می را بگیر و خوش می نوش

جان خود را بدان و جسم نگر

تنت از ملک و جانت از ملکوت

نظری کن به هر دو قسم نگر

نعمت‌اللّه را اگر یابی

آن مسما ببین و اسم نگر

***

گرد ملک عدم چه می‌گردی

تخت گاه مرا به دست آور

این سرا و آن سرا به مردم بخش

دولت دو سرا به دست آور

نعمت این و آن چه می‌جوئی

نعمت‌اللّه را به دست آور

***

التفاتی به غیر او نکنی

گرچه باشد بهشت و حور و قصور

این سخن را ز من قبول کنی

گر نمازی گزاردی به حضور

***

ای که گویی فقیر مسکین مرد

اعتباری ز مرگ خود می‌ گیر

به یقینم که جان نخواهد برد

پادشاه و وزیر و میر و گزیر

***

بار او می کش و خوشی می رو

ناز او می کش و خوشی می ناز

همه عالم به زیر بال آری

مرغ همت اگر کند پرواز

می ما مستی دگر دارد

خوش بود گر به ما شوی دمساز

بر در دل نشین و حاضر باش

غیر او ره مده به خلوت راز

از سر ذوق و شوق و صدق و یقین

عاشقانه به عشق او پرداز

چون نقاب از جمال بگشاید

سجده كن پیش او به روی نیاز

اندر این بارگاه سلطانی

اوست محمود و نعمت الله ایاز

***

حسن حسن باشدش هر که حسینی بود

هر که حسینی بود حسن حسن باشدش

میل به من باشدش هر که شناسد مرا

هر که شناسد مرا میل به من باشدش

سرو علن باشدش معرفت آن یكی

معرفت آن یكی سرو علن باشدش

نیک سخن باشدش هر که لسان وی است

هر که لسان وی است نیک سخن باشدش

گر غم زن باشدش مرد نباشد تمام

مرد نباشد تمام گر غم زن باشدش

طرف چمن باشدش هر که بود سرو ناز

هر که بود سرو ناز طرف چمن باشدش

خلق حسن باشدش سید سرمست ما

سید سرمست ما خلق حسن باشدش

***

بنمود جمال او به خوابم

گفتم باشد مگر جمالش

بیدار شدم ز خواب مستی

نه نقش بماند و نه خیالش

نه من ماندم نه غیر او هم

او ماند و کمال بر کمالش

از ما اثری نماند با ما

با او نبود کسی مجالش

دریاب به ذوق نعمت الله

این دولت و حال لایزالش

***

ساقی اگر باده از آن خم دهد

خرقه ی صوفی ببرد می‌ فروش

مطرب اگر پرده ازین ره زند

باز نیایند حریفان به هوش

***

همه عالم چو سایه سجده کنان

اوفتاده به خاک درگاهش

همه منقاد امر او باشند

هر که باشد گدا و هم شاهش

***

هر کجا محدثی بود بی ‌شک

افتقارش بود به محدث خویش

یک وجود است مظهر عالم

مظهرش صد هزار باشد بیش

***

از صد هزار سالک فردی رسد به آنجا

فردی رسد به آنجا از صد هزار سالک

با ذات حضرت او غیری چه کار دارد

اعیان و جمله اسما در ذات اوست هالک

***

موج و بحر و حباب و قطره تمام

همه در عین ماست مستهلک

ما فقیریم و هم غنی ز همه

همچو ما خود کجاست مستهلک

در محیطی که نیست پایانش

سید دو سراست مستهلک

***

چون کمال همه بود به وجود

نتوان یافت بی وجود کمال

هست عالم همه خیال وجود

وز تجلی اوست بود خیال

***

سوی اللّه چیست ای صوفی صافی

خیال فی خیال فی خیال

وجودی جز وجود مطلق حق

محال فی محال فی محال

***

علماء رسوم می بینم

همه را علم هست و نیست عمل

روز و شب عمر خویش صرف کنند

در پی بحث و قیل و قال و جدل

همه تجهیل هم کنند تمام

بله تکفیر همدگر به مثل

عامیان عالمان چنان بینند

لاجرم کار دین بود به خلل

عمل آور چه جای گفت و شنود

بی ملل نیست فایده ز نحل

عمل و علم جمع کن با هم

چه كنی جمع مال و سیم دغل

این نصیحت بگوش جان بشنو

که چنین گفته اند اهل دول

ترک این لقمه ی حرام بگو

تا نیابی حلال را به بدل

نعمت الله را به دست آور

تا شوی پاک از جمیع علل

***

به درد دل گرفتارم به من ده دُردی دردش

که دارم اعتقاد آن کزاین درمان همی یابم

اگر چون نی همی نالم منه انگشت بر حرفم

وسیله ناله می‌سازم که تا مقصود دریابم

***

شنیدم ساقی سرمست می گفت

یکی را جام بخشم دیگری خم

اگر جام می آری پر بری می

وگر انبان بیاری پر ز گندم

بگفتم این تفاوت از چه افتاد

بگفتا این ز استعداد مردم

صراط مستقیم است این که گفتم

طریق نعمت الله را مکن گم

***

نعمت‌اللّهم وز آل رسول

حد کس نیست دانش حدم

نسبت شعر و شاعری بر من

همچو ابجد بود بر جدم

می خورم جام می ز کد یمین

خوش حلال است حاصل کدم

همچو بحر محیط در جوشم

گاه در جزر و گاه در مدم

شاکر شکر نعمت اللّهم

تا نفس باقی است در شدّم

***

تا اعتباری کرده‌ام این سایه و آن آفتاب

از اعتبار خویشتن بودم یکی و دو شدم

چون در حقیقت ذات من هرگز نمی‌گردد ز جا

چون نامدم از هیچ جا آخر نگویی چو شدم

ما را اگر داری نظر در موج و در دریا نگر

چون او من است و من ویم هرگز نگویم او شدم

در شش جهت گشتم بسی در آرزوی روی او

تا یک جهت گردیده ام آسوده از شش سو شدم

***

پرسند ز من چه کیش داری

ای بی خبران چه کیش دارم

از شافعی و ابوحنیفه

آئینه ی خویش پیش دارم

ایشان همه بر طریق جدند

من مذهب جد خویش دارم

در علم نبوت و ولایت

از جمله کمال بیش دارم

***

کیمیای ولایتی دارم

مس جسم بشر چو زر سازم

قلعی و زاك با نشادر و ملح

گاه شمسی و گه قمر سازم

دُر فشانی کنم به گاه سخن

عقد زیبق از آن گهر سازم

نزد من خاک و زر یکی باشد

زان که من خاک را چو زر سازم

هرچه سازم به عشق سید خویش

همچو زر خوب سازم ار سازم

***

خطی کو را نه حسن است و نه ترتیب

نه در اعراب او فتح است و نه ضم

همه تفصیل او اجمال تحقیق

همه توحید او تحقیق اعظم

کسی بر‌خواند این خط معما

که در عالم نه خود بیند نه عالم

نه آغازش شود مانع نه انجام

نه ابلیسش حجاب آید نه آدم

نه از کفرش بود اندیشه نه از دین

نه اندیشه ز فردوس و جهنم

برای آفرینش باشدش سیر

نه نامحرم بود با او نه محرم

مبرّا باشد از هر بود و نابود

مجرد باشد از هر بیش و هر کم

چو سید را مسلم نیست این درد

ندانم تا که را باشد مسلم

***

پیدا شده در عالم آن نور جمال او

آن نور جمال او پیدا شده در عالم

پیدا شده در آدم ذات و صفتش با هم

ذات و صفتش با هم ظاهر شده در آدم

یک جرعه ز جام جم خوشتر بود از صد جان

خوشتر بود از صد جان یک جرعه ز جام جم

از هر دو جهان بی غم مائیم به عشق او

مائیم به عشق او از هر دو جهان بی غم

ما را نبود ماتم گر دل برد یا جان

گر دل برود یا جان ما را نبود ماتم

با جام میم همدم در گوشه ی میخانه

در گوشه ی میخانه با جام میم همدم

بگذر تو ز بیش و کم فانی شو و باقی شو

فانی شو و باقی شو بگذر تو ز بیش و کم

***

هر کجا شهری است اقطاع من است

گر به ایران گر به توران می روم

صد هزاران ترک دارم در ضمیر

هر کجا خواهم چو سلطان می روم

آشكارا و نهان همراه عشق

گاه پیدا گاه پنهان می روم

***

در خرابات رند سرمستیم

عاشقانه مدام می پایم

نظری كن كه نزد اهل نظر

در دویی نور عین یكتایم

خم می گیر و بر سر من ریز

کیسه ی زر بریز در پایم

از خدا خوش فراغتی خواهم

تا زمانی از او بیاسایم

غیر او در نظر نمی آید

چون به نور خدای بینایم

از صفات كمال حضرت او

جوهر ذات خویش بنمایم

هر چه خواهی ز گنج سلطانی

سیدانه به بنده بخشایم

***

وصله ای از خرقه ی ما هر که یافت

عارفانه خوش همی پوشد به جان

عاقبت روزی به منزل می رسد

آنچنان رهرو که می کوشد به جان

خم می در جوش و ما مست و خراب

خوش بود رندی که می جوشد به جان

می به زاهد گر دهی ضایع شود

می به رندی ده که می نوشد به جان

هر که مهر سید ما را خرید

یافت او نقدی که نفروشد به جان

***

در مرتبه ای جسم است در مرتبه ای روح است

در مرتبه ای جان است در مرتبه ای جانان

در مرتبه ای جام است در مرتبه ای باده

در مرتبه ای ساقی در مرتبه ای رندان

در مرتبه ای شاه است در مرتبه ای درویش

در مرتبه ای بنده در مرتبه ای سلطان

در مرتبه ای فرعون در مرتبه ای موسی

در مرتبه ای کفر است در مرتبه ای ایمان

در مرتبه ای مخمور در مرتبه ای سرمست

در مرتبه ای غمگین در مرتبه ای شادان

در مرتبه ای تورات در مرتبه ای انجیل

در مرتبه ای صحفست در مرتبه ای فرقان

در مرتبه ای یوسف در مرتبه ای یعقوب

در مرتبه ای مصر است در مرتبه ای کنعان

در مرتبه ای آب است در مرتبه ای کوزه

در مرتبه ای قطره است در مرتبه ای عمان

در مرتبه ای عقل است در مرتبه ای نفس است

در مرتبه ای حیوان در مرتبه ای انسان

در مرتبه ای دوزخ در مرتبه ای جنت

در مرتبه ای زندان در مرتبه ای بستان

در مرتبه ای طاها در مرتبه ای یاسین

در مرتبه ای حم در مرتبه ای سبحان

در مرتبه ای دریا در مرتبه ای چشمه

در مرتبه ای جوی است در مرتبه ای باران

این مرتبه ها با تو از ذوق بیان کردیم

گر ذوق همی خواهی این گفته ی ما برخوان

هم جسمی و هم جانی هم اینی و هم آنی

هم سید و هم بنده با خلق مگو می دان

***

قطره از بحر ما شود پیدا

باز در بحر می شود پنهان

این لطیفه به ذوق دریابش

یادگار من است خوش می خوان

از قضای خدای عزوجل

حی قیوم قادر سبحان

نیم ساعت گذشته بود از روز

روز آدینه در مه شعبان

یازدهم بود ماه و وقت شریف

ماه در حوت و مهر در میزان

پنج و هشتاد بود و هفتصد سال

رفته در كوه بنان كه ناگاهان

میر برهان دین خلیل الله

آمد از غیب بنده را مهمان

خیر مقدم برآمد از عالم

مرحبا را شنیدم از یاران

كسب او باد علم ربانی

حاصلش باد عمر جاویدان

***

تن خرقه و سر کلاه و پایت نعلین

نعلین ز پا برون کن و خرقه ز تن

بگشا گره زلف و موله می باش

آخر چه کنی کله کله را بفکن

***

دست در دست زن مزن خواجه

دست در دست شیرمردان زن

ملک توران گذار و خوش می باش

آتشی در وجود ایران زن

در خرابات رو خوشی بنشین

طعنه بر ملکت سلیمان زن

***

چو پادشاه دو عالم گدای حضرت اوست

گدای حضرت او باش و پادشاهی کن

چو در طریق مروت موافقت شرط است

مکن مخالفت او و هر چه خواهی کن

به نزد اهل ارادت تویی مناهی تست

رضای او طلب و توبه از مناهی کن

اگر امید نداری به صبح روز وصال

می شبانه بخور و خواب صبحگاهی کن

درآ به خلوت دیده چو نور خوش بنشین

وطن چو مردمک دیده در سیاهی کن

به چشم ما نظری کن که نور او بینی

نظر به دیده ی این منظر الهی کن

مباش بنده ی دنیا بیا و چون سید

بکوش و سلطنت از ماه تا به ماهی کن

***

بر لب دریا چه می گردی نشین

همچو ما با ما در این دریا نشین

مجلس عشق است و ما مست خراب

سر قدم ساز و بیا از پا نشین

در خرابات مغان افتاده‌ایم

عشق اگر داری بیا با ما نشین

گرد هر در می روی دیگر مرو

بر در یکتای بی‌همتا نشین

خیز و بنشین زیر دست عارفان

آنگهی بر منصب بالا نشین

دیده ی روشن اگر خواهی چو نور

در نظر با مردم بینا نشین

خیمه از خانه به صحرا می‌زنیم

وقت نوروز است و ما صحرانشین

***

گفته بودم ترا که گندم کار

چون تو جو کاشتی برو بدرو

هر چه کاری بدانکه برداری

خواه گندم بکار و خواهی جو

تخم نیکی بکار و بد بگذار

به سخن های نیک ما بگرو

نیک و بد هر چه می کنی یابی

سخن بد مگو و هم مشنو

خوش بود گر روی سوی جنت

ور به دوزخ همی روی می رو

***

واحدیت یکی است از وجهی

احدیت یکی است از همه رو

چون یکی در یکی یکی باشد

به همه وجه آن یکی می گو

واحدیت طلب کن از اسما

احدیت ولی ز ذات بجو

غرق دریا شو و بجو ما را

خرقه ی کثرت حباب بشو

محرم راز نعمت الله شو

خوش بگو لا اله الا هو

***

نیک و بد را به لطف خود بنواز

آنگهی خوش بمیر و خوش می رو

این نصیحت قبول اگر نکنی

بگذر از این فقیر و خوش می رو

دست در ریش دنیی دون زن

دم خر را بگیر و خوش می رو

***

در خواجه ی باغ صبحگاهی

بنمود جمال خویش آن شاه

دیدم دو جهان چو یک درختی

بر هر برگی نوشته الله

آن برگ و درخت میوه اش بود

میراث حلال نعمت الله

***

ای که می‌پوشی لباس اهل دل یک ره بدان

کز ره معنی ده و دو ترک دارد تاج شاه

ترک بخل و ترک بغض و ترک قهر و ترک کین

ترک خود بینی و ترک عیب کن بی‌اشتباه

ترک نخوت ترک شهوت ترک آزار کسان

ترک خور پس ترک خواب و ترک افعال تباه

نقطه را اثبات بر علم است و اسرار نهان

پس الف دال است بر ذات خدای نیک خواه

راه سید جو طریق نعمت‌اللّه نیستی است

رهرو باید که آید بر طریق شاهراه

***

به شنبه روز خوش باشد همه كار

ولیكن صید كردن از همه به

به یك شنبه بنا آغاز می كن

وگر عزم سفر داری دوشنبه

سه شنبه فصد میكن یا حجامت

به ریش از مرحمت مرهم همی نه

اگر داری هوای شرب شربت

چهارشنبه بخور وز رنج واره

به پنجشنبه مراد خویش می خواه

ز هر بابی كه خواهی از مه و كه

در آدینه اگر یابی عروسی

بكن تزویج و داد خویش می ده

كه غیر انبیا و اولیا كس

نداند سر این علم از كه و مه

***

در روزه و در زکات و در حج

اسرار بسی بود نهفته

اما سری که در نماز است

سرّی است که با تو کس نگفته

***

منم که همت من جز خدا نمی جوید

خوش است همت عالی که باد پاینده

مرا به سایه ی طوبی چه التفات بود

چو هست سایه ی من آفتاب تابنده

هزار مطرب عشاق را نوازم ساز

چو ساز من بنوازد به لطف سازنده

تراست دنیی وعقبی مراست حضرت او

تراست خطه ی دارا مراست دارنده

به نور طلعت او روشن است دیده ی ما

چه جای روشنی آفتاب تابنده

به روی او در میخانه را گشادند باز

ببین تو مرحمت حضرت گشاینده

به لطف خود به کرم ساز بینوا بنواخت

بیا و گوش کن آواز آن نوازنده

اگر یکی به هزار آینه نماید رو

هزار رو بنماید یکی نماینده

مرو که شاه جهانی مرا غلام بود

از آنکه سید خود را به جان شدم بنده

***

نود و هفت سال عمر خوشی

بنده را داد حی پاینده

گرچه امسال هست سال قران

تا چه آید ز سال آینده

نعمت الله خدا به ما بخشید

ساز ما را نواخت سازنده

در ترقی است ذوق ما دایم

خوش بود دولت فزاینده

خود در معرفت به ما بگشود

رحمت حضرت گشاینده

آینه صد هزار می بینم

در همه آن یکی نماینده

این عنایت نگر که حضرت او

کرمی کرده است با بنده

ز آفتاب جمال او ذرات

ماه رویند و دلنوازنده

دل ما چشمه ای است یا بحری

از وی آب حیات زاینده

می کشد عشق او روان چه کنم

جذبه ی او مرا رباینده

نور سید به نور او دیدم

آفتابی خوش است تابنده

***

به کرامات صوفیی در جنگ

دستبردی نمود مردانه

یا کرامات بود یا که نبود

به مثل چون خر است و ویرانه

***

منت خدای را که ندارم به هیچ باب

از هیچ کس به غیر خدا هیچ منتی

در پای گل نشسته و بر سرو قامتش

دل بسته ایم وه که چه عالی است همتی

بر دوستان مبارک و بر دشمنان چنان

هستیم از خدای بر این خلق رحمتی

مائیم و سرخوشان خرابات کوی عشق

جامی و ساقیی و حضوری و صحبتی

روزی نشد ملول دل بنده ای ز ما

یاری ز ما نیافت کسی هیچ زحمتی

داریم نعمت الله و از خلق بی نیاز

ای جان من که راست چنین خوب نعمتی

***

گیرم که حباب را بیابی

جز آب بگو دگر چه داری

مستانه بیا و باده می نوش

ای یار عزیز در خماری

***

ذکر حق قوت خویشتن سازد

هر که را هست با منش یاری

همچو مسهل که می‌خورد رنجور

تا شفا یابد او ز بیماری

***

عقل هر دم دم ز سازی می زند

لاجرم آواز او باشد بسی

هر زمان نقش خیالی می کشد

نقش بازی می کند با هر کسی

***

بعضی طلبند مال فانی

بعضی جویند ملک باقی

زاهد جویای نان و سرکه

رندان خواهند جام و ساقی

***

نعمت اللهم و ز آل رسول

محرم عارفان ربّانی

قرة العین میر عبدالله

مرشد وقت و پیر نورانی

پدر او محمد آن سید

که نبودش به هیچ رو ثانی

باز سلطان اولیای جهان

میر عبدالله است تا دانی

پیر کامل کمال دین یحیی

سید مسند مسلمانی

پدرش هاشم است و جد موسی

مادرش شاهزاده سامانی

دیگر آن جعفر خجسته لقا

روح محض و لطیف روحانی

سید صالحان که صالح بود

جمع می بود از پریشانی

میر حاتم که نزد همت او

مختصر بود عالم فانی

باز سید علی عالی قدر

کان احسان و بحر عرفانی

ابراهیم آنکه روح می بخشد

نفسش درگه سخنرانی

پادشاه ممالک دانش

بود سید علی کاشانی

میر محمد که بندگان درش

در جهان یافتند سلطانی

شاه سادات سید اسماعیل

آفتاب سپهر سبحانی

میر عبدالله آنکه روح امین

گفت او را که جمله را جانی

باز امامم محمد باقر

مخرب کفر و دین را بانی

پدر او علی ابن حسین

آنکه زین العباد می خوانی

باز امامم به حق حسین شهید

نور چشم علی عمرانی

آن وصی رسول بار خدا

والی ملکت سلیمانی

آنکه باشد در مدینه ی علم

کوری خارجی و مروانی

نوزدهم جد من رسول خداست

آشکاراست نیست پنهانی

هست فرزند من خلیل الله

باد یارب به بنده ارزانی

***

لشکر پادشه بسی باشد

شاه جانیبکی است تا دانی

اختلاف صور فراوان است

ورنه معنی یکی است تا دانی

گر کسی را شکی بود به خدا

سیدم بی شک است تا دانی

***

تو گر جمعیتی خواهی طلب کن از درون خود

که از بیرون نمی‌خیزد به جز گرد پریشانی

بخوان خود را ز کج رفتن دگر قرآن مخوان هرگز

که خود را بازخوانی به که قرآن جمله برخوانی

***

ای که گویی حجاب او غیر است

محض صدق است آنچه فرمائی

ور به گوئی حجاب عین وی است

به حقیقت تو همدم مائی

ور بگوئی که عین و غیر همند

جان مایی و نور بینائی

جامی از یخ اگر کنی پر آب

بنماید دویی و یکتائی

حل کنی مشکلات عالم را

گر طلب کار ذوق حلوائی

نعمت‌اللّه چون می و جام است

باشد از هر دو مجلس آرائی

***

از خدا این و آن طلب چه كنی

از خدا جز خدا چه می جوئی

او از او جو كه جست و جو این است

پادشاه و گدا چه می جوئی

وحده لا شریك له می گو

دو مگو دو سرا چه می جوئی

در پی این جهان چه می گردی

تو از این بی وفا چه می جوئی

درد دردش دوای درد دل است

به از این خود دوا چه می جوئی

غرق دریای رحمتی شب و روز

غیر ما را ز ما چه می جوئی

ذات باقی طلب چو سید ما

از فنا و بقا چه می جوئی

***

رباعی ها

1

مطلوب خود از خود طلب ای طالب ما

خود را بشناس و یک زمانی به خودآ

گر عاشق صادقی یکی را دو مگو

کافر باشی اگر که گویی دو خدا

***

2

ای آنکه طلب کار خدایی به خودآ

از خود بطلب کز تو خدا نیست جدا

اول به خودآ چون به خود آیی به خدا

اقرار بیاری به خدایی خدا

***

3

درویش عزیز پادشا شد به خدا

وارسته ز فقر و ز غنا شد به خدا

گویی که کجا رفت از اینجا که برفت

آمد ز خدا و با خدا شد به خدا

***

4

علمی که ترا پاک کند از من و ما

ماء القدسش نام کند مرد خدا

خواهی که حدث پاک شود از تو تمام

برخیز و بشو جامه ی هستی و بیا

***

5

در جام جهان نما نظر کن همه را

آنگه ز وجود خود خبر کن همه را

گفتی که خیال غیر باشد در دل

لطفی کن و از خانه بدر کن همه را

***

6

دادند جهانی دل و هم دست به ما

برخاست ز غیر هر که بنشست به ما

ما بحر محیطیم و محبان چو حباب

پیوسته بود کسی که پیوست به ما

***

7

از آتش عشق صنم سرکش ما

افتاد مدام آتشی در کش ما

پروانه ی پر سوخته داند ما را

تو سوخته نه ای چه دانی این آتش ما

***

8

دریاب تو این قول حکیمانه ی ما

آنگه بخرام سوی میخانه ی ما

زین پس من و رندی و خرابات مغان

رندانه شنو گفته ی مستانه ی ما

***

9

ماهی در آب و ماکیان در صحرا

هر یک به تنعمی گرفته مأوا

دیدیم سمندری در آتش خوش وقت

بینیم نعیم مرغ در روی هوا

***

10

بنواخت مرا لطف الهی به خدا

هر درد که بود از کرم کرد دوا

تشریف خلافت او به سید بخشید

او را بشناس و یکزمانی به خودآ

***

11

چشمت همه نرگس است و نرگس همه خواب

لعلت همه آتش است و آتش همه آب

رویت همه لاله است و لاله همه رنگ

زلفت همه سنبل است و سنبل همه تاب

***

12

عالم چو سراب است و نماید سر آب

نقشی و خیالی است که بینند به خواب

در بحر محیط چشم ما را بنگر

کان آب حیات را نموده به حساب

***

13

از زحمت پا اگر بنالم چه عجب

وز جور و جفا اگر بنالم چه عجب

در حضرت پادشاه عالم به تمام

از دست شما اگر بنالم چه عجب

***

14

از خود بگذر نور خدا را بطلب

در بحر درآ و عین ما را بطلب

سلطان سراپرده ی توحید بجو

از دردی درد دل دوا را بطلب

***

15

خوش آینه ای است مظهر ذات و صفات

در وی غیری کجا نماید هیهات

هر ساغر می که ساقیم می بخشد

جامی است جهان نما پر از آب حیات

***

16

در آینه گرچه می نماید غیرت

غیر تو ز آئینه زداید غیرت

در خانه ی دل که خلوت حضرت تست

غیرت نگذارد که در آید غیرت

***

17

از عالم کفر تا به دین یک نفس است

وز منزل شک تا به یقین یک نفس است

این یک نفس عزیز را خوار مدار

کاین حاصل عمر ما همین یک نفس است

***

18

بر شاخ درخت دین حق چار به است

وان چار به لطیف پر بار به است

آن به که در اول است ازین چار به است

وان به که بر آخر است ازین چار به است

***

19

این علم بدیع ما بیانی دگر است

وین جوهر علم ما ز کانی دگر است

ذوقی ندهد حکایت مخموران

سرمستان را قول و زبانی دگر است

***

20

گر یار غنا دهد غنا دوستتر است

ور فقر دهد فقر مرا دوستتر است

گر منع عطا کند من آن می خواهم

ور زانکه عطا دهد عطا دوستتر است

***

21

دل همچو کبوتر است و شاهد باز است

تا ظن نبری که شیخ شاهد باز است

در شاهد اگر به چشم معنی نگری

بر تو در حق ز روی شاهد باز است

***

22

مخموری و میکده نجویی حیف است

با ما سخن ذوق نگویی حیف است

میخانه ی عاشقان سبیل است به ما

تو در طلب جام و سبویی حیف است

***

23

او بر دل ما همه دری بگشاده است

درگوشه ی دل گنج خوشی بنهاده است

در بندگیش ز عالم آزاد شدیم

مقبول غلامی که چنین آزاده است

***

24

یاری که دلش ز حال ما باخبر است

او را با ما همیشه حالی دگر است

ما تشنه لبیم بر لب بحر محیط

وین طرفه لب بحر ز ما تشنه تر است

***

25

مائیم چنین تشنه و دریا با ماست

اندر همه قطره ای محیطی پیداست

عشق آمد و بنشست به تخت دل ما

چون او بنشست عقل از آنجا برخاست

***

26

صحبت با غیر اگر چه از بهر خداست

چون غیر بود در آن میان عین خطاست

بگذر تو ز غیر و باش همصحبت او

ور صحبت غیر بایدت عین خطاست

***

27

تا بر سر ما سایه ی شاهنشه ماست

کونین غلام و چاکر درگه ماست

گلزار بهشت و حور خاک ره ماست

زیرا که برون کون منزلگه ماست

***

28

دریای محیط جرعه ی ساغر ماست

عالم به تمام گوشه ی کشور ماست

ما از سر زلف خویش سودا زده ایم

خوش سودایی که دائما در سر ماست

***

29

در دیده ی ما نقش خیالش پیداست

نوری است که روشنائی دیده ی ماست

در هر چه نظر کند خدا را بیند

روشنتر ازین دیده دگر دیده کراست

***

30

میخانه ی عشق او سرای دل ماست

وان دردی درد دل دوای دل ماست

عالم به تمام جمله اسمای اله

پیدا شده است از برای دل ماست

***

31

گفتم جنت گفت که بستان شماست

گفتم دوزخ گفت که زندان شماست

گفتم که سراپرده ی سلطان دو کون

گفتا که بجو دل دل ویران شماست

***

32

رب الارباب رب این مربوب است

در حضرت احباب همه محبوب است

در صورت و معنیش نظر کن به تمام

تا دریابی که طالب و مطلوب است

***

33

گم کردن و یافتن همه گردن تست

گر باطل وگر حق همه پروردن تست

گویی صنم گم شده را یافته ام

این یافتن تو عین گم کردن تست

***

34

آئینه ی حضرت الهی دل تست

گنجینه ی گنج پادشاهی دل تست

دل بحر محیط است و در او در یتیم

در صدفی چنین که خواهی دل تست

***

35

گنجینه ی گنج پادشاهی دل تست

وان مظهر الطاف الهی دل تست

مجموعه ی مجموع کمالات وجود

از دل بطلب که هر چه خواهی دل تست

***

36

در گلشن ما ناله ی بلبل چه خوش است

نوشیدن می به موسم گل چه خوش است

گویی که خوش است طاعت از  بهر خدا

می نوش و ببین که خوردن مل چه خوش است

***

37

دیدم رندی که سید رندان است

از هر دو جهان گذشته و رند آن است

او گنج بقاست گرچه در کنج فناست

پیداست به ما وز دو جهان پنهان است

***

38

باران عنایتش به ما باران است

باران چو نباردش به ما بار آن است

گویی که منم یار تو ای سید من

آری آری وظیفه ی یاران است

***

39

آن عین که عین جمله ی اعیان است

عینی است که آن حقیقت انسان است

در آینه ی دیده ی ما بتوان دید

اما چه کنم ز چشم تو پنهان است

***

40

تخت دل من مسخر شاه من است

شاهی به کمال شاه دلخواه من است

او سید من باشد و من بنده ی او

این سید و بنده نعمت الله من است

***

41

این هشت حروف نام آن شاه من است

آن شاه که او مظهر الله من است

مجموع دویست و سی و یک بشمارش

تا دریابی که نام دلخواه من است

***

42

این هفت فلک ستاده از آه من است

عرش و ملک و ستاره همراه من است

این من نه منم جمله از او می گویم

این گفته ی من همه ز الله من است

***

43

میخانه تمام وقف یاران من است

هر رند که هست جان و جانان من است

فرمان بر ساقی خراباتم از آن

ساقی خرابات به فرمان من است

***

44

درد دل بیقرار درمان من است

وین دردی درد دایما آن من است

کفر سر زلف که جانم به فداش

کفرش خوانند و نور ایمان من است

***

45

درد تو ندیم دل شیدای من است

ورد تو نهان و آشکارای من است

خود بر خود عاشقی و فارغ ز همه

زینسان که تویی پیش کجا جای من است

***

46

نقشی به خیال بسته کاین علم من است

وان لذت او درین زبان و دهن است

عقل ارچه بسی رفت درین راه ولی

یوسف نشناخت عارف پیرهن است

***

47

واصل به خودم عین وصالم این است

بر حال خودم همیشه همیشه حالم این است

در آینه ی ذات مثالی دارم

تمثال جمال بی مثالم این است

***

48

عشق است که جان عاشقان زنده از اوست

نوری است که آفتاب تابنده از اوست

هر چیز که در غیب و شهادت یابی

موجود بود ز عشق و پاینده از اوست

***

49

در دیده ی ما هر دو جهان آینه ای است

جانان چو نماینده و جان آینه ای است

عینی است که باطنا نماینده بود

هر چند که ظاهرا نهان آینه ای است

***

50

ای دل بطریق عاشقی راه یکی است

در کشور عشق بنده و شاه یکی است

تا ترک دو رنگی نکنی در راه عشق

واقف نشوی که نعمت الله یکی است

***

51

صبح و سحر و بلبل و گلزار یکی است

معشوقه و عشق و عاشق و یار یکی است

هر چند درون خانه را می نگرم

خود دایره و نقطه و پرگار یکی است

***

52

در مذهب ما محب و محبوب یکی است

رغبت چه بود راغب و مرغوب یکی است

گویند مرا که عین او را بطلب

چه جای طلب طالب و مطلوب یکی است

***

53

ناخورده شراب مستیش چندان نیست

وان مستی او ستوده ی مستان نیست

مستی که نه از می بود او مخمور است

دستش بگذار کو از این دستان نیست

***

54

گر کشته شوم به تیغ عشقت غم نیست

ور در هوست مرده شوم ماتم نیست

گر جامه ی خلق برکشند از سر من

تشریف خدایی خدایم که نیست

***

55

طاعت ز سر جهل بجز وسوسه نیست

احکام وصول و ذوق در مدرسه نیست

عارف نشوی به منطق و هندسه تو

برهان و دلیل عشق در هندسه نیست

***

56

دریاب و بیا که نازکانه سخنی است

دانستن این سخن سزای چو منی است

در صورت و معنیش نظر کن به تمام

تا دریابی که یوسف و پیرهنی است

***

57

ذات و صفت و فعل همه آن وی است

بود همه ی خلق به فرمان وی است

جمعیت عالم و پریشانی او

در مرتبه ی جمع پریشان وی است

***

58

عالم بر رندان به مثل جام می است

ساقی و حریف و جام می جمله وی است

دریا و حباب و موج آب است بر ما

خود جام و حباب خالی از آب کی است

***

59

مردود بود کسی که مردود وی است

مقبول بود کسی که مودود وی است

بی جود وجود او وجودی نبود

هر بود که هست بودی از بود وی است

***

60

توحید تو پیش ما همه شرک توئیست

اثبات یگانگی همه عین دوئیست

از وحدت و اتحاد بگذر که احد

ایمن ز منی باشد و فارغ ز توئیست

***

61

ناخورده شراب ذوق می نتوان یافت

آن ذوق و بیانی ز بیان نتوان یافت

این لذت عاشقی که ما یافته ایم

از سفره و لوت عاقلان نتوان یافت

***

62

عشق آمد و عقل رخت بربست و برفت

آن عهد که بسته بود بشکست و برفت

چون دید که پادشه درآمد سرمست

بیچاره غلام رخت بربست و برفت

***

63

بی درد طریق حیدری نتوان رفت

بی کفر ره قلندری نتوان رفت

بی رنج فنا گنج بقا نتوان یافت

در حضرت ما به سرسری نتوان رفت

***

64

ذاتی که به نزد ما نه فرد است و نه جفت

دری است که آن در به سخن نتوان سفت

چه جای من و تو که شناسیم او را

معلوم خود و عالم خود نتوان گفت

***

65

یاری که چو ما غرقه ی دریا گردد

از ما باشد به سوی مأموا گردد

مستانه به گرد نقطه ای چون پرگار

در دور درآید او و با ما گردد

***

66

رندی که ز هر دو کون یکتا گردد

در کتم عدم واله  و شیدا گردد

سر در قدم ساقی سرمست نهد

بی زحمت پا به گرد ما واگردد

***

67

یاری که چو ما لطف الهی دارد

در هر دو جهان هر چه تو خواهی دارد

هر چند گدای حضرت سلطان است

از دولت عشق پادشاهی دارد

***

68

دل میل به صحبت نگاری دارد

با ساقی مستی سر و کاری دارد

چون بلبل مست در چمن می گردد

گویا که هوای گلعذاری دارد

***

69

بر خاک درش هر که مقامی دارد

در هر دو جهان جاه تمامی دارد

یاری که بود به عشق او بدنامی

بدنام مگو که نیک نامی دارد

***

70

عشق آمد و شمع خود به پروانه سپرد

رندی بگرفت و خوش به میخانه سپرد

روزی گویند نعمت الله امروز

مستانه رفت و جان به جانانه سپرد

***

71

صد جان به فدای دلبران خواهم کرد

هر چیز که گفته دلبر آن خواهم کرد

عارف گوید که می به رندان می بخش

فرمانبر اویم و چنان خواهم کرد

***

72

در مجلس که ما به ترک می نتوان کرد

با عقل بیان عشق وی نتوان کرد

چون اوست حقیقت وجود همه چیز

ادراک وجود هیچ شیی نتوان کرد

***

73

هر آینه ای که از نظر می گذرد

تمثال جمال او نظر می نگرد

تمثال خیالی است ولیکن ذاتش

در آینه تمثال به ما می شمرد

***

74

سازنده اگر چه ساز نیکو سازد

اما بی ساز ساز چون بنوازد

من آینه ام که می نمایم او را

او خالق من که او مرا می سازد

***

75

دل دوش دم از لطف الهی می زد

در ملک قدم خیمه ی شاهی می زد

بی زحمت آب و گل دل زنده دلم

مستانه دم از نامتناهی می زد

***

76

بیماری اگر کنی دوا به باشد

ور تو به از این شدی ترا به باشد

گر خار نشانیم برش گل نبود

ور به کاریم کار ما به باشد

***

77

گر قطره نماند آب باقی باشد

ور کوزه شکست بحر ساقی باشد

عطار به صورت از خراسان گر رفت

آمد عوضش شیخ عراقی باشد

***

78

در ملک تو گر خواجه عراقی باشد

شک نیست که مال شاه باقی باشد

گر می خواهی که رندکان جمع شوند

باید که یکی همیشه ساقی باشد

***

79

دانستن علم دین شریعت باشد

چون در عمل آوری طریقت باشد

گر علم و عمل جمع کنی با اخلاص

از بهر رضای حق حقیقت باشد

***

80

در هر آنی به ما عطایی بخشد

شاهی جهان به هر گدایی بخشد

گنجی که نهایتش خدا می داند

سلطان به کرم به بینوایی بخشد

***

81

ای دل بر او به پای جان باید شد

در خلوت او ز خود نهان باید شد

در بحر محیط حال حل باید بود

آسوده ز قال این و آن باید شد

***

82

تا داروی دردم سبب درمان شد

پستیم بلندی شد و کفر ایمان شد

جان و دل و تن هر سه حجابم بودند

تن دل شد و دل جان شد و جان جانان شد

***

83

ای عقل برو که خلق خلاقی شد

عشق آمد و راه زهد در باقی شد

میخانه چو گرم گشت و رندان کامل

سلطان خرابات به خود ساقی شد

***

84

عالم همه پر ز نور سبحانی شد

در سطوت ذات او همه فانی شد

یاری که عنایت الهی دریافت

در هر دو جهان عالم ربانی شد

***

85

از جود وجود عشق لاشی شی شد

وز آب حیات نیز جانها حی شد

گویند وفات یافته سید حاشا

باقی به بقای اوست فانی کی شد

***

86

یاری که به ذوق این سخن را خواند

معنی کلام عارفان را داند

آئینه اگر چه می نماید تمثال

در ذات نماینده اثر نتواند

***

87

گر زانکه گدا نماند آن سلطان ماند

ور کفر نماند نزد ما ایمان ماند

این خواجه به نزد ما همین است، همان

هر چیز که این نماند باقی آن ماند

***

88

در عشق تو شادی و غمم هیچ نماند

با وصل تو سور و ماتمم هیچ نماند

یک نور تجلی توأم کرد چنان

کز نیک و بد و بیش و کمم هیچ نماند

***

89

یک عالم از آب و گل به پرداخته اند

خود را به میان آن در انداخته اند

خود می گویند و باز خود می شنوند

از ما و شما بهانه ای ساخته اند

***

90

در پای تو سروران سر انداخته اند

وز عشق تو خان و مان برانداخته اند

رندانه به عشق چشم سرمست خوشت

خود را به خرابات درانداخته اند

***

91

از آتش عشق شمعی افروخته اند

پروانه ی جان عاشقان سوخته اند

در مجمر سینه عود دل می سوزد

آتش بازی به عاشق آموخته اند

***

92

ملک و ملکوت با هم آمیخته اند

نقد جبروت بر سرش ریخته اند

کردند طلسمی به جمال و به کمال

آنگه به در گنج خود آویخته اند

93

خاک در میخانه مگر بیخته اند

کاین گرد و غبار را برانگیخته اند

یا ماه رخان خطه ی ماهانند

کز زلف عبیر در جهان ریخته اند

***

94

گر علم به تعلیم الهی یابند

گنجینه و گنج پادشاهی یابند

طالب علمان علم چنین گر خوانند

انعام خدا لایتناهی دانند

***

95

هر چند که ظالمان همه جمع شوند

امید که یک ز یکدگر برنخورند

اسل اسد و ماه اسد شیر خدا

از بیشه برون آید و گرگان بدرند

***

96

درویش گدا مرتبه ی خان چه کند

می می نوشد مدام اونان چه کند

یاری که محبت حضرت جانان است

ای جان عزیز من بگو جان چه کند

***

97

رند آن باشد که میل هستی نکند

وز خویش گذشته خودپرستی نکند

در کوی خرابات مغان رندانه

می نوش کند مدام و مستی نکند

***

98

بی اسم کسی درک مسما نکند

نام ار نبود تمیز اشیا نکند

عقل ار چه مصفا و مزکا باشد

ادراک اله جز به اسما نکند

***

99

نقشی و خیالی است که عالم خوانند

معنی سخن محققان می دانند

وین طرفه که در حقیقت آن نقش و خیال

حقند ولی خیال را می مانند

***

100

توحید عوام عاقلان می دانند

توحید خواص عارفان می دانند

توحید و موحد و موحد دریاب

خوش توحیدی موحدان می دانند

***

101

درد دل خسته دردمندان دانند

نه خوش نفسان خیره حیران دانند

از سر قلندری تو گر محرومی

سری است در آن شیوه که مستان دانند

***

102

یاری که چنان است خلیلش خوانند

چون مظهر اسماست جمیلش خوانند

یاری که بود جمیل مانند خلیل

شاید که جهانیان جلیلش خوانند

***

103

این نقش خیال عالمش می خوانند

جانی دارد که آدمش می خوانند

روحی است که روح اولش می گویند

چون اوست تمام خاتمش می خوانند

***

104

آب است که در شیشه شرابش خوانند

با گل چو قرین شود گلابش خوانند

از قید گل و مل چو مجرد گردد

اهل بصر و بصیرت آبش خوانند

***

105

رندان ز وجود وز عدم دم نزنند

وز ملک حدوث وز قدم دم نزنند

باشند مدام همدم جام شراب

می می نوشند و دمبدم دم نزنند

***

106

هر باده که از حضرت الله دهند

بی منت ساقی به سحرگاه دهند

خواهی که کمال معرفت دریابی

از خود بگذر تا بخودت راه دهند

***

107

گر دیده ی دیگری خیالش بیند

در دیده ی ما نور جمالش بیند

هر آینه ای که چشم ما می نگرد

تمثال جمال بی مثالش بیند

***

108

ما شاه جهانیم گدائی چه بود

واصل به خدائیم جدایی چه بود

یاری که در آئینه ی ما در نگرد

بیند که تجلی خدایی چه بود

***

109

هر دل که به ذوق سرمدی خواهد بود

در دایره ی محمدی خواهد بود

آن یار که مذهب حسینی دارد

او طالب سر احمدی خواهد بود

***

110

ای دوست حجاب ما ز ما خواهد بود

وین مایی ما حجاب ما خواهد بود

چون مائی ما ز ما برافتد به یقین

بی مایی ما همه خدا خواهد بود

***

111

تا با تو توئی بود دویی خواهد بود

ای یار دویی هم ز توئی خواهد بود

چون تو ز دوئی و وز تویی وارستی

در ملک یکی کجا دوئی خواهد بود

***

112

تا هستی ما به ما عیان خواهد بود

آن هستی او از ما نهان خواهد بود

گر ذات نماید همه فانی گردیم

مائیم چنین و او چنان خواهد بود

***

113

در بحر محیط هر که او غرق بود

فارغ ز وجود غرب وز شرق بود

آنکس که نشسته بر لب دریایی

تا غرقه ی بحر ما بسی فرق بود

***

114

داند عالم اگر نکو اهل بود

کان علم که بی عمل بود سهل بود

علمی که عمل طلب کند از عالم

گر زانکه عمل نمی کند جهل بود

***

115

بی او ما را ظهور یارا نبود

بی آینه تمثال هویدا نبود

پیوسته چو صورت و تجلی به هم اند

بی بودن ما ظهور او را نبود

***

116

بی بلبل و گل رونق بستان نبود

بی جام و شراب ذوق مستان نبود

گر نائی و نی به هم نسازند دمی

آواز نی و رقص حریفان نبود

***

117

ممکن به خودش بود وجودی نبود

بی جود وجود هیچ بودی نبود

گر زانکه به او گوش و زبانی بخشد

از خود ما را گفت و شنودی نبود

***

118

تقوی که در او اسم الهی نبود

یا متقیش خبر ز شاهی نبود

تقوای چنان از خللی خالی نیست

شاید که کسی به آن مباهی نبود

***

119

آن یار فقیر این و آنش نبود

سرمایه ی سود و هم زیانش نبود

در کتم عدم مست خراب افتاده

او را خبر از نام و نشانش نبود

***

120

وجدان تو با وجود چندان نبود

وین غنچه ی وجدان تو خندان نبود

آن نقش خیالی که تو بینی در خواب

جز خواب و خیال نقشبندان نبود

***

121

بر تخت ولایت آن ولی شاه بود

خورشید محمد و علی ماه بود

نوری که از این هر دو نصیبی دارد

می دان به یقین که نعمت الله بود

***

122

با حکمت ما نصیر طوسی چه بود

با خرقه ی ما کتان روسی چه بود

گویی که به عقل می توان رفت این راه

با دین محمدی مجوسی چه بود

***

123

عینی که ظهور کرد اعیان بنمود

گنجی که ز حق بود به پنهان بنمود

جانانه در آئینه ی جان کرد نظر

از ساده دلی آینه جانان بنمود

***

124

آن لطف نگر که حق به موسی بنمود

در صورت نار نور معنی بنمود

آئینه ی اعیان چه وجود از وی یافت

هر حسن که بود آن تجلی بنمود

***

125

تا قدرت حق دری به عیسی بگشود

و آن ذات مطهرش به مردم بنمود

بگذشت هزار و هفتصد و چل به تمام

شاید که بسی سال دگر خواهد بود

***

126

آن روز که کار وصل را ساز آید

این مرغ ازین قفس به پرواز آید

از شه چو صفیر ارجعی روح شنید

پروازکنان به دست شه باز آید

***

127

چون یوسف باد در چمن می آید

بوئی ز زلیخا به یمن می آید

یعقوب دلم نعره زنان می گوید

فریاد که بوی پیرهن می آید

***

128

انسان خوشی محققی پیش آید

صد دل به دمی ز دلبران برباید

او نور دو چشم نعمت الله بود

حق بیند و حق به مردمان بنماید

***

129

هستی یکی است آنکه هستی شاید

این هستی تو به هیچ کاری ناید

رو نیست شو از هستی خود همچون ما

کز هستی تو هیچ دری نگشاید

***

130

آب است که جان ما ازو آساید

وز دیدن او نور بصر افزاید

هر سو که روان شود حیاتی بخشد

هر نقش که او را به دمی برباید

***

131

فقری که ازو غنای مطلق آید

گر زانکه به جان طلب کنی می شاید

من فقر همی جویم و آن خواجه غنا

از خواجه و من فقر و فنا می زاید

***

132

عینی به ظهور عینها بنماید

در هر عینی عین به ما بنماید

وز جام جهان نما نماید به کمال

در وی نظر کن که ترا بنماید

***

133

هر آینه ای که در نظر می آید

آن نور دو چشم ما به ما بنماید

هر چند که آینه نماید او را

او آینه را به حسن خود آراید

***

134

یک نقطه به ذات خود هویدا گردید

زان نقطه به دم دو نقطه پیدا گردید

زین هر سه یکی الف پدیدار آمد

وین طرفه که در دو کون یکتا گردید

***

135

لطفش به کرم شهد و شهودم بخشید

وز جود وجود خود وجودم بخشید

هر چیز که او دهد همه خیر بود

خیری به تمام کرد و بودم بخشید

***

136

دلدار مرا کشت حیاتم بخشید

وز زحمت این جهان نجاتم بخشید

خرمای خبیصی چو ز دستم بربود

اما به عوض شاخ نباتم بخشید

***

137

محبوب جمال خود به آدم بخشید

سر حرمش به یار محرم بخشد

هر نقد که در خزانه ی عالم بود

سلطان به کرم بجزو عالم بخشید

***

138

بودش به کمال خویش بودم بخشید

لطفش به کرم شهد شهودم بخشید

او طالب من که ظاهرش گردانم

من طالب او که تا وجودم بخشید

***

139

بلبل مست است بوی گل می بوید

دل داده به ما و دلبرش می جوید

این قول خوشی که تو ز سید شنوی

بشنو بشنو که او ازو می گوید

***

140

بلبل سخن از زبان گل می گوید

مست است و حدیث جام مل می گوید

دریاب رموز نعمت الله که او

جزو است ولی سخن ز کل می گوید

***

141

ای یار بیار جام و کامی بردار

کامی ز لب جام مدامی بردار

کاهل منشین و عاشقانه برخیز

در راه درآ و چست گامی بردار

***

142

بگذر ز تجمل و تکبر بگذار

رو کهنه بپوش و با قناعت بسر آر

جایی که بود تجمل ذاتی او

زین نوع تجمل به چه کار آید یار

***

143

در هر دانه درخت برگی و بهار

با میوه ی بسیار توان دید ای یار

آنگاه در آن درخت و آن میوه نگر

در هر دانه ببین درختی پر بار

***

144

برخیز و خوشی وز سر عالم بگذر

وین جام به جم گذار وز جم بگذر

در کتم عدم بیا و با ما بنشین

وز بود وجود خویشتن هم بگذر

***

145

فرزند عزیز قرة العین پدر

بی ما به هوای خود برد عمر بسر

مشغول به دیگران و یاران محروم

نه میل پدر دارد و نه مهر پسر

***

146

میخانه ی ذوق در گشادیم دگر

لب بر لب جام می نهادیم دگر

در کوی خرابات مغان رندانه

سرمست به خاک ره فتادیم دگر

***

147

ما توبه به جام می شکستیم دگر

با ساقی خویش عهد بستیم دگر

رندانه حریف نعمت الله خودیم

در کوی خرابات نشستیم دگر

***

148

عمری به خیال تو گذاریم دگر

جان را به هوای تو سپاریم دگر

بازآ که به جان و دل همه مشتاقیم

بی تو نفسی صبر نداریم دگر

***

149

توحید دگر باشد و الحاد دگر

خر بنده دگر باشد و آزاد دگر

تو عمر به باد می دهی ای ملحد

دریاب و مده عمر تو بر باد دگر

***

150

مجنون پریشان توام دستم گیر

خود میدانی آن توام دستم گیر

هر بی سروپای دست گیری دارد

من بی سر و سامان توام دستم گیر

***

151

با ریش سفید میر رعناست هنوز

واندر طلب دلبر زیباست هنوز

با ریش سفید و چشمهای سیهش

اندر سر او مایه ی سوداست هنوز

***

152

بنشین بنشین وز همه عالم برخیز

عالم چه بود ز بود عالم برخیز

در کتم عدم بیا و با ما بنشین

از بود وجود خویشتن هم برخیز

***

153

ممکن ز وجود هستیی دارد و بس

نقشی به خیال خویش می آرد و بس

بلبل ز گلش نسیم بو می یابد

یعنی رخ خود به خار می خارد و بس

***

154

ما عاشق و رندیم ز طامات مپرس

از ما بجز از حال خرابات مپرس

از زاهد هشیار کرامات طلب

مستیم و ز ما کشف و کرامات مپرس

***

155

بشاش و لطیف و با تبسم می باش

چون قطب مدام در ترنم می باش

جام می ذوق نعمت الله بنوش

جاوید به ذوق در تنعم می باش

***

156

این جام و شراب جسم و جان دریابش

وان غیب و شهادت جهان دریابش

در هر چه نظر کنی نکو می بینش

در صورت و معنی این و آن دریابش

***

157

کو دل که بداند نفسی اسرارش

کو گوش که بشنود ز من گفتارش

معشوق جمال می نماید شب و روز

کو گوش که بشنود ز من گفتارش

***

158

مخلوق خدا همه نکو میدارش

تعظیم همه برای او میدارش

هر آینه ای که در نظر می آری

آن آینه را تو روبر میدارش

***

159

ترسان ترسان همی روم بر اثرش

پرسان پرسان ز خلق عالم خبرش

آسان آسان اگر نیابم وصلش

بوسان بوسان لب من و خاک درش

***

160

گفتم که دلم گفت که ویران کنمش

گفتم عقلم گفت که حیران کنمش

گفتم جانم گفت که در حضرت من

جانی چه بود تا سخن از جان کنمش

***

161

مجموع حروف یک الف می خوانش

یا اصل الف به نقطه ای می دانش

نی نی چو یکی نقطه بود اصل حروف

یک نقطه بگو معانی قرآنش

***

162

رندانه بیا جام می صاف بنوش

ور درد بود نوش کن از غیر بپوش

می نوش می و چونکه شدی مست خراب

در کوی مغانت بکشند دوش به دوش

***

163

در کنج فنا گنج بقا می جویش

جاوید بقایی ز فنا می جویش

آن در یتیمی که همه می جویند

در بحر درآ و عین ما می جویش

***

164

خوش علم شریفی است نکو می جویش

این علم وی است رو از او می جویش

آن زلف نگار ما به دست آر چنان

سودازدگان موبه مو می جویش

***

165

بردار نقاب و می نگر آن رویش

دانی که نقاب چیست یعنی مویش

مویی ز سر زلف نگارم بکف آر

وانگه بنشین و خوش خوشی می بویش

***

166

معنی تنزل ار بداند حافظ

تنزیل به عشق دل بخواند حافظ

او کرد نزول و ما ترقی کردیم

تحقیق چنین کجا تواند حافظ

***

167

مفعول بسی فعل یکی فاعل یک

ماراست یقین اگر ترا باشد شک

بردار حجاب تا نمانی به حجاب

دریاب نصیحتی که گفتم نیکک

***

168

معشوق یکی عشق یکی عاشق یک

این هر سه یکی و در یکی نبود شک

یک ذات و صفات صد هزارش می دان

یک صد باشد به اعتباری صد یک

***

169

از دولت عشق عقل گشته پامال

مستقبل و ماضیم همه آمده حال

نه دی و نه فردا و نه صبح است و نه شام

ایمن شده عمرم ز مه و هفته و سال

***

170

در جام جهان نما نظر کن به جمال

تا نقش خیال او نماید به کمال

هر آینه ای که در نظر می آری

تمثال جمالش بنماید به مثال

***

171

در ملک یگانگی دویی را چه محل

با حضرت او من و تویی را چه محل

آنجا که کلام شاه ترکستان است

هندو و حدیث هندویی را چه محل

***

172

بنشین به در خلوت دل ای کامل

مگذار که غیر او درآید در دل

زیرا که اگر غیر درآید به وثاق

آسان تو دشوار شود حل مشکل

***

173

ما جمله حروف عالیاتیم مدام

پنهان ز همه به غیب ذاتیم مدام

هر چند کتاب عالمی بنوشتیم

پوشیده ز لوح کایناتیم مدام

***

174

ترکیب بدن که چار حرف است مدام

زان چار حروف نعمت الله شده نام

چون حرف ز یاد نعمت الله برفت

الله ظهور کرد والله و سلام

***

175

در عالم عشق منزلی ساخته ام

سرمایه و سود جمله درباخته ام

من با تو بگویم که چه بشناخته ام

بشناخته ام چنانکه بشناخته ام

***

176

من در ره عشق جان و دل باخته ام

سر بر سر کوی دوست انداخته ام

خود را بخود و خدای خود را به خدا

بشناخته ام چنانکه بشناخته ام

***

177

تا مرکب عشق در میان تاخته ام

سر از سر دوش نفس انداخته ام

تا عارف خلوت دل معروفم

بشناخته ام چنانکه بشناخته ام

***

178

شهبازم و شاه باز بشناخته ام

در عالم عاشقی سر انداخته ام

گویی که شناختی بگویم با تو

بشناخته ام چنانکه بشناخته ام

***

179

تا تیغ به عشق از نیام آخته ام

پا و سر و دست عقل انداخته ام

بی زحمت آب و گل من این معنی را

بشناخته ام چنانکه بشناخته ام

***

180

تا خانه ی دل خلوت او ساخته ام

غیر از نظر خویش بینداخته ام

چون هر چه نظر می کنم او می بینم

بشناخته ام چنانکه بشناخته ام

***

181

در مجلس انس همدمی یافته ام

در پرده ی عشق محرمی یافته ام

عالم چه کنم که از دو عالم بهتر

در سینه ی خویش عالمی یافته ام

***

182

روبند به روی همچو مه بسته بتم

در پرده خوشی نشسته پیوسته بتم

این بت شاه است و عالمی بنده ی او

برخاسته در خدمت و بنشسته بتم

***

183

دل در سر زلف دلستانش بستم

وز نرگس چشم پر خمارش مستم

من نیست شدم ز هستی خود رستم

از هستی اوست هستیم گر هستم

***

184

حمام شدم به گوشه ای بنشستم

با خدمت دلاک بسی پیوستم

دستم بگرفت و بر سر بام نشاند

فی الجمله چه گویم که به مویی رستم

***

185

رفتم به خرابات و خراب افتادم

توبه بشکستم به شراب افتادم

راهی بردم به چشمه ی آب حیات

تشنه بودم روان در آب افتادم

***

186

بر خاک درش مست و خراب افتادم

هم سایه ی او در آفتاب افتادم

گفتم که منم که نور او می نگرم

کشتی بشکست و من در آب افتادم

***

187

تا با غم عشق او هم آواز شدم

صد بار ز باده بر عدم باز شدم

زانسوی عدم نیز بسی پیمودم

رازی بودم کنون همه راز شدم

***

188

با شمع رخش دمی چو دمساز شدم

پروانه ی مستمند جانباز شدم

آن روز که این قفس به باید پرداخت

چون شهبازی به دست شه باز شدم

***

189

جان و دل خود فدای جانان کردم

گفتم که مگر محرم جانان گردم

اما دیدم که گر چه کردم خاکش

هرگز نبرد باد به گردش گردم

***

190

در کوی خرابات بسی کوشیدم

تا جمله شراب میکده نوشیدم

تا رهبر رندان جهانی باشم

رندانه قبای عاشقی پوشیدم

***

191

در کوی خرابات حضوری دارم

سرمستم و از عشق سروری دارم

با من بنشین که نیک روشن گردی

کز نور خدا تمام نوری دارم

***

192

گویی که توکل و رضایی دارم

تسلیم و ریاضت و صفایی دارم

این جمله از آن تو مبارک بادت

من در دو جهان یکی خدایی دارم

***

193

هر آینه ای که آید اندر نظرم

تمثال جمال روی او می نگرم

در جام جهان نما نگاهی کردم

مجموع کمال در یکی می شمرم

***

194

تا جان دارم به می خوری می کوشم

در کوی مغان مدام می می نوشم

صد صومعه را به نیم حبه نخرم

من دیر مغان به این بها نفروشم

***

195

تا جان باشد به می خوری می کوشم

خوش آب حیاتی است روان می نوشم

مویی ز سر زلف بتی یافته ام

زنار کنم به عالمی نفروشم

***

196

گفتم چه کنم گفت که میگو چه کنم

گفتم جویم گفت که میجو چه کنم

گفتا میرو چنانکه من میکارم

گفتم آری اگر نرویم چه کنم

***

197

تا صورت او در آینه می بینم

معنی همه هر آینه می بینم

آئینه ی دل به چشم جان می نگرم

وین طرفه که او در آینه می بینم

***

198

هر گه که دل از خلق جدا می بینم

احوال وجود با نوا می بینم

و آن لحظه که بیخود نفسی بنشینم

عالم همه سر به سر خدا می بینم

***

199

در خلوت دل یار نهان می بینم

پیداست به علم او روان می بینم

از دیده ی کور روشنائی مطلب

عینی است عیان و من عیان می بینم

***

200

گر صوفی صفه ی صفا را بینم

ور عاشق رند بینوا را بینم

گر خود نگرم وگر شما را بینم

در هر چه نظر کنم خدا را بینم

***

201

در ذات همه جلال او می بینم

در حسن همه جمال او می بینم

بینم همه کاینات در عین کمال

این نیز هم از کمال او می بینم

***

202

این درد همیشه من دوا می بینم

در قهر و جفا لطف و وفا می بینم

در صحن زمین به زیر نه سقف فلک

در هر چه نظر کنم خدا می بینم

***

203

زان باده نخورده ام که هشیار شوم

آن مست نیم که باز بیدار شوم

یک جام تجلی بلای تو بسم

تا از عدم و وجود بیزار شوم

***

204

ملک و ملکوت و جسم و جانند بهم

وین سید و بنده شه نشانند بهم

جامی ز حباب است و پر از آب حیات

نیکو نظری کن که چو آنند بهم

***

205

پای چپ و راست دردمندند بهم

وین هر دو عزیز مستمندند بهم

بنگر که چگونه باشد ای یار عزیز

حال دو شکسته را که بندند بهم

***

206

این اسم غنی و اول و آخر هم

محض نسب است ای برادر فافهم

قدوس و سلام غیر نسبی میدان

این قسم تو اسم ذات میدان فاعلم

***

207

سمع و بصر و لسان و دست و پایم

چون او باشد به لطف او برپایم

از جود وجود او وجودی دارم

جاوید به آن وجود او می پایم

***

208

شاها نظری کن که فقیران توایم

گر نیک و بدیم هر چه هست آن توایم

فرمان تو را کمر به جان می بندیم

زیرا که همه بنده ی فرمان توایم

***

209

تا آتش عشق او برافروخته ایم

عود دل خود بر آتشش سوخته ایم

دل سوخته ایم و کار آتشبازی

آموخته ایم و نیک آموخته ایم

***

210

ما سوخته ایم و بارها سوخته ایم

وین خرقه ی پاره بارها سوخته ایم

هر شعله کز آتش زنه ی عشق جهد

در ما گیرد از آنکه ما سوخته ایم

***

211

از دردی درد ما دوا یافته ایم

در کنج فنا گنج بقا یافته ایم

چیزی که جهانیان به جان می طلبند

ما یافته ایم و نیک وا یافته ایم

***

212

تا ما نظر از اهل نظر یافته ایم

از سر وجود خود خبر یافته ایم

ما در یتیم را به دست آوردیم

دریای محیط پرگهر یافته ایم

***

213

در کنج فنا گنج بقا یافته ایم

در ملک عدم وجود را یافته ایم

خود را به خدا شناختیم ای عارف

آنگاه خدا را به خدا یافته ایم

***

214

ما یافته ایم آنچه ما یافته ایم

گم کرده ی خود را به خدا یافته ایم

گنجی که نیافت هر کسی در عالم

ما یافته ایم و نیک وا یافته ایم

***

215

در دور قمر چو ماه پیدا شده ایم

وز نور ظهور نیک بینا شده ایم

ما موج و حباب و قطره بودیم ولی

جمع آمده ایم و جمله دریا شده ایم

***

216

گر چه زخمی رسیده است بر پایم

من بی سر و پا به خدمتت می آیم

در راه تو از سر قدمی می سازم

پایی چه بود که تا بپایی آیم

***

217

انگشت زنان بر در جانان رفتیم

پیدا بودیم و باز پنهان رفتیم

گویی که برفت نعمت الله ز جهان

رفتیم ولی به نور ایمان رفتیم

***

218

در کوی مغان مست و خراب افتادیم

توبه بشکسته در شراب افتادیم

سر بر در میخانه نهادیم دگر

رندانه به ذوق بی حجاب افتادیم

***

219

در کوی خرابات خراب افتادیم

رندانه به ذوق در شراب افتادیم

در بحر محیط کشتیی می راندیم

کشتی بشکست و ما در آب افتادیم

***

220

ماننده ی گرد گرد مأوا گردیم

تا خاک در خانه ی او وا گردیم

چون آب روان روی به دریا داریم

دریا بودیم و باز دریا گردیم

***

221

در کتم عدم سریر شاهی داریم

وان مملکت نامتناهی داریم

عالم همه داریم ولیکن چه کنیم

چون گنج معارف الهی داریم

***

222

ما درویشیم و پادشاهی بخشیم

ملکی از ماه تا به ماهی بخشیم

عالم چه بود که در زمان بخشش

مجموع خزائن الهی بخشیم

***

223

یک جو غم ایام نداریم خوشیم

گر چاشت رسد شام نداریم خوشیم

چون پخته به ما می رسد از عال غیب

یک جو طمع خام نداریم خوشیم

***

224

جوهر آب است و گوهرش در یتیم

دریاب بیان ما که سری است عظیم

موج است و حباب نزد ما هر دو یکی است

بگذر ز دویی یکی مسازش به دو نیم

***

225

در کتم عدم قلندر چالاکیم

در ملک وجود مالک افلاکیم

در کوی فنا جام بقا می نوشیم

در مجلس عشق ساقی لولاکیم

***

226

ما محرم راز حضرت سلطانیم

احوال درون و هم برون می دانیم

منشی قضا هر چه نویسد مجمل

بر لوح قدر مفصلش می خوانیم

***

227

توحید به توحید نکو می دانیم

خود را به خدا و او به او می دانیم

خود را و ترا به او شناسیم ای عقل

تا ظن نبری که او به تو می دانیم

***

228

والله به خدا که ما خدا می دانیم

اسرار گدا و پادشا می دانیم

سرپوش فکنده اند بر روی طبق

سری است در این طبق که ما می دانیم

***

229

ما عادت خود بهانه جویی نکنیم

جز راست روی و نیکخوئی نکنیم

آنها که به جای ما بدیها کردند

گر دست دهد بجز نکویی نکنیم

***

230

عمری است که زنده به حیات اویم

پوشیده به تشریف صفات اویم

از روی وجود چون نکو می نگرم

پیشم بنشین که عین ذات اویم

***

231

او جمع همه همه تفاصیل وییم

زان لحظه پی جمع و تفاصیل نییم

گه در جامیم و گاه در خم شراب

اما همه جا حقیقتا عین مییم

***

232

هم جام جهان نمای عالم مائیم

هم آینه ی روشن آدم مائیم

گر یک نفسی از دم ما زنده شوی

می دان به یقین کاین دم و آن دم مائیم

***

233

آن صورت الطاف الهی مائیم

همه جامه و جامه دار شاهی مائیم

ما محرم راز حضرت سلطانیم

داننده ی اسرار کماهی مائیم

***

234

از لوح وجود خوان تو حافظ قرآن

وز لوح قدر باز بگیرش فرقان

در مکتب عقل و نفس کلیه را

هم مجمل و هم مفصل از هر دو بخوان

***

235

ماییم ز خود وجود پرداختگان

و آتش به وجود خود در انداختگان

پیش رخ چون شمع تو شبهای دراز

پروانه صفت وجود خودباختگان

***

236

آن شاه که آن قسیم نار است و جنان

در ملت و ملک صاحب سیف و سنان

ملک دو جهان به جملگی آن وی است

این را به سنان گرفت و آن را به سه نان

***

237

ای خواجه به جامه ی کسان ناز مکن

بی حسن و کرشمه ناز آغاز مکن

چون نیست ترا قماش بزازی هیچ

اندر سر بازار دکان باز مکن

***

238

در هر نفسی کسب کمالی می کن

بر لوح دلت نقش خیالی می کن

بر چشمه ی چشم ما نظر می فرما

اما طلب آب زلالی می کن

***

239

گفتم شاهم گفت که از دولت من

گفتم ما هم گفت که از طلعت من

گفتم خواهم که پادشاهی گردم

گفتا گردی ولیکن از خدمت من

***

240

دل مغز حقیقت است تن پوست ببین

در کسوت روح صورت دوست ببین

هر ذره که او نشان هستی دارد

یا سایه ی نور است یا اوست ببین

***

241

سایه ی او تو آفتابش می بین

تمثال جمال او در آبش می بین

جز نقش خیال او نبینی در خواب

گر می خواهی برو بخوابش می بین

***

242

جانا لب زیرین تو به یا زبرین

نیمی عسلین آمد و نیمی شکرین

من فرق میان این و آن نتوانم

صد رحمت ایزدی بر آن باد و بر این

***

243

بواب از آن نشانده اند بر در او

تا وا گردد هر که ندارد سر او

صد جان به جوی است نزد جانانه ی ما

جانی چه بود که باشد آن درخور او

***

244

وقتی که نباشد این خیال من و تو

او باشد و او باشد و او باشد و او

این است بیان لی مع الله بر ما

گر عارف کاملی بدانش نیکو

***

245

در ساغر ما بجز می ناب نبو

با عاشق مست عقل مخمور که بو

گویی ز فلان چشمه روان آب خوش است

با بحر محیط قطره ی آب چه بو

***

246

ای مظهر ذات را صفات آمده تو

بل عین صفات را چو ذات آمده تو

بی ذات و صفات کاینات است عدم

ای ذات و صفات کاینات آمده تو

***

247

در بحر درآ در یتیم از ما جو

آن در یتیم از چنین دریا جو

اسمای اله گنج بی پایان است

گنج از طلبی از همه ی اشیا جو

***

248

در بحر درآ و عین ما از ما جو

آن در یتیم را در این دریا جو

گویی که کجا مراد خود خواهم یافت

جا را بگذار و جای آن بیجا جو

***

249

گر شه خواهی محرم آن شاه بجو

در راه درآ و یار همراه بجو

گر بنده و سیدی بهم می طلبی

برخیز و بیا و نعمت الله بجو

***

250

اسم و صفت و مظاهر و مظهر کو

خود نام و نشان و باطن و ظاهر کو

معشوقه و عشق و عاشق آنجا نبود

منظور کجا نظر کجا ناظر کو

***

251

شب خیز که راز او نگوید با او

شب خیزی او سهل بود ای نیکو

برخیز به شب راز بگو و بشنو

مقصود ز شب خیزی ما را می گو

***

252

بگذر ز حدوث و از قدم هیچ مگو

بگذار وجود و ز عدم هیچ مگو

از جام جهان نما می عشق بنوش

با ما ز شراب جام جم هیچ مگو

***

253

یارب دانی که من بگاه و بیگاه

جز در تو نکردم ز چپ و راست نگاه

حسن تو چو ماه و شاهدان چون آبند

در آب نظر می کنم و می بینم ماه

***

254

یارم ز سر ناز نقابی بسته

بگشوده دو زلف و خوش حجابی بسته

در دیده ی ما خیال روی خوبش

نقشی است که بر عارض آبی بسته

***

255

در کتم عدم عقل خیالی بسته

در پرده ی آن خیال خوش بنشسته

وهم آمده و مزاحم عقل شده

کوری و کری به همدگر پیوسته

***

256

رند است کسی که از خودی وارسته

پیوسته یگانه با یکی پیوسته

برخاسته از هر دو جهان رندانه

در کوی خرابات مغان بنشسته

***

257

ای در طلب گره گشایی مرده

در وصل فتاده وز جدایی مرده

ای بر لب بحر تشنه در خواب شده

ای بر سر گنج وز گدایی مرده

***

258

ای هست همه ز هست تو هست شده

وی هر دو جهان از می تو مست شده

یاری که ز دست تست آن دستان یافت

زان دست هزار بار از دست شده

***

259

ساقی می خمخانه به ما پیموده

در هر جامی می دگر بنموده

جاوید اگر شراب بخشد ما را

نوشیم و بپوشیم چنین فرموده

***

260

دیدم صنمی جام میی نوشیده

از نقش و خیال جامه ای پوشیده

گفتم ز کجا شراب نوشی گفتا

از خم میی که خودبخود جوشیده

***

261

موجود به واجب الوجودیم همه

هستیم ولی هیچ نبودیم همه

از جود وجود عشق موجود شدیم

بی جود وجود بی وجودیم همه

***

262

در هر دو جهان غیر یکی باشد نه

در بودن آن یکی شکی باشد نه

گر زانکه یکی در دگری می نگرد

در مذهب عشق نیککی باشد نه

***

263

ما را می گهنه باید و دیرینه

از روز ازل تا به ابد سیری نه

خم از عدم و صراحی از جود وجود

او تلخ نه و شور نه و شیرین نه

***

264

حرص و حسد و بغض و ریا و کینه

اوصاف بشر طبیعت دیرینه

حقا که به گرد هیچ مردی نرسی

تا پاک نگردت از اینها سینه

***

265

مستم ز خرابات ولی از می نه

نقلم همه نقل است و حریفم شی نه

ای عالمیان نشان ولیکن پی نه

عالم همه در من است و من در وی نه

***

266

اسرار سعادت نه به عادت زده ای

وز گنج همه روزه زیادت زده ای

این چشم سیه سرخ بر ابرو که تراست

پیداست که از سر ارادت زده ای

***

267

گر معرفت نامتناهی یابی

در عین همه نور الهی یابی

بیرون ز تو نیست خویشتن را بشناس

از خود بطلب هر آنچه خواهی یابی

***

268

گر زانکه تو الطاف الهی یابی

وین بحر محیط ما کما هی یابی

هر چند گدا و بینوایی ای یار

اندیشه مکن که پادشاهی یابی

***

269

یاری دارم یگانه ی سرمستی

هستی که جز او نیست به عالم هستی

گویند بگیر دست او را در دست

دستش گیرم اگر بیابم دستی

***

270

داماد بیاید و کند دامادی

غمها برود به ما رسد آن شادی

گویی که منم بنده ی سلطان جهان

از ما بطلب تو خط آن آزادی

***

271

با آنکه تو اندر پی مقصود خودی

نه واجد غیر و نه موجود خودی

مقصود تو از طاعت معبود اگر

بهبود خود است پس تو معبود خودی

***

272

گفتم که منم گفت حجابی داری

گفتم نه منم گفت خرابی داری

گفتم که وصال تو کجا یابم من

گفتا که برو خیال خوابی داری

***

273

الله یکی صفات او بسیاری

وز هر صفتی به عاشقی بازاری

یاری که به هر صفت ورا باشد یار

یاری باشد چو سید ما باری

***

274

گفتم مستم گفت چنین پنداری

گفتم هشیار گفت تو نه هشیاری

گفتم چه کنم گفت که می گو چه کنم

گفتم تا کی گفت که تا جان داری

***

275

تا با خبرم ز تو ندارم خبری

وز مایی وز منی نمانده اثری

بیخود نگرم بخود خدا می بینم

اینست نظر به چشم ما کن نظری

***

276

از فقر به عالم معانی برسی

از ترک به ذوق آن جهانی برسی

گر ترک وجود ما سوی الله کنی

چون خضر به آب زندگانی برسی

***

277

گر زانکه نه دربند هوا و هوسی

با ما نفسی برآ اگر همنفسی

این یک نفس عزیز را خوار مدار

دریاب که بازمانده ی یک نفسی

***

278

خواهی که درین زمانه اوحد باشی

در حضرت ذوالجلال مفرد باشی

دارم سخنی که عقل گوید احسن

چون نیک توان بود چرا بد باشی

***

279

گر عالم سر لی مع الله شوی

داننده ی راز بنده و شاه شوی

گر صورت و معنی جهان دریابی

واقف ز رموز نعمت الله شوی

***

280

بی رنگ اگر ز رنگ آگاه شوی

داننده ی سر صبغة الله شوی

گر نعمت او بیحد وعد بشناسی

حقا که تو نیز نعمت الله شوی

***

281

گر مست شراب اذکروا الله شوی

گویا به دم انطقنا الله شوی

ور نعمت حق را تو به حق بشناسی

حقا که تو نیز نعمت الله شوی

***

282

هم تازه گلی هم شکری هم نمکی

بر برگ گل سرخ چکیده نمکی

خوبان جهان به جملگی چون نمکند

شیرین نبود نمک تو شیرین نمکی

***

283

گفتم به لبانت که سراسر نمکی

گفتا تو چه دانی لب من تا نمکی

گفتم که درین مدینه هستی تو رسول

گفتا که محمدم ولیکن نه مکی

***

284

زنهار دلا مکوش جز بر نیکی

زیرا که زیان نکرد کس در نیکی

گر زانکه کسی بجای تو نیک نکرد

تو نیکی کن بجای او گر نیکی

***

285

گر زانکه به ذوق علم ما را دانی

خود را بشناسی و خدا را دانی

گر دردی درد دل چو ما نوش کنی

آن دردی درد دل دوا را دانی

***

286

ای آنکه طلبکار جهان جانی

جانی و دلی و بلکه خود جانانی

مطلوب توئی طلب توئی طالب تو

دریاب که بی تو هر چه جویی آنی

***

287

وقتی که توکلت فراموش کنی

با دلبر من دست در آغوش کنی

ور زانکه سبو کشی و منت داری

جامی ز می توکلم نوش کنی

***

288

بردار ز پیش پرده ی خودبینی

زینسان که تویی اگر کنی خودبینی

ابلیس سزای خود ز خودبینی دید

تو نیز مکن وگر کنی خودبینی

***

289

تا جامع اسرار الهی نشوی

شایسته ی تخت پادشاهی نشوی

تا غرقه ی دریا نشوی همچون ما

داننده ی حال ما کماهی نشوی

***

290

بی آینه تمثال نماید هی هی

بی مهر به شب ماه برآید هی هی

سوزد سبحات وجه او دیده ی ما

گر پرده ی وجه برگشاید هی هی

***

291

با عقل حدیث عشق گویی هی هی

در کتم عدم وجود جویی هی هی

جامی و شراب و عاشق و معشوقی

یک دم بخود آ که خود تو اویی هی هی

***

292

در کتم عدم وجود جویی هی هی

با ما سخنی ز ذات گویی هی هی

موجی و حباب نزد ما هر دو یکی است

بر آب نشسته آب جویی هی هی

***

293

در عالم حسن بر همه شاه تویی

خوبان همه چون ستاره و ماه تویی

ای نور دو چشم و ای خلیل الله من

سجاده نشین نعمت الله تویی

***

294

از بهر خدا اگر خدا می جویی

می دان که خدا را به هوا می جویی

او را بطلب تا که بیابی او را

غیرش چه کنی غیر چرا می جویی

***

دوبیتی ها

1

در ازل زنده کرد او دل ما

دیده زنده دلی ما آنجا

تا ابد زنده ایم چون از ازل

زندگی یافتیم ما به خدا

***

2

نور خورشید می دهد ما را

درد جاوید می دهد ما را

هر بلائی که او به ما بخشید

ملک جمشید می دهد ما را

***

3

از صفات خود اگر یابی فنا

حضرت باقی ترا بخشد بقا

جز صفات او نیابی در نظر

گر ببینی نور چشم ما به ما

***

4

به نور غیب روشن شد دل ما

منور شد بنورش منزل ما

تجلی کرد بر ما حضرت او

چه خوش لطفی که آمد حاصل ما

***

5

هر نفس آئینه ای از غیب بنماید به ما

گر نظری داری ببین آئینه ی گیتی نما

این چنین علم شریفی می کنم تعلیم تو

ذوق اگر خواهی قدم نه سوی درویشان ما

***

6

قلعه ی دل خوشتر است از قلعه ی این شهر ما

لشکر همت بباید تا بگیرد ملک ها

قلعه ی دل گر بگیری جاودان ایمن شوی

همت ما اینچنین فرمان دهد بر پادشا

***

7

الهی انت غفار الخطایا

غفور الذنب ستارالخفایا

کسانی کز درت برتافتند رو

کدامین در طلب کردند آیا

***

8

سر محبوب خود مکن پیدا

گرچه پیداست در همه اشیا

راز حق را بپوش از همه خلق

این نصیحت قبول کن از ما

***

9

دعانی من الکرمان ثم دعانیا

فان هواها ملوع بهوانیا

و لاتذکرنی ماء ماهان انه

بماهان بی فی الجسم ما کان هانیا

***

10

همه مستهلکند موج و حباب

نظری کن به چشم ما در آب

عین آبیم و آب می جوئیم

عین ما را به عین ما دریاب

***

11

صاد و نقطه به همدگر دریاب

معنی ضاد ای پسر دریاب

معنی نازکش بیان کردیم

گر تو دریافتی دگر دریاب

***

12

دره ی بیضا ز بحر ما طلب

آنچنان گوهر ازین دریا طلب

عین ما جویی به عین ما بجو

طالب و مطلوب را از ما طلب

***

13

این بهشت از آشنای او طلب

جنت المأوا برای او طلب

زاهدانه گر همی جوئی بهشت

بشنو از بهر رضای او طلب

***

14

دردمندانه طبیبی می طلب

زان شفاخانه نصیبی می طلب

درد دردش نوش می کن همچو ما

خوش دوایی از حبیبی می طلب

***

15

هر بلائی که باشد از محبوب

آن بلا خود مرا بود مطلوب

در بلا صبر کن که تا باشی

مبتلای بلاش چون ایوب

***

16

هست الله اسم حضرت ذات

مع قطع نظر ز هر آیات

باز باشد به اعتبار دگر

اسم آن ذات با جمیع صفات

***

17

ذات احدیت است این ذات

بی اسم و صفت کجاست آیات

گفتم او را به شرط لاشیی

یعنی مطلق ازین حکایات

***

18

گفتم که عبارتی ز وحدت

گویم به طریق استعارت

چون آتش عشق او برافروخت

هم عقل بسوخت و هم عبارت

***

19

دلیل ما بخدا حضرت خداوند است

مراد ما ز همه خدمت خداوند است

به هر چه می نگر عین نعمت الله است

ببین که نعمت ما نعمت خداوند است

***

20

خانقاه نعمت الله را صفائی دیگر است

خوش سرآبی و خوش بستان سرائی دیگر است

از سر اخلاص نان بی ریای او بخور

زانکه خوان نعمت الله را نوائی دیگر است

***

21

از تجلی ذوق اگر داری خوش است

اینچنین ذوق ار به دست آری خوش است

ذوق یاران از تجلی خوش بود

حال سرمستان به می خواری خوش است

***

22

یوسف گل پیرهن سلطان ماست

اینچنین خوش گلستانی آن ماست

لاجرم هر بلبلی کآید به باغ

او همی نالد که او جانان ماست

***

23

با محیط عشق او دریا بر ما شبنم است

چشمه ی آبی چه باشد هفت دریا شبنم است

عارفی دریادلی کو دم ز دریا می زند

هست دریای خوشی اما از آنجا شبنم است

***

24

جام و می را گردو می گوئی رواست

ور یکی خوانی بخوان کان قول ماست

از حباب و موج و دریا آب جو

غیر آبی در نظر دیگر کجاست

***

25

دل تو بارگاه الله است

خلوت خاص نعمت الله است

دل مرنجان و دل به دست آور

گر دلت زین حکایت آگاه است

***

26

هر چیز که آن متاع دنیاست

بیگانه ز ماست بشنو این راست

گر گندم دهر کاه گردد

بر ما به جوی چو یار با ماست

***

27

ای آنکه جزو لایتجزی دهان تست

طولی که هیچ عرض ندارد میان تست

کردی به نطق نقطه ی موهوم را دو نیم

پس مبطل کلام حکیمان بیان تست

***

28

ساقی ما به ذوق سرمست است

با حریفان مدام بنشستست

می برد دست از همه عالم

زانکه دستان او از آن دست است

29

جنت نفس دوزخ جان است

ترک دوزخ بگو بهشت آن است

آبش آتش نماید آتش آب

دوزخش در بهشت پنهان است

***

30

همه عالم تن است و او جان است

شاه شروان و میر اوجان است

جام گیتی نماش می خوانند

به حقیقت بدان که این آن است

***

31

بدانکه حضرت اعلی نمی توان دانست

ز ذات او بجز اسما نمی توان دانست

هر آنچه ممکن دانستن است دانستیم

ولی حقیقت او را نمی توان دانست

***

32

این ظلمت و نور جسم و جان است

وین هر دو حجاب عارفان است

گر کشف شود غطای اینها

ما را به خدا یقین همان است

***

33

اگر چنانچه بزرگی به شکل حیوان است

شتر میان بزرگان هم از بزرگان است

درین مقام بزرگی به قدر و قیمت نیست

قبول حضرت حق هر که شد بزرگ آن است

***

34

نزد ما خلت خلیل این است

بخشش حضرت جمیل این است

حق تعالی خلیل خواند او را

تو خلیلش بگو دلیل این است

***

35

انسان کامل است که مجلی ذات اوست

مجموعه ای که جامع ذات و صفات اوست

او چشمه ی حیات و همه زنده اند ازو

او حی جاودان به بقای حیات اوست

***

36

دل تو خلوت محبت اوست

جانت آئینه دار طلعت اوست

آینه پاک دار و دل خالی

که نظرگاه خاص حضرت اوست

***

37

دل آینه دار حضرت اوست

دل بنده ی خاص خدمت اوست

دل مظهر حضرت الهی است

دل منزل نزل نعمت اوست

***

38

زبان و دل و جان به فرمان اوست

به اسمای ذاتی ثناخوان اوست

چو تعظیم مطلق بجا آوری

مقید در آن ضمن هم آن اوست

***

39

به همه صورتی مصور اوست

به همه نورها منور اوست

بنده ی حضرت خداوند است

پادشاه تمام کشور اوست

***

40

همه عالم جمال حضرت اوست

او جمیل و جمال دارد دوست

هم محب خود است و هم محبوب

عشق و معشوق و عاشق نیکوست

***

41

جام می از بهر می داریم دوست

این و آن از عشق وی داریم دوست

دوست را در آینه بینیم ما

آینه بی دوست کی داریم دوست

***

42

در حقیقت فاعل افعال اوست

جمله ی افعال از آن وجهی نکوست

لطف او در این و آن ساری بود

هست ما را بس امید از لطف دوست

***

43

حکم و عدل نام آن شاه است

باطنا شمس و ظاهرا ماه است

رند مست است و زاهد هشیار

سید بندگان درگاه است

***

44

نقش عالم جز خیال یار نیست

جز خیال عشق او اظهار نیست

گر یکی بینی وگر خود صد هزار

در حقیقت جز یکی اشمار نیست

***

45

عشق را جز عشق لایق هست نیست

غیر او معشوق و عاشق هست نیست

عقل اگر گوید که غیر عشق هست

نزد ما این قول صادق هست نیست

***

46

همه نیکند و هیچ خود بد نیست

آنکه نیکو نباشد او خود نیست

جز یکی نیست در همه عالم

صد مگو ای عزیز من صد نیست

***

47

دل منزل نزل پادشاهی است

دل آینه ی جمال شاهی است

در آینه ی تمام اشیا

سری بنما به ما کماهی است

***

48

رمضان آمد و روان بگذشت

جان ما بود در زمان بگذشت

شب قدری به ما عطا فرمود

آن معانی از این بیان بگذشت

***

49

حال هم با همدگر خواهیم گفت

گوهر اسرار را خواهیم سفت

دست با او در کمر خواهیم کرد

پای همت بر جهان خواهیم کفت

***

50

عین ما این سخن چو با ما گفت

قطره را جمع کرد و دریا گفت

سخن از عقل ما نمی گوئیم

سخن از عقل پور سینا گفت

***

51

اعیان که نمودند به وجهی چه توان گفت

موجود ز جودند به وجهی چه توان گفت

غیرند در آن وجه که غیرند نباشند

گر عین وجودند به وجهی چه توان گفت

***

52

عشق اگر در جان نباشد جان چه باشد هیچ هیچ

ور نباشد درد او درمان چه باشد هیچ هیچ

با وجود حضرت سلطان ما کرمان خوش است

بی حضور خدمتش کرمان چه باشد هیچ هیچ

***

53

عمر بی او اگر گذاری هیچ

غیر او هر چه دوست داری هیچ

در پی دیگری اگر گردی

به عدم می روی چه آری هیچ

***

54

روح او جان جمله ی ارواح

تن او اصل جمله ی اشباح

خانه روشن به نور مصباح است

روشن از نور او بود مصباح

***

55

خشت عقل از قالبش بیرون فتاد

خانه ی عاقل نگر تا چون فتاد

عقل مخمور آمد و لیلی گرفت

وانکه لیلی بود با مجنون فتاد

***

56

هر چه خواهی به قدر استعداد

حضرت آن کریم خواهد داد

این عطایش به ما بود دایم

خواه در مصر و خواه در بغداد

***

57

هر که او بر خاک این درگه فتاد

روی خود در جنت المأوا نهاد

گر درآمد از در ما عارفی

حق تعالی خوش دری بر وی گشاد

***

58

مطلوب خود است و طالب خود

چه جای خیال نیک یا بد

موجود غرض بگو کدام است

غیری او را چگونه یابد

***

59

صوفی با صفا وفا دارد

لاجرم از وفا صفا دارد

امر آسان بود تصوف او

گر درین ره امام ما دارد

***

60

هر که او با یزید یاری کرد

هر چه کرد او خلاف یاری کرد

هر که گوید یزید بود عزیز

شک ندارم به خویش خواری کرد

***

61

آتش غیرتش برافروزد

غیر خود را به یک نفس سوزد

لیس فی الدار غیره دیار

این سخن را به ما بیاموزد

***

62

هر که او از خدای ما ترسد

از من و تو بگو کجا ترسد

ترسم از ذات اوست تا دانی

دلم از دیگری کجا ترسد

***

63

عقل علمش به ذات او نرسد

ور تو گویی رسد نگو نرسد

صوفی با صفا وفا دارد

حاصلش غیر گفتگو نرسد

***

64

ماضی و مستقبلت گر حال شد

دی و فردا سر بسر پامال شد

عمر صدساله به نزد ما دمی است

ای که گوئی عمر تو صد سال شد

***

65

ابر خوش دامنی به ما افشاند

بر سر کوه برف را بنشاند

آفتابی بتافت و برف گداخت

آنچنان برف ژرف هیچ نماند

***

66

عاقلی کی به عاشقان ماند

آن سر کل کجا نهان ماند

هندویی کی بود چو ترک خوشی

این چنین کی به آن چنان ماند

***

67

عاقلان گرچه بسی در سفته اند

در همه بابی سخنها گفته اند

در سراشان همچنان خاشاک هست

تا نپنداری که خانه رفته اند

***

68

مرغ زیرک بین که یا هو می زند

روز و شب با او و کوکو می زند

ذهن تیرانداز ما بر هر نشان

می شکافد مو و بر مو می زند

***

69

عقل نفی ماسوی الله می کند

عشق ما اثبات الله می کند

لا والا هر دو را درهم شکن

کاین نصیحت نعمت الله می کند

***

70

صبری کنیم تا ستم او چه می کند

با این دل شکسته غم او چه می کند

هر کس علاج درددلی می کنند و ما

دم درکشیده تا ستم او چه می کند

***

71

ظاهر و باطن ار چه ضدانند

عارفان هر دو را یکی دانند

این دو اسم اند و ذات هر دو یکی

به صفت آن یکی دو گردانند

***

72

نور او را به نور او بیند

هر چه بیند همه نکو بیند

هم از او گوید و از او شنود

نه چو احول یکی به دو بیند

***

73

خلق و حق را به همدگر بیند

آفتاب است و در قمر بیند

نور حق را به نور حق نگرد

نور خود را به نور خود بیند

***

74

نتواند که گوشه بگزیند

یا به کنج خراب بنشیند

چه کند خلوتی چو در همه شیی

نور محبوب خویش می بیند

***

75

همه عالم ز حضرتش موجود

اینچنین بوده است و خواهد بود

هر چه خواهی چو ما ازو می خواه

تا بیابی ز حضرتش مقصود

***

76

بسط او از بسط آن سلطان بود

در میان اهل دل چون جان بود

از نسیم لطف او گلزار ما

همچو غنچه دایما خندان بود

***

77

هر بلا کز حضرتش ما را بود

آن بلا نبود که آن آلا بود

هر بلا کاید از او نبود بلا

خوش بلائی از چنان بالا بود

***

78

کون جامع جامع اسما بود

عین اول عین جد ما بود

گوهر در یتیم از ما بجو

زانکه عین ما ازین دریا بود

***

79

سر علم قدر عظیم بود

خوش بزرگی که او علیم بود

حکم حاکم به قدر استعداد

بود ار حاکم حکیم بود

***

80

مشهد آل مشهد روضه ی رضوان بود

اینچنین خوش مشهدی در خطه ی ماهان بود

نعمت الله را زیارت کن که تا یابی مراد

زانکه قبرش قبله ی حاجات انس و جان بود

***

81

ناظر و منظور آنجا کی بود

بود و هم نابود آنجا کی بود

هفت دریا غرقه اند در بحر او

بلکه اسم و رسم و دریا کی بود

***

82

یک هویت اول و آخر بود

آن حقیقت باطن و ظاهر بود

ظاهر و باطن یکی گوید مدام

در هویت هر که او ناظر بود

***

83

جمله آئینه یک حدید بود

خواه عتیق است و خواه جدید بود

آینه روشن است نزدیک آی

کور ازین رمز ما بعید بود

***

84

نفس ناقص بخیل خواهد بود

در سخاوت دخیل خواهد بود

گر توکل کند دوا یابد

ورنه دائم علیل خواهد بود

***

85

همه عالم یکی بود موجود

در همه می نماید آن مقصود

گفته ی سیدم به جان بشنو

دولتت باد و عاقبت محمود

***

86

هر چه بوده است و هر چه خواهد بود

به همه کس خدا عطا فرمود

قابلیت چنانکه او بخشید

هر یکی یافتند آن مقصود

***

87

هر چه در غیب و در شهادت بود

همه ایثار بندگان فرمود

حسن اسما و هم جمال و صفات

در چنین آینه به ما بنمود

***

88

حق تعالی دری به ما بگشود

نقد آن گنج را به ما بنمود

نقد گنج خزانه ی جودش

به کرم او نثار ما فرمود

***

89

نور دین این سخن چنین فرمود

نعمت الله را به ما بنمود

ما خراباتیان سرمستیم

می و میخانه را به ما پیمود

***

90

در هزاران یکی چو بنماید

در هزاران یکی پدید آید

در همه آینه یکی بینی

پرده از چشم تو چو بگشاید

***

91

در عین تو او چو خود نماید

حالی به صفات تو برآید

گر نیک و بد است از تو بر تست

آن نور ترا بتو نماید

***

92

به هر صورت که ما را رو نماید

ببین تا نور چشمت را فزاید

توان دیدن اگر لطفش به رحمت

حجاب از دیده ی ما برگشاید

***

93

در جمله ی مرتبه برآید

در مرتبه ها همه نماید

وین طرفه که این همه مراتب

در وحدت او نمی فزاید

***

94

آن کریمی که از کرم هر روز

به محبان خود عطا بخشد

دارم امید آن کز الطافش

یک کمال دگر به ما بخشد

***

95

نعمت خود خدا به ما بخشید

این چنین نعمتی خدا بخشید

دنیی و آخرت به ما می داد

ترک کردیم و خود به ما بخشید

***

96

خلعتی خوش خدا به ما بخشید

خوش نوائی به بینوا بخشید

همه عالم به ما عطا فرمود

پادشاهی به این گدا بخشید

***

97

یک وجود و مراتبش بسیار

عارفانه مراتبش بشمار

علم و قدرت ارادت است و حیات

یک حقیقت بود به نام چهار

***

98

منکرت گر همی کند انکار

مکن انکار منکرت زنهار

زانکه هر کو موحد است تمام

همه بیند یکی کند اقرار

***

99

ما به غیر از یار اول کس نمی گیریم یار

اختیار اولین نیک است کردیم اختیار

سر یکی داریم و در یک سر نمی باشد دو تن

دل یکی داریم و در یک دل نمی باشد دو یار

***

100

نه دار بماند و نه دیار

نه یار بماند و نه اغیار

نه جام بماند و نه کاسه

نه خمر بماند و نه خمار

***

101

واحد به کثیر گشته ظاهر

کثرت معقول نزد ناظر

غیرت داری ز غیر بگذر

عینش می بین و باش ناظر

***

102

عارفانه اول و آخر نگر

هر چه بینی باطن و ظاهر نگر

این و آن با همدگر نیکو ببین

عین و اعیان مظهر و مظهر نگر

***

103

آئینه بردار و در وی کن نظر

صورت لطف الهی می نگر

مجمع مجموع اسما را ببین

از کرم هر بی خبر را کن خبر

***

104

آن دلبر شوخ مست بنگر

آن یار که با من است بنگر

در دیده ی مست ما نظر کن

کائینه ی روشن است بنگر

***

105

در همه آئینه ای اسما نگر

بلکه با اسما مسما می نگر

خوش بیا با ما درین دریا درآ

بحر را می بین و در دریا نگر

***

106

خوش صفایی یافتم از خدمتش

خوش نوایی دیده ام از نعمتش

بندگانه بندگیها کرده ام

پادشاهی یافتم از خدمتش

***

107

خوش آب حیاتی است درین چشمه بنوشش

هر زنده ازین آب سبوئی است بدوشش

هر کس که خورد آب ازین چشمه نمیرد

یک جرعه به جانی بخر اما مفروشش

***

108

عقل کل لوح قضا می خوانمش

اول مجموع عالم دانمش

صورت او آدم معنی بود

خازن گنج الهی خوانمش

***

109

عقل را نایب خدا دانش

خاطر او ز خود مرنجانش

هر کتابی که عقل بنویسد

عاقلانه به عقل می خوانش

***

110

از جام و حباب آب می نوش

می نوش چو عارفان و می پوش

گویی چه کنم چه چاره سازم

در راه خدا بجان همی کوش

***

111

عمل و علم هست کار خواص

خوش بود نیز در عمل اخلاص

ور نباشد چنین که ما گفتیم

نتوان یافتن به علم اخلاص

***

112

خوش سماعی و عارفان در رقص

ذوق داری بیا چنان در رقص

اسم و عین است و جسم و روح چهار

همه رقصان ولی از او در رقص

***

113

در آئینه ی وجود مطلق

خود بیند و خود نماید الحق

مائیم و حباب و آب دریا

زورق بحر است و بحر زورق

***

114

گر بیابی کمال اهل کمال

همچنان باش طالب متعال

چون کمالات را نهایت نیست

تا ابد می طلب کمال کمال

***

115

گرچه دارم ساغر اسما مدام

می ز خم ذات می نوشم به کام

ساقی سرمستم و رند حریف

عاشق و معشوق و عشقم والسلام

***

116

رو به خاک راه او بنهاده ام

خاک آن را هم به راه افتاده ام

گر بگوید جان بده آرم روان

بنده فرمان منتظر استاده ام

***

117

آن گنج که مخفی بود از عالم و از آدم

پیدا شده است بر من و من محرم آن گنجم

گنجی که نمی گنجد در مخزن موجودات

در کنج دلم گنجید در کون کجا گنجم

***

118

در سراپرده ی میخانه مقامی دارم

پیش رندان جهان منصب و نامی دارم

گر چه در صومعه ی زهد ندارم جایی

در خرابات مغان جاه تمامی دارم

***

119

پیش از وجود آدم بودیم با تو همدم

در خلوت یگانه بنشسته هر دو با هم

اندر ظهور غیران گشتیم ورنه عینیم

بشنو ز نعمت الله قول خدای فافهم

***

120

بگذر ز وجود و از عدم هم

بگذار حدوث را قدم هم

این جمله هویت است دریاب

اسم و صفت است و جام جم هم

***

121

ما گدای خودیم و شاه خودیم

آفتاب خودیم و ماه خودیم

ملک و ملک مالک خویشیم

پادشاه خود و سپاه خودیم

***

122

بسی نقشی که بر دیده کشیدیم

بجز نور جمال او ندیدیم

به گرد نقطه چون پرگار گشتیم

به آخر هم بدان اول رسیدیم

***

123

رندی که حریف ماست مائیم

جز ما دگری کجاست مائیم

جامیم و شراب و درد و صافیم

دردی که همو دواست مائیم

***

124

الهی تشنه ایم و جمع یاران

از آن حضرت همی خواهند باران

به حق مصطفا و آل یسین

که بر یاران ما باران بباران

***

125

یک عین به اختلاف اعیان

بنمود جمال ای عزیزان

در هر عینی نموده حسنی

از عین جمال ای عزیزان

***

126

ای صبا گر رسی به ترکستان

دوستان را سلام ما برسان

ما به جان پیش آن عزیزانیم

گرچه تن ساکن است در کرمان

***

127

ساقیا از روی لطف بیکران

ساغر می ده به دست عاشقان

می به زاهد گر دهی ضایع شود

می به رندی ده که می نوشد بجان

***

128

کون جامع جامع این است و آن

هر دو را از لوح این انسان بخوان

صورت و معنی او با هم بدان

نیست مثلش در همه کون و مکان

***

129

من حسینی مذهبم ای یار من

یافته تعظیم از خلق حسن

علم تو باشد همه از قیل و قال

وان من میراث من از جد من

***

130

فقر بگزین و غنا ایثار کن

اختیار خود فدای یار کن

صوفیانه گر بیابی این خصال

رو به صوفی خانه ای و کار کن

***

131

در صورت و معنیش نظر کن

می بین همه و مرا خبر کن

خواهی که رسی به نعمت الله

بر درگه سیدم گذر کن

***

132

ازین عالم بدان عالم سفر کن

از آن عالم به بالاتر نظر کن

چو جسم و جان رها کردی و رفتی

به نور او به عین او نظر کن

***

133

هفت صفات بد اگر از خود جدا سازی چو من

نعمت الله زمان باشی و سلطان زمن

غیبت و نمامی و حرص و حسد این هر چهار

باز بخل و کینه و آنگه طمع بشنو ز من

***

134

باده می نوش و جام را می بین

خلق را مظهر خدا می بین

نعمت الله را نکو بشناس

دیده بگشا و هر دو را می بین

***

135

خوش بگو الله و اسم ذات بین

جمله اشیا مصحف و آیات بین

در زمین و آسمان میکن نظر

نور او در دیده ی ذرات بین

***

136

خوش بگو الله و اسم ذات بین

معنیش در صورت و آیات بین

جمله مرآتند ها و هو و هی

یک حقیقت در دو سه مرآت بین

***

137

بگذر از خوف و رجا با ما نشین

عاشقانه خوش درین دریا نشین

قصه ی ماضی و مستقبل مگو

حالیا با ما به حال ما نشین

***

138

ذکر حق می گو و در خلوت نشین

باش فارغ از چنان و از چنین

حاصل عمر عزیز آن یکدم است

دم به دم در یک دمی با ما نشین

***

139

خنک چشمی که بیند حضرت او

قراری یافته از قربت او

بود دلشاد همچون جان سید

مدام از بندگی خدمت او

***

140

جامی است جهان نما دل تو

افتاده بدست ما دل تو

بیگانه چه داند این حکایت

من دانم و آشنا دل تو

***

141

دنیی دون دنی از دون مجو

چون رها کن غیر آن بیچون مجو

عشق عاقل را چو مجنون می کند

عاقلی از خدمت مجنون مجو

***

142

تا تو نشوی یگانه ی او

هرگز نشود یگانه آن دو

باشی تو یگانه ی دو عالم

آن دم که اثر نماند از تو

***

143

مخبر چو نمانده است خبر کو

مؤثر چو نمانده است اثر کو

گفتیم لطیفه ی بدیهی

چون شمس نمانده است قمر کو

***

144

مصطفا فرمود بقوا او نقوا

باش یک رنگ از دو رنگی فاتقوا

جان و دل را دوست می داری ولی

لن تنالوا البر حتی تنفقوا

***

145

رهرو و میر ما خلیل الله

در همه راه و با همه همراه

جمع کن رهروان و خوش می گو

وحده لا اله الا الله

***

146

مقدم بر همه اسماست الله

چنین گفتم به آن یاران درگاه

مسمی واحد اسم کثیر

نکو دریاب قول نعمت الله

***

147

نعمت الله به عشق حضرت شاه

خوش به ماهان نشسته همچون ماه

عارفانه به صدق می گوید

دایما لا اله الا الله

***

148

اسم اعظم او به ما آموخته

شمع ما از نور او افروخته

رو نموده در همه آئینه ها

چشم غیر از غیرتش بردوخته

***

149

به هر صورتی نشأه ای یافته

چو خورشید بر ذره ها تافته

همه برجها قطع کرده تمام

همه نور معنی از او یافته

***

150

اهل عقبی همت از وی یافته

مالداران ثروت از وی یافته

نعمت دنیی و عقبی را چه قدر

نعمت الله نعمت از وی یافته

***

151

اگر درویش می جوئی منم درویش بیچاره

وگر دلریش می جوئی منم دلریش بیچاره

اگر تو آشنا جوئی منم خود آشنای تو

وگر بیخویش می جوئی منم بیخویش بیچاره

***

152

مظهر اسم اعظم است آن شاه

به حقیقت یکی است عبدالله

نعمت الله به صدق می گوید

وحده لا اله الا الله

***

153

مظهر کامل است عبدالله

بر همه شامل است عبدالله

وصف او را کجا توانم کرد

سید کامل است عبدالله

***

154

ما شرح اصطلاحات گفتیم عارفانه

بس گوهر لطیفی سفتیم عارفانه

از قول نعمت الله شرح خوشی نوشتیم

این راه عارفان را رفتیم عارفانه

***

155

رایت الله فی عینی بعینه

و عینی عینه فانظر بعینه

حبیبی عند غیری غیر عینی

و عندی عینه من حیث عینه

***

156

گر بمیری ز خود بقا یابی

ور کشی زحمتی عطا یابی

هر که مرد او دگر نخواهد مرد

گر بمیری ز خود بقا یابی

***

157

ز صورت گر شوی فانی ازین معنی بقا یابی

ازین و آن چو بگذشتی همه نور خدا یابی

درین دریای بی پایان اگر غرقه شوی چون ما

به عین ما نظر میکن که عین ما ز ما یابی

***

158

رفتی ای خواجه و زیان کردی

عرض خود در سر زبان کردی

باز گفتی زنان چنین گفتند

از زبان زنان زیان کردی

***

159

در ره حق اگر تو دیناری

گمرهان را به سوی دین آری

ور مقید شوی به دیناری

کمتر از مقبلی و دنیاری

***

160

گر یکی را دو بار بشماری

آن یکی را دو یک نگهداری

دو یکی باشد و یکی دو عجب

یاد دارش ز یار از یاری

***

161

گر تو عارف شوی شوی بخشی

این چنین عارفی به از بخشی

هر چه گیری از او به او گیری

هر چه بخشی از او به او بخشی

***

162

هر که باشد محب آل علی

شک ندارم که عارف است و ولی

با تو ما را محبت ازلی است

با لبت رازهای لم یزلی

***

163

در حقیقت یکی است تا دانی

آن یکی بیشکیست تا دانی

از دویی ای عزیز من بگذر

کان یکی نیککیست تا دانی

***

164

جامع عالمی اگر دانی

نسخه ی خویش را فرو خوانی

بی همه چون همه تویی همه را

از خودش می طلب که تو آنی

***

165

عالم حق حق است تا دانی

غیر او عالمش چه می خوانی

طالب حق حق است در همه حال

هر چه آن را طلب کنی آنی

***

166

شمع خوشی افروختی عود دل ما سوختی

از بهر بزم عاشقان شمعی ز نور افروختی

جز عاشقی کاری دگر از ما نمی آید دگر

زیرا که از روز ازل ما را چنین آموختی

***

167

خانه ی تاریک اگر روشن کنی

خلوت خود چون سرای من کنی

گر بیابی یوسف گل پیرهن

کی سخن با ما ز پیراهن کنی

***

168

ظاهر جامیم و باطنا می

این یک مائیم و آن دگر وی

چون ظاهر و باطنت یکی شد

نه جام و نه می بماند هی هی

***

169

چون برسی به بحر ما واقف حال ما شوی

تا نرسی به ما چو ما عارف ما کجا شوی

موج و حباب را بمان آب چو تشنگان بجو

تا که به عین ما چو ما واصل عین ما شوی

***

170

نگاری مست و لا یعقل چو ماهی

درآمد از در خلوت بگاهی

سیه چشم و سیه زلف و سیه خال

سیه گز بود پوشیده سیاهی

***

مفردات

1

نه اسقاط و نه اثبات است اینجا

ز هست و نیست بگذر جان بابا

***

2

بر یمین و یسار و ارض و سما

جز خدا نیست یک زمان به خدا

***

3

گر گدا باشد به یاد پادشه نبود عجب

این عجب نگر که سلطان می کند یاد گدا

***

4

خوش آب حیاتی است روان از نفس ما

از همدم ما جو نفس همدم ما را

***

5

هر کس که نهد تاج سر ما بر سر

فارغ شود از درد سر هر دو سرا

***

6

در آینه ی تمام اشیا

بنموده جمال جمله اسما

***

7

جوابی خوش چو آبی بشنو از ما

که دریابی طریق جمله اسما

***

8

موج و بحر و حباب ای دانا

گر طلب می کنی بجو از ما

***

9

سروی است قد ما که کشیده است به بالا

خوش آب حیاتی است روان در قدم ما

***

10

عقل ذاتی عرش الرحمن ما

مستوی بر صورت سلطان ما

***

11

گر بیابی از آن لبش حلوا

مشکلاتت همه شود حل وا

***

12

گر برافتد حجاب ما از ما

قطره و موج و جو بود دریا

***

13

در وحدت اگر کثرت ما محو شود

دریا ماند نه موج ماند نه حباب

***

14

مجلس عشق است و ما مست خراب

جام می نوشیم دایم بی حساب

***

15

عین هر دو یکی بود دریاب

موج و دریا نگر ولی در آب

***

16

کردم از وی سؤال و گفت جواب

خوش جوابی لطیف بود چو آب

***

17

ما و ساقی نشسته مست خراب

خیز اگر عاشقی بیا دریاب

***

18

جسم و جان است همچو آب و حباب

نظری کن به عین ما دریاب

***

19

ببین انوار و آن اسرار دریاب

مؤثر را در این آثار دریاب

***

20

در حضرت او وحدت و کثرت دریاب

در موج و حباب می نگر یعنی آب

***

21

گوهر ارجویی بیا دریا طلب

آن چنان دری بیا از ما طلب

***

22

نعمت الله را طلب کن از خدا

ذوق او از طالب قابل طلب

***

23

در چنین خانه گر بیابی بار

طلب و طالبی و هم مطلوب

***

24

آفتاب آن و ماهتاب این است

ظاهر و باطنش به آئین است

***

25

مرشدی کو خبیر این راه است

به یقین دان که نعمت الله است

***

26

ترا چکار که در سفره چیست یا ز کجاست

بخور ز روی ارادت که نعمت الله است

***

27

رب الارباب رب این مربوب است

در مذهب ما محب و هم محبوب است

***

28

عشق است که گوهر محیط است

عشق است که بحر بیکران است

***

29

حسن حسن است که با حسین است

گر خود حسن است و یا حسین است

***

30

رو طاعت و خیر کن که دین است

دین تو و هم دیانت این است

***

31

در حقیقت بنده و سید یکی است

گر ترا شک هست ما را بی شکی است

***

32

عیدی هر کسی بود چیزی

عیدی ما لقای محبوب است

***

33

مقصود ز بندگان همه خدمت اوست

وز خدمت او مراد ما بندگی است

***

34

هر چند رئیس ما گزیر است

اما چکنم که ناگزیر است

***

35

بگسسته کسی ز هر دو عالم بی شک

چون ابروی یار خویش پیوسته خوش است

***

36

ستر است و ستایر و ستور است

بردار حجاب اگر چه نور است

***

37

دهن و چشم و لبت هر سه بهم خوب افتاد

راستی خوبی تو جمله به وجه افتاده است

***

38

در ظل آفتاب تو چرخی همی زنیم

کوری آنکه گوید ظل از شجر جداست

***

39

به نور طلعت تو یافتم جمال ترا

به آفتاب توان دید آفتاب کجاست

***

40

این ساغر ما که عین آب است

جامی ز شراب و پر شراب است

***

41

رندی که حریف ماست دایم

افتاده مدام در شراب است

***

42

گفتند گلابست بدیدیم گل آب است

هر چند گل آب است تو می گو که گلابست

***

43

گر عادت است رسم تکلف میان خلق

ما عارفیم و عادت ما ترک عادت است

***

44

ظل ید مطلق است این دست

خود دست که را دهد چنین دست

***

45

نعمت الله نعمتی دارد تمام

کاین چنین دیوانه ای دارد به دست

***

46

نقطه ی اول که الف نقش بست

بر در محجوبه ی احمد نشست

***

47

آن نور که بر هر دو جهان تابان است

در ماه شب چهارده روشن آن است

***

48

گر کشته شوی حیات جاویدان است

شکرانه بده حیات جاوید آن است

***

49

شرک را قلب کن که شکر آن است

شکر می گو که جای شکران است

***

50

چیزی که مراد دل بر آن است

دلخواه من است و دلبر آن است

***

51

در جهانی که عقل و ایمان است

مردن جسم و زادن جان است

***

52

هر که دریافت آن از انسان است

لاجرم این فقیر از آن سان است

***

53

در جهانی که ملک انسان است

سید و بنده هر دو یکسان است

***

54

همه عالم تن است و او جان است

جام گیتی نمای سلطان است

***

55

کون جامع وجود انسان است

این چنین کون شاه کرمان است

***

56

هر که در بند نفس حیوان است

بنده ی آب و چاکر نان است

***

57

هر که بر نور رفت و باز آمد

شک ندارم که او پشیمان است

***

58

ذاتی و چه ذات ذات موصوف من است

شک نیست که این ظهور موقوف من است

***

59

به رنگی شو که رنگی برنتابد

سوادالوجه فی الدارین این است

***

60

وجود علم و عمل چون عطای حضرت اوست

جزاء علم و عمل محض لطف و منت اوست

***

61

در آینه تمثال جمال رخ اوست

دوری نبود که آینه دارد دوست

***

62

به هر چه می نگرم نور طلعت شاه است

به هر طرف که روان می شوم همه راه است

***

63

نزد ما او خلیفة الله است

باطنا مهر و ظاهرا ماه است

***

64

عالم و معلوم آنجا هست نیست

خادم و مخدوم آنجا هست نیست

***

65

بی مظاهر ظهور مظهر نیست

گرچه در عقل هست ظاهر نیست

***

66

همه حق است و خلق اینجا نیست

خلق ما جو که خلق با ما نیست

***

67

ذره ای نیست که خورشید در او پیدا نیست

قطره ای نیست درین بحر که او با ما نیست

***

68

دل مغرب نور ماه شاهی است

دل مشرق مهر صبحگاهی است

***

69

مقصود من تویی چه کنم نعمت بهشت

عمری است تا دلم به هوایت هوا بهشت

***

70

هر که او رو ز غیر او برتافت

پرتو نور او بر او برتافت

***

71

چون مجرد شد او و عریان شد

آفتاب خوشی بر او برتافت

***

72

در ریاضت مراد خواهی یافت

عاقبت آن گشاد خواهی یافت

***

73

نورالله رسید و ظلمت رفت

رحمت الله رسید و زحمت رفت

***

74

خدمت محمود می جستی ایاز

عاقبت محمود شد ما را گرفت

***

75

شمامه با شمایل راز می گفت

حدیث عاشقی را باز می گفت

***

76

چو من ز راه سلامت نمی رسم به سلامت

مقیم کوی ملامت شدم به خیر و سلامت

***

77

دل حاضر دار با خدایت

تا فیض بیابی از عنایت

***

78

خواجه ای دیدم که می آمد ز کیج

گرچه کیجی بود آمد سوی گیج

***

79

خواجه سرگشته است و هم سر گیج

بس که گردیده در ولایت کیج

***

80

جام بی می بگو چه باشد هیچ

رند بی وی بگو چه باشد هیچ

***

81

جسدت همچو جام و روحت راح

راح می نوش در صباح و رواح

***

82

بی شما عمر ما شده بر باد

عمر ما رفت عمر یاران باد

***

83

پادشه روح است و ملکش چون بدن

یارب این جان و بدن جاوید باد

***

84

یا رب که ترا چنین دلی حاصل باد

دایم به مقام جمع خود واصل باد

***

85

نان گندم نزد آدم خوش بود

گرچه جو نزد خران خوشتر افتاد

***

86

سلب و ایجاب در نمی گنجد

شیخ و محراب در نمی گنجد

***

87

گرد اندوه من نمی گردم

بر من اندوه گرد می گردد

***

88

ترازو گر نداری تو ترا زوره زند هر کس

کسی قلبی بیاراید تو پنداری که زر دارد

***

89

هر که سلطان خویش نشناسد

عزت او تمام کی دارد

***

90

ابدا مرغ عقل اگر پرد

ره به خلوتسرای او نبرد

***

91

سید من بنده را تفهیم کرد

اسم اعظم او به من تعلیم کرد

***

92

از حقیقت سؤال نتوان کرد

حضرتش را خیال نتوان کرد

***

93

گر بر گرد عاشقان می گرد

گرد ما دایما روان می گرد

***

94

چو خسرو از لب شیرین نمی برد کامی

قیاس کن که به فرهاد کوه کن چه رسد

***

95

پیرهن یوسف و بو می رسد

در عقبش نیز خود او می رسد

***

96

هر کسی کو دلیل او باشد

بد نباشد بگو نکو باشد

***

97

از ازل تا ابد دمی باشد

داند آنکس که همدمی باشد

***

98

شهری که در او شحنه ستمکش باشد

بنگر که در آن شهر چه چربش باشد

***

99

جام گیتی نما به ما دادند

نعمت الله در او هویدا شد

***

100

آفتابی ز غیب پیدا شد

نور او در همه هویدا شد

***

101

عین ما چون به عین واصل شد

اسم و رسمی که بود زایل شد

***

102

جان کهنم به عشق نو شد

دل رفت و به عشق در گرو شد

***

103

قطره ای بود باز بحری شد

خانه ای بود باز شهری شد

***

104

مژدگانی که روز عید آمد

عید بر عاشقان بعید آمد

***

105

الله اکبر تو خوش نیست با سر تو

این سر چه گشت قربان الله اکبر تو

***

106

سعادت همچو ماهی خوش برآمد

درخت دولت ما در بر آمد

***

107

بی رنگ به نیرنگ ترا رنگی داد

خوش باش که او داده خود نستاند

***

108

او در دل و دل به هر طرف گرداند

نازک سخنی است عارفی گرداند

***

109

آنها که نام خویش کریمی نهاده اند

چیزی که گفته اند همانا که داده اند

***

110

مشکل ما جمله حل وا کرده اند

صحن ما را پر ز حلوا کرده اند

***

111

قطره و بحر هر دو یک آبند

عارفان این رموز دریابند

***

112

گر ترا عزم هست تا دربند

رو به شروان نه و میان دربند

***

113

از غیر به بر به حضرت او پیوند

بشنو بشنو ز نعمت الله این پند

***

114

در سمرقند مانده ای تا چند

خوش روان شو چو عارفان تا جند

***

115

اینجا به صفت صفت به ما بنمودند

نه ذات به ذات این چنین فرمودند

***

116

در زمانی که با خدا باشیم

پادشاهان گدای ما باشند

***

117

همه پابند آن دلارامند

مرغ و دانه تمام در دامند

***

118

عارفان غیر او به او دانند

عاقلان او به غیر او دانند

***

119

آن کسانی که اهل عرفانند

مبتلای بلای الوانند

***

120

ملکوتست عالم ارواح

نیز غیب مضاف می خوانند

***

121

دیده ی ما چو نور او بیند

هر چه بیند همه نکو بیند

***

122

همه تسبیح حضرتش گویند

همه ناطق به رحمت اویند

***

123

هر کجا صورت بود معنی بود

صورتی نبود که بی معنی بود

***

124

این حقیقت در همه ساری بود

با همه در غایت یاری بود

***

125

محب آل محمد چو با یزید بود

اگر چنانکه چنین نیست با یزید بود

***

126

گر تو فانی شوی ز جود وجود

آن یکی هست و بود و خواهد بود

***

127

به قدر روزنه تابد به خانه نور قمر

اگر به مشرق و مغرب ضیاش نام بود

***

128

در فنا رفت و در بقا آسود

گر چه گفتند بود هیچ نبود

***

129

در محبت ودود باید بود

حضرت مصطفا چنین فرمود

***

130

در مظاهر آنچنان پیدا نمود

در همه آئینه ای ما را نمود

***

131

نور خود در نار موسی را نمود

در همه اشیا چنین ما را نمود

***

132

عارفانش خوانده اند این حضرت جمع وجود

از عطای آن حقیقت این حقایق را نمود

***

133

خواجه بی عقل است و سرگردان شده

پیچ دستارش گواهی می دهد

***

134

نیست ما را روز بر کس بوسه ی ما طرح نیست

هر که را دل می کشد می آید و جان می دهد

***

135

جسم و جان خوشی همی باید

تا چنین آدمی بیاراید

***

136

هر کس که به قول خویش ثابت ناید

او را تو اگر یار نخوانی شاید

***

137

در خرابات رند مستی دید

می خمخانه را به او بخشید

***

138

فخر آزاد است هر جا که رسید

عاشقانه آب و جاروبی کشید

***

139

ما همه ذره ایم و او خورشید

ما چو جامیم و حضرتش جمشید

***

140

رب و مربوب خویش می جوید

نعمت الله سخن چنین گوید

***

141

قطره و بحر و موج و جوهر چار

به حقیقت یکی بود ناچار

***

142

این خرقه ی چار وصله بگذار

وان خلعت پادشاه بردار

***

143

بوهریره داشت انبانی ز نان

عشق را با نان و با انبان چه کار

***

144

چشم آن دارم که حال چشم من پرسد نگار

زانکه بی نقش خیالش دیده ام شد دلفکار

***

145

الف و لام و لام و ها هر چار

اسم اسم است این حروف ای یار

***

146

به هر طرف که روان می شوید ملک شماست

اگر به جانب شروان روید اولی تر

***

147

گر زانکه تو پاکی ای برادر

هرگز ننهد ترا بر آذر

***

148

رحمی به دلم کن ای برادر

عود دل من منه بر آذر

***

149

بر سر کوی عاشقان بگذر

ور توانی ز خود روان بگذر

***

150

از خیالات این و آن بگذر

همچو ما از سر جهان بگذر

***

151

سید ما بنده ی جانی اوست

پیش او سلطان غلام است ای پسر

***

152

نام نیک است یادگار بشر

نام نیکت به خیر به که به شر

***

153

هر زمان صنعی نماید در نظر

می برد خلقی و می آرد دگر

***

154

عقل اگر لشکری کشد بر تو

قوتی کن بر او شکست آور

***

155

تا توانی دلی به دست آور

این چنین حاصلی به دست آور

***

156

به سایه روی منه رو به آفتاب آور

به آفتاب نشین وز نور او برخور

***

157

ساغر ما بود ترا در خور

می صافی ز جام ما می خور

***

158

هر چه داری به عشق او درباز

تا کند او به روی تو درباز

***

159

این ریاضت چون بوته عشق گداز

زر قلب نیاز خوش بگداز

***

160

بردیم ما نیاز به درگاه بی نیاز

بنواخت ساز ما به کرم لطف کارساز

***

161

چونکه پر داد مرغ جان را باز

لاجرم می کند چنین پرواز

***

162

در فضای وجود و اوج شهود

شاهبازم همی کند پرواز

***

163

بشنو ای یار من به صدق و نیاز

خانه ی دل برای او پرداز

***

164

سید است او تو بنده ی او باش

تا که باشی تو عاشق او باش

***

165

فرق است میان این و آن دریابش

جانانه ما از دل و جان دریابش

***

166

در آتش محبت خود را بسوز خوشخوش

چون سوختی در آتش آتش نسوزد آتش

***

167

سید که بود نعمت الله به نامش

در آینه بنمود مراتب به تمامش

***

168

در هوای مجلسش چندان بگریم همچو شمع

کآب چشمم نرم گرداند دل چون آهنش

***

169

پاک باش و پاک باز و پاک نوش

ساغر پاکی بگیر و پاک نوش

***

170

باز گردد به برزخ جامع

نیک دریاب این سخن سامع

***

171

راز با کاغذ و با خامه نمی یارم گفت

به دو روی و دو زبان راز نگوید عارف

***

172

دلم آئینه ی حق است از حق

می نماید جمال حق با حق

***

173

قطب عالم خلیفه ی برحق

حضرت سیدم بگو صدّق

***

174

حسن خلق و خلق می دانم ز حق

عارفان مانند سر خلق خلق

***

175

گر جوهر جان ما بود پاک

ما را نبود ز هیچ کس باک

***

176

در وصف و کمال قدر او گفت

لولاک لما خلقت الافلاک

***

177

این همه رنگهای پر نیرنگ

خم وحدت همه کند یکرنگ

***

178

آینه روشن است این تمثال

جسم و جانند عین مثل و مثال

***

179

لیس فی الدار غیره دیار

سخنی گفته ام چو آب زلال

***

180

گر بود خوبی تو از زلف و خال

حسن ما را نیست حاجت با جمال

***

181

آینه روشن است در همه حال

می نماید جمال او به کمال

***

182

قال بگذار و بگذر از سر حال

تا بیابی کمال ز اهل کمال

***

183

ظاهر و باطن ار کنی کامل

هر دو میراث باشدت حاصل

***

184

هر کسی را که باشدش سر کل

صحبت او همه بود کل کل

***

185

سلطنت بر مزید باد مدام

به محمد و آل او سلام

***

186

من سوخته ام بقیه ای گر یابی

در آتشم انداز که سوزم به تمام

***

187

پیر رندانم بیا ای نوجوان

یاد گیر از من که آن ورزیده ام

***

188

گر برافروزد آتش دردم

عالمی سوخته شود در دم

***

189

مایی ما برافتاد اویی او عیان شد

او را بدیده ی خوش بی حجاب دیدم

***

190

ها نظر کن که در نظر دارم

از هویت چنین خبر دارم

***

191

در هر چه نظر کنم توئی در نظرم

وین طرفه که از تو من ترا می نگرم

***

192

وقت آن آمد که پروازی کنم

وز کریمان عزم شیرازی کنم

***

193

هر دم تویی در چشم من هم خویش را هم خود ببین

غیر تو باشد دیگری از دیده ها بیرون کنم

***

194

خوش خیالی به خواب می بینم

گل وصلش به ذوق می چینم

***

195

نه فقر بماند و غنا هم

نه حکم فنا و نه بقا هم

***

196

لاجرم تا ز عشق آگاهم

عین معشوق نعمت اللهم

***

197

علی الصباح به میخانه خوش روان گشتیم

شراب ناب بخوردیم و مست از آن گشتیم

***

198

نقش و خیالی است حدوث از قدیم

بسم الله الرحمن الرحیم

***

199

هر چه داریم ما از او داریم

لاجرم چیزها نکو داریم

***

200

ما بین دو عین راست از نون تا میم

بینی الفی کشیده بر صفحه سیم

***

201

هر چه باشند ما همان باشیم

هر چه پاشند ماهمان پاشیم

***

202

باش همچون صاحب قلب سلیم

ظاهرا تلوین و باطن مستقیم

***

203

از تو فربهی طلب نکنیم

لاغری فربهی طلب نکنیم

***

204

عشق چوگان و عالمی گویم

سخن عاشقانه می گویم

***

205

صورت حق معنی هر دو جهان

آن رسول الله امام انس و جان

***

206

به قدر هر که آورد ایمان

نخورد غم چو ما بود شادان

***

207

صوت داود است و ما خوش نغمه ای داریم از آن

مرغ روح ما کند تسبیح با ما جاودان

***

208

ظاهر و باطن صدف می خوان

سر در یتیم را می دان

***

209

گر چه از چشم خلق شد پنهان

آشکار است نزد درویشان

***

210

جسم و جانی که دارد این انسان

مصحف جامع است خوش می خوان

***

211

سر دور قمر ز ما بشنو

آفتابی است در قمر پنهان

***

212

تن فدا کن که در جهان سخن

جان شود زنده چون بمیرد تن

***

213

بوالحسن عشق است و عقل آمد حسن

هر دو معنی گفتمت در یک سخن

***

214

ظاهرم در کوبنان و باطنم در کوه صاف

صوفیان صاف را صد مرحبا باید زدن

***

215

حرف و معنی جام و می را نوش کن

حلقه ی این حرف را در گوش کن

***

216

معانی خوشی جانا بیان کن

توجه می کنی باری چنان کن

***

217

خانه ی دل عمارتی می کن

رب خودرا زیارتی می کن

***

218

همه عالم به نور او روشن

نظری کن به نور دیده ی من

***

219

خوش لب ماست یک زمان بنشین

وز لب ما گل دو سر برچین

***

220

عاشقانه خوش درین دریا نشین

خوش برآ با ما دمی با ما نشین

***

221

می دار به دست خود ترازو

تا ره نزند کسی ترا زو

***

222

قول حسینی شنو راه مخالف مرو

راست برو تا حجاز خصم عراقی مشو

***

223

مرغکی سرگشته گردد کو به کو

یار او با او و می گوید که کو

***

224

از من و ما نماند یک سر مو

سر توحید گفتمت نیکو

***

225

سخن عارفان به جان بشنو

از همه بشنو و چنان بشنو

***

226

همه را رو به دوست از همه رو

وحده لا اله الا هو

***

227

بنده ی مخلص است و دولتخواه

بنده ی بندگان حضرت شاه

***

228

اسب من چون همی خورد گه کاه

بار من نیز می کشد گه گاه

***

229

در دو عالم یکی است عبدالله

باطنا آفتاب و ظاهر ماه

***

230

گفتم که به نقل نار بهتر یا به

سیب ذقنش گفت که شفتالوبه

***

231

الحق مندرج فی طی محضره

والصدق منخرط فی سلک کتبته

***

232

خری بر اسب و عیسی شد پیاده

خر و خرکوه شیخ و شیخ زاده

***

233

رو به آب چشم ما خوشتر شده

روی ما خوش بود از آن خوشتر شده

***

234

آفتاب خوشی است تابنده

نفس او مرده و دلش زنده

***

235

ویران شده از رئیس ده ده

از بس که طلب کند که ده ده

***

236

همچو غنچه تمام بگشوده

نور خود را به عین خود دیده

***

237

مخلصانه به صدق بی اکراه

خوش بگو لا اله الا الله

***

238

کی نویسد قلم کلام الله

وحده لا اله الا الله

***

239

در دیده ی ما نظر کن ای شاه

ای نور دو چشم نعمت الله

***

240

بنده ی او باش و سلطان همه

جان او می باش و جانان همه

***

241

تافته خوش آفتابی بر همه

گر ببیند ور نبیند بر همه

***

242

ما و همان دلبران و جام شبانه

تو و همین دوغ باو ترک و ترانه

***

243

می به رندان ده به زاهد می مده

شیشه پیش پای نابینا منه

***

244

محو ما شد قطره و دریا و جو

کل شیی هالک الا وجهه

***

245

بی واسطه این علم گر آموخته ای

گنجی ز معانی خوش اندوخته ای

***

246

شیر مردی باید از خود رسته ای

وز دو عالم رخت خود بربسته ای

***

247

در گلستان این چنین خوش رسته ای

وانگهی در بزم او گلدسته ای

***

248

سر آبی نسرابی طلب از خویش سرآبی

که بیابی ز سرابت سر آبی و سرابی

***

249

اگر در خلق حق را درنیابی

بیابی خانه اما در نیابی

***

250

نبی بیت الله و بابش علی دان

اگر بر در نیایی در نیابی

***

251

پاک شو تا قبول او گردی

چون شدی پاک خوش نکو گردی

***

252

چون دلم کار خاک کم کردی

ننشسته به دامنم گردی

***

253

ما را به وجود خود نباشد بودی

گر زانکه به ما بدی کجا می بودی

***

254

آمده بود یار بازاری

رفت از این جا سزد که باز آری

***

255

عشق او در همه بود ساری

خواه در مصر خواه در ساری

***

256

هر یار که ثابت نبود در یاری

شاید که ورا به یاریش نشماری

***

257

ما و ماهان و خطه ی کرمان

سعدی و لولیان شیرازی

***

258

تا تو خود را تمام نشناسی

خواجه را از غلام نشناسی

***

259

پادشاهی گر همی خواهی از او

بندگی کن بندگی کن بندگی

***

260

مجموعه ی مجموع کمال است که در وی

ساقی بتوان دید چو در ساغر می می

***

261

این صورت خوب و معنی روحانی

محبوب منش ساخته اند تا دانی

***

262

به جان تو که جانانی ز جان محبوبتر آنی

سر من و آستان تو اگر خوانی وگر رانی

***

263

اسم و ذات و صفت اگر دانی

گفته ی ما به ذوق می خوانی

***

264

بندگی می کن که تا سلطان شوی

جان فدا می کن که تا جانان شوی

***

265

بیا ای ترک سرمست سرآیی

اگر افتی چو ما خوش بر سر آیی

***

266

لب دلبر خوش است بوسیدن

خوش بود گر به ذوق دریابی